Абай кабинетіні? ашылуы сценарий

“Ұлы халықтың — ұлы Абайы”
(сыныптан тыс іс — шара)

Тақырыбы.“Ұлы халықтың — ұлы Абайы” 
Мақсаты: Қазақтың бас ақыны, ұлы дана, ойшыл, сазгер Абай Құнанбаевтың мол мұрасын сыныптан тыс сайыс арқылы насихаттау.

Міндеті: Оқушының бойына ақыл мен парасатты, сөз құдіреті мен көркем сөздің мәйегін бойына сіңдіру. Ұлыларымызды құрметтеу, сол арқылы оқушы бойына мақтаныш сезімін тудыру, даналардың даралығын бағалау, қастерлей білуге баулу.

Көрнекілігі буклеттер, кітап көрмесі, баннер, портрет, проектор, ноутбук
 Мұғалім сөзі: Келер 2020 жылы қазақтың ұлы ақыны, қазақ сахарасының данасы, ұлы ойшыл, үлкен имандылықты бойына жинаған тамаша суреткер Абай атамыздың 175 жылдығын Біріккен Ұлттардың Білім, ғылым және мәдениет мәселелері жөніндегі ұйымы (ЮНЕСКО) мен Халықаралық түркі мәдениеті ұйымы (ТҮРКСОЙ) аясында тойламақпыз.
Жүрегімнің түбіне терең бойла,
Мен бір жұмбақ адаммын оны да ойла.
Соқтықпалы, соқпақсыз жерде өстім,
Мыңмен жалғыз алыстым кінә қойма!- деп келер ұрпаққа үн қата отырып, өзі үстем тап өкілінен шықса да бұқарашыл тілектегі халық ақыны болды. Ол шығармаларында сол халықтың мүддесін, арман — мұңын жырлады.
Көп адамдар өмірге бой алдырған,
Бой алдырып аяғын көп шалдырған.
Өлді деуге бола ма айтыңдаршы,
Өлмейтұғын артына сөз қалдырған,- деп төрелігін өзі шешкен Абай бүкіл жарқын бейнесімен де, жалынды жырымен де бізбен бірге жасасып келеді.
Өлмеу үшін, құлқынды жемдеу үшін,
Мен – дағы өлең жазбаймын ермек үшін.
Жаздым үлгі жастарға бермек үшін,
Абай жаққан бір сәуле сөнбеу үшін,- деп Мұқағали ақын жырлағандай кешімізді бастайық.

 1 — жүргізуші: Құрметті қонақтар, ұстаздар, тыңдаушылар! «Жақсының аты, ғалымның хаты өлмейді» демеп пе еді ұлы қазақ?! Аты да, хаты да ел есінде мәңгі қалған Абай Құнанбаевтың 175 жылдығына арналған “Ұлы халықтың — ұлы Абайы” атты білім сайысымызға қош келдіңіздер!
2 — жүргізуші — Әрине, Абай атамыз туралы айта беру артық емес. Бір қарағанда таныс тақырып, таныс бейне секілденгенмен, ол туралы білетініміз тым аз — ау. Ұлылықтың сырына қанық болғымыз келсе, даралықтың қандай болатынын ұғынғымыз келсе, дана Абай әлемін шарлап қайталық, құрметті халайық! Абай кім? Абай (Ибраһим) Құнанбаев (1845 — 1904) — ақын, ағартушы, жазба қазақ әдебиетінің, қазақ әдеби тілінің негізін қалаушы, философ, композитор, аудармашы, саяси қайраткер, либералды білімді исламға таяна отырып, орыс және еуропа мәдениетімен жақындасу арқылы қазақ мәдениетін жаңартуды көздеген реформатор. Абай ақындық шығармаларында қазақ халқының әлеуметтік, қоғамдық, моральдық мәселелерін арқау еткен.
Презентация «Ұлы халықтың — ұлы Абайы»2 мин көрсетіледі
1 – жүргізуші: Білімді адам ешнәрседен қорықпайды, мазаланбайды. Әр уақытта да батыл.
Өмірдің өзі адамды тірестірген,
Бірі жаңарған, бірі ескірген.
Айнала отырып ап исі қазақ
  Азаматын өзара күрестірген — дей отырып бүгінгі сайысымызды бастаймыз!
Алдымен сайысымыздың әділ бағасын беру үшін қазылар алқасын тағайындайық
1. Молдахмет Сейдахметұлы — кафедра меңгерушісі
2. Наралиева Рахила — қазақ тілі пәнінің оқытушысы
3. Адилханова Ж. С.- қазақ тілі пәнінің оқытушысы
Енді сайыстың шарттарымен таныс болыңыздар. Бүгінгі сайыс — білім, өнер, шығармашылық ізденісте болмақ. Сайыс 5 бөлімнен тұрады.
1 — бөлім: «Өлең — сөздің патшасы, сөз сарасы» (Абай шығармаларын жатқа мәнерлеп оқу)
2 — бөлім: ««Қарасөздер» мазмұны» (Абайдың қарасөздерін талдау)
3 — бөлім: «Жүйріктен жүйрік озар жарысқанда» (сұрақтарға жауап береді)
Абайдың өмірі мен шығармашылығына байланысты сұрақтар:

1. Абай алғашқы өлеңдерін қай ақынның атынан жариялап отырды? ( Көкбай ).
2. Абай туралы ең алғаш мақала жазған кім? (Әлихан Бөкейханов, 1903жылы Петербургта жазған).
3. Абайдың шын аты кім? (Ибраһим).
4. Абайдың қанша күйі бар? Аттарын ата.( Үш күйі бар: «Тоқжанға», «Май түні», Абайдың желдірмесі»).
5. Абайдың аяқталмаған поэмасы.(«Әзім әңгімесі».)
6. Абай Леермонтовтан қанша шығарма аударған? (Жиырма жеті шығарма аударған).
7. Абайдың әжесінің және шешесінің аттарын ата. (Зере, Ұлжан.)
8. Ділдәдән туған балалары.(Ақылбай, Әбдірахман, Мағауия).
9. «Қазақтың бас ақыны — Абай Құнанбаев» деп атаған кім?( Ахмет Байтұрсынов).
10. Әйгерім кім? Әйгерімнің шын атын ата.(Абайдың екінші әйелі, шын аты Шүкіман.)
11. Абай өлеңдер жинағы қайжылы басылып шықты және қай қалада? ( 1909 жылы Петербургта).
12. «Абай жолы» романын кім жазды?( Мұхтар Әуезов).
13. Абай ескерткіші алғаш қай қалада қойылды? (Алматы қаласында мүсінші — Наурызбай Х)
14. Абай кімге ғашық болды? (Тоқжанға)
15. Шәкәрімнің Абайға қандай туыстық жақындындығы болды?(Абайдың ағасының баласы.)
16 «Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін» атты өлеңі қай жылы жарық көрді? (1889ж.)
17 Абай алғаш орыс ақындарынан кімді оқыды? (Пушкин)
18 Қай поэмада Аристотель бар? (Ескендір)

Абайдың өміріне қатысты қызықты деректер
Абай Құнанбайұлының шын есімі — Ибраһим. Әжесі Зере «Абай» деп еркелеткеннен кейін «Абай» атанып кеткен;
Құнанбайұлы көптеген өлеңіне өзі ән жазған. Олардың ішінде кеңінен тарағаны – «Көзімнің қарасы»;
Абай Құнанбайұлы алғашқы өлеңдерін Көкбайдың атынан жариялап жүрген;
Абай Құнанбайұлы 13 жасында ел басқару жұмысына араласқан;
Абай Құнанбайұлының алғашқы махаббаты – Тоғжан;
Абай Құнанбайұлы 1860 жылы Ділдәмен отау құрған. Ол кезде Абай 15 жаста болды;
Абай Құнанбайұлы 16 жасында әке болды;
Абай Құнанбайұлы 21 жасында болыс болып сайланды;
Абай Құнанбайұлы екінші әйелі Әйгерімге 30 жасында үйленген;
Еркежан — Абайдың әмеңгерлік жолмен үйленген әйелі. Ол Абайдың інісі Оспанның қалыңдығы болған. Еркежан Абайға өз қалауымен тұрмысқа шыққан;
Абай Құнанбайұлының 36 жасында тұңғыш немересі Әубәкір дүниеге келді.

4 — бөлім: Мысал өлеңдерден көрініс
5 — бөлім: Болмасаң да ұқсап бақ… (ақынға арнау )
1 – жүргізуші: 1. Топтың аты, ұраны, әні (Екі топ таныстырып шығады).

І топ:

Сәлем бердік баршаға,
тыңдаушылар сіздерге.
«Жүйрік» атты тобымызды,
Таныстырдық бәріңе.
Қандай жақсы сеніміңді ақтаса,
Қазақша сөйлеуді есте сақтаса.
Бар біліммен шығады ортаға
ІІ топ:
Толағайдың тасындай,
Көп ұланнан тұрамыз.
Сөзге жүйрік баламыз,
«Тұлпар» тобы осындай.
Әр тілдің болады әркез өздік мәні,
Үйренсең қазақ тілін өте сәнді.
Шығады қазақша сайрау үшін.

2 — жүргізуші: 1 — бөлім
Абай кестелі сұлу сөздің иесі, көркем әдебиеттің темірқазығы, өшпейтін жарық жұлдызы. Абай шығармаларын қазақ балалары кімнің алдында болса да, ұялмай мақтанышпен айта алады. Абай – ақын.
— Ұлы ақынның туған жері – табиғаты тамаша Семей жері, Шыңғыс тауының етегі. Осы туған жердің табиғаты, туған отбасы, заманы – барлығы Абайдың сезіміне, жүрегіне әсер етіп, оның ақындығына ықпал етті. Енді өзіміз білетін Абай атамыздың өлеңдеріне кезек берелік. «Өлең — сөздің патшасы, сөз сарасы» сайысымызды бастайық.
1 — жүргізуші: 2 — бөлім
Абай өмірінің соңында жазылған туындысы «қарасөздер» деп аталады. Қара сөздер — көркем әңгіме емес, алайда оларды даналық сөздер, мақала, ғылымдық, философиялық шолулар деп қарастыруға болады. Абайдың жалпы қарасөздерінің саны — 45. Абайдың қарасөздеріне кезек берейік. Бұл кезеңде әр топқа Абай атамыздың бір — бір қарасөзі тыңдатылады. Осы қарасөздің мазмұнын қағазға түсіресіздер, сол бойынша айтып бересіздер. 1 — топ 39 — қарасөзі, 2 — топ 15 — қарасөзі 3 — топ —
2 жүргізуші: Әннің де естісі бар, есері бар Тыңдаушының құлағына келері бар. Ақылдының сөзіндей ойды — күйді Тыңдағанда көңілдің өсері бар – деп, ән «Көзімнің қарасы» Ортаға ——————————————————— шақырамыз.
1 — жүргізуші: 4 — бөлім 
Өздеріңіз білетіндей, Абай — қазақтың жазба әдебиетінің негізін қалаушы және қазақ халқын орыс әдебиетімен таныстырушы, табыстырушы. Ол өзінің аудармалары арқылы қазақ жұртын орыс классиктерінің шығармаларымен таныстырған адам. Олай болса, Абай аудармаларын, оның ішіндегі мысал өлеңдерінен көріністерді тамашалаңыздар.
1 — жүргізуші: 5 — бөлім бойынша
Талант таудың ұшпағы — ұлы Абай,
Таңдан, әлем, қазақтың ұлы қандай!
Әр тасыңнан бастау — ап, өлең — бұлақ,
Сыбдыр қаққан балбөбек тілі балдай. Абай мұрасы — қазақтың ең қасиетті қазынасы. Абай өзінің халқымен мәңгі — бақи бірге жасайды. Ғасырлар бойы қалың елін, қазағын жаңа биіктерге, асқар асуларға шақыра береді,»,- деп Елбасымыз айтқандай Абай мұрасын жалғастырушы кейінгі ұрпақ не дейді? Абай атасыныңрухына бағыштағаноқушыларға кезек берсек.
2 — жүргізуші: Құрметті қонақтар оқушыларымыз дайындалғанша «- Орыстар үшін – Пушкин, ағылшындар үшін – Шекспир, грузиндер үшін – Руставели қандай ұлы құбылыс болса, қазақтар үшін Абай да сондай теңдессіз құбылыс деп, К. Кулиев айтқандай Абайдың өмірі мен шығармашылығын берілген бейнероликті тамашалайық.

1 жүргізуші: Оқушыларға бұл сайысқа дайындалуына уақыт берейік. Ал біз сіздермен, Келе жатқан үзілмей бабасынан,
Қазақ үшін қымбат жоқ баласынан!
Әлі талай шығады нағыз Шара
Балғын биші қыздардың арасынан — деп ортамызға биші қызымыз ———————— шақырамызҚазылар орнықтырар әділдікті,
Кімдердің дайындығы кәміл шықты.
Білім мен тапқырлықтың арқасында
Жеңіске жетер дейміз нағыз мықты.
(Жеңімпаз топты анықтап, марапаттау
І жүргізуші:
Бойларыңда от бар екен байқадық,
Жүректерде шоқ бар екен байқадық.
Әрқашанда осы шоқты өшірмей,
Жалындатып шарықтаңдар әрдайым,-
деген ізгі тілекпен сайыс жеңімпаздарын марапаттау үшін қорытынды сөз кафедра меңгерушісі Мырзахмет Молдахметұлына беріледі
Марапаттау: әділқазылар саралай келе, ұпайларын есептеп, ұпайы көп топқа «Озық ойлы Абайтанушы» атағын беру
1 — жүргізуші:
Әр сөзінде астарлы ой тұрады.
Оқысаң, ашылады ой тұманы.
  Сүрініп, жығылмауға Абайды оқы,
Абай сөзі – қазақтың бойтұмары
Қазақтың асқан кемелі
Жұрттың қамын жеп еді,
Ақынның рухы өлмейді,
Абай – ұлы себебі!
  — Кешегі ауыр да күңгірт заманда жалын боп жанып өткен Абайдың осы мұрасы туған халқы үшін ешқашан да сарқылмайды. Абай туған елін қаншама сүйсе, елі үшін күңіреніп, тебіренсе бүгінгі ұрпақ оны сонша құрметпен сүйіп отыр. Абайдың көзі тірісінде жетпеген арманына біздің заманымызда жетіп отыр. Өйткені, бүгінгі ұрпақ көзі ашық, ғылымға, білімге, өнерге құмар. Абай атамыздың «Атаңның баласы болма, адамның баласы бол» деген өсиетін көкіректе нық сақтайық. Осындай тылсым күштің иесі бола білген, «Жүректен кіріп, бойды алған» күш иесі Абай атамыз жасасың! Есімі ел есінде мәңгілік сақталсың! Келесі кездескенше, сау болыңыздар!

Эпиграф: «Абайды таныту арқылы біз Қазақстанды әлемге танытамыз, қазақ халқын танытамыз. Абай біздің ұлттық ұранымыз болуға тиіс». Н.Ә.Назарбаев.

1) Басталуы: Абайдың әні «өзгеге көңілім тоярсың»

Сөздері шарлап қазақ пен әлем арасын,

Абай деп таныр Қазақтың байтақ даласын.

Өлеңі бізге рухани азық секілді,

Абайдан биік тұлғаны қайдан табарсың?

Кеше өткен бұлдыр заман желегі,

Болашаққа Абай үнін тіледі.

Өлмейтұғын артына сөз қалдырған,

Абай үні бізбен бірге келеді!

Жүргізуші: Армысыздар, қадірменді қонақтар, әдебиет сүйер қауым, білім нәріне құмар оқушылар, ұстаздар! Қазақ халқының ұлы ақыны, әдеби тілінің негізін салушы, аудармашы, сазгер, дана, дара тұлға, әлемге қазақ атын танытқан, сол алып ақынның топырағында туған қайратты жастар! Бүгін біздің мектебімізде ерекше күн, тарихта қалар айтулы күн. Олай дейтін себебіміз бүгін біздің мектебімізде Абайдай алып теңізге жолаушылар өз кемесіне мініп Абай дейтін әлемге саяхат жасамақшы. Олай болса бүгінгі «Абай әлеміне саяхат» клубының ашылу салтанатына қош келдіңіздер!

Жүргізуші: Клубымыздың мақсаты: Ұрпағымыздың рухани болмысын, отансүйгіштік санасын жат пиғылдылар үгітінен аман сақтау үшін, оларды Абай сөздері, Елбасы ойлары арқылы үнемі нәрлендіріп отыру! Ұлы Абайдың шығармашылығы бүгінгі заман талабына сай қайта түлеп, жыл өткен сайын жаңғырып ұрпақ тәрбиесінде өзіндік үлес қосып келеді. Жас буынды Абай шығармашылығымен нәрлендіру үшін осы бастаманы Елбасына хат жазып, барлық мектептерде осы клубтың жұмыс жасауына еңбектеніп, тер төккен «Абай әлеміне саяхат» клубының Президенті — жазушы, ақын, сәулетші, драматург, этнограф Назарбек Сайын Назарбекұлына алғысымызды білдіреміз!

2) Олай болса құттықтау сөз кезегі қонағымыз ________________________________________________ беріледі.

Жүргізуші:

3) ________________________________Мафруза_________________________ ән

Жүргізуші:

4) Абай жас ұрпаққа айтар ақылы да, уағызы да аз болмаған. Ол халық тәжірбиесін танытқан шындықты айта отырып, жастарды адамгершілік жолға, адал достыққа үгіттейді. Театрдан сөз сөйлеу

Жүргізуші:

5) Абайдың қара сөздері – көркем шығарма түрінде емес, ақынның өмір сабақтары туралы ойларын, содан туындайтын даналық, философиялық түйіндерді жинақтаған публицистикалық үлгіде жазылған ақыл — өнеге, өсиет, ғибрат сөздер.

Ақындығы жөнінде Ахмет Байтұрсынұлы: «Абай – қазақтың бас ақыны. Онан асқан бұрын — соңғы заманда қазақ баласында біз білетін ақын болған жоқ» деген ойы ақындыққа берілгенең ең жоғарғы баға десек болады. Олай болса «Абай әлеміне саяхат» клубының мүшелерінің орындауында өлеңдері мен қара сөздеріне және Елбасымыздың маржан ойларынан үзінділерді тыңдасақ!

Жүргізуші:

6) Ол қалдырған күй даланы кернейді,

Ұшқан оттай құс қанатын сермейді.

Тыңдар құлақ тығындалып қалмаса,

Басқа өлсе де, Абай сөзі өлмейді!

Абай мұрасы бүгінгі жас буын барда өлмейді, өшпейді. Келесі ұрпаққа қаймағын бұзбай жеткізу бүгінгі клуб мүшелерінің де өміріндегі мызғымас серт пен бұлжымас қағидаға айналуы тиіс. Олай болса осы мүшелікке қабылданғалы отырған Абайды сүйер жас өнерпаздарға «төс белгілерін» тағу салтанатын, мектебімізге арнайы келген құрметті қонақтар мен ұлағатты ұстаздарымызға тапсырсақ.

Жүргізуші: Олай болса «Абай әлеміне саяхат» клубына қабылданған оқушыларымызды құттықтау үшін «Әкелер» және «әжелер» кеңесінің төрайымы Сембаева Жанат апамыз бен ________________________________________________сөз кезегін берсек!

Жүргізуші:

7) Абайдай дананың кәусар бұлағынан сусындап мәңгі жасап, мәңгі жаңара беріңдер!

«Абай тек қазақтың ғана емес, бүкіл шығыс халықтары әдебиеті мен мәдениетінің шамшырағы». Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев «Менің балаларыма, ертеңгі ұрпағыма Абайдан артық, Абайдан ұлы, Абайдан киелі ұғым болмауға тиіс» деп бүгінгі жас ұрпақтың қай ізбен жүру керек екенін айқын саралап тұрған сияқты.

Ән: «Абай әлеміне саяхат» клубының әнұраны.

«Абай мұрасы – қазақтың ең қасиетті қазынасы. Абай өзінің халқымен мәңгі бақи бірге жасайды. Ғасырлар бойы қалың елін, қазағын жаңа биіктерге, асқар асуларға шақыра береді». Келесі кезекте осы жиынға орай мектебіміздегі «Абай әлеміне саяхат» кабинетінің ашылу салтанатына шықырамыз!

Жүргізуші:

Парасатты болып туған,

Шыңғыстаудың Абайы.

Ән мен жырын мұра қылған,

Сарыарқаның Абайы.

Нақылымен сана құйған,

Қазағымның Абайы.

Ақылымен дана болған,

Бүкіл әлем Абайы!

«Абай әлеміне саяхат» клубының мүшелеріне ақ жол, сәт-сапар тілейміз!

(Кабинет ашыларда әнұран авторы келіп лента қияды)

Кеңгір

Дамир 6 В

Т.Сабина

Альбина

Жібек

Сауле

Дарина

Сара

Сабина Кабиева?

Бақнұр

Цель: оценить вклад в науку и культуру выдающегося просветителя Казахстана, расширить представления студентов о значении личности Абая Кунанбаева как патриота, гражданина, поэта и мыслителя

Задачи:
• сформировать знания о жизни и деятельности выдающегося просветителя Абая Кунанбаева
• воспитывать патриотизм, гордость и интерес к событиям отечественной истории
• развивать образовательно–информационную и коммуникативную компетентность, коллаборативные навыки, умение работать в коллективе, развивать лидерские качества у студентов и умение оценивать себя и друг друга, диалоговую речь.

Форма проведения: литературно-художественная композиция
Оборудование: книжно-иллюстративная выставка, виртуальная выставка, интерактивная доска.

Природа Абая, голос Абая, дыхание Абая – это дыхание времени,
голос самого народа. Сегодня голос поэта сливается с нашими голосами, крепнет и набирает новую мощь.
Мухтар Ауэзов

Ход мероприятия:

Чтец:
Шын хакім, сөзің асыл – баға жетпес
Бір сөзің мың жыл жүрсе дәмі кетпес.
Қарадан хакім болған сендей жанның
Әлемнің құлағынан әні кетпес!
…Ай, жыл өтер, дүние көшін тартар,
Өлтіріп талай жанды, жүгін артар.
Көз ашып, жұртын ояу болған сайын,
Хакім ата, тыныш бол, қадірің артар.
Мағжан Жұмабаев

ЧТЕЦ:
Я презрел познанье, юноша пустой.
Видел пользу в нем, но шел стезей другой.
Возмужал — наука из-под рук ушла.
Поздно к ней ты устремился, разум мой!
Кто повинен, что остался я ни с чем?
Смолоду учась, я был бы не такой!
Из людских отрад одну зовут — дитя,
Обучение детей — наш долг прямой.
Сына отдал в медресе: «Учись, родной!»
Цель не в том, чтобы достался чин большой.
Сам к высотам я стремился всей душой.
В красноречии мне уступал любой.
Но ведь некому здесь оценить мой труд…
Под конец я предпочел всему покой.

Ведущий:
У каждого народа на определенном этапе развития найдется свой гений, гордость нации, которые постоянно питают его своей живительной влагой, и творения которые выражают суть души этого народа. Таким для казахов является Абая Кунанбаев.
«Известно, что Абай всегда мечтал быть не сыном отца, а сыном Отечества. И сегодня он достиг своей мечты и гордо восседает на самом почетном месте как признанный всем миром мудрый и прозорливый Учитель, Поэт и Гений человечества», — это слова признания, произнесенные Президентов Казахстана Нурсултаном Назарбаевым. И ими мы открываем нашу встречу

Ведущий:
Абай Кунанбаев — великий поэт казахского народа, философ – гуманист, композитор, ювелирный мастер художественного слова. Он родился 10 августа 1845 года в Семипалатинской области на склонах гор Шынгыстау, недалеко от источника Каскабулак. Изначально поэту дали имя Ибрагим. Говорят, что наречению поэта таким именем предшествовал вещий сон его отца – Кунанбая. Во сне тот увидел великого представителя племени тобыкты – мыслителя и философа Аннет баба, который произнес имя Ибрахим.

Ведущий:
Абай көпті көрген әжесі Зеренің тәрбиесінде болды. Шешесі Ұлжан да ақылды ананың бірі болған. Әкесі Құнанбай Өскенбайұлы орта жасқа келгенде атқа мініп, ел билеу жұмысына араласқан заманы, Ресей патшалығының Қазақстанның батысы мен орталық аймағын отарлап, ел билеу жүйесін өз тәртібіне көндіре бастаған кез.
Құнанбай өз заманында ел басқарған адам болды. Ол ел билеу ісіне балаларының ішінде Абайды баулып, араластырды.

Ведущий:
Кунанбай как крупная, колоритная личность играл огромную роль в становлении характера Абая и его взглядов, таких личных качеств, как человечность, целеустремленность. Жизнь и творчество Абая в определенной мере были обусловлены установками и примерами его прославленного и порой жесткого, но справедливого отца.

Ведущий:
Второе дорогое имя, связанное с жизнью великого поэта, — его родная мать Улжан, добрая и мудрая женщина.
Она была из богатого и знатного рода шаншар, происходящего из племени каракесек. Этот род всегда славился своим острым языком, знаменитыми розыгрышами. Прадедом Улжан был Бертис би. Слово «би» подразумевает, во-первых, ораторский талант, ум и мудрость, умение решать сложные споры между племенами, во-вторых – вождя племени, предводителя рода. Должность «би» не передается по наследству, биями становятся благодаря своим личностным качествам. У Турпана, отца Улжан, были родные братья – Контай и Тонтай. Они выделялись особым пристрастием к шуткам. Улжан не уступала им в острословии. Такие качества великого поэта, как остроумие, способность в саркастической форме высмеять людские недостатки, унаследованы Абаем от нагашы по материнской линии. Вся материнская линия, весь род по отношению к племяннику считается нагашы, а племянник по отношению к материнской линии выступает как жиен.

Ведущий:
Человек, который в наибольшей степени повлиял на раннее тяготение Абая к искусству слова и знаниям, была его бабушка Зере. Большой знаток народной словесной сокровищницы, она сумела привить своему внуку стремление и любовь к знаниям, стала его первым воспитателем и великим учителем.
В девичестве бабушку Абая звали Токбала. Когда она выходила замуж, то по старинным обычаям приехала в дом жениха с серьгой в носу. После этого её начали звать Зере.
Бабушку отличало добросердечие и тонкое восприятие окружающего её мира.
Абай очень любил свою бабушку. Дни и ночи он проводил рядом с ней, постоянно упрашивая рассказать сказку или историю. Бабушка Зере, с нежностью относившаяся к своему внуку, с наслаждением раскрывала перед ним все богатство устного творчества, лелея и будоража воображение Абая.
Зере была большой мастерицей устного рассказа, она умела рассказывать красочно и интересно.
Улжан тоже между хлопотами по дому много внимания уделяла Абаю. Когда бабушка уставала, Абай обращался к матери. Улжан помнила много стихов, знала наизусть старинные поэмы и айтысы акынов.
Именно благодаря бабушке и матери у Абая рано проснулся интерес к творчеству, поэзии. Во многом под их влиянием Абай встал на нелегкий путь борца за человеческое счастье.

Ведущий:
Абайды оқудан ерте тартып, оқудан шығарып алуы да сол билікке ұлын қалдыру мақсатында еді. Әке еркімен ел ісіне жастай араласқан Абай тез есейіп, балалықтан да ерте айырылып, жастайынан ел ішіндегі әңгіме, сөз өнерін, билердің шешендік өнеріне құлақ салып, өзінің ерекше талантымен бойына сіңіре білді.
Елі үшін әділет жолын ұстанған Абайдың үстінен арыз да жазылып, үш-төрт ай тергеліп, ақталып шықты.

Ведущий:
Әке-шешесінің қасында жүрсе де жас Абай оқудан қол үзбейді, бос уақытында қазақтың мәдениетін, араб, парсы, шағатай тілдерін үйренеді. Шығыс әдебиетінің алыптары Низами, Хожа Хафиз, Науаи, Физули т. б. ақындарының өлеңін жаттап өседі. Кейін ол орыс әдебиеті мен тілін өздігінен үйреніп, орыстың ұлы ойшылдары Пушкин, Гоголь, Лермонтов, Щедрин, Некрасов т. б. шығармаларымен танысады. Сонымен бірге ағылшын ғалымы Дарвиннің, Шекспирдің шығармаларын да оқиды. Соның арқасында дүниетанымын кеңітіп, білімін шыңдай береді.
Абай ауқатты отбасынан шықса да халқына үнемі жақын болды, олардың дауын даулап, мұңын жоқтады. Мұны оның мына өлеңінен көруге болады:

Чтец:

…Кедейдің өзі жүрер малды бағып,
Отыруға отын жоқ үзбей жағып.
Тоңған иін жылытып, тонын илеп,
Шекпен тігер қатыны бүрсең қағып.

Қар жауса да тоңбайды бай баласы,
Үй жылы, киіз тұтқан айналасы.
Бай ұлына жалшы ұлы жалынышты,
Ағып жүріп ойнатар көздің жасы.

Ведущий:
В отрочестве Абай стремился освоить высокие образцы ораторского искусства, обычаи и правила, по которым жил народ, примеры честного судейства сложных и спорных вопросов между людьми и племенами. Во все времена искусство слова, ораторские качества очень высоко ценились среди кочевников. Можно предположить, что Абай скорее получил знание об истории Степи через народную мудрость, чем через систематическое образование в медресе (медресе – религиозное учебное заведение). Народные сказатели, ораторы, поэты, мастера устного рассказа дали огромную духовную основу творчеству Абая. Он понял, что многие познания и мудрость жизни кроются в народных дастанах, сказаниях о батырах. С юных лет с упоением слушал он акынов и сказателей, впитывая в себя образцы народной поэзии и, подражая им, стал сочинять свои первые стихи.

В родном доме Абая всегда с радушием встречали талантливых и мудрых людей. Частным гостем был знаменитый поэт Дулат. Он распознавал поэтический дар Абая еще в юношеских стихотворениях и благословил будущего поэта:

Сын мой, подрастешь и ты,
Взлетишь на крыльях мечты.
Выше облаков, возможно, взойдешь ты,
Да сбудутся твои чудесные сны.

Ведущий:
Абай не собирал и не хранил свои творения, так как при его жизни еще не было традиции публиковать свои произведения. Поэтому многие его труды, написанные экспромтом, порой наспех, иногда просто на клочке бумаги, для нас навсегда утеряны. Дошли до нас те стихи, которые люди знали наизусть. Оставшиеся были включены в рукописи муллы Мурсеита.
Абай не исправлял, не обрабатывал однажды написанное. Сам он не раз признавался, что если бы обрабатывал свои творения, они, наверняка, стали бы более совершенными. Но и в том, первозданном виде творения Абая являются высшими образцами человеческого гения.

Ведущий:
Хаким Абай поздно ложился, рано вставал. Он много трудился ради будущих поколений, ради истории. Когда находило вдохновение, поэт с побледневшим лицом, прослезившимися глазами, участившимся дыханием брал в руки перо, и стихи сами лились потоком. В такие мгновения раскрывались мощь и таинство таланта! Его творчество было в чем-то сопоставимо с озарением поэтов-импровизаторов, сходу слагающих великолепные рифмы. «Не знай имя автора, а изучай его творения», — писал великий поэт. Первые свои стихи Абай опубликовал от имени своего близкого друга Кокбая Жанатайулы. В 1886 году аул Абая располагался на берегу реки Баканас. Переезд на джайляу (летнее пастбище) после долгих суровых дней зимы, человеческая любовь к земле-матери, зеленая трава и людская радость глубоко тронули сердце Абая. И он создает один из своих шедевров «Лето – солнечная пора».

Чтец:
Жаз
Жаздыгүн шілде болғанда,
Көкорай шалғын, бәйшешек,
Ұзарып өсіп толғанда;
Күркіреп жатқан өзенге,
Көшіп ауыл қонғанда;
Шұрқырап жатқан жылқының
Шалғыннан жоны қылтылдап,
Ат, айғырлар, биелер
Бүйірі шығып, ыңқылдап,
Суда тұрып шыбындап,
Кұйрығымен шылпылдап,
Арасында кұлын-тай
Айнала шауып бұлтылдап.
Жоғары-төмен үйрек, қаз
Ұшып тұрса сымпылдап.
Қыз-келіншек үй тігер,
Бұрала басып былқылдап,
Ақ білегін сыбанып,
Әзілдесіп сыңқылдап.
Мал ішінен айналып,
Көңілі жақсы жайланып,
Бай да келер ауылға,
Аяңшылы жылпылдап;
Сабадан қымыз құйдырып,
Ортасына қойдырып,
Жасы үлкендер бір бөлек
Кеңесіп, күліп сылқылдап.
Жалшы алдаған жас бала,
Жағалайды шешесін
Ет әпер деп қыңқылдап.
Көлеңке қылып басына,
Кілем төсеп астына,
Салтанатты байлардың
Самаурыны бұрқылдап.
Білімділер сөз айтса,
Бәйгі атындай аңқылдап,
Өзгелер басын изейді,
Әрине деп мақұлдап.
Ақ көйлекті, таяқты
Ақсақал шығар бір шеттен
Малыңды әрі қайтар деп,
Малшыларға қаңқылдап.
Бай байғұсым десін деп,
Шакырып қымыз берсін деп,
Жарамсақсып, жалпылдап.
Шапандарын белсенген,
Асау мініп теңселген
Жылқышылар кеп тұрса,
Таңертеңнен салпылдап.
Мылтық атқан, құс салған
Жас бозбала бір бөлек
Су жағалап қутыңдап.
Қайырып салған көк құсы
Көтеріле бергенде,
Қаз сыпырса жарқылдап.
Өткен күннің бәрі ұмыт,
Қолдан келер қайрат жок,
Бағанағы байғұс шал
Ауылда тұрып күледі,
Қошемет қылып қарқылдап.

Ведущий:
Это произведение было напечатано в 1889 году в 12 номере газеты «Дала уалаяты». Впервые в жизни Абай остался доволен своим творением. Он выплатил Кокбаю откупную и вернул своим стихам собственное имя. После этого Абай по – новому осознаёт силу и мощь поэзии и полностью посвятит свою жизнь искусству слова.

Чтец:
Не для забавы я слагаю стих,
Не выдумками наполняю стих.
Для чутких слухом, сердцем и душой,
Для молодых я свой рождаю стих.
Кто сердцем прозорлив и чуток, тот
Поймет, что в каждый я влагаю стих.

Ко мне дорогой приходи прямой.
Все то, что скрыто, стих раскроет мой, —
Не сразу ты воспримешь, может быть,
Слова такие слышишь ты впервой.
Как странно мне, что люди, не поняв,
Немедля речи требуют другой.

Ведущий:
Туған халқын сүйіп, оны қасіреттен құтқаруды, бодандыққа қарсы Абай халқын оятып, береке-бірлікке шақырды. Туған халқы да Абайын сүйіп, қатты құрметтеді. Өмірлік мағынасы зор өлеңдерін жатқа айтып, тұмардай сақтады. Шынында әр сөзі теңіздің тереңіне тартқандай мың батпан ойдан туған, кісіге берер шабыты мен шапағаты мол Абай әр қазақтың бағдаршамы іспетті.
Абай өлеңдері бай философиялық, курескерлік қасиетке ие. Ол ең алдымен қазақтың телегей – теңіз ауыз әдебиетінен сусындап, батырлар жыры мен ғашықтық жырларының үрдісіне мұрагерлік етті.
«Ескендір», «Масғұт», «Әзім әңгімесі» — Абайдың шығармашылық мұрасындағы поэмалары да зерттеушілердің назарында.
Абай қазақ өлең үлгісін жаңаша тұрғыдан байыта түсті. Сондықтан да Абай қазақ жазба әдебиетінің негізін қалаушы деуге болады.
Абайдың ақындық дәстүрін ақынның көзі тірісінде тікелей дамытып, жалғастырған ақын шәкірттері болған. Солардың ішінде ерекше орын алатыны Абайдың өз балалары.

Ведущий:
Абай тек қана ақын емес, сонымен бірге сазгер. Халық арасынан шыққан таланттарды танып, олардың еңбегін таратушы болды.
Абайдың ән шығармашылығы қазақтың халық музыкасында ерекше орын алады. «Сегіз аяқ», «Айттым сәлем, Қаламқас», «Желсіз түнде жарық ай» т. б. әндері әлі күнге халық жүрегінен жылы орын алған.
Абай өзінің шығармашылығында қара сөзге ерекше мән берген.
Абай поэзиясының арқауы ғылым, білім, еңбек – осы қара сөздерде жалғасып дамиды.

Ведущий:
Колониальная политика России была направлена на подавление, раздробление покоренных народов, на то, чтобы держать их в темноте и невежестве. В стихах Абая звучит тревога за судьбу, будущее своего народа.

Көк тұман -алдыңдағы келер заман,
Үмітті сәуле етіпкөз көп қадалған.
Көп жылдар көпкүнді айдап келе жатыр,
Сипат жоқ, суретте жоқ, көзім талған.
Ол күндер — өткенкүнмен бәрі бір бәс,
Келер, кетер,артына із қалдырмас.
Соның бірі -арнаулы таусыншақ күн,
Арғысын бір-ақ алла біледі рас.
Ақыл мен жан -мен өзім, тән — менікі,
«Мені» мен «менікінің» мағынасы — екі.
«Мен» өлмекке тағдыр жоқ әуел бастан,
«Менікі» өлсе өлсін, оған бекі.
Шырақтар, ынталарың «менікінде»,
Тән құмарын іздейсің күні-түнде.
Әділеттік, арлылық, махаббат пен —
Үй жолдасың қабірден әрі өткенде.
Малға сат, пайдаға сат қылығыңды,
Ылайла ылай оймен тұнығыңды, —
Сонда өмірден алдамшы бола алмассың,
Ол білдірмей ұрламақ қызығыңды.
Адам ғапыл дүниені дер менікі,
Менікі деп жүргеннің бәрі оныкі.
Тән қалып, мал да қалып, жан кеткенде,
Сонда, ойла, болады не сенікі?
Мазлұмға жаның ашып, ішің күйсін,
Харекет қыл, пайдасы көпке тисін.
Көптің қамын әуелден тәңірі ойлаған,
Мен сүйгенді сүйді деп иең сүйсін.
Көптің бәрін көп деме, көп те бөлек,
Көп ит жеңіп көк итті күнде жемек.
Ғадәләт пен мархамат- көп азығы,
Қайда көрсең, болып бақ соған көмек
Әркімнің мақсаты өз керегінде,
Біле алмадым пысығын, зерегін де.
Саяз жүзер сайқалдар ғапыл қалар,
Хақиқат та, дін дағы тереңінде.

Ведущий:
Қара сөздерден адамның көңіл-күйінің жарығы мен қараңғысының айнасы болған – күлкі мен қайғы туралы педагогтар арасында осы күнге дейін айтылмаған тың ой табамыз. Өйткені күлкі мен қайғы туралы ешкім Абайдай тап басып айта алмаған. Абай «күлме» демейді тек «орынсыз күлкіден сақ бол» дейді. Абай өз шығармалары арқылы рухани бірлікке шақырады.
Қорыта айтқанда, Абай қазақтың демократ ақыны, ұлы ойшыл, философы. Ол қазақ тілінің мәйегінен көптеген өлеңдер мен дастандар сондай-ақ, басқа да философиялық шығармалар жазды.
Абайды Абай еткен, асыл сөзімен өлең етіп ұйытып, жүрегіне жыр болып байланған қасиеті — өмірден әділет, мейірім, сенім, адалдық іздеу барысында тапқан танымдық олжалары, санасын сарғайтып барып көзін ашқан тұжырым тоғыстары өлең арқылы өріліп жатыр.
Абай өлеңдерінің тақырыбы жан-жақты әлеуметтік аясы кең. Өлеңдері халықты өнерге, білімге, ғылымға шақырады, әрі жанға жайлы, жүрекке жылы тиетін махаббат өлеңдері болып келеді. Сондықтан Абай өлеңдері XIX ғасырдағы «қазақ қоғамының айнасы» деп те аталады.

ВЕДУЩИЙ:
Аул Абая, сама его личность были в свое время одним из своеобразных центров казахской культуры, средоточием талантов. Поэт собирал вокруг себя одаренную молодежь, пропагандировал среди неё образование, культуру и искусство, вводил её в большой мир поэзии. Это начинание Абая с энтузиазмом поддерживали его дети, родственники, близкие. Они часто собирались послушать Мухамеджана, Альмагамбета, скрипача Мука и других талантливых людей. Многие вечера в ауле Абая становились праздниками поэзии и искусства.
Абай узнал и полюбил творение таких народных композиторов, как Биржан сал, Акан сери, Жаяу Мусса, Таттимбет. Он особо ценил исполнителей кюев, и их певческое искусство.

Мою душу взял вчера слух
Залетевшая в наши края,
Столько мыслей навеяла вдруг…
Полюби эту песню, как я.
Кұлақтан кіріп, бойды алар

Кұлақтан кіріп, бойды алар
Жақсы ән мен тәтті күй.
Көңілге түрлі ой салар,
Әнді сүйсең, менше сүй.

Дүние ойдан шығады,
Өзімді өзім ұмытып,
Көңілім әнді үғады,
Жүрегім бойды жылытып.

Аңсаған шөлде су тапса,
Бас қоймай ма бастауға?
Біреу түртсе, я қақса,
Бой тоқтамас жасқауға.

Бір күйгізіп, сүйгізіп,
Ескі өмірді тіргізер.
Өмір тонын кигізіп,
Жоқты бар қып жүргізер.

Есіткендей болады
Құлағы ескі сыбырды.
Ескі ойға көңілім толады,
Тірілтіп өткен құрғырды.

Ішіп, терең бойлаймын,
Өткен күннің уларын.
Және шын деп ойлаймын
Жұрттың жалған шуларын.

Тағы сене бастаймын
Күнде алдағыш қуларға.
Есім шығып қашпаймын,
Мен ішпеген у бар ма?

Ведущий:
Поэт, осознавая способность песни через мелодию передать красоту мира, не терпел бесталанных произведений.
Абай сочинил много песен. Большинство из них не были записаны и потерялись навсегда. Некоторые песни Абая в наши дни воспринимаются как народные творения. Дети Абая также любили песни и стремились учиться игре на музыкальных инструментах.

Ведущий:
Представителями поэтической школы, сложившейся при Абае, были его сыновья Акылбай, Абиш, Магаш, сын старшего брата Кудайберды — Шакарим, друзья и ученики Кокбай Жанатайулы, Арип Танирбергенов, Асет Наймамбетов и другие.

Ведущий:
Ақынның өз кіндігінен он бала тарады. Бәйбішесі Ділдәдән: Ақылбай, Әкімбай, Әбдірахман, Райхан, Күлбадан, кенже баласы Мағауия. Екінші әйелі Әйгерімнен (Шүкіман) – Тұрағұл, Мекайыл, Ізкәйіл, Кенже. Абайдың үміт күткен талантты балалары: Әбдірахман, Мағауия, Тұрағұл, Мекайыл. Әкелерінің өлеңдерін жатқа айтып, халық арасына таратқан, әнші, домбырашы болған.

Ведущий:
Акылбай (1861-1904) – первенец Абая. Детство и юность Акылбая проходили в доме Кунанбая и его младшей жены Нурганым. Так как его юность прошла вдали от отца, он не получил русского образования. Впоследствии под влиянием Абая и поэтических вечеров в его доме развивается поэтический талант Акылбая. Помимо коротких произведений, он написал три большие поэмы. Первая его поэма называлась «Жарах», но она полностью утеряна. Вторая его поэма называлась «Зулус». Здесь он повествует об увлекательных приключениях, происходящих в Африке. От этой поэмы сохранились только первые куплеты. Третья его поэма под названием «Дагестан» повествует о событиях на Кавказе. Она имеет огромную и историческую ценность.
Когда женился младший брат Магауия, то попросил Акылбая написать для него песню. И он тут же сочинил её, названную впоследствии «Песней Акылбая».
Талантливый поэт Акылбай скончался в то время, когда его поэтический дар находился в расцвете. Он умер в 1904 году на сороковой день после смерти Абая.

Ведущий:
Много радости и горя доставлял отцу его любимый сын Абдирахман. Поэт надеялся, что Абдирахман принесет большую пользу своему народу. Поэтому Абай отдал и Абдирахмана, и Магаша в русскую школу, требуя от них не карьеры чиновника, а истинных знаний. Абдирахман закачивает Реальное училище в городе Тюмени, потом Михайловскую школу артиллерий в Санкт-Петербурге. Однако здоровье не позволило ему поступить в Военную академию. К великому сожалению, Абдирахман, на которого возлагали большие надежды и пророчили блестящие будущее, заболел туберкулезом и умер в 1845 году в городе Верном (Алматы), когда ему исполнилось 27 лет. Великий поэт тяжело переживал смерть сына. Ему казалось, что все его мечты и надежды рухнули.

ЧТЕЦ:
Что это? Абая ли это портрет?
Могущества слава и песни расцвет!
Умом и отвагою равно велик,
Какой же с Абаем сравнится поэт?

Величье акына он гордо вознес,
Грядущего славным примером возрос.
Аргын и найман удивились ему,
Словам, уподобленным яркости звезд.

Течением мысли, как море, глубок…
А сердце мне шепчет: «Он был одинок…»
Без радости, но с душой непреклонной,
С досадою гений из мира ушел.
ЖАМБЫЛ

Ведущий:
Переживая тяжелое горе, поэт посвятил девять своих стихов памяти умершего сына. Смерть Абиша стала невосполнимой утратой для поэта.

Чтец:
Как падучая звезда,
Он сверкнул – и стал незрим.
Как заплакали тогда
Все встречавшиеся с ним!
Был он умудрен и смел,
Страх в душе его был нем.
Он на смерть взглянуть сумел,
Этим не делясь ни с кем.

Ведущий:
Другим сыном, оправдавшим большие ожидания своего отца, был Магауия Кунанбайулы (1870-1904) – младший сын Абая от жены Дильды. Он был восприимчивым юношей, с блистательным умом и обладавшим даром слова. Абай учил его в ауле в мусульманской школе, а затем в городском училище Семипалатинска. Но после трех лет учебы Магауия тоже заболел. Он был вынужден оставить занятия и вернуться в родной аул. После этого он постоянно был при отце и воспитывался им.
Высоко ценивший и понимавший значения поэтического труда Абая Магаш сам увлекся поэзией. По настоянию своего отца он написал поэмы «Енлик-Кебек», «Абылай». Самое объемное и совершенное его художественное произведение – поэма «Медгат-Касым».
Она повествует о незнакомых казахам дальних странах, о героях других земель.

Ведущий:
Магауия в последние годы своей жизни стал известным человеком среди народа благодаря справедливым судейским решениям. Он умер рано, в 1904 году в возрасте тридцати четырех лет, когда его имя и дела только начинали завоевывать сердца людей. Для Абая смерть Абдирахмана была тяжелой утратой судьбы. От этих двух сыновей он ожидал много славных дел и пророчил им блестящее будущее. Поэтому их потеря стала для Абая поистине катастрофой. После смерти Магаша для Абая « мир как будто рухнул, разбился». Он так и не смог оправится от такого удара судьбы.

Ведущий:
Ақын 1904 жылы туған жерінде қайтыс болды. Сүйегі Жидебай деген жерге қойылды. Қазір сол Жидебайда ақынның өзі тұрған үйде әдеби-мемориалдық мұражайы бар. Жер бетіндегі күллі қазақ қауымы өздерінің ұлы Абайымен мақтанады. Олар күн өткен сайын Абайды жаңа қырынан тануда. Өйткені Абай мұралары бүгін де, болашақта да өзінің өміршеңдігімен мәңгі жасайтын ғажап туындылар.

ВЕДУЩИЙ:
Имя гениального сына степи, великого поэта казахского народа, мыслителя, ученого, композитора Абая в наше время известно всему миру. Стихи и песни, философские воззрения, слова и мысли его находят отклик в сердцах людей своею человечностью, любовью, глубиной.
Произведения Абая вдохновляют молодое поколение казахов на служение своему народу, поддерживают в нем стремление к просвещению, знаниям, к развитию наций через культуру. Они всегда актуальны. Жизнь Абая, «…который боролся с тысячами один», — пример непреклонного поиска правды и справедливости для потомков.

Абай, утверждая, что «поэзия – властитель языка…», сам был повелителем поэзии, «сыном не только отца, своего народа, но и всего человечества».
ВЕДУШИЙ:
Абай шығармалары қазірдің өзінде көптеген тілдерге аударылып, әлем халықтарының жақсы бағасын алуда. Соның бір дәлелі, Қытай Халық Республикасында Абай шығармаларының қазақша нұсқаларынан сырт оның үш бірдей дастаны және өлеңдері мен қара сөздері қытай тілінде жарық көрді.
Абай есімін еске қалдыру мақсатында көптеген шаралар жүзеге асты. Ең алдымен, Жидебайдағы Абай қыстауы қалпына келтіріліп, ол Семейдегі Абай қорық мұражайының филиалына айналдырылды. Ақын жерленген зиратқа гранит пен мрамордан құлпытас орнатылды. Семейде және Қарауылда ескерткіш орнатылды.
Ведущий:
Библиотека — одна из тех немногих нитей, что тянутся из прошлого и соединяют одно поколение с другим, историю с современностью. Книги, переживая века, в разные годы оставляют след в душе многих людей. Стоят рядышком старинные кожаные переплеты и пахнущие типографской краской издания нынешнего года. У каждой книги есть своя история.
Ведущий:
Абай любил прохладный и тихий зал библиотеки, где встречал его другой мир: светлый и желанный мир книг, науки, поэзии. Абай засиживался в библиотеке до ночи.

Лишь знаньем жив человек,
Лишь знаньем движется век!
Лишь знанье — светоч сердец!
Людей суди по уму!
Но не по облику их.
Разумен будь и правдив
В делах и думах своих…

Ведущий:
Эпизод посещения Абаем библиотеки описан М. Ауэзовым, известным казахским писателем, в его трилогии «Путь Абая»
«Библиотекарь, скромно одетый старичок с острой седенькой бородкой и морщинистым лицом, приветливо встретил Абая как старого знакомого. Недалеко от входа за столом сидел чиновник с пышными кудрявыми волосами и лихо закрученными усами. Он поглядывал масляными глазками на свою соседку, нарядно одетую молодую женщину, видимо, даже здесь, в библиотеке, продолжая свое ухаживание. Едва Абай вошел, как он указал ей на него и довольно громко, с явным расчетом на то, чтобы остроту его услышали остальные, процедил сквозь зубы:

— Удивительно… с каких пор в Гоголевскую библиотеку стали пускать верблюдов.

Кое-кто из молодых читателей, подняв глаза и увидев казаха в широком степном чапане, фыркнул. Женщина нахмурила брови и залилась краской, укоризненно взглянув на остряка. Абай резко повернул голову, но, поборов мгновенную вспышку гнева, спокойно ответил:

— А почему бы не зайти сюда верблюду, господин чиновник, если здесь уже сидит осел?

На этот раз рассмеялись все». Абай умел достойно отвечать собеседнику, и это привлекало к нему людей.
Ведущий:
1883 жылы Ертіс жағынан орын тепкен Семей қаласының орталығынан тұңғыш жаңа кітапхана ашылды. Оны ұйымдастырушылар Абайдың досы орыстың саяси жер аударылып келген интеллигенттері – Е. П. Михаэлис бастаған А. А. Лентьев, Н. И. Долгополов, П. Д. Лобановский, Северин, С. С. Гросс тәрізді саяси жер аударушылар еді. Семей өңірінде ашылған тұңғыш кітапхананың өмірге келуі Абай есімімен тығыз байланысты. Өйткені бұл кітапханада Абай түнге дейін отырады екен. Михаэлис пен Абай ең алғаш осы кітапханада кездеседі. Абай кітапханаға келіп «Л. Н. Толстойдың бір шығармасын сұрайды. Ол кітап Е. Михаэлистің қолында, енді ғана өткізуге кезекте тұрған Абайдың сұрағанын көріп, Михаэлис қолындағы кітабын ақынға береді. Екі данышпанның кездесуі осылай мәңгі достыққа айналды. Михаэлисен кездесу Абайдың өмірге, дүниеге көзқарасын шыңдай түседі.

Эта встреча очень сильно повлияла на становление и развитие общечеловеческого мировоззрения Абая, и его поэтическое творчество. Михаэлис стал для него «лоцманом в книжном море», с удовольствием приобщая его к передовой русской и европейской культуре.

Ведущий:
Расширению знаний Абая в истории, юриспруденции, науке способствовали и его близкие друзья, политические ссыльные – Северин Северинович Гросс и Александр Викторович Леонтьев.
Гросс, поляк по национальности, был юристом и имел степень кандидата права. А. В. Леонтьев, недоучившийся студент Петербургского университета юридического факультета. Их объединял общий интерес к юриспруденции. Абай до 90-х годов 19 века служил бием (судьей) и оставался авторитетом в области степного казахского права.
Взаимные интересы по реформе Судебного кодекса Степи приводили к дискуссиям между степным мудрецом и его молодыми друзьями.
Можно сказать, что итогом их тесного общения явилась книга «Материалы для изучения юридических обычаев казахов». Она была написана С. С. Гроссом совместно с А. В. Леонтьевым. Но можно смело утверждать, что рецензентом и еще одним соавтором был Абая.

Ведущий:
Взаимоотношения с друзьями у Абая строились на взаимообогащении. Не только они просвещали Абая, но и он помог им глубже понять историю, обычаи, философию и религию своего народа. Часто его встречи с друзьями проходили в библиотеке, так как она была одним из немногих мест города, куда приходили не только за книгами, но и пообщаться.
Ведущий:
Связь Абая и библиотеки прослеживается и в воспоминаниях Джорджа Кеннана, американского корреспондента путешествовавшего по Сибири и Алтаю.
А. В. Леонтьев, познакомившись с Дж. Кеннаном, сообщает ему о киргизе Абае, который не только посещает библиотеку, но даже читает таких авторов, как Милль, Бокль, Дрэпер.

Ведущий:
Сонда әңгіме үстінде А. Леонтьев Семей кітапханасын пайдалануда жер аударылғандар үшін қиындықтар бар екенін және кітапхананың жергілікті халықтың ақыл-ойын дамытуға зор ықпалы бар екенін, мұнда кітап қорының өте бай екенін айтады. Сөзіміз дәлелді болуы үшін мына үзіндіге назар аударайық:

— Кітапхананы, тіпті қырғыздар (қазақтар) да пайдаланады. Мен осында Бокльды, Мильді, Дрэперді оқыған бір қарт қырғызды білемін.
— Шынымен қырғыз ба? – деп, әңгімеге қатыса отырған студент шектен тыс таңғала сұрады.
— Ия, қырғыз, — деді Леонтьев. – Бірінші кездескенімде ол менен индукция мен дедукцияның арасындағы айырмашылықты өзіне түсіндіруді сұрағанда таңданғанымнан талып қала жаздадым. Кейін әңгімелесе келе білдім, ол ағылшын философтарының және жоғарыда мен айтқан авторлардың шығармаларын оқып, зерттеп жүр екен.
— Сіз сонда ол солардың бәрін түсінеді деп ойлайсыз ба? – деп сұрады сенімсіздікпен студент тағы да.
— Мен оны тесеру үшін, Дрэпердің «Европаның ақыл-ойының даму тарихы» атты кітабының төңірегінде екі кеш бойы әңгімелестім. Сонда оның оқығандарының бәрін түсінетініне көзімді жеткіздім», — деп жауап береді Леонтьев.

Міне, осындай А. Леонтьев әңгіме ғып айтып отырған қырғызы (қазағы) Абай болатын. Абай Леонтьевпен достық қатынаста болған. А. Леонтьевтің өзінен Абай сұраған индукция мен дедукция терминдері Дрэпердің еңбегінде Платон мен Аристотельдің философиялық әдістері жөнінде болатын.

Ведущий:
Об этом удивительном киргизе Дж. Кеннан написал в своей книге «Сибирь и ссылка». Там же, он описал и библиотеку города Семипалатинска: «Скромное деревянное здание, посередине города с уютной читальней, где можно найти все русские газеты и журнлы и весьма недурной подбор книг. …С удивлением я видел, — продолжает он, — сочинения Спенсера, Бокля, Льюиса, Милля, Тэна, Леббока, Тейлора, Тексли, Дарвина, романы и повести Скотта, Диккенса… Подобный подбор книг делает честь интеллигенции и вкусу тех кто его произвел и кто пользовался этими книгами. Благодаря книгам у меня составилось лучшее мнение о Семипалатинске, чем на основании того, что я до сих пор видел и слышал».

Ведущий:
Но, все же, больше всего Абая влечет русская литература – Пушкин, Лермонтов, Крылов, Толстой, Салтыков-Щедрин…
Отсюда, из Семипалатинска, Абай увозил за перевалы Чингиза книги полюбившихся русских поэтов.
Будучи человеком вселенского гуманистического мировоззрения, и считая целью своей жизни — просвещение народа, он стал переводить произведения русских писателей. Переводы для Абая были не просто просветительским долгом, но и потребностью души.

Ведущий:
Его уникальный перевод письма Татьяны из «Евгения Онегина» А. С. Пушкина стал, поистине народной песней. Признание народа, одно это, говорит нам о гениальности поэта, сумевшего до тонкости передать душу произведения.

Чтец:
«Абай задумчиво пробегал глазами строки письма Татьяны Онегину.
-До чего прекрасен язык! — невольно воскликнул Абай. — Не стихи. а дыхание сердца! Его живое, сильное биение! И какая глубина и сила нежности!
Тут глаза Абая ушли в сторону от книги, — и он вспомнил свои стихотворные строчки, которые пришли к нему вскоре после прочтения письма Татьяны:
Язык любви — бессловесный язык.
Призыв любви — беззвучный крик.
Это были начальные строки стихотворения, рожденные сочувствием к чужой страстной и нежной любви, а не своими любовными чувствами. Их отсвет уже ускользал из его души, как тает утренний туман. Он захотел вспомнить: «Приходилось ли мне слышать от кого-нибудь подобные слова?» И тогда сразу два светлых женских образа явились перед его внутренним взором. Две яркие звезды пронеслись по небосклону его жизни, сгорая — вспышкой своей любви взывая к его сердцу. Одна сгоревшая звезда — молодая, пламенная Тогжан; вторая — Салтанат, которая погасла, не согрев ни свою, ни его душу.
Вчера Абай начал перевод на казахский письма Татьяны. С неимоверной болью в сердце понял, что все эти три женские судьбы, одинаково страшно и бесповоротно подчинившиеся здравому смыслу и воле недоброй судьбы, вынуждены были отказаться от великой своей любви и покорно склонить шею под ярмо житейской обыденности. И все то время, пока Абай переводил письмо Татьяны, в его памяти всплывали невыносимо печальные, тоскливые прощальные слова двух женщин, любивших его. И в строчки его казахского письма Татьяны Лариной сами собой вплелись слова и чувства Тогжан и Салтанат. «Если они когда-нибудь услышат эту песню, то поймут, что песня — про них…» — думалось ему.
Чем дальше работал он над переводом письма, тем всё более выразительные и близкие душе Татьяны казахские слова он находил» (отрывок ил «Путь Абая» М.Ауэзова)

Чтец:

Татьянаңың Онегинге жазған хаты

Амал жоқ – қайтым білдірмей,
Япырау, қайтып айтамын?
Қоймады дертің күйдірмей,
Не салсаң да тартмын.

Талайсыз, бақсыз мен сорлы
Еріксіз аттап ұяттан,
Қорлыққа көндім бұл құрлы,
Байқалар халім бұл хаттан.

Әлімше мен де ұялып,
Білдірмен дедім өлсен де
Шыдар ем күйіп мен жанып,
Айында бірер көрсем де.

Болмады көріп қалуға,
Есітіп біраз сөзіңді.
Шыдар ем бір ой жатуға
Ұзақ түн жұмбай көзімді

Қызықтан қашып бұл жерге
Көңіліңіз суып келіпсіз
Мәнісін сұрап білуге
Тілдесе алмаймын еріксіз.. .

Ведущий:

Не менее сложны для перевода и басни Крылова, так как содержат тонкость иронии, колорит народной мудрости. Абай высоко ценил его басни, хотя сам не являлся приверженцем этого жанра. Абай любил говорить прямо, поэтому, хотя он и ценил басни, сам он их не писал.
Абай не стремился к дословному переводу басен, но прежде всего передавал идейную сущность басен, перерабатывая или вступительную или заключительную часть их, приспосабливая мораль к миропониманию казахов-кочевников. Басня служит тем же целям, что и стихи и проза. Абай отлично сумел сделать образы-аллегории басен Крылова воплощением живых человеческих черт. Басню «Осел» Абай целиком переложил применительно к быту и обстановке кочевников-казахов. Если у Крылова Осел, приняв звонок у себя на шее за орден, возгордился, забрался в огород и стал уничтожать и топтать овощи, пока его не прогнал и не избил хозяин, то у Абая Осел, идущий в голове каравана, возомнил себя уважаемым и почтенным потому, что был навьючен золотом. Когда он доставил золото, стал обыкновенным ослом, глупым вьючным животным — ишаком.
Абаем переведены басни Крылова: «Дуб и трость» , «Крестьянин в беде» , «Бедный богач» , «Осел и соловей» , «Орел и коршун» , «Стрекоза и муравей» , «Музыканты» , «Пестрые овцы» , «Ворона и лисица» , «Осел» , «Лягушка и вол» , «Слон и Моська» .
Переведенные басни не критикуют социальные условия того времени, а поднимают общие для всех людей, понятные казахскому народу, бытовые проблемы. М. Ауэзов это объясняет так: «Абай, который всегда старался раскрыть безнравственные поступки людей, использовал для этого басни. » Басни — инструмент для осуждения человеческих пороков.
Если опереться на сведения из произведении Т. Рысаева, то Абаем были переведены 13 басен. Ученый указывает, что нельзя их всех называть чистыми переводами: «Абай берет общее содержание, а описывает по-своему, то есть у него не перевод-копия, а созвучный перевод. Свободно переводив басни Крылова, Абай критикует отрицательные черты казахского народа».
Для перевода басен необходимо знать не только язык оригинала, быт, обычаи, но и суметь найти достойный эквивалент в казахском языке. И с этим Абай прекрасно справился.
Иван Крылов
Ворона и Лисица
Уж сколько раз твердили миру,
Что лесть гнусна, вредна; но только все не впрок,
И в сердце льстец всегда отыщет уголок.
___
Вороне где-то бог послал кусочек сыру;
На ель Ворона взгромоздясь,
Позавтракать было совсем уж собралась,
Да призадумалась, а сыр во рту держала.
На ту беду Лиса близехонько бежала;
Вдруг сырный дух Лису остановил:
Лисица видит сыр, Лисицу сыр пленил.
Плутовка к дереву на цыпочках подходит;
Вертит хвостом, с Вороны глаз не сводит
И говорит так сладко, чуть дыша:
“Голубушка, как хороша!
Ну что за шейка, что за глазки!
Рассказывать, так, право, сказки!
Какие перушки! какой носок!
И, верно, ангельский быть должен голосок!
Спой, светик, не стыдись! Что, ежели, сестрица,
При красоте такой и петь ты мастерица, –
Ведь ты б у нас была царь-птица!”
Вещуньина с похвал вскружилась голова,
От радости в зобу дыханье сперло, –
И на приветливы Лисицыны слова
Ворона каркнула во все воронье горло:
Сыр выпал – с ним была плутовка такова.

Абай
Қарға мен түлкі (И. А. Крыловтан)
Жұрт біледі, күледі,
Сұрқия тілдің жаманын,
Қошеметшілердің амалын.
Сонда да солар қайда жоқ?
Ептеп айтса, ересің,
Артынан өкінсең де пайда жоқ.
Ірімшікті Құдайым
Кез қылды бір күн қарғаға.
Алып ұшып барды да,
Қонды бір биік ағашқа.
Үлкен олжа емес пе
Ірімшік деген қарны ашқа?
Бір жеп алып, шүкірлік
Қылайын деп аллаға,
Тұмсығында ірімшік,
Ойланып қарап тұр еді,
Бір қу түлкі сорына
Жақын жерде жүр еді,
Ішіне сақтап қулығын,
Ептеп барып барлайды,
Бұлғақтатып құйрығын,
Қарғаның көзін алдайды.
Тәтті тілмен, тәтті үнмен
Сөйлесуге айналды:
“Қарағым, не еткен сұлу ең!”-
Деп таңырқап таңданды,-
“Не еткен мойын, не еткен көз,
Осыдан артық дейсің бе
Ертегі қылып айтқан сөз?

Ведущий:
Многие исследователи творчества Абая отмечают его связь с творчеством Лермонтова. Поэту близка гражданская позиция Лермонтова в обществе, в поэзии.
Абай перевел на казахский язык более 30 стихотворений Лермонтова. Среди них: «Кинжал», «Дума», «Дары Терека», «Утес», «Выхожу один я на дорогу». Из крупных произведений он перевел отрывки: «Исповедь», «Измаил Бей», «Вадим», «Демон».

Кинжал
Люблю тебя, булатный мой кинжал,
Товарищ светлый и холодный.
Задумчивый грузин на месть тебя ковал,
На грозный бой точил черкес свободный.

Лилейная рука тебя мне поднесла
В знак памяти, в минуту расставанья,
И в первый раз не кровь вдоль по тебе текла,
Но светлая слеза — жемчужина страданья.

И черные глаза, остановясь на мне,
Исполнены таинственной печали,
Как сталь твоя при трепетном огне,
То вдруг тускнели, то сверкали.

Ты дан мне в спутники, любви залог немой,
И страннику в тебе пример не бесполезный:
Да, я не изменюсь и буду тверд душой,
Как ты, как ты, мой друг железный.

Сүйкімді болат қанжар тұрсын жайнап,
Ыстық, суық майданда шығады ойнап.
Грузин ашулы ұста кекке соққан,
Ер шеркес соғыс үшін алған қайрап.
Еркелі нәзік қолымен маған тиді,
Ұмытпа деп айрылған жерде берді.
Қан сорғалар жүзіне, жас сорғалар,
Қайғымен өртенгеннің белгісі еді.
Қара көз қарап маған көп қадалған,
Құпия қайғы өртеніп бойын алған,
Болатша дірілдеген жалын көрген,
Бір күңгірт тартып және оттай жанған.
(Абай, ІІ том, 103-бет)

Ведущий:
Именно через лермонтовские поэтические переводы он познакомился сам и познакомил свой народ с европейской поэзией — Гете, Байроном.

«Горные вершины
Спят во тьме ночной,
Тихие долины
Полны свежей мглой.
Не пылит дорога,
Не дрожат листы,
Подожди немного —
Отдохнешь и ты…» (227) «Қараңғы түнде тау қалғып,
Ұйқыға кетер балбырап.
Даланы жым-жырт дел-сал қып
Түн басады салбырап.
Шаңдай алмас жол дағы
Сыбдырламас жапырақ,
Тыншығарсың сен дағы,
Сабыр қылсаң азырақ…»
(Абай, ІІ том, 94-бет)

Ведущий:
В этот период русский язык сыграл для казахского народа ту же роль, что и в свое время, французский для – русского. Именно, через французский язык Россия познакомилась с европейской культурой. Абай был первым человеком, который понял историческую роль русского языка, и в «Карасоз» 25 слово, он высказывает эти мысли. Это произведение стало итогом жизненной мудрости Абая и обращено к потомкам.

ЖИЫРМА БЕСІНШІ СӨЗ

… Орысша оқу керек, хикмет те, мал да, өнер де, ғылым да — бәрі орыста тұр. Зарарынан қашық болу, пайдасына ортақ болуға тілін, оқуын, ғылымын білмек керек. Оның себебі олар дүниенің тілін білді, мұндай болды. Сен оның тілін білсең, көкірек көзің ашылады. Әрбіреудің тілін, өнерін білген кісі оныменен бірдейлік дағуасына кіреді, аса арсыздана жалынбайды.
Орыстың ғылымы, өнері — дүниенің кілті, оны білгенге дүние арзанырақ түседі.

СЛОВО ДВАДЦАТЬ ПЯТОЕ

… Нужно учиться русской грамоте. Духовные богатства, знания, искусство и другие несметные тайны хранит в себе русский язык. Чтобы избежать пороков русских, перенять их достижения, надо изучить их язык, постичь их науку. Потому что русские, стали такими, какие они есть, узнавая иные языки, приобщаясь к мировой культуре . Русский язык откроет нам глаза на мир. Изучив язык и культуру других народов, человек становится равным среди них, не унижается никчемными просьбами.
… Русская наука, культура — ключ к мировым сокровищницам. Владеющему этим ключом все другое достанется без особых усилий.
… Нужно учиться, чтобы узнать то, что знают другие народы, чтобы стать равными среди них, чтобы стать защитой и опорой для своего народа.

Ведущий:
Переводческая работа Абая была поистине новым шагом в казахской поэзии и литературе. Философские искания Абая во многом, особенно в педагогических воззрениях, соприкасаются с мыслями Л. Толстого о просвещении и воспитании народа.
Современные исследователи проводят множество параллелей между Абаем и другими великими мыслителями – философами Востока, России, Запада. Ключ к философии Абая – любовь к человеку и природе, путь самопознания.
Он пишет:
В душу вглядись глубже, сам собою побудь.
Я для тебя загадка, я и мой путь!
Великолепен его афоризм о космической беспредельности:
«Мир – океан, время – ветры, которые гонят волны поколений, волны вдребезги разбивают друг друга, меняют друг друга, исчезают, а океан остается без изменений!»
Но, чтобы каждому поколению познать себя, необходимы знания.
«Лишь знаньем жив человек,
Лишь знаньем движется век!
Не говори: «Не могу»
Стремись к познанью душой».

Ведущий:
Благодаря этому стремлению им был проделан длительный путь самообразования. Абай в совершенстве овладел русским, арабским, персидским, турецким и татарским языками. Он изучил русскую и через нее западную и античную литературу, знал в оригинале весь арабско-персидский героический эпос и произведения великих классиков Востока, поэзию Турции. Кроме того, Абай хорошо освоил труды философов, как восточных, так и европейских.

Ведущий:

Мыслитель Абай вот уже почти два столетия восхищает различные поколения людей глубиной своей мысли и яркостью языка. Его известность переступила границы Казахской земли, а его талант стал достоянием всего мира.

«Қостанай қаласы білім бөлімінің №16 жалпы білім беретін
мектебі» Қостанай облысы әкімдігі білім Басқармасының коммуналдық мемлекеттік
мекемесі

2020-2021
оқу жылы

«Абай
мұрасы – баға жетпес мұра» атты қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімдерінің
апталығы

«Әлемге танылған ұлы Абай» атты Абайдың Жидебайдағы  мұражай-үйіне 
сырттай виртуалды саяхат/«Великий Абай, признанный  во всем мире»  —
виртуальное путешествие в дом-музей Абая в Жидебае

1-4
сыныптар

Дайындап өткізгендер: Кусаинова
У.Р.,

Танатканова С.С., Убыкина Д.К.

15.03.2021

Қостанай
қаласы

Мақсаты: 1.Бастауыш
сынып оқушыларын  үлы Абайдың Жидебайдағы  мұражай-үйіне  сырттай виртуалды
саяхат жасау арқылы өмірі мен шығармашылығымен  таныстыру.

2. Абайдың
дүниетанымын кеңінен насихаттау, оқушыларды оның рухани мұрасына тарту. Тіл
ұстарту.

3. Көркемдік
талғамдарын қалыптастыру.

Көрнекіліктер: мектептің
логотипі, жаңартылған атауы, Абайдың портреті, Жидебайдағы мұражай-үйінен
алынған слайдтар, Наурыз туралы фото-слайдтар, бата, құттықтаулар.

Іс-шараның өту барысы:

I.                 
Ұйымдастыру кезеңі

Құрметті оқушылар
мен ұстаздар!

Қазақ тілі  мен 
әдебиеті  мұғалімдерінің  онкүндігін  өткізу аясында  Сіздердің назарларыңызға
«Әлемге танылған ұлы Абай» атты Абайдың Жидебайдағы  мұражай-үйіне виртуалды
саяхатты  ұсынамыз./В рамках проведения декады учителей казахского языка и
литературы  предлагаем  вашему  вниманию виртуальную экскурсию в  дом-музей 
Абая в Жидебае.

ДИАЛОГ 1 сыныпоқушылары

1
оқушы: Абай Құнанбаев кім?

2
оқушы: Абай Құнанбайұлы – ұлы ақын./Абай Кунанбаев -великий поэт. Ол – қазақ
халқының мақтанышы./ Он-гордость казахского народа.

1
оқушы: Ол не туралы өлеңдер жазған?

2
оқушы: Абай атамыз  адамгершілік, достық, мейірімділік, білім, табиғат туралы
көп жазған.Абай атаның қолжазбалары – бізге жеткен байлық және мәдени мұра./Он
написал много стихотворений  о нравственности, дружбе, доброте, знаниях,
природе./Рукописи Абая-богатство и культурное наследие, дошедшее до нас.

II.Негізгі бөлімі.

Абайдың Жидебайдағы  мұражай-үйіне  сырттай
виртуалды саяхат (4 сынып оқушылары)

1 оқушы:

Біз бүгін
Ұлылардың мекені Абай ауданындағы СЕМЕЙДЕН 180 (Жүз сексен км) қашықтықта
орналасқан Жидебай қорық мұражайына сырттай вертуалды саяхат жасаймыз. Абайдың
Жидебайдағы мұражай үйі – Абайдың өмірі мен шығармашылық жолынан толық мағлұмат
беретін мәдени мұра (слайд). Дом-музей Абая в Жидебае-культурное наследие, рассказывающее
о жизни и творческом пути Абая.

2 оқушы:

Абайдың үйі екі
дәлізден өзге бес бөлмеден тұрады/ Дом Абая, кроме двух коридоров, состоит из
пяти комнат. Ең бірінші, ас үйге тоқталсақ, сол жағында доғаланған екі қазандық
бар. Первое, что мы видим, когда речь идет о кухне — это два  округленных котла
слева. Қонақ көп келгендіктен, біріне ет асылса, екіншісіне қыуырдақ құырған.
Так как приезжало много гостей, в одном варилось мясо, а в другом – қуырдак.

3 оқушы:

Пештің төменгі
жағынан үш самауырды байқаймыз/В нижней части печи мы видим три самовара. Олар
таза күмістен жасалған/Они изготовлены из чистого серебра. Бөлменің оң жағында
түс киіз ілінген/ С правой стороны комнаты висит изготовленный из войлока
цветной ковер. Осы жерден біз төсек, кебеже, кебежеаяқ, асадау, құртезен
астауын көріп отырмыз/ Также здесь мы видим кровать, кебеже, кебежеаяк, асадау,
куртезен.

4 оқушы:

Мынау –
қылқобыз./Это – музыкальный инструмент кылкобыз. Қылқобызды КҰНАНБАЙ атамыздың
замандасы БАХАР деген кісі сыйға тартқан/Кылкобыз подарил современник дедушки
КУНАНБАЯ человек по имени Бахар.

5 оқушы:

Бұл суреттен біз
ұлы Абайдың ҚОНАҚ БӨЛМЕСІН көреміз/Здесь мы видим гостевую комнату великого
АБАЯ. ҚОНАҚ БӨЛМЕСІНДЕ АБАЙ  өзінің СЫЙЛЫ қонақтарын күткен./ В гостевой
комнате Абай встречал своих уважаемых гостей. Үстел үстінен біз тостағандарды
байқап отырмыз/На столе мы видим посуду для кумыса, которая называется
тостаған.

6 оқушы:

Ал мынау мұражайға
келген қонақтарды таң қалдыратын  іші  толықтай тастан жасалған ет сақтау
бөлмесі /А  вот помещение для хранения мяса, полностью выложенное из камня,
которое удивляет  посетителей музея. Мұнда етті ыстаған/Здесь коптили мясо.

7 оқушы:

Бұл суреттерден
Абайдың жеке заттарын көріп отырмыз/ На этих рисунках мы видим личные вещи 
Абая. Бұл – жұмыс бөлмесі/Это – рабочий кабинет. Мұнда қабырға сағаты, кітап
сөресі, жұмыс үстелі бар./Здесь есть настенные часы, полка для книг, рабочий
стол. Дәл осы бөлмеде Абай келер ұрпаққа өнегелі өсиет жырларын арнады/Именно в
этой комнате Абай посвятил поэмы, нравственные Заветы следующим поколениям.

III.Қорытындылау

8 оқушы:

Құрметті оқушылар, ұстаздар!

Сіздерге Абай
өмірінесырттайвиртуалдысаяхатқызықтыболдыдегенойдамыз!/ Мы надеемся, что вам
было интересно виртуальное путешествие в мир Абая!

  А теперь в
придверии Великого праздника НАУРЫЗ разрешите поздравить вас.
 Пусть Наурыз принесет вам удачу во всех начинаниях, здоровье и
силы реализовать все задуманное. Пусть в ваших  семьях царит мир и достаток!

БАТА

Ниеттерің ақ
болсын,

Наурыздың ақша
қарындай!

Бастарыңа бақ
қонсын,

Шашыңның барлық
талындай!

Санасы өсіп
адамның,

Көңілде кір
қалмасын.

Құты қашып
жаманның,

Жақсы тапсын
жалғасын!

Әумин!

Құттықтаулар (слайдтар)

Назарларыңызға рақмет!

Спасибо за внимание!

РМҚК «Р.Байсеитов атындағы Семей қаржы – экономикалық колледжі»
Абай Құнанбаевтың 175 жылдығына орай өткізілетін сабақтан тыс қалалық әдеби сазды кештің сценарийі
Оқытушы: Абдрахманова Б.Қ.

«Перзент парызы»

Өтетін күні:
Өтетін орны: колледждің мәдениет залы.
Сахнаның безендірілуі: Абайдың портреті, мультимедиалық проектор, көрініс құралдары, шараның эпигрофы:

«Өлді деуге болама айтыңдаршы,
Өлмейтұғын артына сөз қалдырған.»
Мәдениет залына дөңгелек үстелдер кіргізіліп, айналасына орындықтар қойылады. (қатысушылар мен көрермендерге арналып)

Мақсаты: Данышпан ақын Абайдың өнер- білім туралы өсиеттерін, өлеңдерін паш ету. Білім алушылардың қазақ поэзиясына деген сүйіспеншілігін арттыру. Қазақтай дана, Абайдай дара елдің ұрпағы екендіктерін сездіре отырып, өз елінің патриоты болуға тәрбиелеу.

Шәкірттерді Ұлы ақын Абай Құнанбайұлының балалық шағы мен жастық шағы және өскен ортасымен таныстыру. Ақындығы мен сазгерлігімен таныту.
Абай шығармашылығын сүйіп оқуға, қадірлеуге, асыл мұрасындай есте сақтауға баулу.
Гуманистік, адамгершілік, еңбек, имандылық тәрбиесін беру.
Кеш қонақтары:

Халықтық ақындар орталығының жетекшісі, айтыскер ақын, жас ақындарды тәрбиелеуші ұстаз Дәмеш Омарбайқызы.
Әнші, актер, Қазақстанның мәдениет қайраткері, Абай әндерін орындаушы Мырзахан Сыздықов
Қаламыздағы Абай атындағы тарихи мемориалдық қорық мұражайының директоры, фғк, Абай мұраларын зерттеушілердің бірі, абайтанушы Жандос Мағазбекұлы
Қала колледждерінің оқытушылары.
Барысы:

Сахна жабық. Проектордан Абайдың дүниеге келуі туралы шағын фильм беріледі.

Сахна ашылады: Көрініс.

Көрініс аяқталған сәтте жүргізушілер шығады:

Бүлдіршін Қажымұратқызы: Иә, Абай әке үмітін ақтаған, әке үмітін ғана емес, ел алдындағы өзінің перзенттік парызын толықтай орындаған ұлы да, дара тұлға.

Самат Алпамысұлы: Кең дала нұрын шашып маңайына,

Қараймын мақтанышпен Абайыма,

Алдында Ұлжан ана басымды ием,

Теңесер ақылды ару, саналы ермен

Жұлдызы ондай жанның, жанады өрден

Ұлжанды ұлы демей мен кім деймін

Қазаққа

Қайталанбас дана берген! — деп мақтан еткен екен әкесі Құнанбай.

Бүлдіршін Қажымұратқызы: Ендеше, қазақтың мақтанышы болған, әке алдында перзенттік парызын толықтай орындай білген Абайдай данамыздың 175 жылдық мерейтойына орай өткізілгелі отырған «Перзент парызы» атты әдеби сазды кешімізге қош келдіңіздер.

Самат Алпамысұлы: Бүгінгі кешімізге арнайы шақырылған қонақтарымызды таныстырып өтейік.

Бүлдіршін Қажымұратқызы: Халықтық ақындар орталығының жетекшісі, айтыскер ақын, жас ақындарды тәрбиелеуші ұстаз Дәмеш Серікбайқызы Омарбаева

Самат Алпамысұлы: Әнші, актер, Қазақстанның мәдениет қайраткері, Абай әндерін орындаушы Сыздықов Мырзахан Демесінұлы

Бүлдіршін Қажымұратқызы: Қаламыздағы Абай атындағы тарихи мемориалдық қорық мұражайының директоры, фғк, доцент, Абай мұраларын зерттеушілердің бірі, абайтанушы Жандос Мағазбекұлы Әубәкіров

Самат Алпамысұлы: Сонымен қатар қаламыздағы бірқатар колледждердің оқытушылары.

Ән «Көзімнің қарасы» Касен Камилла.

Самат Алпамысұлы: Абай туған елін, жерін, тілін, дінін жанындай жақсы көрген нағыз ұлтжанды дана ақын. Абай қолына қалам алып, ғылым мен білімнің ауыр азабын арқалап, өз халқын өркениетті елдердің қатарына қосуға тырысқан, қазақтың рухын көтерген дана қолбасшымыз болғандығы баршамызға мәлім. Сондықтан, Абайды ұлттық жазба әдебиетіміздің атасы деп танып білуіміз керек.

Бүлдіршін Қажымұратқызы: Абай ізінің кіршіксіз ақ жүрегін тербеткен сансыз ойларын тамаша шығармалары мен жалынды жырларының бетінен әр жолынан, әрбір сөзінен бізге соншама ыстық, соншама жарқын леп еседі.
Самат Алпамысұлы: Ол өткен заманның, кешегі түркі дүниесінің соққан тынысы болса да бізге түсінікті, жүрегімізге қонымды Абай –лебі, Абай — үні, Абай тынысы — заман тынысы, халық үні. Абайдың жарқын бейнесі, жалынды жыры бізбен бірге мәңгі жасап келеді.

Бүлдіршін Қажымұратқызы: Қазақ жерінің ақыны, данышпаны көп болғанымен Абай біреу — ақ. Абайы бар елдің мерейі үстем.
Самат Алпамысұлы: Ақын тұлғасы дараланған сайын қазақ та биіктей бермек. Сол шыңнан көз жазбау — біздің парызымыз да қарызымыз.
1-оқушы:
Абай 1845 жылы жылан жылында туылып, 1904 жылы 60 жасында Семей уезінің Шыңғыс болысында дүниеден қайтқан.
Абайдың бар өмірі өзі туып өскен Шыңғыс болысы, қазіргі Абай ауданы, бұрынғы Семей облысында өтті. Абай әке жағынан алғанда Тобықтының белгілі шонжары мен батыр биінен тарайды. Оның бабасы Тобықтының биі болған. Абайдың әкесі Құнанбай Қарқаралы округінің аға сұлтаны болған. Ал, шешесі Ұлжан Бошан руынан тарайды.
2-оқушы:
Әкесі — тілге шешен, ақылға бай, қатыгез, ал шешесі керісінше ағайын-туысқа қайырымды, мінезі жұмсақ, тілге бай адам болған. Міне, сәби шағынан-ақ Абай от пен судай екі ұдай, кереғар мінезді адамдар ортасында өмір кешті. Аяулы әжесі Зере мен анасы Ұлжанның жас бала қиялы мен санасының, мінез-құлқының қалыптасуына әсері мол болды. Ол екеуі айтқан ертегі, аңыз-әңгіме, күлдіргі, мысқыл, ел басынан өткен тарихи оқиғалар зерделі бала-Абайдың санасына біртіндеп сіңе берді. Осылайша, бала Абай өз халқының рухани ой қазынасына қанығып өсті.
3-оқушы:
Абай 10-12 жасында мұсылманша оқып, хат таниды. Ал, 12 жасында Семейдегі Ахмет Риза медресесіне оқуға түседі. Медреседе жүргенде 14 жасында 3 ай орыстың «приходская школында» орысша сабақ оқыды. Осы 4 жылдық медреседегі және 3 айлық орыс мектептеріндегі оқуы аяқталып, 15 жасында үлкендерден білімі артып, ел ішіндегі жұртты өзіне қаратып, әкесіне көп көмегін тигізеді.

4-оқушы:
Абай 14 жасынан өлең шығарған. Ол жастар арасында кең таралғанымен, оған онша мән бермейді. Абайдың өнерге бет бұруына себепкер орыс достары Грось пен Михаэлис болды. 20 жасында ол от тілді шешен, халық өмірі мен әдетін, билік туралы істі көп білген көсем болған. Мақал, ертегі, нақыл сөздерді тез меңгерген. Жаңа заманның ретімен Абай білімге ден қойып, Араб, парсы, түркі тілдерін үйренді.

5-оқушы:
Абай орыстың ақын-жазушылары – Пушкиннің, Лермонтов, Крылов, Толстой, Тургеневтің еңбектерін оқыған. Олардың шығармаларын оқи отырып, озық ойлы Абай орыс мәдениетін, өнерін, білімін үлгі еткен. Бұл да Абайдың даналығы. Абай кестелі сұлу сөздің иесі, көркем әдебиеттің темірқазығы, өшпейтін жарық жұлдызы. Абай шығармаларын қазақ балалары кімнің алдында болса да, ұялмай мақтанышпен айта алады.

6-оқушы:
Сөздері шарлап қазақ пен әлем арасын,
Абай деп таныр қазақтың байтақ даласын.
Өлеңі бізге рухани азық секілді,
Абайдан биік тұлғаны қайдан табарсың?

Абай — жыршы, ұлы ақыны елімнің,
Жырға қосқан сұлулығын жерімнің.
Абай — сыншы, жақсыменен жаманның,
Қайғы — зарын жырлай білген даламның.

Абай — мұра, ұрпақтан — ұрпақ жалғаған,
Ән мен жыры ел назарсыз қалмаған.
Білім, еңбек, еркіндікті арман ғып,
Жас қауымға сабақ етіп жырлаған.
7 — оқушы
Абай — дана, Абай — дара қазақта,
Оқымаған ұлы Абайды қазақ па?
Қазақ даңқын асқақтатқан әлемге,
Абай теңдес ақын болмас қазақта.

Кеше өткен бұлдыр заман желегі,
Болашаққа Абай үнін тіледі.
Өлмейтұғын артына сөз қалдырған,
Абай үні бізбен бірге келеді!

Бүлдіршін Қажымұратқызы: Қазақ халқының ұлы ақыны Абай Құнанбаев қазақ халқының мәдени тарихында ерекше орын алады. Соңында тамаша өлеңдер мен қара сөздер қалдырған Абай тек қана ақын емес, композитор және өз өлеңдерін орындаушы.
Самат Алпамысұлы: Ғасырлар бойы дамыған қазақ ән өнері ХІХ ғасырдың екінші жартысында көркемдік пен кемелдіктің шыңына өрледі. Абай өмір сүрген осы кезеңде қазақта музыканың жазба мәдениеті жоқ еді, халықтық музыка ауыз дәстүрлік қалыпта еді. Сондықтан Абай әндері ауыздан – ауызға, заманнан – заманға ауызша ауыса отырып жетті.
Бүлдіршін Қажымұратқызы: Абай әндерінің бізге толық жеткен себебі, халықтың жүрегінде сақталуға, сапасы сай келетін шығармалар болғандығында, халық санасынан өшпес орын алғандығында.

Композитор Абай дарынына қанат бітірген, ән нәрімен сусындатқан орта қандай еді? Оның композиторлық өнерінің бұлақ бастауы қайда? Әндерінің сипаты мен тақырыбы қандай?

Самат Алпамысұлы: Бұл жөнінде қонағымызға сөз кезегін берейік, Абай әндерін орындаушы ретінде, бір екі ауыз сөз Мырзахан аға Сіз айтып өтсеңіз.

Бүлдіршін Қажымұратқызы: Сонымен қатар, Мырзахан аға актер ретінде театр Абай мерейтойына қандай дайындық үстінде осы жайында да қысқаша айтып өтсеңіз.

Самат Алпамысұлы: Бүгінгі кешімізге Абай әндерін насихаттаушылардың бірі, әнші сазгер – Тұрсынғазы Рахимовты да шақырған едік, ол кісі іссапармен келе алмай қалды. Алайда бүгінгі кешімізге Абайдың тамаша бір әнін орындап берге өзінің шәкіртін жіберген екен.

Бүлдіршін Қажымұратқызы: Ендеше, әнге кезек берейік. Сахнаға әнші қонағымыз ***

Бүлдіршін Қажымұратқызы: Иә, халық қазынасының қайнар бұлағынан сусындап өскен Абайдың әрбір шығармасы инабаттылыққа, парасаттылыққа, имандылықпен ізгілікке тәрбиелейтін дүние:

«Қалың елім –қазағым»-деп жұртты білім алуға үндеп,

Самат Алпамысұлы: «Біріңді бірің сыйлап ғибрат етіс» деп адамгершілікке,

Бүлдіршін Қажымұратқызы:«Еңбек етсең ерінбей, тояды қарның тіленбей» деп еңбекке,

Самат Алпамысұлы: «Өнерпаз болсаң арқалан, сен де бір кірпіш дүниеге, кетігін тап та бар қалан» деп өнер –білімге тәрбиелейді. Енді бір сәт данышпан атаның ақындық өнеріне көз жүгіртейік.

Абай шығармалары бойынша шағын лит монтаж.

Самат Алпамысұлы: «Асыл сөзді іздесең, Абайды оқы, таңырқа» дейді С. Торайғыров.

Самат Алпамысұлы: Құрметті Дәмеш апай Сіз бүгінде осы бір ақындық деген тамаша бір әлемге шәкірттерді тәрбиелеуде, оларды шыңдауда ерекше еңбек етіп келесіз.

Бүлдіршін Қажымұратқызы: Абайдың ақындық әлемі, оның бүгінгі жас ақындарға берер пайдасы жайлы айтып өтсеңіз.

Дәмеш Серікбайқызы.

Бүлдіршін Қажымұратқызы: «Абай мұрасы — қазақтың ең қасиетті қазынасы. Абай өзінің халқымен мәңгі бақи бірге жасайды. Ғасырлар бойы қалың елін, қазағын жаңа биіктерге, асқар асуларға шақыра береді» — дейді Елбасымыз Н. Ә. Назарбаев.

Самат Алпамысұлы: Абай мұрасы мәңгілік. Барша қазақ баласы Абайды тануға, білуге, Абаймен мақтануға тиіс. Ұлы ақын өз халқын өркендеген, өскен, еркін халық ретінде көруді арман еткен. Бүгінде біз Абай аңсаған ұлы өзгерістердің куәсіміз, бәсекеге қабілетті елдердің қатарына енуге талпынудамыз.

Бүлдіршін Қажымұратқызы: Бүгін ғұлама 175 жасқа толып отыр, ал оның дүниеден озғанына 111 жыл. Десе де, Абайдың өзі өлгенмен сөзі өлген жоқ. «Өлді деуге сыя ма айтыңдаршы, өлмейтұғын артына сөз қалдырған”, – дегенді айтқан да өзі еді. Айтқанда да, тауып айтты! Абай – артына өлмейтұғын сөз, өнеге, өсиет қалдырған, ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып, ғасырдан-ғасырға асып, туған халқымен бірге жасаса беретін кемеңгер.

Самат Алпамысұлы: Енді Абай мұраларының зерттелуі мен халыққа танылуы барысында қандай жұмыстардың жүргізіліп жатқандығы жайлы зерттеушінің өз аузынан естісек.

Бүлдіршін Қажымұратқызы: Ендеше сөз кезегі Жандос Мағазбекұлы өзіңізде. Мұражайымызда Абайдың тың дүниелері табылып, Абай мұралары толығып жатыр деп те естіп жатырмыз. Сол жайында да айта кетсеңіз.

Жандос Мағазбекұлының сөзі.

Бүлдіршін Қажымұратқызы: Рахмет Сізге, мұражайдың дайындығын білдік.

Мұражайда Көшпелі көрме жұмыс жасап келеді.Оның де бүгінгі ұрпаққа берері мол. Бүгінгі кешімізге осы көшпелі көрмені алып келіп отырған Жандос Мағазбекұлы Сізге айтар алғысымыз шексіз.

Самат Алпамысұлы: Құрметті көрермендер мен кеш қонақтары көрмемен кеш соңында танысуларыңызға болады.

Қазақ биі

Бүлдіршін Қажымұратқызы: Бүгін барлық Қазақстан Абайдың мерейтойына дайындық үстінде, «Абай тек қазақтың ғана емес, бүкіл шығыс халықтары әдебиеті мен мәдениетінің шамшырағы» деп білеміз.

«Тарих қана, халық қана туатын

Алыптардың арқа тұтпас кім атын?

Ұлы арманын жырлау үшін қазаққа,

Керек болды Абай сынды ұлы ақын!»- деп ақын Жарасқан Әбдірашев жырлағандай қазақ халқының мақтанышы, қазақ жырының тәңірі, қара сөздің зергері Абай Құнанбаев.

Самат Алпамысұлы: Енді біздің колледжіміздің шәкірттері Абайды қаншалықты білетіндігін байқап көрсек.

Бүлдіршін Қажымұратқызы: Көрсек көрейік.

Сұрақ: «Орысша оқу керек,- дейді ол, хикметт те, мал да, өнер де, ғылым да, — бәрі орыста зор. Залалынан қашық болу, пайдасына ортақ болуға тілін, оқуын, ғылымын білмелі керек… Сен оның тілін білсең, көкірек көзің ашылады. Орыстың ғылымы, өнері — дүниенің кілті,»- деп, «Мен айтқан жол — мал аяр жол емес» деген тақырыбын берген. Бұл Абайдың қай қара сөзінен алынған үзінді?

(«Жиырма бесінші сөзі»)

Сұрақ: Абай әндерінің біразы өкінішке, күрсініске, өкпеге толы. Жақсысына қуанады, қайғысына ортақтасады, жаманына ренжиді, ұқпағанына өкінеді. Абай жүрегінен «айналасы жұп жұмыр келген» Ән боп төгіледі де

«Қайнайды қаным,

Ашиды жаным

Мінездерін көргенде,» — деп халықтан бірлік кеткенін, ел іргесі тозып бара жатқанын ащы өкінішпен айта келіп, осының себебін іздейді де,
Ол: «Ауырмай тәнім,

Ауырды жаным

Қаңғыртты қыста басымды,» — деп іштегі запыранын әнмен төгіп – төгіп алды.
Осы өлең жолдары Абайдың қай әнінен алынған? («Сегіз аяқ»)
Сұрақ: Поэманың тақырыбы әділдік пен жауыздықтан құрылған. Ғұлама ғалым арқылы жауыздығын өзіне мойындатып, қан төгуден бас тартқызған Абай поэмасын ата? (Ескендір)

Сұрақ: Абай аудармасынан бір сұрақ беремін.

Абайдың «Қараңғы түнде тау қалғып» әні кімнен аударылған? (Лермонтов)
Сұрақ: «Жас бала да анадан туғанда екі түрлі мінезбен туады: біреуі-ішсем, жесем, ұйықтасам деп тұрады, бұлар – тәннің құмары, екіншісі – білсем, көрсем, үйренсем екен дейді, бұл – жан құмары…»
Осы үзінді Абайдың нешінші қара сөзінен алынған? («Жетінші»)
Сұрақ: «Қазақтың классик әдебиетінің атасы, қазақ поэзиясының күн шуақты асқар биігі,» — деп аса көрнекті жазушы баға берген. Ол кім? (Әуезов)
Рахмет, Абайды оқып, Абайды танып білудің еш зияны жоқ. Біздің колледжімізде Абайтану үйірмесі жұмыс жасап, осы үйірме төңірегінде Абай шығармаларын танып білуге, оны талдауға мүмкіндік бар.

Абай «Желсіз түнде жарық ай»

Самат Алпамысұлы: Қазақ деген ұлт өлмейінше, Абайдың есімі де, оның мұрасы да өлмек емес.

Бүлдіршін Қажымұратқызы: Абай — әлемі ұлы қазына, біз тек ақын шығармашылығының аз ғана бөлігін қамтуға мүмкіндік алдық. Бүгін ХХІ ғасырдың басында біз Абайдың шығармашылығынан қазаққа қажет руханилықты табамыз. Бізден кейінгілер де өздеріне қажетін табатыны сөзсіз. Себебі Абай – адамзат ақылманы.

Самат Алпамысұлы: Ол қалдырған күй даланы кернейді,

Ұшқан оттай құс қанатын сермейді.

Тыңдар құлақ тығындалып қалмаса,

Басқа өлсе де, Абай сөзі өлмейді.

Бүлдіршін Қажымұратқызы: Келесі кезекте үш түрлі көзқарас стратегиясы бойынша пікір тыңдап көрсек.

Самат Алпамысұлы: Абай атамыздың мерейтойын тойлаудың бұл басы десек, алдағы уақытта ол қандай деңгейде өткенін қалайсыздар. Көзқарастарыңыз.

Бүлдіршін Қажымұратқызы: Олай болса, бірінші зиялы қауым өкілдері Сіздер алдағы уақытта Абай тойы қалай тойланады деп ойлайсыздар.

Самат Алпамысұлы: Келесі кезекте біздің бүгінгі іс шарамызға қатысып отыған ұстаздар қауымы Сіздер де тіл мамандары болғандықтан, өз колледждеріңізде қандай деңгейде тойланады деп ойлайсыздар.

Бүлдіршін Қажымұратқызы: Біздің шәкірттеріміздің ойы қандай, алдағы 175 жылдықтың қалай тойланады деп ойлайсыздар.

Бүлдіршін Қажымұратқызы: Пікірлеріңізді тыңдадық, пікір тілектеріңіз қабыл болып, елімізде тек той болуға жазсын.

Самат Алпамысұлы: Абай — дүние жүзі мойындаған данышпан екендігі баршамызға мәлім. Біздің колледжімізде Ауғанстан мемлекетінен алты студент келіп мемлекеттік тілде білім алуда. Олар да өз мемлекеттері Абайды білетіндіктерін, оның даралығы мен даналығына бас иетіндіктерін айтуда.

Бүлдіршін Қажымұратқызы: Бүгінде Абай туған қасиетті мекеннен білім алып жатқан, олар қазақ тілінде сөйлеп, тіпті қазақ тілінде ән де айтуды үйренді. Ендеше солардың бірі Фазли Саид Абдул Қаһарды сахнаға шақырамыз.

Абдул «Қазақтай ел қайда» әнін орындайды.
Бүлдіршін Қажымұратқызы:Иә, қазақтай елдің дархандығы мен даналығы әлемге Абайдың кемеңгерілігімен танылды. Ал, осы дана да, дара Абайдың артына қалдырған мол мұрасын зерттеп, зерделеу, жас ұрпақтың бойына сіңіру, оны танып білу, біздің перзенттік парызымыз.

Самат Алпамысұлы: Абай Әлемін бүкіл дүниеге таратушы кемеңгер Ұлы Мұхтар Әуезов «Мен Абай тереңінен шөміштеп қана іштім» деген екен. Бүлдіршін Қажымұратқызы: Ал біз Ұлы ғұлама тереңіне бас қойғанымызбен тек қана сол тереңнен дәм таттық қой деп ойлаймын.

Самат Алпамысұлы: Сол себептен оқудан, білуге ұмытушылықтан, ізденуден жалықпайық.

Бүлдіршін Қажымұратқызы: Бүгінгі кешімізге қатысқан қонақтарымызға алғысымызды білдіре отырып, Абай елінің тумасы, өз елінің патриоты, Абай шығармаларын қалт жібермей оқып, насихаттап, өнерді, әдебиетті, мәдениетті, тарихты аса қардірлеуші, колледжіміздің директоры Думанғазы Семейғазыұлына қорытынды сөз кезегін береміз.

«Абайды оқы, таңырқа…» әдеби-сазды кеш.

Мақашева Нұрзия Сағындыққызы
Жамбыл облысы Шу ауданы Қонаев ауылы
Төле би атындағы орта мектебінің
 қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

                                                             «Абайды оқы, таңырқа…» әдеби-сазды кеш.

Мақсаты: 
    Ұлы ақын Абай шығармашылығын ата мұрамыз ретінде қабылдап, жаңа буын жас ұрпаққа танытып, терең меңгерту.
Түрі: Әдеби-сазды кеш.
Көрнекілігі: Көрме, интерактивті тақта, Абай туралы фильмнен үзінділер,презентация  

Жоспары:
1.    Алғы сөз.
2.    І бөлім – Абай туралы.
3.    ІІ бөлім – Абай өлеңдері.
4.    ІІІ бөлім – Абай аудармалары. 
5.    VІ бөлім – Абайдың қарасөздері.
6.    V бөлім – Абайдың әндері.
7.    Қорыту.

           (Абайдың дүниеге келуі туралы шағын киносюжет көрсетіледі.
Артынан Абайдың әні жай ойнай бастайды, экраннан Абайдың портреті шығады. Портреттің астында «Жүрегімнің түбіне терең бойла, Мен бір жұмбақ адаммын оны да ойла» (Абай) –деген сөз жазылып тұрады. Сахына сыртынан Ж.Жабаевтің өлеңі оқылады.
Мынау тұрған Абайдың суреті ме?
Өлең сөздің  ұқсаған құдіретіне.
Ақыл, қайрат, білімді тең ұстаған,
Қарсы келер Абайдың кім бетіне.
Экраннан кештің тақырыбы, мақсаты ашылады.)
Жүргізуші:
   — Армысыздар, құрметті көрермен қауым! «Абайды оқы, таңырқа…» атты әдеби-сазды кешімізге хош келдіңіздер!  Бүгінгі кешімізді өткізудегі негізгі мақсатымыз: Ұлы ақын Абай шығармашылығын ата мұрамыз ретінде қабылдап, жаңа буын жас ұрпаққа танытып, терең меңгерту.
       Бұл шара «Тіл мерекесі» аясында ұйымдастырылып отырғандықтан, тілі басқа, тілегі бір әр халықтың ұлы ақындары Абай, Пушкин, Лермонтов, Гете шығармашылығындағы рухани тамырластықтың, үндестіктің шеңберінде өткізіледі. Бүгнгі кешімізде қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде Абай өлеңдері оқылып, әндері айтылып, көріністер тамашалайсыздар.
Ендеше кешімізді бастауға рұқсат етіңіздер!
І бөлім – Абай туралы
         –  Абай — қазақ даласын надандықтың айсыз қараңғы түні бүркеп, тұншықтырып тұрған кезде, еліне дем болуға, қараңғы жерге нұр болуға ағып түскен жарық жұлдыз. Ол мың қырлы, мың тәлімі бар ұлы ақын. Осы уақытқа дейін Абай туралы қанша айтылып, қанашама зертеу жұмыстары жазылып келсе де, ол әлі талай тың жұмыстарға негіз болмақ. Осы орайда Абайды сан зерттеген М.Әуезов былай деген: «Абай – терең теңіз, алып мұхит. Абайды таныған сайын, оның түбіне маржандарын алу үшін сүңіги беруің керек, сүңіги беруің керек. Ал мен оның бетін ғана қалқыдым.» М.Әуезовтен бастап қазақ ақын-жазушыларының кейінгі ұрпағында Абайға соқпай өткені жоқ. Осы ақындардың Абай Құнанбайұлы туралы өлеңдерін тыңдап көрелік.
1. «Шын хакім, сөзің асыл, баға жетпес» Мағжан Жұмабаев  — Жетпісбай Тұтқабай 6 а сын
2. «Абайға» С.Дөнентаев – Мустафаева Халима 11 б сынып
3. «Тіл кестесін үйреткіш Абай бізге» Иса байзақұлы – Зүбайділдә Айсұлу 8 ә сынып
ІІ бөлім – Абай өлеңдері.
     — Абай Құнанбайұлы өлеңді 14 жасынан жаза бастады, бірақ ол өлеңдері қалжың, сықақ өлеңдер болды. Ол ақындыққа ұзақ мойын бұрған жоқ. Ақын атануды намыс та көрді. Өйткені ол заман ақындарының беделі, қадірі болмады. Абай өзі де олар туралы былай дейді:
Қазаққа өлең деген бір қадірсіз
Былжырақ ақындары түк ақылсыз. 
Ескі бише отырман бос мақалдап,
Ескі ақынша мал үшін тұрман зарлап. 
     Тек 80 жылдары 35 жастан асқаннан кейін, өлең туралы көзқарасын өзгерте бастайды.  Осы уақытқа  дейін оның өлеңдері өз замандасы  «Көкпай» атынан танылып жүрді. Бір отырыста ол Көкбайға «Сен соғымыңа бір ту бие ал, мен енді өлеңімді өзіме алайын» — деген екен. Осыдан бастап бастап Абай ақындыққа біржола бет бұрады.
Өлең — сөздің патшасы, сөз сарасы, 
Қиынннан қиыстырар ер данасы. 
Тілге жеңіл, жүрекке жылы тиіп, 
Теп-тегіс жұмыр келсін айналасы. -деп өлең сөзге жоғарғы баға беріп, төрге шығармақ түгілі, таққа отырғызды. Ақындық мақсатын айқындап, өлең сөз арқылы халыққа қызмет етуге бел байлайды. Осы тұрғыда Абайдың «Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін» өлеңін тыңдайық.        
       Абай өлеңдерінің тілі көркемдіктің ең жоғарғы дәрежесіне айналады. Сөзі аз, мағынасы көп терең Абай сөздері жалпы адамның түсінуіне ауыр екні рас. Бірақ ол ауырлық Абайдың жаза алмағанынан емес, тыңдаушылардың түсінерлік дәрежесінің төмендігінен. Өз уақытында тыңдаушы таппаған  Абай Құнанбайұлы талай қүйінеді. Бүгінгі таңда біз Абай арман еткен көзі ашық, көкірегі ояу қазақпыз. Ендеше Абай өлеңдерінен өз дәрежесінде қабылдай білуге міндеттіміз. Кезекті ұлы ақынның өз өлеңдеріне берейік.
      1. Қазақ тілінде – «Қалың елім, қазағым, қайран жұртым» Темірхан Айғаным 10 а сын
      2. Орыс тілінде — «Күз» Вахрикаева Лема 7 в сынып
      3. Ағылшын тілінде — «Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін» Халилов Халил  11 б сын
ІІІ бөлім – Абай аудармалары.
Абай бар жоғы 4 жыл мұсылманша 3 ай орысша оқыған екен. Соған қарамастан өзінің талабы мен зеректілігі, зор еңбегінің арқасында ана тілін басқа араб, парсы, түрік тілдерін игерген. Соның ішінде Абайдың орыс тіліне ықыласы ерекше болған. Бұл қызығушылығын Петербургтен жер аударылып келген жас төңкерісшіл Михаэлис шыңдай түсті. Олардың қалай танысқанын тамашалайық.
               Көрініс «Кітапханада»
     — Михаэлистің көмегімен Абай орыс, батыс әдебиетімен терең таныса бастайды. «Дүниеге көзімді ашқан — Михаэлис» -деген екен досына риза болған Абай. Ол орыс классиктері Пушкин, Лермонтов, Салтыков-шедрин, Некрисов,Толстой шығармаларын оқып білумен қатар, олардың шығармаларын қазақ тілінде аударған. Сол арқылы қырдағы қалың қазаққа Европа мәдениетінің есігін ашқан.
     Алғашқы танысқан орыс ақыны Александр Сергеевич Пушкин болды. Оның «Евгений Онегині» Абай көңіліне тіпті жақын келеді. Осы шығармадан үзінділер күйінде 8 өлең  аударды. Бұл өлеңдердің ішінде «Татьяның сөзі» қазақ даласының ән болып таралды.
Татьянаның хатын орыс, қазақ (ән) тілдерінде естиміз.
1. Орыс тілінде — «Татьянаның хаты»  Гусеинова Г. 11 б сынып
2. Қазақ тілінде – «Татьяна сөзі» Нұрғалиева А. 8 а сынып
         — Абай Құнанбайұлының аудармашы ретінде шеберлігі сонда, кей аудармалары тың өлеңнен артық шығып жатты, Сөзбе-сөз аударма дейміз бе, аналитикалық аударма дейміз бе, жоқ еркін аударма дейміз бе, осы тәсілдердің бәрін шебер пайдаланған. Сонай аудармалардың бірі «Қараңғы түнде тау қалғып өлеңі». Бұл өлеңді Абай орыстың ұлы ақыны Михаил Юрьевич Лермонтовтан аударады. Ал Лермонтов болса немістің ақыны Гетеден аударған екен. Үш елдің үш ұлы ақындары Гете — Лермантов — Абайдың өмірі мен шығармашылығында, дүниетанымы мен көзқарастарында көп ұқсастық, үндестік байқалады. Осы аударманың да ерекше сәтті шығуының да сыры осы болса керек. Ендеше осы өлеңді үш тілде тыңдап көрейік.
1. Неміс тілінде – Қуат Дияна 8ә сынып
2. Орыс тілінде —    Ширинова Гулистан 7 б сынып
3. Қазақ тілінде  —  Бакеева Аигерім 5б сынып
         — Орыс ақындары Пушкин, Лермонтовтан басқа ерекше мән беретін аудармалар Крыловтың мысалдары. Шаншып алма ашшы тіл, ызалы күлкі, кекесін Абайдың өз шығармаларында да жиі қолданылады. Крыловтың әшкерелеушілік рухы өзіне жақын сезілгендіктен, оның 13мысалын аударды. Сол мысалдардың бірін тамашалап көрейік.
1. «Шегіртке мен құмырысқа» мысалы (ағылшын тілінде көрініс). 6 а сынып 
2. Орыс тілінде —    Самсонова Катя 7 б сынып
3. Қазақ тілінде  —  Айтбай Дана. 4 а сынып
ІV бөлім – Абайдың қарасөздері.
      — Өз мысалдардарында көрсетілген адам бойындағы кемшіліктермен Абай өмір бойы күресіп келді. Қазақ халқының бойындағы надандық, шенқұмарлық, жалқаулық, енжарлық сияқты қасиеттер ызасын келтірді. Осы күрес жолында өз өлеңдерін қару етіп пайдаланды. Бірақ ол кезде Абай сөзіне құлақ салушылар аз болғанын  
Ағайын бек көп.
Айтамын ептеп,
Сөзімдң ұғар елім жоқ.
Немесе
Жан көрінбес көзіме.
Арғын, найман жиналса,
Таңырқаған сөзіме.
Қайран сөзім қор болды,
Тобықтының езіне. -деген өлең жолдарынан байқай аламыз.
 Абайдың күрестен беті қайтып, ендігі кезекте басқа жолды таңдауды ұйғарғады.
Өзім де басқа шауып, төске өрледім,
Қазаққа қара сөзге дес бермедім.
Еңбегімді білерлік еш адам жоқ.
Түбінде тыныш жүргенді жек көрмедім. –деп қартайған шағында тыныштықты қалап, тек ақылшы, кеңесші болғысы келеді. Жастармен әңгіме үстінде өткізген уақытын өмірінің ең жақсы сәттері деген екен. Осы мақсатта өзінің бір алуан шығармалары «Қара сөздерін» жаза бастайды. Абайдың 45 қара сөзі бар. Енді соларға тоқтап өтелік. 17 қара сөзді әр тілде тыңдап көрейік.
1. Қазақ тілінде — қазақша (көрініс) 6ә сыныбы
2. Орыс тілінде —  Шлыков Данил 8 в сынып
3. Ағылшын  тілінде – Ширинова Азиза10 б сынып
            Ұлы Абай сабағы бізді кең өріс, жаңа белестерге бастайды. Оның шығармаларын қайталап оқыған сайын өзің рухани толыса түсуімен бірге, туған әдебиетіңе тереңірек үңіліп, оның келешек көкжиегінің алыс қиырына көз саласың.  
        Бүгінде Абайдан талай ұрпақ өрбіді. Шөбересінің өзі 80 келіп отыр екен. 
Осы  Гүлзипа Исраилқызының өлеңіне кезек берейік. 
«Мәңгілік мәуелі» -Арыстанқұлов Алмаз 5 а сынып
V бөлім – Абайдың әндері.
Абай туралы айтып отырып, оның тағы бір қыры – сазгерлігі туралы айтпасақ болмас. Ақын өз өлеңдеріне ән де шығарып таратқан. Ол әндерінің ерекшелігі ойшыл адамның мұңды сырын шертуіне лайықтап жазған.
        Бүгінгі кешімізді ұлы ақынымыздың сыршыл әндерімен аяқтағымыз келіп отыр.
1.    «Көзімнің қарасы» — Темірхан Айғаным 8 а сынып
2.    «Айттым сәлем, Қаламқас» — Ширинова Азиза 10 б сынып
3.    «» әуені флейтада – Лея Шлыкова 8 б сынып
4.    «Желсіз түнде жарық ай» — Анарбек Аружан 8 ә сынып
VІ Қорыту.
             Абай — мың қырлы, мың тәлімі бар ақын. Бүгінгі кешімізде сол мың қырының  бірерін ғана өзімізше түсініп, әңгіме етпек болдық. М.Әуезовтің өзі Абай дариясының тек бетін қалқыдым десе, біз тек сол дарияның жағасына қана келдік. Ал сол даряның інжу-маржандарын теретін болашақ ғалымдар, ақын-жазушылар сендердің ішітеріңде отыр деп үміттенеміз.
Осымен «Абайды оқы, таңырқа…» атты әдеби-сазды кешіміз аяқталды. Назар қойып тыңдағандарыңызға көп рахмет. Хош сау болыңыздар! 

Қазақ халқының бас ақыны Абай Құнанбайұлының мұрасын ұлықтау мақсатында өткізілген іс-шара сценариін назарларыңызға ұсынамыз.

Жүргізуші:

Дара Абайды Қазақтың жүрегі деп білемін!

Жүректі шер меңдесе, таба алады кім емін!?

Ақындардың ірісі, ғашықтардың пірі едің,

Жайған сәби саусағын, қайран менің жүрегім!

Қазақ халқының ұлы ақыны, кемеңгер ұстазы, туған елінің мың жылдық мұңын шерткен Абай мұрасы мәңгілік мұра. Ол бүгінгі күні өзіміздің досымыздай, ғұлама сапарлас серігіміздей болып, сәулетті болашаққа қарай бізбен бірге алшындап, адымдап келеді.

Жүргізуші:

Құрметті ұстаздар, қонақтар және Абай өлеңін жан-тәнімен, ыстық жүректерімен сүйетін сайысқа қатысушылар. Бүгін ерекше күн. Себебі, қазақтың ұлы ақыны Абай атамыздың жырлары оқылады, әндері шырқалады. Мектепішілік Абай оқуларына қош келдіңіздер!

Жүректен өлең төгіп, қосқан жырға,

Тұлпардай топтан озған, жүйрік тұлға.

Қошеметтеп, көрермен, қол соғыңдар,

Сайысқа қатысушы тұлғаларға.

Жүргізуші:

Сайысымызды бастамас бұрын қара қылды қақ жарып, әділдігін беретін , сайысқа төрелік ететін әділқазылар алқасымен таныс болыңыздар.

_______________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

________________________________________________________________________

«Жүйріктен жүйрік озар жарысқанда» 7 – сыныптар аралығында өтіліп отырған «Абай мұраларын ұлықтайық» байқауының ережелерін еске сала кетейін. Сайыс  3 бөлімнен тұрады.

1. Абай шығармаларын (білім, ғылым және өнер тақырыптарына өрілген поэзиялық шығармасын) жатқа мәнерлеп оқу. Орындау уақыты 3-4 минуттан аспауы тиіс;
2. Абай қара сөздерін көркем шеберлікпен жатқа орындау (сахналық қойылым) (5-7 минут).

1. Халық және Абай әндерін орындау (1 ән).  Уақыты  3-5 минуттан аспауы тиіс.

Қатысушыларға уақыт регламентінен аспай, сахналық мәдениетті сақтау керектігі ескертіледі.

Бүгінгі сайысқа қатысушы сыныптар:

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

І айналым

(мәнерлеп жатқа оқу)

Сайысты алғашқы болып 7 «А» сынып оқушылары бастайды. Қарсы алыңыздар!

Келесі 7 «В» сынып оқушылары жалғастырады.

 ІІ айналым

(қара сөзді көркем шеберлікпен орындау)

Ортаға 7 «А» сынып оқушыларын шақырамыз

ІІІ айналым

(Абай әндерін орындау)

Құлақтан кіріп бойды алар,

Әсем ән мен тәтті күй.

Көңілге түрлі ой салар,

Әнде сүйсен менше сүй, — дейді емес пе Абай атамыз!?

Олай болса, әнді қаншалықты сүйіп, өнерді қалай бағалайтындарыңызды бір бақыласақ. Ортаға әсем әуезді әнімен 7 «В» сынып оқушыларын ду қол шапалақпен қарсы алайық.

 Жүргізуші:

Көп адам дүниеге бой алдырған,

Бой алдарын, аяғын көп шалдырған.

Өлді деуге сия ма айтыңдаршы,

Өлмей тұғын артында сөз қалдырған.

«Абайды таныту арқылы біз Қазақстанды әлемге танытамыз. Абай әрқашан біздің ұлттық ұранымыз болуы тиіс», — дейді Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев

Байқауымыз да көзді ашып жұмғанша соңына таяп қалды. Ортаға бар өнерлерін салып,  үздіксіз дайындық пен еңбектің нәтижесін білу үшін сөз кезегін әділқазылар алқасына береміз.

Алайда, әділқазы алқасы өз шешімін қабылдап, жариялаймын дегенше көрермен қауыммен сұрақ – жауап алмассақ. Жауап беріп, өз пікірін ортаға салған оқушылар арнайы сыйлықтармен марапатталады.

1. Абай алғашқы өлеңдерін қай ақынның атынан жариялап отырды? ( Көкбай)
2. Абайдың шын есімі кім және өмір сүрген жылдары?
3. Абайдың қанша поэмасы бар және аяқталмаған поэмасын атаңыз? (3, Әзімнің әңгімесі)
4. «Қазақтың бас ақыны – Абай Құнанбаев» деп атаған кім? (А.Байтұрсынұлы)
5. Абайдың әжесі мен анасының есімін атаңыз, Әйгерім Абайға кім және шын есімі қалай аталады? (Зере, Ұлжан, екінші әйелі Шүкіман)
6. «Абай жолы» романын кім жазды? Шәкәрім Құдайбердіұлының Абайға қандай туыстық жақындығы бар? (М.Әуезов. Абайдың ағасының баласы)
7. Абайдың қандай өлеңін жатқа білесіз?

Керемет, арамызда осындай білімді , ақылды оқушылар өсіп келе жатқанына біз өте қатты қуанамыз. Алдағы уақытта сіздерге тек сәттілік тілейміз.

Әділқазы алқасының шешімі дайын болған секілді, олай болса, сөз кезегін ұсынсақ.

Артына өлмейтін мұра қалдырған ұлы Абай данышпанымыздың «Абай мұараларын ұлықтайық» атты 7 – сыныптар арасындағы байқауда өз мәресіне жетті. Көңіл қойып, тыңдағандарыңыз үшін көп рахмет!

Диана Кенжеғұл

Басқа материалдар

1 Жүргізуші: Армысыздар, қадірменді ұстаздар, әдебиет сүйер қауым,
білім нәріне құмар оқушылар!

2 Жүргізуші: Дорогие друзья! Мы начинаем праздник, посвященный юбилейной дате, 175 лет со дня рождения великого казахского поэта Абая Кунанбаева.

1 Жүргізуші:-Құрметті ұстаздар мен оқушылар! Абай Құнанбаевтың қалдырған өшпес әдеби мұрасы қашан да түн қойнауынан нұр сәулесін шашқандай халқына құрмет етуде. Абайдай перзенті бар халық бақытты халық.
2 Жүргізуші:
Великий сын степи привольной,
Талант величественных гор,
Чингисских дол зерно востока,
Поэт, писатель и мудрец,
Мыслитель века непокорный,
В дом каждого Абай вошел!
Весь мир в стихах души бескрайней,
И строки жизни в назидание,
Нам сын казахский преподнес!
1 Жүргізуші: Ендеше бүгінгі Абай атамыздың «Көңілім әнді ұғады » атты ән сайысына хош келдіңіздер .
Ортаға қатысушыларды шақырмас бұрын әділқазы алқасымен таныс болыңыздар: 1. Байғанс Артесхан
2. Исмурзина Шолпан Аманжоловна
3. Ховлан Володия
4. Ергалиева Жанар Койбаковна
Ортада бірінші болып шығатын:
1.5 «А» класс песня «Көзімнің қарасы»
2. 6 «Б» сынып Шуғайып Аяулым «Желсіз түнде жарық ай»
3. 7 «А» класс песня «Көзімнің қарасы»
4. 5 «Б» сынып «Айттым сәлем Қаламқас»
5. 9 «А» сыныбы « Көзімнің қарасы »
6. 8 «Б» Тилекберген Алтынай «Күйесін жүрек күйесің»
7. 9 «Б» сынып Ерболат Диана « »
8. 7 «Б» Сарсенбай Үмітгүл « »
9. 10 «Б» Жарысова Лайла «Мен көрдім ұзын қайын құлағанын»
Сөз кезегін әділқазылар алқасына береміз.
2 жүргізуші:
Будь разборчив в пути своем,
Если ты талантлив, гордись,
Тверже ногу, шагай смелей.

Не погибнет твой труд.
Речи тех, кто учит людей,
Как зерно в земле прорастут.
1 жүргізуші:
Парасатты болып туған,
Шыңғыстаудың Абайы.
Ән мен жырын мұра қылған,
Сарыарқаның Абайы.
Нақылымен сана құйған,
Қазағымның Абайы.
Ақылымен дана болған,
Бүкіл әлем Абайы!
Құрметті, әдебиет сүйер қауым! Абайдың шығармашылығына арналған ән кеші соңына жетті. Поэзия әлемінде келесі кездескенше қош, сау болыңыздар!