Конспект
занятия в старшей группе детского дома
«Обряды
казахского народа. «Бесікке
салу – Укладывание ребенка в люльку»».
Воспитатель
КГУ «Рудненский
детский дом»
Богданчикова Ю.А.
Цель: Продолжать
знакомить детей с казахскими народными обычаями (укладывание
ребенка в люльку). Закреплять с детьми казахские поговорки, учить говорить
пожелания на казахском языке, петь колыбельные песни; закреплять название
постельных принадлежностей. Воспитывать интерес
детей к культуре и быту казахского народа.
Развивающая среда: Убранство
юрты, кукла,
люлька (бессік),
постельные принадлежности, ювелирные изделия: серьги, браслеты, монеты. Банные
принадлежности. Камча, зеркало, расческа, погремушки, пальто (шапан).
Билингвальный компонент: бессік — люлька, шапан — пальто,
айна – зеркало, жастық-подушка, жайма —простыни, покрывало, көрпе-одеяло,
жапқыш- покрывало, бөбек-малыш.
Ход занятия:
Воспитатель организует
игровую ситуацию.
От имени Бабушки
әже
приглашает
детей в юрту, встречает их, как дорогих
гостей, приглашает войти, усаживает. Закрепляет
билингвальный компонент׃
—
Сәлеметсіңдер ме, балалар. Бүгін
біздің үйде той! Менің немеремді қырқынан
шығарамыз, бессіке салу тойын жасаймыз! -Сегодня
у нас праздник! Моему внуку исполнилось 40 дней; сейчас мы будем укладывать его
в бесік
( в люльку).
От имени Бабушки әже предлагает
детям помочь провест обряд «Бесікке салу». Мои
старшие внуки Алия и Алма, принесут в ванночку браслеты, серьги, кольца,
монеты, камешки. Обращается
к детям׃ –
Дети, гости! Что вы пожелаете моему внуку? ( дети говорят слова- пожелания на
казахском языке). Воспиатель
помогает детям: Бақытты бол! Денің сау болсын Азамат бол! Ер бол!
Ел қамқоршысы бол!
Бабушка и две девочки купают ребенка (куклу). Во время купания дети наливают
на ребенка 40 ложек воды деревянной ложечкой. Одна девочка держит в простыне
куклу – ребенка, а вторая девочка и воспитатель выбирают из ванны ювелирные
украшения: монеты, кольца, браслеты, серьги, и раздают их гостям –
девочкам.
Воспитатель вместе с детьми произносит
пожелания гостям-детям:
«Пусть в вашем доме будет такой же
праздник!» «Сендерде
де осындай той болсын! Осындай мерекеге жетіңдер!»
От имени Бабушки обращает внимание детей
на люльку. Посмотрите
какая кроватка! (бессік).
У нее есть перекладина, чтобы можно было легко ее поднять. Казахи,
перекочевывая с места на место, привязывали люльку с ребенком к седлу коня
или верблюда. Ребенок спокойно спал.
От имени Бабушки объясняет детям:
Чтобы уложить ребенка в бессік, нужно отогнать злых
духов из
нее:
«Алас! Алас! Алас! Біздің баладан. Қаш! Қаш! Прочь! Прочь,
злые духи от нашего ребенка».
Зажигает веточку и водит ею возле кроватки. —
«Ушли злые духи. А что мы ему положим в бесік?( Бесік, жастық, жайма,
шапан).
Воспитатель помогает детям:
спрашивает их, почему кладут в люльку шапан (пальто)? Для
того чтобы когда ребенок вырастет, он стал уважаемым человеком. Предлагает
детям украсить кроватку, прикрепляет погремушку, пусть внучек играет, ему
будет весело». Предлагает детям
продолжить украшать бессік для малыша.
От имени Бабушки продолжает рассказывать
детям:
«Под подушку женщины — казашки кладут зеркало,
расческу, чтобы ребенок был красивым, и волосы у него стали шелковистыми. Еще в
бесік женщины кладут камчу, чтобы ребенок был хорошим батыром, защищал свой
народ. Қамқоршы болсын».
От имени Бабушки обращается к детям: Предлагает
детям рассказать пословицы о джигитах ее внуку».
Дети произносят пожелания малышу:
1. Ерден туған — ер
болады.
2. Ерді — ер таниды, елді — ел
таниды.
3. Ер — елдің көркі. Өсімдік — жердің көркі.
Ребенка кладут в люльку. Воспитатель
разбрасывает конфеты, приговаривая: «Шашу», для того, чтобы каждый мог их
отведать, попробовать, желая тем самым всем присутствующим счастья.
Бабушка ажә продолжает: «Пусть мой внучек растет. А мы тихо споем ему песню: «Әлди,
Әлди».
Дети вместе с бабушкой
поют колыбельную песню, а две девочки укладывают ребенка.
Бабушка: «Спит мой, бөбек, спит мой
малыш, но праздник не закончился, мы будем сейчас веселитсся, читать стихи,
играть в национальные игры. А потом приглашаю вас, к нашему дастархану!»
Организует и проводит
рефлексию.
Предлагает детям рассказать, что
нового они узнали сегодня. Просит детей поделиться, что понравилось им на
занятии.Что вызвало затруднения. От имени Бабушки благодарит детей за помощь в
проведении обряда.
Наурызды тойлау /бесікке
салу
Наурызды тойлау
сценарийі
Бесікке салу дәстүрін
көрсету
дайындаған Жанар
Аманғалиева
Сынып іші наурыз
нақыштарымен әдемі безендірілген. Көрініске ата-аналар, мұғалімдер, балалар
қатысады.
1-көрініс. Бесік сатып
алу.
Әкесі: — Саламатсыз ба,
қария! Мына бесігіңіз қанша тұрады?
Қария: — ә, шырағым, ала
ғой. 20 мың теңге.
Әкесі: — қойыңыз, ол
қымбат емес пе, атай? 15 мыңға беріңіз.
Қария: — әй, көргенсіз,
бесіктің бағасын ешқашан саудаламайды қазақта.
Әкесі: — ой, қария,
сіз ренжімеңіз, шынымен қымбатсып тұрмын.
Қария: — балам, есіңде
болсын: бесікті саудаламайды. Айтқан бағасына алып жүре береді.
Әкесі: — қымбат
болса ше?
Қария: — бесік жасайтын
шеберлер аса ынсапты, ниетті келеді. Олар киелі дүниенің бағасын аспандатпау
керегін жақсы біледі, балам.
Әкесі: — мына бесік
неден жасалған?
Қария: — Қазақтар
бесікті қарағайдан, қайыңнан, көбіне талдан жасайды. Бесікті «тал бесік» деп
атаудың сыры осында. Бесік көшіп-қонатын қазақ тіршілігіне өте ыңғайлы. Оны
түйе үстіне, өзге жүктермен қоса артып жүре береді. Кейде бала бөленген бесікті
де осылай алып жүретін болған. Себебі «баланың ұйқысын бұзған періштенің үйін
бұзғанмен барабар» деп ұққан.
Әкесі: — ал мынау не
ілініп тұрған.
Қария: — ол бесіктің бір
түрі – аспалы бесік.
Әкесі: — мақұл, ата.
Әңгімеңізге рахмет. көп нәрсені білдім. Алайын бесікті. Мінеки 20 мың теңге.
Қария: — мынауың жөн.
Сәбиің ғұмырлы болсын, халқының қалаулысы, елінің елеулісі, қоғамның
бетке ұстар азаматы болсын.
Әкесі: — рахмет ата, сау
болыңыз.
2-көрініс. Бесікке салу.
Үйдің ішінде дастархан
жаюлы. Қыз-келіншектер кәде-жораларын, шашуларын алып келіп жатыр.
Келгендер: — Сәбидің
бауы берік болсын!
Үйдегілер: —
Төрлетіңдер, төрлетіңдер!
Дастархан басындағы
әңгіме:
Келгендер: — Апа, баланы
неге бесікке салатын болдыңыздар?
Апасы: — Қызым, саудың
асын ішіп, жындының сөзін сөйлегенді қашан қоясыңдар, осы? Бесік деген
қасиетті, киелі, құтты мүлік, сәбидің алтын ұясы болып есептеледі.
Әжесі: — Бесік туралы
мынадай әфсана бар. Ертеде жоңғарлар шапқыншылығынан соң тоз-тоз болған
ел тау жаққа қарай босып, үдере көшкенде аяғы ауыр жас келіншек бос бесікті
арқалап бара жатқан көрінеді. Сонда Төле бимен қатар келе жатқан кісі:
«Мына бейшараның көрпе-жастығын тастап, бос бесікті арқалап келе жатқаны-ай!»
— дегенде, Төле би: «Баланың бесігі — кең дүниенің есігі ғой», -деген
екен.
Келіншектердің біреуі: —
«Бесікке салған бала өспейді, оның бойында қан жүгірмейді, аяқ-қолы қисық
болады» дейді ғой.
Әжесі: — тек /жекіп/,
оның бәрі бекер айтылып жүрген әңгіме. Бесікке баланы қазақ ешқашан да
күндіз-түні матап байлап тастамаған. Бесіктегі сәбидің дене бітімі түзу,
қол-аяғы түзу, ширақ болады.
Апасы: — қой, баланы
бесікке салайық. Баланы алғашқы бөлеу ұрпақ өсірген, үбірлі-шүбірлі қадірмен
әйелге тапсырылатын ырым бар. Ендеше, Жамал апа, сіз көпті көрген, ұлын ұяға,
қызын қияға қондырған қадірменді өнегелі тәтесіз. Бесікке сіз салыңыз баланы.
Сіздің жолыңызды берсін мына отырған жас қыз-келіншектерге.
Жамал апа: — жақсы,
баланы шомылдырып болыңдар онда.
Апасы мен анасы кетеді,
баланы шомылдырып, өс-өс жасайды:
Өс-өс!
(балдырғанның қол-аяғын созу)
Өс-өс, балам, өсе бер,
Батыр бол – балуан білекті,
Батыл бол – таймас жүректі.
Аяғыңды созайық,
Саусағыңды жазайық.
Етті болсын балтырың,
Епті боп өс, жарқыным.
Анасы баланы бөлеген
соң, апасы: — Шақыр кісілерді.
Қыз-келіншектер бөлмеге
кіреді.
Жамал апа: қане, бесікті
әкел. Бесік – өмірге жаңа келген періште сәбидің ақ отауы, оның ер жеткенде
ардақ тұтар асыл бұйымы, мұны білген абзал.
Бір балалар: апа, мына
бесік тесік қой.
Жамал апа: ол әдейі
жасалған тесік. Бұл тесік балаға тазалық, алаңсыз ұйқы сыйлайды. Алдымен
тыштырма жасайық. /тыштырма ырымы — түбектің тесігінен» тышты ма» деп тәтті
тағамдар өткізіп, балаларға үлестіреді./ Бұл жас нәрестенің ішкі ағзалары
ауырмасын дегендік.
Жамал апа: Енді бесік
кертпе деген бар. Бесік кертпе – отқа табыну дәуірінен қалған ырым. / шымшуырды
отқа қыздырып, сонымен бесіктің басын, арқалығын қарып кетеді. Оттан
жын-шайтан, дерт-дербезе қашады-мыс. Бұл алаумен аластаудың бір түрі./
Осыдан кейін отпен аластайды, баланы бөлейді.
Жамал апа: Енді бесікті
аластайық.
Бесікті аластау
Алас, алас,
баладан алас,
Иесі келді, пәлесі көш!
Алас, алас, бәледен алас,
Көзі жаманның көзінен алас!
Тілі жаманның тілінен алас!
Қырық қабырғасынан алас,
Отыз омыртқасынан алас!
Алас, алас, аласы,
Келді, міне, баласы.
Көш, көш, пәлесі,
Келді, міне, егесі.
Аталарың ақырса, одан қорықпа,
Аналарың, ағаларың шақырса,
одан қорықпа,
Ойнақтаған лақтан қорықпа,
Сылдыраған бұлақтан қорықпа.
Тулаған тайдан,
Қуалаған ботадан қорықпа!
Маң төбеттей ұйқылы бол,
Түлкінің баласындай күлкілі бол.
Алас, алас, аласы,
Келді, міне, баласы.
Ұйықтап дем алсын,
Қунап оянсын!
Осыдан кейін бір-екі
қыз-келіншектің көмегімен бесікті жабдықтайды.
Балалардың біреуі
/шүмекті нұсқап/: мынау не?
Жамал апа: Мынаны шүмек
дейді, шүмекті қойдың асықты жілігінен жасаған, ол айрықша аппақ болу үшін
сүтке қайнатылады.
Балалардың біреуі
/түбекті нұсқап/: ал мынау не?
Жамал апа: Ал мынаны
түбек дейді. Түбектің түбіне күл салып қоятын болған, оның бір себебі бесікті
тербеткенде нәрестенің зәрі шайқатылмау үшін, ал екіншісі оның күлге төгіліп,
жылы бу шығарып тұруы үшін жасайды.
Балалар: олар не үшін
керек: Мұның бәрі сәбидің денсаулығына пайдасы өте зор. Ол баланың
тазалығына өте қолайлы, мына арнайы қойылатын түбек пен шүмек баланың дәретін
жаймай, таза және ұзақ ұйықтауына жағдай жасайды. Бұл анаға да қолайлы. Бала да
өзінің құрғақ, ұядай жылы жатын орнында алаңсыз ұйықтайды.
Жамал апа: ал енді
бесікке бөлейік.
Осы кезде бір балалар
бесікті тербетеді.
Әжесі: қой балам, бос
бесікті тербетуге болмайды.
Балалар: мыналарды
қарашы. Кіп-кішкентай көрпелер. Қандай әдемі!
Жамал апа: Бесіктің
жабдықтарын барынша әдемілеп жасаған. Түбегі мен шүмегінен басқа, құс төсек,
жастық, қолтық жастық, тізе жастық, жөргек, қолбау, тізебау, екі тартпасы
дегені болады және олар ешқашан сүреңсіз сұр түсті маталардан тігілмеген.
Кішкентай көрпешелері де мүмкіндігінше ашық түсті маталардан тігіледі.
Апасы: Бесіктің басына
үкі тағады. Өйткені бала әсемдікке, әдемілікке бесікте жатқан кезден бастап
үйренуі керек. Бала бесікте көп жатады. Бесік — баланың жылы ұясы.
Әжесі: Бесік — баланың
ұйқысын ғана күзетіп қоймайды, оны халық сенімі бойынша, жын-шайтаннан да
қорғайды. Сол үшін де халқымыз бесікті 7 затпен жабдықтаған. Олар — көрпе,
қамшы, жүген, шапан, тон, кебенек, шекпен. Баланы әруақтар қорғап жүрсін деп,
ата-бабадан қалған сырт киім, ел тізгінін ұстар азамат болсын деп, аттың
тізгінін, ел арасында айбынды болсын деп, қамшы қояды.
Апасы:Сондай-ақ бесік
баланы кездейсоқ құлаған заттан, суық пен ыстықтан қорғайды. Пәле-жаладан
сақтасын деп ырымдап, оған үкі тұяғы, жыланның бас сүйегі, кірпі терісі сияқты
заттар да тағып қояды.
Жамал апа: Егер баланы
бесікке бөлемесе, ол анасының жанында ұйықтағасын оның иісін алып, онсыз ұйықтай
алмайды. Ұйқысы жиі бұзылады. Ал ұйқының дұрыс болмауы баланың психикасына
кері әсерін тигізеді. Анасының ұйқысы да жиі бұзылады. Ағзасы дұрыс демалмаған
ана шаршайды.
Бесікке бөлеу
Мойнымдағы тұмарым,
Тарқамайтын құмарым.
Тағдыр берген алсын деп,
Ақ бесікке салсын деп.
Мойнымдағы маржаным,
Қорадағы мал-жаным.
Бесігіңе жата ғой,
Тәтті ұйқыға бата ғой.
Балам жатсын бесікке,
Пәлесі қалсын есікте.
Бесіктен шешіп аларда
Анасы шешіп алсын,
Ұйқысы бесікте қалсын.
Балам бесіктен шықсын,
Пәлесі есіктен шықсын.
Әжесі: Ал, Жамал, мынау
сенің сыйың. /Жамал апаға және оның көмекшілеріне көйлек-жабдық сияқты
сый тартылады.
Әжесі: бата береді:
Бата:
Көтерейік білекті,
Нұрға бөлеп жүректі.
Бөбекке бата берейік,
Ағынан айтып тілекті:
Сәбиіміз сүйкімді
болсын,
Өнер-білімге икемді
болсын,
Бәйтеректей бойшаңданып,
Өрен, өршіл, өркенді
болсын!
Жақсы жолды таңдасын,
Жамандық тәлім алмасын!
Даналардың дәстүрін,
Жаңаласын, жалғасын,
Шұғылалы шуақты күн
кешсін,
Басын сұр бұлт шалмасын,
Қос топшысы талмасын,
Қырандай биік самғасын!
Апасы: — Ал енді, қызым
бесік жырыңды айтып, сәбиіңді ұйықтата ғой.
Анасы бесіктің теріс
жағынан отырады.
Апасы: бесіктің теріс
жағынан отыруға болмайды. Оң жағынан отыру керек.
Анасы жай уілдете
бастайды.
Апасы: жоқ, қызым, бесік
жырын үйренгенің жөн. Бесік жыры баланың дүние танымының ерте кеңеюіне жол
ашады. Қазақ халқының балаларының тілі ерте шығып, жатық сөйлеуінің кілті — осы
бесік жырында жатыр. Өйткені баяу ырғақпен айтылған анасының әлдиі туғаннан
баланың құлағына сіңеді. Ана баланы әннің ырғағымен тербетеді. Өкініштісі,
бүгінде бесік жырын әндететін ана аз.
Әжесі: Ардагер
ұстаз-ғалым Рамазан Жәшиевтің айтуынша, бесік жырында түрлі фонетикалық дыбыс
кездеседі. Ашық-қысаңы да, жуан-жіңішкесі де, қатаң-ұяң, үндісі де бар.
«Әлди-әлди, ақ бөпем, ақ бесікке жат бөпем…» бәрі бар. Оның үстіне сазды,
әуенді болып келеді.
Жамал апа: Сәби бесікте
жатқанда анасының ұлағатты әнін естіп, бойына тәрбиелік мазмұндағы, рухани
өнерді өз ана тілінде қабылдайды.
Қыз-келіншектер: рахмет
сіздерге. Бүгін біз сіздерден көп нәрсе үйрендік.
Әжесі: Біз сіздерге
үйретеміз, сіздер балаларыңызға үйретіп отырыңыздар. Сонда ата-бабамыздан
қалған қазақтың әдет-ғұрпы, дәстүрі, мәдениеті, тілі өлмейді.
3-көрініс. Бесік жыры.
Бесік жыры
Қолымыздан іс алып
Мойыныңа күш алып
Бізді бағар ма екенсің?
…Жаудан жылқы айырып
Жігіт болар ма екенсің?
…Ақыры жауға тиісіп
Батыр болар ма екенсің?
…Түрлі ою ойысып
Шебер болар ма екенсің?
…Сөйлегенде сөз бермей
Шешен болар ма екенсің?
…Ұлы топта күрескен
Палуан болар ма екенсің?
…Төрт құбылаң тең
келген
Төре болар ма екенсің?
*******
Қорытынды бөлім: Ал, балалар! Бүгін біз
көп дүниені білдік. Қанеки, айтыңыздаршы:
1. Бесікке қатысты
тыйымдар мен ырымдар.
- · Бос
бесікті тербетуге болмайды. - ·
Бесікті сатуға болмайды. Бесікті саудаламайды. Айтқан бағасына сатып алу
керек. - · Кез
келген адамға беруге болмайды. - · Аяқ
астына тастауға болмайды. - ·
Бесіктің өзін отпен аластап қояды. - · Бос
бесікті еш уақытта жабусыз қалдырмау керек. Үстіне ақ мата жауып, ең
болмағанда ұршығына орамал байлап қою қажет. - ·
Бесіктің теріс жағына отырмайды. - · Бесік
жасайтын шеберлер ынсапты болуы тиіс. Киелі дүниенің бағасын аспандатпауы
керек.
/балалардың айта
алмағандарын мұғалім өзі айтып түсіндіреді/
2. Бесікке салу ырымдары
– аластау, кертпе, тыштырма
3. Бесік жабдықтары –
бесік, жастық, жөргек, түбек, шүмек, т.б.
4. Жұмбақтар шешу.
Сәбиге сәнді үй-
Әжеге ән мен күй./Бесік/
Бесікке іледі,
Әнін де,
Дәмін де
Сәбилер біледі./Сылдырмақ/
Шүберек қабығы,
Іші құс мамығы./Жастық/
5. Мақал-мәтелдерді
жалғастыр.
Ананың сүті бал,
—————— /Баланың тілі –бал/
Балалы үй-базар,
————————— /Баласыз үй мазар/
6. Ал енді қыздарымыз
бесік жырын айтсын.
Бесік жыры Қасым
Аманжолов
Қыздарға үлестіріп беріп
жатқа айтқызу /қолына қуыршақ бөлеп ұстатып, әндетіп немесе мәнерлеп айтқызу/
I
Әлди, әлди, әлпешім!
Ұйықта
деймін, ұйықтайсың.
«Мә-мә» берсем қайтесің,
Ұйықта
десем, ұқпайсың.
Жоқсың бүгін көз ілген,
Көп ісімнен бөгедің.
Жаудыраған көзіңнен!..
Ұйықтай қойшы, бөбегім.
Әлди,әлди, әлди-ді,
Әлди біздің қалғиды.
II
Ұйықта
десем, күлесің,
Айналайын күлкіңнен!
Ер жеткен соң білесің,
«Тұр-тұрлармын» бір күн
мен.
«Кешіктің, — деп, —
сабақтан»,
Тыншыңды алсам
«тұр-тұрлап»,
«Жоқ қой әлі таң атқан»,
—
Деп жүрмеші бұртындап.
Әлди, әлди, әлди-ді,
Әлди біздің қалғиды.
III
Ұйықта, бөпем, ұйықтай ғой
Ұйықтайтын бұл шағыңда.
Қызық өмір — думан
той
Тұр ғой күтіп алдыңда.
Ұйықтап өткен не табар
Бұл өмірге бекер кеп?
Ұйықта,
бөпем, ұйықтап ал,
Ер жеткен соң бол
сергек!
Әлди, бөпем, бөпемсің,
Кім боп шығар екенсің?
IV
Күлімдейсің — күнімсің,
Батар дағы күн шығар.
Уілдейсің — күйімсің,
Күй де бір кез тыншығар.
Сен де тынық бір
мезгіл,
Толқып кана жат, бөпем.
Аспанымда жүзе біл,
Айым менің — ақ бөпем!
Әлди, өлди, әлдиім,
Назды, нәзік ән-күйім!
кештің соңында Мұғалім: Ұлы тұлғамыз
Бауыржан Момышұлы: «Жаудан да, даудан да қорықпаған қазақ едім, енді
қорқынышым көбейіп жүр. Балаларын бесікке бөлемеген, бесігі жоқ елден қорқам.
Екіншісі, немересіне ертегі айтып беретін әжесінің азаюынан қорқамын. Үшінші,
дәмді, дәстүрді сыйламайтын балалар есіп келеді. Оның, қолына қылыш берсе,
кімді де болса шауып тастауға даяр. Қолына кітап алмайды.Үйреніп жатқан бала
жоқ, үйретіп жатқан әже жоқ» деген екен терең толғаныспен.
Төле би «Баланың бесігі
– кең дүниенің есігі» десе, дана халқымызда «Туған жер – алтын бесік» деген
даналық бар. Қазақ халқы бесікті киелі, қасиетті, құтты мүлік санаған. Туған
жерді бесікке теңеу де бесікке деген құрметінен. «Сымбатыңа қарасам – асылдан
таңдап кигендей» дегендегі Алпамыс батыр да, Қазыбек, Төле, Әйтеке сынды
ақылгөй даналар да, елді аузына қаратқан небір шешен билер, төрелер жатып өскен
бесік ешқашан ескірмек емес. Бесікті аялайық, ағайын!!! Бесік жыры үзілмесін.
Сәбилердің ұйқысы тыныш, аналар алаңсыз болсын! Халқымыз өсіп-өркендей, өрістей
берсін!
Бесік басында М.Мақатаев
/қазақтың әдемі күйін ойнатып қойып, мұғалім оқиды/
Ұқсайды бар
тыныштық жер бетінде,
Ұйқыдағы сәбидің
келбетіне.
Ояту былай тұрсын,
рұқсат жоқ
Ұйықтап жатқан ұлымды
тербетуге.
Ұйықта, ұлым, ұйықта,
бөпем, қасыңдамын,
Керек емес, дүния,
асылдарың!
Бақыт, байлық — барлығы
менің үшін
Сенің бір кеп мойныма
асылғаның.
Аймалайсың жанымды
күлкіңменен,
Тамағыңнан айналдым
бүлкілдеген.
He дейсің сен бұртиып,
айтшы, сәулем,
Қытықтаған жүректі бір
тілменен?
…Қандай ғана анадан
туады адам,
Сәбилердің ұйқысын
куалаған?!
О, тыныштық! Тыныштық
қандай рақат!
Қандай рақат сәбилер
жыламаған!
Ұнады ма? Онда достарыңмен бөліс!
Сабақтың тақырыбы: Бесікке салу
Сабақтың типі: қиыстырылған сабақ (комбинированный урок)
Сабақтың түрі: қалыпты сабақ
Сабақтың мақсаты:
білімділік: сәби тәрбиесіне арналған салт-дәстүрлермен танысу;
дамытушылық: оқушылардың ауызекі сөйлеу, дұрыс жазу қабілеттерін дамыту;
тәрбиелік: қазақ отбасының тәрбие жөнінде ерекшеліктерімен танысу, халқымыздың ертеден келе жатқан дәстүрлерді құрметтеуге баулу;
Сабақтың міндеті:
не білуіміз керек:
бала тәрбиесіне арналған салт-дәстүрлерді, тақырыпқа қатысты сөздер мен сөз тіркестерді білу.
не игеруіміз керек:
жаңа сөздерді игеріп, ауызекі сөйлеу тілінде қолдана алу. Грамматикалық тапсырмаларды дұрыс орындай білу.
Көрнекі құралдар: интерактивті тақта.
Пәнаралық байланыс: тарих.
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезені.
1. сәлемдесу.
2. кезекшімен сөйлесу.
ІІ. Үй жұмысын тексеру.
«Жеті қазына мен жеті ырыс»
-
төмен оқитын оқушылар жеті қазынаға не жатады екенін атап айтады. (тақтада слайдтар көрсетіледі)
-
орта оқитын оқушы жеті ырыс туралы әңгімелейді.
1-ші ырыс – адамның ақыл-ой санасы. Өйткені адам үшін ең жоғары қасиет – ақыл мен ой-сана
2-ші ырыс – денсаулық. Денсаулық – үлкен бақыт дейді қазақ халқы.
3-ші ырыс – ақ жаулық. Ол отбасылы болу деген мағынада.
4-ші ырыс – бала. Әр адам өзінен кейін ұрпақ қалдырып тәрбиелеу керек.
5-ші – көңіл яғни талап.
6-шы ырыс — жер.
7-ші ырыс – ит. Ит жануардаң ішінен адамның ең сенімді серігі.
ІІІ. Өткен тақырыптардың материалын қайталау.
-
жақсы үлгіретін оқушы қазақ отбасы қандай болу керек екенін айтып кетеді.
-
Отбасы туралы мақал-мәтелдерді еске түсіріп айту.
Мұғалімнің сөзі: тәрбие отбасынан басталады дегені мәлім.
Ұяда нені көрсең, ұшқанда соны ілерсің — дейді қазақ мақалы.
Бүгінгі сабақта біз бала, сәби тәрбиесіне арналған салт-дәстүрлермен танысамыз.
ІV. Жаңа сабақ.
Қазақ халқының салт-дәстүрлері.
Бесікке салу салты.
Оқушыларды сабақтың мақсатымен таныстырып алдарына міндет қою.
Сабақтың эпиграфы
Ұяда нені көрсең, ұшқанда соны ілерсің
тақтада слайд диаграмма «Бала (сәби) тәрбиесіне арналған салт-дәстүрлер»
-
Дәптерлерді ашып сәби тәрбиесіне арналған салт-дәстүрлерді жазып қою.
Шілдехана, балаға ат қою, бесікке салу, қырқынан шығару, тұсау кесу. (тақтада осыған арнап суреттер көрсетіледі.)
2. Бүгін біз халқымыздың бесікке салу салтымен танысамыз. (слайд «Бесік – қасиетті мүлік, сәбидің алтын ұясы »)
Оқушылардың алдарына «Бесікке салу» атты мәтін үлестіріп беріледі.
Бесікке салу
Халқымызда бесік – қасиетті мүлік, сәбидің алтын ұясы болып есептеледі. Бесікке салу жолы жасы үлкен немесе елдің құрметті, өнегелі әжелеріне, әйелдеріне жүктеледі. Ол бесікті отпен аластап, баланы бөлейді. Осындай қуаныш үстінде «Бесік жыры» айтылады. Мерекелік дастарқан жайылып, бесікке салған адамға кәделі сый береді.
Бесіктің сәби денсаулығына, тазалығына пайдасы өте зор. Бесіктегі сәбидің бойы, қол-аяғы түзу болады. Сондай-ақ бесік баланы суық пен ыстықтан қорғайды.
Бесік ағаштан жасалады. Бесікті баланың нағашы жұрты арнайы жасатады. Баланы көзден сақтасын деп бесікке тұмар тағады.
Жаңа сөздер:
1. Сәби — ребенок, дитя
2. Құтты – счастливый (-ое, -ая )
3. Мүлік – имущество, вещь
4. Отпен аластау — осветить огнем
5. Бөлейді — укладывают
6. Кәде — подарок
7. Бойы — (здесь) осанка
8. Түзу — ровный
9. Қорғайды — защищает
10. Жасайды — делает
11. Тұмар – талисман, оберег
-
Сөздермен жұмыс.
-
сөздерді дұрыс оқу.
-
бекіту. Сөз тіркестерді, қазақшаға аудар: маленький ребенок, колыбельная песня, святая вещь, освящают огнем, делают из дерева, защищает от холода,
-
от жары, пристегивают оберег, прямая осанка, ровные ноги, укладывают ребенка.
-
Мәтінмен жұмыс.
-
мәтінді түсініп оқу.
-
мәтінді абзацтарға бөліп, әр абзацқа ат қою.
-
мәтін бойынша сұрақ -жауап.
-
-
Жаңа сабақты қорыту кезені.
-
1. Сөйлемдерді толтыр. Ауызша.
Бесік – құтты мүлік, (маленького ребенка) алтын ұясы.
Қазақтар жаңа туған баланы (в колыбель укладывают).
(Праздничный стол) жайылады да, бесікке салған адамға (подарок) береді
2. Мәтіннен алынған сөйлемдерге синтаксистік талдау жаса.
VІ. Қорытынды бөлім.
Рефлексия.
Не білдім
Не біліп алдым
Нені білгім келеді
VІІ. Бағалау.
VІІІ. Үйге тапсырма
*төмен оқитын оқушыларға – сөздерді жаттау, мәтіннін мазмұнын білу
*орташа оқитын оқушыларға мәтінді әңгімелеу
* жақсы оқитын оқушыларға «Қазіргі кезде бесікке баланы салу дұрыс па, әлде дұрыс емес пе?» деген тақырыпқа өз ойларын жазып келу.
Сынып іші наурыз нақыштарымен әдемі безендірілген. Көрініске ата-аналар, мұғалімдер, балалар қатысады.
1-көрініс. Бесік сатып алу.
Әкесі: — Саламатсыз ба, қария! Мына бесігіңіз қанша тұрады?
Қария: — ә, шырағым, ала ғой. 20 мың теңге.
Әкесі: — қойыңыз, ол қымбат емес пе, атай? 15 мыңға беріңіз.
Қария: — әй, көргенсіз, бесіктің бағасын ешқашан саудаламайды қазақта.
Әкесі: — ой, қария, сіз ренжімеңіз, шынымен қымбатсып тұрмын.
Қария: — балам, есіңде болсын: бесікті саудаламайды. Айтқан бағасына алып жүре береді.
Әкесі: — қымбат болса ше?
Қария: — бесік жасайтын шеберлер аса ынсапты, ниетті келеді. Олар киелі дүниенің бағасын аспандатпау керегін жақсы біледі, балам.
Әкесі: — мына бесік неден жасалған?
Қария: — Қазақтар бесікті қарағайдан, қайыңнан, көбіне талдан жасайды. Бесікті «тал бесік» деп атаудың сыры осында. Бесік көшіп-қонатын қазақ тіршілігіне өте ыңғайлы. Оны түйе үстіне, өзге жүктермен қоса артып жүре береді. Кейде бала бөленген бесікті де осылай алып жүретін болған. Себебі «баланың ұйқысын бұзған періштенің үйін бұзғанмен барабар» деп ұққан.
Әкесі: — ал мынау не ілініп тұрған.
Қария: — ол бесіктің бір түрі – аспалы бесік.
Әкесі: — мақұл, ата. Әңгімеңізге рахмет. көп нәрсені білдім. Алайын бесікті. Мінеки 20 мың теңге.
Қария: — мынауың жөн. Сәбиің ғұмырлы болсын, халқының қалаулысы, елінің елеулісі, қоғамның бетке ұстар азаматы болсын.
Әкесі: — рахмет ата, сау болыңыз.
2-көрініс. Бесікке салу.
Үйдің ішінде дастархан жаюлы. Қыз-келіншектер кәде-жораларын, шашуларын алып келіп жатыр.
Келгендер: — Сәбидің бауы берік болсын!
Үйдегілер: — Төрлетіңдер, төрлетіңдер!
Дастархан басындағы әңгіме:
Келгендер: — Апа, баланы неге бесікке салатын болдыңыздар?
Апасы: — Қызым, саудың асын ішіп, жындының сөзін сөйлегенді қашан қоясыңдар, осы? Бесік деген қасиетті, киелі, құтты мүлік, сәбидің алтын ұясы болып есептеледі.
Әжесі: — Бесік туралы мынадай әфсана бар. Ертеде жоңғарлар шапқыншылығынан соң тоз-тоз болған ел тау жаққа қарай босып, үдере көшкенде аяғы ауыр жас келіншек бос бесікті арқалап бара жатқан көрінеді. Сонда Төле бимен қатар келе жатқан кісі: «Мына бейшараның көрпе-жастығын тастап, бос бесікті арқалап келе жатқаны-ай!» — дегенде, Төле би: «Баланың бесігі — кең дүниенің есігі ғой», -деген екен.
Келіншектердің біреуі: — «Бесікке салған бала өспейді, оның бойында қан жүгірмейді, аяқ-қолы қисық болады» дейді ғой.
Әжесі: — тек /жекіп/, оның бәрі бекер айтылып жүрген әңгіме. Бесікке баланы қазақ ешқашан да күндіз-түні матап байлап тастамаған. Бесіктегі сәбидің дене бітімі түзу, қол-аяғы түзу, ширақ болады.
Апасы: — қой, баланы бесікке салайық. Баланы алғашқы бөлеу ұрпақ өсірген, үбірлі-шүбірлі қадірмен әйелге тапсырылатын ырым бар. Ендеше, Жамал апа, сіз көпті көрген, ұлын ұяға, қызын қияға қондырған қадірменді өнегелі тәтесіз. Бесікке сіз салыңыз баланы. Сіздің жолыңызды берсін мына отырған жас қыз-келіншектерге.
Жамал апа: — жақсы, баланы шомылдырып болыңдар онда.
Апасы мен анасы кетеді, баланы шомылдырып, өс-өс жасайды:
Өс-өс!
(балдырғанның қол-аяғын созу)
Өс-өс, балам, өсе бер,
Батыр бол – балуан білекті,
Батыл бол – таймас жүректі.
Аяғыңды созайық,
Саусағыңды жазайық.
Етті болсын балтырың,
Епті боп өс, жарқыным.
Анасы баланы бөлеген соң, апасы: — Шақыр кісілерді.
Қыз-келіншектер бөлмеге кіреді.
Жамал апа: қане, бесікті әкел. Бесік – өмірге жаңа келген періште сәбидің ақ отауы, оның ер жеткенде ардақ тұтар асыл бұйымы, мұны білген абзал.
Бір балалар: апа, мына бесік тесік қой.
Жамал апа: ол әдейі жасалған тесік. Бұл тесік балаға тазалық, алаңсыз ұйқы сыйлайды. Алдымен тыштырма жасайық. /тыштырма ырымы — түбектің тесігінен» тышты ма» деп тәтті тағамдар өткізіп, балаларға үлестіреді./ Бұл жас нәрестенің ішкі ағзалары ауырмасын дегендік.
Жамал апа: Енді бесік кертпе деген бар. Бесік кертпе – отқа табыну дәуірінен қалған ырым. / шымшуырды отқа қыздырып, сонымен бесіктің басын, арқалығын қарып кетеді. Оттан жын-шайтан, дерт-дербезе қашады-мыс. Бұл алаумен аластаудың бір түрі./ Осыдан кейін отпен аластайды, баланы бөлейді.
Жамал апа: Енді бесікті аластайық.
Бесікті аластау
Алас, алас, баладан алас,
Иесі келді, пәлесі көш!
Алас, алас, бәледен алас,
Көзі жаманның көзінен алас!
Тілі жаманның тілінен алас!
Қырық қабырғасынан алас,
Отыз омыртқасынан алас!
Алас, алас, аласы,
Келді, міне, баласы.
Көш, көш, пәлесі,
Келді, міне, егесі.
Аталарың ақырса, одан қорықпа,
Аналарың, ағаларың шақырса,
одан қорықпа,
Ойнақтаған лақтан қорықпа,
Сылдыраған бұлақтан қорықпа.
Тулаған тайдан,
Қуалаған ботадан қорықпа!
Маң төбеттей ұйқылы бол,
Түлкінің баласындай күлкілі бол.
Алас, алас, аласы,
Келді, міне, баласы.
Ұйықтап дем алсын,
Қунап оянсын!
Осыдан кейін бір-екі қыз-келіншектің көмегімен бесікті жабдықтайды.
Балалардың біреуі /шүмекті нұсқап/: мынау не?
Жамал апа: Мынаны шүмек дейді, шүмекті қойдың асықты жілігінен жасаған, ол айрықша аппақ болу үшін сүтке қайнатылады.
Балалардың біреуі /түбекті нұсқап/: ал мынау не?
Жамал апа: Ал мынаны түбек дейді. Түбектің түбіне күл салып қоятын болған, оның бір себебі бесікті тербеткенде нәрестенің зәрі шайқатылмау үшін, ал екіншісі оның күлге төгіліп, жылы бу шығарып тұруы үшін жасайды.
Балалар: олар не үшін керек: Мұның бәрі сәбидің денсаулығына пайдасы өте зор. Ол баланың тазалығына өте қолайлы, мына арнайы қойылатын түбек пен шүмек баланың дәретін жаймай, таза және ұзақ ұйықтауына жағдай жасайды. Бұл анаға да қолайлы. Бала да өзінің құрғақ, ұядай жылы жатын орнында алаңсыз ұйықтайды.
Жамал апа: ал енді бесікке бөлейік.
Осы кезде бір балалар бесікті тербетеді.
Әжесі: қой балам, бос бесікті тербетуге болмайды.
Балалар: мыналарды қарашы. Кіп-кішкентай көрпелер. Қандай әдемі!
Жамал апа: Бесіктің жабдықтарын барынша әдемілеп жасаған. Түбегі мен шүмегінен басқа, құс төсек, жастық, қолтық жастық, тізе жастық, жөргек, қолбау, тізебау, екі тартпасы дегені болады және олар ешқашан сүреңсіз сұр түсті маталардан тігілмеген. Кішкентай көрпешелері де мүмкіндігінше ашық түсті маталардан тігіледі.
Апасы: Бесіктің басына үкі тағады. Өйткені бала әсемдікке, әдемілікке бесікте жатқан кезден бастап үйренуі керек. Бала бесікте көп жатады. Бесік — баланың жылы ұясы.
Әжесі: Бесік — баланың ұйқысын ғана күзетіп қоймайды, оны халық сенімі бойынша, жын-шайтаннан да қорғайды. Сол үшін де халқымыз бесікті 7 затпен жабдықтаған. Олар — көрпе, қамшы, жүген, шапан, тон, кебенек, шекпен. Баланы әруақтар қорғап жүрсін деп, ата-бабадан қалған сырт киім, ел тізгінін ұстар азамат болсын деп, аттың тізгінін, ел арасында айбынды болсын деп, қамшы қояды.
Апасы:Сондай-ақ бесік баланы кездейсоқ құлаған заттан, суық пен ыстықтан қорғайды. Пәле-жаладан сақтасын деп ырымдап, оған үкі тұяғы, жыланның бас сүйегі, кірпі терісі сияқты заттар да тағып қояды.
Жамал апа: Егер баланы бесікке бөлемесе, ол анасының жанында ұйықтағасын оның иісін алып, онсыз ұйықтай алмайды. Ұйқысы жиі бұзылады. Ал ұйқының дұрыс болмауы баланың психикасына кері әсерін тигізеді. Анасының ұйқысы да жиі бұзылады. Ағзасы дұрыс демалмаған ана шаршайды.
Бесікке бөлеу
Мойнымдағы тұмарым,
Тарқамайтын құмарым.
Тағдыр берген алсын деп,
Ақ бесікке салсын деп.
Мойнымдағы маржаным,
Қорадағы мал-жаным.
Бесігіңе жата ғой,
Тәтті ұйқыға бата ғой.
Балам жатсын бесікке,
Пәлесі қалсын есікте.
Бесіктен шешіп аларда
Анасы шешіп алсын,
Ұйқысы бесікте қалсын.
Балам бесіктен шықсын,
Пәлесі есіктен шықсын.
Әжесі: Ал, Жамал, мынау сенің сыйың. /Жамал апаға және оның көмекшілеріне көйлек-жабдық сияқты сый тартылады.
Әжесі: бата береді:
Бата:
Көтерейік білекті,
Нұрға бөлеп жүректі.
Бөбекке бата берейік,
Ағынан айтып тілекті:
Сәбиіміз сүйкімді болсын,
Өнер-білімге икемді болсын,
Бәйтеректей бойшаңданып,
Өрен, өршіл, өркенді болсын!
Жақсы жолды таңдасын,
Жамандық тәлім алмасын!
Даналардың дәстүрін,
Жаңаласын, жалғасын,
Шұғылалы шуақты күн кешсін,
Басын сұр бұлт шалмасын,
Қос топшысы талмасын,
Қырандай биік самғасын!
Апасы: — Ал енді, қызым бесік жырыңды айтып, сәбиіңді ұйықтата ғой.
Анасы бесіктің теріс жағынан отырады.
Апасы: бесіктің теріс жағынан отыруға болмайды. Оң жағынан отыру керек.
Анасы жай уілдете бастайды.
Апасы: жоқ, қызым, бесік жырын үйренгенің жөн. Бесік жыры баланың дүние танымының ерте кеңеюіне жол ашады. Қазақ халқының балаларының тілі ерте шығып, жатық сөйлеуінің кілті — осы бесік жырында жатыр. Өйткені баяу ырғақпен айтылған анасының әлдиі туғаннан баланың құлағына сіңеді. Ана баланы әннің ырғағымен тербетеді. Өкініштісі, бүгінде бесік жырын әндететін ана аз.
Әжесі: Ардагер ұстаз-ғалым Рамазан Жәшиевтің айтуынша, бесік жырында түрлі фонетикалық дыбыс кездеседі. Ашық-қысаңы да, жуан-жіңішкесі де, қатаң-ұяң, үндісі де бар. «Әлди-әлди, ақ бөпем, ақ бесікке жат бөпем…» бәрі бар. Оның үстіне сазды, әуенді болып келеді.
Жамал апа: Сәби бесікте жатқанда анасының ұлағатты әнін естіп, бойына тәрбиелік мазмұндағы, рухани өнерді өз ана тілінде қабылдайды.
Қыз-келіншектер: рахмет сіздерге. Бүгін біз сіздерден көп нәрсе үйрендік.
Әжесі: Біз сіздерге үйретеміз, сіздер балаларыңызға үйретіп отырыңыздар. Сонда ата-бабамыздан қалған қазақтың әдет-ғұрпы, дәстүрі, мәдениеті, тілі өлмейді.
3-көрініс. Бесік жыры.
Бесік жыры
Қолымыздан іс алып
Мойыныңа күш алып
Бізді бағар ма екенсің?
…Жаудан жылқы айырып
Жігіт болар ма екенсің?
…Ақыры жауға тиісіп
Батыр болар ма екенсің?
…Түрлі ою ойысып
Шебер болар ма екенсің?
…Сөйлегенде сөз бермей
Шешен болар ма екенсің?
…Ұлы топта күрескен
Палуан болар ма екенсің?
…Төрт құбылаң тең келген
Төре болар ма екенсің?
*******
Қорытынды бөлім: Ал, балалар! Бүгін біз көп дүниені білдік. Қанеки, айтыңыздаршы:
- Бесікке қатысты тыйымдар мен ырымдар.
- Бос бесікті тербетуге болмайды.
- Бесікті сатуға болмайды. Бесікті саудаламайды. Айтқан бағасына сатып алу керек.
- Кез келген адамға беруге болмайды.
- Аяқ астына тастауға болмайды.
- Бесіктің өзін отпен аластап қояды.
- Бос бесікті еш уақытта жабусыз қалдырмау керек. Үстіне ақ мата жауып, ең болмағанда ұршығына орамал байлап қою қажет.
- Бесіктің теріс жағына отырмайды.
- Бесік жасайтын шеберлер ынсапты болуы тиіс. Киелі дүниенің бағасын аспандатпауы керек.
/балалардың айта алмағандарын мұғалім өзі айтып түсіндіреді/
- Бесікке салу ырымдары – аластау, кертпе, тыштырма
- Бесік жабдықтары – бесік, жастық, жөргек, түбек, шүмек, т.б.
- Жұмбақтар шешу.
Сәбиге сәнді үй-
Әжеге ән мен күй./Бесік/
Бесікке іледі,
Әнін де,
Дәмін де
Сәбилер біледі./Сылдырмақ/
Шүберек қабығы,
Іші құс мамығы./Жастық/
- Мақал-мәтелдерді жалғастыр.
Ананың сүті бал,
—————— /Баланың тілі –бал/
Балалы үй-базар,
————————— /Баласыз үй мазар/
- Ал енді қыздарымыз бесік жырын айтсын.
Бесік жыры Қасым Аманжолов
Қыздарға үлестіріп беріп жатқа айтқызу /қолына қуыршақ бөлеп ұстатып, әндетіп немесе мәнерлеп айтқызу/
I Әлди, әлди, әлпешім!
Ұйықта деймін, ұйықтайсың.
«Мә-мә» берсем қайтесің,
Ұйықта десем, ұқпайсың.
Жоқсың бүгін көз ілген,
Көп ісімнен бөгедің.
Жаудыраған көзіңнен!..
Ұйықтай қойшы, бөбегім.
Әлди,әлди, әлди-ді,
Әлди біздің қалғиды.
II Ұйықта десем, күлесің,
Айналайын күлкіңнен!
Ер жеткен соң білесің,
«Тұр-тұрлармын» бір күн мен.
«Кешіктің, — деп, — сабақтан»,
Тыншыңды алсам «тұр-тұрлап»,
«Жоқ қой әлі таң атқан», —
Деп жүрмеші бұртындап.
Әлди, әлди, әлди-ді,
Әлди біздің қалғиды.
III Ұйықта, бөпем, ұйықтай ғой
Ұйықтайтын бұл шағыңда.
Қызық өмір — думан той
Тұр ғой күтіп алдыңда.
Ұйықтап өткен не табар
Бұл өмірге бекер кеп?
Ұйықта, бөпем, ұйықтап ал,
Ер жеткен соң бол сергек!
Әлди, бөпем, бөпемсің,
Кім боп шығар екенсің?
IV Күлімдейсің — күнімсің,
Батар дағы күн шығар.
Уілдейсің — күйімсің,
Күй де бір кез тыншығар.
Сен де тынық бір мезгіл,
Толқып кана жат, бөпем.
Аспанымда жүзе біл,
Айым менің — ақ бөпем!
Әлди, өлди, әлдиім,
Назды, нәзік ән-күйім!
кештің соңында Мұғалім: Ұлы тұлғамыз Бауыржан Момышұлы: «Жаудан да, даудан да қорықпаған қазақ едім, енді қорқынышым көбейіп жүр. Балаларын бесікке бөлемеген, бесігі жоқ елден қорқам. Екіншісі, немересіне ертегі айтып беретін әжесінің азаюынан қорқамын. Үшінші, дәмді, дәстүрді сыйламайтын балалар есіп келеді. Оның, қолына қылыш берсе, кімді де болса шауып тастауға даяр. Қолына кітап алмайды.Үйреніп жатқан бала жоқ, үйретіп жатқан әже жоқ» деген екен терең толғаныспен.
Төле би «Баланың бесігі – кең дүниенің есігі» десе, дана халқымызда «Туған жер – алтын бесік» деген даналық бар. Қазақ халқы бесікті киелі, қасиетті, құтты мүлік санаған. Туған жерді бесікке теңеу де бесікке деген құрметінен. «Сымбатыңа қарасам – асылдан таңдап кигендей» дегендегі Алпамыс батыр да, Қазыбек, Төле, Әйтеке сынды ақылгөй даналар да, елді аузына қаратқан небір шешен билер, төрелер жатып өскен бесік ешқашан ескірмек емес. Бесікті аялайық, ағайын!!! Бесік жыры үзілмесін. Сәбилердің ұйқысы тыныш, аналар алаңсыз болсын! Халқымыз өсіп-өркендей, өрістей берсін!
Бесік басында М.Мақатаев /қазақтың әдемі күйін ойнатып қойып, мұғалім оқиды/
Ұқсайды бар тыныштық жер бетінде,
Ұйқыдағы сәбидің келбетіне.
Ояту былай тұрсын, рұқсат жоқ
Ұйықтап жатқан ұлымды тербетуге.
Ұйықта, ұлым, ұйықта, бөпем, қасыңдамын,
Керек емес, дүния, асылдарың!
Бақыт, байлық — барлығы менің үшін
Сенің бір кеп мойныма асылғаның.
Аймалайсың жанымды күлкіңменен,
Тамағыңнан айналдым бүлкілдеген.
He дейсің сен бұртиып, айтшы, сәулем,
Қытықтаған жүректі бір тілменен?
…Қандай ғана анадан туады адам,
Сәбилердің ұйқысын куалаған?!
О, тыныштық! Тыныштық қандай рақат!
Қандай рақат сәбилер жыламаған!
- Наурызға мейрамына арналған жылы лебіздер, құттықтаулар!
- Наурыз айы туралы мәліметтер
- Наурыз мейрамы туралы 22 қызықты дерек
- Қазақ елі Наурызды қалай қарсы алған?
- Ұлыстың ұлы күні — 22 наурызға арналған бата-тілектер
- Наурыз дәстүрлері туралы
- Табақ тарту дәстүрі
- Қазақ халқының салт-дәстүрлері
- Нұр себеле, Ұлыстың ұлы күні!
- Наурыз-жыл басы (ашық сабақ сценарийі)
№3 «Негештер» екінші кіші тобының кіріктілген ұйымдастырылған оқу қызметі/Интегрированная организованная учебная деятельность
второй младшей группы №3 «Почемучки»
Өткізілетін күні, айы, жылы/Число, месяц,год проведения: 12.12.2018ж./г.
Тәрбиешілер/Воспитатели : Сандыбаева Г.Н, Лапковская Ю.В
Білім беру саласы/ Образовательная области: «Коммуникация». «Творчество». «Социум»
ҰОҚ бөлімі/Раздел ОУД: «Развитие речи»,«Художественная
литература»,«Казахский язык»,«Английский язык»,«Музыка»,«Ознакомление с
окружающим».
Тақырыбы/ Тема: «Баланы бесікке салу»/ «Укладывание в колыбель»
Мақсат/ Цель: Продолжать знакомить детей с традициями и обычаями казахского народа.
Міндеттері / Задачи:
Закрепить знания детей о Родине,о дружбе. Познакомить детей с казахским народным обычаем:«Укладывание ребенка в колыбельку». Закрепить в памяти название постельных принадлежностей(түбек,жөргек,жастық,көрпе,жабу,тартпа бау).Активизировать и пополнять словарь детей произведениями малых фольклорных форм ( стихи, пословицы, песню). Развивать интерес к национальной игре « Құырмаш».Создавать эмоциональный фон общения, доверительность и доброжелательность отношений. Воспитывать уважение к традициям и обычаям казахского народа.Воспитывать любовь к родному краю.
Әдіс/Методы: Наглядный , словесный.
Тәсілдер/ Приемы : Сюрпризный момент, беседа, показ обряда, физминутка.
Көрнекі— құралдар/ Используемый материал:
Кукла ,колыбелька ,постельные принадлежности: подушка, матрац, перина,одеяло, накидка. Музыка (для колыбельной песни).Разнос с конфетами для обряда «Тыштырма», дерево пожеланий, ленточки разноцветные на каждого ребенка, баурсаки для угощения,смайлики на каждого ребенка.
Тілдің үштұғырлығы/ Полилингвальный компонент: Родина-Отан-Homeland
Словарная работа: Бесік – колыбель, Бесікке салу-укладывание в колыбель.
Предварительная работа: Беседа с детьми о нашей Родине –Казахстан, экскурсия в кабинет казахского языка , заучивание пословицы о джигите,стихотворение о Родину,о дружбе,песни «Әлди, әлди, әлди- ау».Знакомство с казахским обычаем-тұсау кесу,с игрой Құырмаш.
Мотивациялық-қозғаушылық/ Мотивационно-побудительный:
Утренний круг :
«К тебе я обращаюсь друг,
вставай скорее с нами в круг,
почувствуй радость и тепло,
нам здесь с друзьями хорошо».
Воспитатель: -Здравствуйте маленькие казахстанцы! Вы знаете ,почему я так к вам обращаюсь?
Дети : -Потому что мы живем в Казахстане.
Воспитатель:— Правильно ,всех, кто живет в Казахстане, называют одним словом – казахстанцы. Возьмемся за руки и громко, с гордостью скажем «Мы казахстанцы!
Воспитатель предлагает детям пройти сесть на стульчики.
Ребята сегодня мы поговорим о нашей Родине.
Воспитатель:-Как называется наша Родина?
Дети:- Наша Родина называется Казахстан, Родина-Отан- Homeland
Воспитатель:- :- Правильно, это страна, в которой мы с вами живём. Кто желает рассказать стихотворение о Родине?
Дети:
1.Моя Родина – Отан.
Край любимый – Казахстан
Горы, степи и поля –
Это всё моя земля!
2.Отан деген – атамекен.
Отан деген – туған жер.
Отан – ана, Отан -үлкен
Қазақстан – тұған ел.
3.Я люблю свою страну
И горжусь я ею!
Казахстан – моя земля!
Нет ее роднее!
4.Ай лав май нэйтив кантри,
Ай лав май Казакстан
Ай вонтит ту бихэппи,
Ту би зэ бэст оф ол!
5.Отан- жерім ,Отан суым
Отан куат нәр береді.
Отан- ұран, Отан- туым
Отан мәңгі гүлденеді.
Воспитатель : — Родина –это дом ,семья, наш детский сад, большая,дружная страна.
Кто желает рассказать стихотворение о дружбе?
Дети:
1.Как повезло тебе и мне,
мы родились в такой стране,
Куда ни глянь — кругом друзья!
Мой Казахстан! Республика моя!
2.В Казахстане мы живем
Есть у каждого свой дом
Есть работа, есть друзья
Папа, мама есть и я.
3.Ортақ бізге бір Отан,
Төбемізде бір аспан
Барлық ұлттын баласы
Достығымыз жарасқан.
Воспитатель:-В каждой стране есть свои традиции и обычаи.
И сегодня к нам придет в гости бабушка, а на казахском языке бабушка — әже . (Давайте повторяют- әже) .
Әже нам покажет казахский народный обряд «Бесікке салу»/ «Укладывание в колыбель».
-У вас есть маленькие сестренка или братик?
Дети : -Да есть.
Воспитатель : —А ты помогаешь маме укладывать братика?
Дети : -Да помогаю.
Воспитатель :-Слышите дети к нам кто -то идет, это наверное әже .
Стук в дверь.Заходит бабушка с внуком (с куклой).
Воспитатель: -Сәлеметсізбе,әже!
Дети здороваются с әже
Әже:- Сәлеметсіздер ме, балалар! Я пришла к вам сегодня со своим внуком и хочу вам показать казахский обряд «Бесікке салу»/«Укладывания в колыбель».
Ұйымдастыру-іздестіру/ Организационно-поисковый:
Воспитатель: -Әже проходите , будете гостем.
Әже: -Моего внука зовут Ержігіт.Это имя означает — герой, богатырь, отважный, он будет защищать свой народ.
Воспитатель:- Әже , а наши дети знают пословицы о джигите. Кто хочет рассказать?
Дети:
1.Ерден туған – ер болады.
2.Ерді – ел таниды, елді – ер таниды!
3.Ер – елдің көркі.
Воспитатель: -Ребята ,давайте мы с вами немного поиграем
Әже: Ребята, вы поиграйте, а я уложу своего внука в кроватку.
Сергіту сәті/Физминутка « Қуырмаш»
Қуыр, қуыр қуырмаш
Тауықтарға бидай шаш
Әке келсе есік аш
Аю келсе жауып қаш.
Әже :- Какая у вас интересная игра,ребята! Молодцы!
Ребята ,пройдемте , я вам расскажу и покажу казахский обряд «Укладывания в колыбель».
В казахских семьях на третий день после рождения малыша ему устраивают праздник, в этот день младенца в первый раз кладут в колыбельку- бесік.(Әже рассказывает и показывает).Посмотрите какой красивый бесік! Бесік изготавливают из дерева , благодаря этому бесік получается прочным, у него есть перекладина, чтобы можно было его поднять. Внизу колыбельки имеется «түбек-горшок» .Это матрац подстилка- жөргек. Это перина,-құс төсек которую стелят сверху жөргек, посмотрите какая она мягкая ,чтобы малышу удобно было спать,а на голову малыша кладут мягкую подушку- жастық.А это көрпе -одеяло, она лёгкая,нарядная,красивая,тёплая .Это тартпа бау (широкие ремни которыми привязывали малыша),чтобы он не упал с колыбельки.Это покрывало-жабу,смотрите какая она красивая нарядная. Ею закрывают бесік полностью и оно защищает ребенка от насекомых и сквозняка.
Перед тем как уложить ребенка в бесік- колыбельку , проводят еще один обряд «Аластау»,это очищение дымом . (Әже проводит обряд)
Алас, алас, аласы,
Келді, міне, баласы.
Ұйықтап дем алсын,
Құанып оянсын!
Затем проводят очень интересный обряд — «Тыштырма». Для этого, через отверстие для горшочка в днище колыбели, пропускают конфеты, разные сладости приговаривая: «Тышты ма! Тышты ма!», а гости все говорят «Тышты! Тышты!». Давайте, ребята скажем «Тышты! Тышты!».Это поверье означает, что родившийся ребенок принесет в дом благополучие и богатство.
(Әже раздаёт гостям сладости ).
Әже :-А сейчас мы положим моего внука в колыбель .
(Әже кладет ребенка в колыбель с присказками и пожеланиями мальчику).
-Бисмилля! Чтобы мой внук был здоровым, крепким, умным ,уважаемым в народе, любил свою Родину и чтобы рос счастливым.
Әже : —Ребята, а завершают обряд «Бесікке салу»/ «Укладывания ребенка в колыбельку» колыбельной песней. Давайте вместе споем колыбельную песню моему внуку «Әлди, әлди, әлди- ау».
(Дети поют колыбельную песню, две девочки садятся рядом укачивают колыбельку).
Әлди, әлди, әлди-ау,Әлди, әлди, әлди-ау
Әлди, әлди, әлди-ау,Әлди, әлди, әлди-ау
Әлди,әлди, балашым
Әлдилейді анашын
Бесігіңе жата ғой,
Тәтті ұйқыға бата ғой
Әлди, әлди, әлди-ау, Әлди, әлди, әлди-ау
Воспитатель:- Әже ,наши дети хотят вашему внуку пожелать желания (дети говорят пожелания и завязывают ленточки на дерево пожеланий )
-Ер болсын!
-Үлкен жігіт болсын!
-Үлкен азамат болсын!
-Пусть будет здоровым!
-Пусть будет умным!
-Пусть будет красивым!
-Пусть будет хорошим!
-Пусть будет добрым!
-Чтобы любил свою бабушку.
-Чтобы было много друзей.
-Чтобы любил свою Родину.
Әже:-Спасибо большое ребята за пожелания!
Дети садятся на стулья
Рефлексивті-түзетушілік/Рефлексивно-корригирующий
Воспитатель:- Ребята мы так интересно сегодня с вами провели время!
-Расскажите где мы были , что вы нового узнали?
-Какой обряд нам показала әже, как он называется ?
-Вам было интересно?
Если было интересно возьмите веселые смайлики, а если не было интересно , возьмите грустные смайлики.
Әже:-Ребята ,мне так понравилось у вас, вы такие умные,дружные,хорошо играете,красиво поёте . Я приготовила вам угощения-бауырсаки.Пойдёмте пить чай с баурсаками.