Келин кысты айтырары сценарий

«Тыва кижиниң үш доюн эрттирериниң чуруму» деп номдан үзүндү.
…
    
ТАЙЫЛБЫР

Чер-девискээр болгаш кижилерниң социал байдалының аайы-биле куда-дой эрттирериниң, корум-чурумунда, янзы-бүрү үе-чадаларында болгаш ёзулалдарында чамдык

ылгалдар турарын ук теманы шинчилээн эртем ажылдарында демдеглеп турар. Шаандагы үени алыр болза, тыва улустуң кудалажыр чаңчылы колдуунда үш, дөрт чададан тургустунган турган. Ол дээрге, бирээде‚ уруг демдектээри болгаш аас белээ тудары, ийиде‚ малдаары азы шай бузары, үште, дүгдээри, дөртте, куда-доюн эрттирери. Уруг демдектээри деп бирги чада турбаан таварылгада, үш чада болу бээр турган. Ынчангаш улустуң «куданың

дөрт херээ» азы «куданың үш херээ» деп чугаалажыр ужуру ында.

Уруг демдектээри, аас белек тудары. Бо ёзулалды уруглар бичии‚ харын-даа кавайлыг чаш турда кылып турган. Оолдуң ада-иези кыс уругнуң, ада-иези-биле келир үеде кудалажырын дугуржуп, оларга кадак болгаш сарыг шайны белекке сунар. Оон аңгыда, тоннук пөсту, дүңзе таакпыны, чамдык таварылгаларда аътты-даа белек кылдыр бээр турган. Уруг демдектээринге, белек сунарынга хөй эвес‚ 3-4 кижи киржир, харын-даа оолдуң чүгле адазы айтырып каап болур турган. Бо чада чамдык таварылгаларда турбайн барып болур турган. Амгы: уеде ол шуут чок.

Малдаары, шай бузары — оолдуң ада-иези уругнуң ада-иезинге малды, келинниң ачазынга ооң шилип алганы аътты бээр. Уругнуң талазындан кудээзинге аът бээр. Ону «кудээ аъды» дээр турган.

Дугдээшкин — оолдуң ада-иези оглу-биле уругнуң аалынга кээр. Оол биле уругнуң кежегелерин тудуштур өрүп азы холдарын кадак-биле тудуштур баглап ёзулал эрттирер.

Дүгдээшкин соонда кудага белеткел эгелээр. Тываның чамдык кожууннарының ниити чаңчылы ёзугаар, өгнү болгаш ооң иштики дериг-херекселин келинниң талазы белеткээр болганындан ол тала «селик» чыып, дөргүл-төрелинден херек чүүлдерни дилеп чыып алыр чораан. Тывалар бот-боттарынга дузалажыр чаңчылдыг болгаш, аал бүрүзү дузаны көргүзер турган. Күдээниң талазы шыырак болза, уругнуң талазынга дузалажып, өг иштин, харын-даа кенниниң каасталгаларын болгаш‚ идик-хевин безин дааражып бээр чораан.

Тывага буддизм калбаа-биле нептереп, турумчуй берген соонда, куда ёзулалдарынга ооң эртер хүнүн лама-башкылардан айтырып алыры немежип келген. Лама-башкының айтып берген хүнүнде уругнуң улузу ону оолдуң аалынга чедирер — моон соңгаар ол кыстың база аал-ораны болур. Аалдан үнүп чорупканда, бүрүн каасталгалыг куда хевин, думаалайын кеткен келин кижиниң аъдының дынын чоок эр төрели кижи тудуп чоруур. Чер ортузу чедип келгенде азы оолдуң аалынга чоокшулап келгенде, оолдуң улузу кел чыдар кудаларын уткуп шайладыр.

Куда ёзулалы уругнуң ачазынга улуг айыжы кадак, авазынга бичежек сержи кадак, бүдүн шай‚ тоннук пөс дээн чижектиг белектерни берип тудускан соонда эгелээр. Тыва чон шаандан бээр мал-маган азырап чораан болгаш, дөрге чаңгыс хөй ужазын салып каар турган. Өгленип

турар аныяктар боттарының өөнге олурар, улуг улус аразынче кирип, аай-дедир маңнажыр, көскүлеңнээр хамаанчок, арага безин амзавас чораан.

Дараазында хүн келин уруг оолдуң ада-иезиниң өөнге кирип, оларга ак сүттү сунуп база ол өгнүң одунга мөгеер турган. Ооң соонда безин келин кижи ол өгнүң дөрүнче эртпес, бээлериниң мурнунга бажын, буттарын чанагаштап көргүзүп болбас турган. Бо бүгү анаа-ла ужур эдерткен эвес, ханы кижизидикчи болгаш философтуг уткалыг. Тывалар келин кижиниң беглериниң, кунчугларыныңмурнунга бодун шын алдынарындан аңгыда, ооң кижизиг, томаанныг, хүндүлээчел болгаш кежээ, шудургузун үнелээр чораан. Күдээ кижиге хамаарыштыр база-ла ындыг: уругнуң талазы ажылгыр, кежээ, хүндүлээчел, «улугну улуг деп, бичени бичии деп билир» кудээлиг болурун уругнуң талазы күзээр.

Чиңгине тыва куданың каш-каш чадалардан, хөй янзы ёзулалдардан тургустунганының бир чылдагааны — ол үеде кижилерниң уруг-дарыын аңгылаарынга херек чүүлдерни тыптынып, куданы бодамчалыг белеткеп алырынга  четчир үе херек болганы-биле холбаалыг. Бо чорук,

Келин айтырары

Келин айтырары – амгы үениң куда ёзулалының бир кезии. Бо ёзулалче бурун куда ёзулалының аас белээн сунары деп тургузуу колдуунда кирип турар. Ол дээр­ге уругнуң ада-иезинден оолдуң ада-иези уруун келин кылдыр бээр деп чөпшээре­лин ап турары. Чамдык таварылгаларда ынаар шай бузары, дүгдээшкин база хары угда кирип турар. Аас-белээнге азы суй-белекке ыяап-ла: кадак болгаш кыдат сарыг шай, бир хой ужазы кирер турган. Оон ыңай тон шывар пөс-биле дүңзе таакпыны база киирип болур чораан. Аңаа хөй эвес, үш-дөрт кижи киржир, харын-даа оолдуң чүгле ачазы айтырып каап болур турган.

Амгы үениң сайзыралы-биле уругну айтырып тургаш, дүгдээшкинче кирип ту­рар чаагай ёзулал – келин кыстың чажын ийи чарып чаваглаары.

«Келин айтырар» деп чараш, ханы уткалыг билигни чамдык улустар «арага кудары» дээр апарган. Бодаарга, уругнуң ада-иези чүгле арага манап олурар ыш­каш. Келинни айтырып турда, шаанда кадак, шай, чаңгыс хой ужазын чүгле уругнуң ада-иези алыр чораан, чүге дизе олар уруун чүгле чаяаган эвес, а азырап, кижизидип, өстүрүп каан. Чамдык тава­рылгаларда хой ужазынының саны 10-20-даа ажа бээр апарган. Чогум куданың кол утказы – ырак-чоок төрелдерниң хой ужа­зы алырында эвес, харын оларның ботта­рының өгленип турар аныяктарга дуза ка­дарында болгай. Амгы үеде уруг айтырар деп барганда, кыс кижиниң талазы баш удур каш кижиге хой ужазын, каш кижи­ге төш бээрин дыңнадып, ол чүүл негелде хевирлиг апарган. База келин айтырарда арага кудуп, келген чонну эзиртиири дээрге-ле тыва кижиниң мөзү-шынары­ның кудулаанын херечилеп турары.

Оолдуң ачазының йөрээли (дүгдээшкин үезинде):

Дөңге тигер өглүг бол, оглум!

Дөъшке чалаар малдыг бол, оглум!

Өгге сыңмас төлдүг бол, оглум!

Аалчы чоннуң көвей болзун, оглум!

Хая дег эттиг бол, оглум!

Торлаа дег өнер бол, оглум!

Бак сөстү бажың ажырып чор, оглум!

Эки сөстү эктиң ажыр салып чор, оглум!

Ада-иезинге дузалыг,

Алыс чонга ады үнген

Эргим чаагай өг-бүле болзун!

Курай-Курай-Курай!

Дүгдээшкин ёзулалын кылыр үлегерлиг өг-бүлениң йөрээли:

Соңгу эдээн

Анай, хураганы бассын,

Мурнуу эдээн

Уруг-дарыы бассын!

Торга дег каас,

Торлаа дег өнер,

Маңнап четпес коданныг

Малдап четпес малдыг болзун!

Эдилээни алдын-мөңгүн

Эзертээни чыраа, саяк

Эргим чаагай өг-бүле болзун!

Аныяктарның даңгыраа:

Күдээ:  Аас-кежик долган амыдыралды сеңээ сөңнеп, эки-бакты кады үлежип, ээлдек болгаш бүзүрелдиг эш болур мен деп аазап тур мен.

Келин: Аас-кежик долган амыдыралды сеңээ сөңнеп, эки-бакты кады үлежип, салымымны сээң салымың-биле доңнаштырып, ынакшылым мөңге болурун аазап тур мен.

Келин кыстың авазының уруунга йөрээли:

Делегей чечээ дег каас бол, уруум!

Торлаа дег өнер бол, уруум!

Чоорганың чылыг болзун, уруум!

Чоок өөрүң көвейс болзун, уруум!

Үнген, киргениңни хүндүлеп чор, уруум!

Ушкан, турганын тургузуп чор, уруум!

Хараганныг хову кежир кылаштава, уруум

Кокай кончуг эвес бе, уруум!

Ажынгаштың арт ажыр кылаштава, уруум

Адыг кончуг эвес бе, уруум!

Угулза дег чуртталгалыг

Уруг-дарыың көвей болзун, уруум!

Төрелиңге төлептиг бол, уруум

Чонуңга чоргаар бол, уруум!

А.А.Даржай “Уруумга чагыым”

Сарыг аастыг, куш төлү, өйү кээрге,

Чалгын хергеш, ак-көк дээрже ужугуптар.

Өскен төрээн, чылыг уяң бөгүн каггаш,

Өске өгже чоруп тур сен, чаңгыс кызым.

Өөренген өөңге ышкаш, туразында чүве турбас

Өске чаңчыл, өске ужур, өске аажы

Өске үннер, өске өңнер сени уткуур.

Кижээ барган кыстың сагыыр чүвези хөй

Кичээнип чор, угаап бода, күжүр кызым!

Бээ-кунчууң эки чаңын эдерип чор,

Бети-биле хары-муңчок салып эртпе.

Даңгаар эртен кымны мурнай тура халааш,

Далган-хуужуур, сарыг шайың шалып хайындыр.

Дүъшке чедир чылыг дөжек ээзи болбайн,

Дүнеге киир олут орбайн, ижен, кызым.

Багай чаңың көстү берзе, чүден чуттуг-

Баштай бистиң адывысты адааны ол.

Чаа тыпкан төрелдериң чаагай сөзүн

Чандыр угаап, тоомча албайн бардың, кызым.

Улугларны дөрже чалап, дыжын камна,

Уругларның бажын суйбап, чыттап чору.

Бодал чокка сөстер эдип, човаг кылбайн,

Бодуң таптыг арты-иштиң хынанып чор.

Болур-болбас чүүлдер ужун чеме үнзе,

Бодуңнуу шын, чөптүг болза, ол дээш туруш.

Аваң шаңнаан сеткил-каазын хирлендирбе,

Атка багай, ону бода, эргим кызым!

Келин кыстың даай-аваларының кожамыының сөстери:

Чавагазын салбактаңар,

Чаваа доруун эзертеңер.

Боошкунун борбактаңар,

Богба доруун эзертеңер.

Чанар кушта сайлык чараш,

Чавагалыг кыстар чараш.

Келир кушта хектер чараш,

Кежегелиг кыстар чараш.

Чаваалыгда, богбалыгда

Чылгы сүрүү чараш болбайн.

Чавагалыг, боошкунугда

Кыстар чараш болбайн канчаар.

Кулуннугда, чаваалыгда

Чылгы сүрүү чараш болбайн,

Кулаанайда сыргалыгда

Кыстар – өөрлер чараш болбайн.

Хилинчектиг кижи төлүн

Хилетпейн эдертиңер.

Хилиң кара кежегезин

Дырап берип чоруур силер.

Човалаңныг кижи төлүн

Човатпайын эдертиңер.Чоон кара кежегезин

Дырап берип чоруур силер.

Куу-ла дагның баарындан

Кудук касса черле ижер.

Кускун кара уругларны

Кудалаза черле алыр.

Кара дагның баарындан

Кудук касса, черле ижер.

Кап-ла кара уругларны

Кадактаза черле алыр.

1. Кенин-Лопсан М.Б. Тыва чаңчыл. – Кызыл, 2017. А. 23-35.

2.Донгак С. Ч. Тыва куда ёзулалдары. Тради­ции тувинской свадьбы – Кызыл: типография КЦО «Аныяк», 2011. А..3- 34

1. Биче-оол С. М. Традиционные брачно-семей­ные отношения у тувинцев и их трансформация в Со­ветский период – Абакан: Журналист, 2018. А.48-106

(Уланчызы. Эгези 2021 чылдың апрель 14-те үнген № үндүрүлгезинде)

Келин кысты айтырары (дилээри)

«Келин кысты азы уругну айтырары» деп ёзулалды амгы үеде «арага кудары» деп адап турары шын эвес, ону ынчаар адавас ужурлуг. Тыва улуста кудаларындан дүрген-не «уруувус бердивис» деп сөс аптар дээш оларга эңме-хаяажок арага-дары сыгап, буу-хаа ёзулал эртирер чаңчыл чок. Уруг айтырган черге кайы-хамаанчок хөй кижи чыгбас, эң чоок төрелдерин, улуг назылыг өгбелерин, кожаларын чалап алыр.

Оолдуң талазындан уругнуң ада-иезинге кадак-биле бир ужаны, төштү, торгу пөс-биле ораап каан калбак шайын тутсур. Өске төрелдеринге ужа-төш тутсуру албан эвес. Кудалардан белекке алган шайын уругнуң ада-иези ёзулалга киржип келген чоок төрелдеринге бичии кезек-кезек кылдыр бускаш, үлеп бээр чораан. Ооң утказы – шай белекке алган кижилер аныяктарның кудазының белеткел ажылынга дузалажырын хүлээнип алган болур. Оолдуң төрелдери келин кыска белектиг бооп болур.

Кудаларын хүндүлеп шайлатканының соонда, куданы кажан дүжүрерин дугуржуп алыр. Куда эртирер хүнүн, шагын лама-башкылардан айтырып алыр.

Куда

Келин кысты, ооң төрелдерин бажыңындан (аалдындан) барып алырда, оолдуң төрелдери кудаларын, баш удур дугуршканы ёзугаар орук ортузу эптиг черге (хем, суг кыдыы, арт кыры) уткуп, шайладыр. Оолдуң төрелдери келинни бажыңындан (аалындан) алыр апарган таварылгада, аалга келгеш, кудаларының амыр-мендизин айтыргаш, аъш-чемин делгеп, келген херээн чугаалажып, шайлааш, шупту куда байырлалы болур черже чоруптар. Келин кысты барып алырда, «күдээниң эрезин көөр» дээн уткалыг оюн-тоглаа үезинде араганы ажыглаар, ону сыгаар чорукту болдурбас.

Келин кыс куда болур черге чедип келгенде, оолдуң талазындан улуг улузу ону ак кадаан сунуп, алгап-йөрээп тургаш, олурган машиназындан үндүрүп (аъдындан дүжүрүп) алгаш, чадып каан ак энчек кырынга олуртур. Келин кысты ынчаар уткуп, хүлээп алыры дээрге аныяк өг-булеге ак орукту, аас-кежикти, бүгүдеге чүгле экини күзээни ол болур.

Куда — өгленчип турар уругларның чуртталгазында аас-кежиктиң, өөрүшүнүң байырлалы болганда, ол хүннү чараш, онзагай, уттундурбас кылдыр эрттирери күзенчиг. Ынчангаш ол хүн эки эртсин дээш чүгле аныятар эвес, а оларның дөргүл-төрелдери шупту харыысалгалыг болур ужурлуг. Куда эрттирерин организастап турар төрелдерниң аразындан тускай бөлүктү тургузуп, оларның иштинден кол удуртукчу, харыысалгалыг кижи тодарадыр. Ол кижи тус черниң бот-башкарылга органнарының, шагдаа чериниң ажылдакчылары-биле корум-чурумнуң хайгааралын баш удур дугуржуп организаастаар. Куда байырлалын чараш утка-шынарлыг эрттирери-биле хамааты байдал актылар бижидилгези (ХБАБ) болгаш культура ажылдакчылары солун сценарийлерни чогаадып белеткээш, чонга тарадыр.

Куда байырлалын оолдуң талазындан ачазы азы улуг назылыг эр кижи ажыдар ужурлуг, ооң утказы – ада кижиниң харыысалгазының бедиин, ооң өг—бүлениң баштыңы, кол кижи бооп турарын көргүзер. Куда байырлалын ырак—чооктан келген чонну шылатпазы—биле чарлаттынган шагында эгелээри күзенчиг. Байырлалга алгыш—йөрээлдер чугаалары чугула, чүге дээрге аныяк өг—бүлениң амыдыралы йөрээлдерниң чылыг чымчак сөстеринден эгелээр. Йөрээлдерни куда байырлалының кайы—даа кезээнге, оларның утказын барымдаалап тургаш, ажыглап болур.

Кудаларга салыр ужа-төш оолдуң талазындан ийи, уругнуң талазындан база-ла ийиден көвүдевес болза эки. Куда-дой-даа болза мал-маганга кам-хайыра чок болуп, оларны эңдере өлүрүп, айы-хамаанчок үлээр чорук чиңгине тыва куданың-даа, ниити тыва чаңчылдарга-даа, сарыг шажын өөредиинге-даа таарышпас. Кудаларындан хой ужазы алган улус ону бичии-бичии кылдыр кескеш, келген чонга үлээр. Ооң утказы – келин кыстың чуртталгазынга шаптараазыннар турбазын дээш база тынын үскен амылыг амытанның үүлезин шупту улус үлешкени болур.

Куда үезинде келин кыстың эштери болгаш чаңгыс классчыларының кысты «чажырыпкаш», оолдан азы оолдуң улузундан арага-дары, акша-төгерик негээн чараш эвес чүүлдерни соксадыр. Ол ышкаш аныяктарга аңгы стол дерип, оларның арага-дары ижерин, шимээргээрин болдурбазы чугула.

Куда үезинде белектерни чүгле өг-бүле тудуп турар аныяктарга бээр, оларның төрелдериниң аразынга белектер солчуру албан эвес. Оон аңгыда уругнуң, оолдуң талаларының аңгылажып алгаш, акша чыыры шын эвес. Чаа тургустунуп турар аныяк өг-бүлеге дуза кылдыр кирген акша-хөреңгини чаңгыс черге мөөңнеп чыыр, куда соонда ооң ниити сан-түңүн чарлаары албан эвес, ол аныяктарның боттарының күзел-чөпшээрелинден хамааржыр. Сөс ап, йөрээл, байыр чедириишкинин чугаалаан кижи бүрүзүнүң чыылган чонну дашка көдүреринче чалаары шын эвес. Куда арага чок эртер болза улам эки, аныяктарның амыдыралы арыг болгаш кадык байдалдан эгелээрге, аас-кежик доктаар.

Оолдуң ада-иези, төрелдери келин кыстың иезинге тускай белек тудар. Шаанда бо чаңчылды «иезиниң аа сүдүн эгидери» деп адап турган болгаш колдуунда саап ижер инек бээр турган. Ооң утказы – ие кижиниң төлүн азыраар дээш үндүрген күжүн үнелеп көргени, иеге хүндүткел болур. Кудага чалаткан аалчылар, дөргул-төрел чанар дээш чоруп турда, оларга арага-дарылыг хап-сава тутсуру шын эвес. Аныяктар азы уругларның ада-иезин аалчыларынга четтиргенин илередип, чылыг байырлажып үдээри чараш болгаш уткалыг.

(Уланчылыг).

Виктория Аймаа белеткээн. Чуруктарны «Тыва кижиниң үш доюн эртирериниң чуруму» деп номчугаштан алган

Назынымнын 50 хары, найыр-дою моорлап келди!

(Кирген аалчыларга номерлерлиг билеттер бээр)

Кежээкинин мендизи-биле, хундулуг чалаткан аалчылар!

Тоогуну, чуртталганы

Догерезин хоорежир дээш,

Шайлалгалап байырлаар дээш

Адап чарлаан хуусаавыста

Аалчылар чыглып келди.

Ырак-узак орук дивейн

Ырлап-шоорлап чедип келген

Омак-сергек эргим чонум

Олурунар, эртинер-ле

Олуттарны ээленер-ле!

Чалажыры, келдиржири –

Чаагай ёзу-чанчылывыс

Шайлап, хоглеп хоорежири –

Чажыртынмас оорушкувус.

 — Хундулуг чонум, доргул-торел, чалаткан аалчылар! Бо хун бистер бугудени  дээди категориянын химия башкызы,  Тыванын ооредилге болгаш эртем ямызынын Хундулуг бижиинин,  Тыванын региональдыг салбырынын болгаш Россия Федерациязынын   ооредилгезинин  Ниити профсоюз эвилелинин Хундулуг бижиинин эдилекчизи Сарыглар Татьяна Ашак-ооловна аас-кежиктиг, байырлыг хунунче чалааны бо. Ынчангаш «Назынымнын 50 хары, найыр-дою моорлап келди!» деп юбилейлиг хуннун аксын ажыдары-биле Татьяна Ашак-ооловнаны чалап аалынар.

(Юбилярга сос) Чырык черге чаяаттынган

                            Чылым, хунум уттундурбас

                            Оон бээр ам билдиртпейин

                            Он-он чылдар эрте берди. (улаштыр чугаалаар)

 — Аяк-шайдан ижинерем

Аъш-чемден чоогланарам.

Алгаг-йорээл, курай салып

Аас-кежиин кузенерем.

Магаданчыг хунувусте

Манаа шупту хоглээлинер

Байырланчыг залывыс

Бажынынар ышкаш болзун.

Чонун, оорун аразынга хундуткелдиг

Човаг билбес ажыл-ишчи эрестиг сен

Амыдырал-чуртталганын чоленгиижи

Аас-кежик, оорушкунун херели сен.

Хундулуг чалаткан аалчылар! Баштайгы дашкаларны долдуруп аарынарны дилеп тур бис. Татьяна Ашак-ооловнанын алдар-кадыы, аас-кежии дээш бут кырынга тура чооглаптаалынар!

Алдын-сарыг шампан долган дашкаларны

Татьяна Ашак-ооловна дээш кодурээли.

Амыдырал-чуртталгазынга ак орукту,

Аас-кежик, оорушкуну кузээлинер!

/Хогжумнуг байыр «День рождения»/

— Чуртталганы оруктарга домейлээр болгай бис. Бис ол оруктарга чугле бурунгаар чылдар километрлерни эртип чоруп орар бис.

 — Хундулуг пасажирлер! Силер бээр кирерде шупту билеттерни алган силер, ынчангаш автобузувус Юбилейная деп хоорайга чедир 50 километр халдып эртер. Орукка чалгааранчыг болбазы-биле оюн-тоглаа болгаш концерт база бар. Билеттеринерни оруктун тончузунге чедир шыгжаарынарны дилеп тур бис, орукка ГАИ хынай берип болур.Аас-кежиктиг билеттернин ээлери призтер алыр. А эки настроениевисти орук ара доктааган остановкаларга уттуп каап  болбас.

 — Хундулуг эштер! Автобус шимчеп унген, 50 километр орукка Татьяна Ашак-ооловнанын биографиязы-биле таныжып аалынарам!!! Ол аразында дашкаларны тургуспайн, удаа-дараа шимчедип орарынарны сагындырып каайн. Чугле чолаачы ижип болбас. Чолаачынар мен-дир мен.

Биография

1.Тос тостун  соогу  январь 9 та 1963 чылда Кара-Даштын эдээнде  асбестиг  Ак-Довурак хоорайга Ашак-оол Лопсанович ,  Коммуна Лопсановна Сарыгларларнын ог булезинге  ортун кызы  болуп торуттунген мен. Ада-ием Таня деп адаан.

Тоолай чылдыг, те  зодиактыг, чангыс ак менгилиг

2. Кады торээннерим: 2 оол- акым, дунмам; 2 кыс: угбам , дунмам

Чашкы болгаш школачы чылдарым Калбак Шангыр, Борбак Шангыр , Сарыг Кожагар дагларнын  эдээнде турар коктуг- шыктыг Шангыр суурнун Шангыр  кудумчузунун, 6 дугаар бажынынга  эрткен.

3..Бирги класска 1970 чылда Ак-Довурак 8 чыл  школазы ( МБОУСОШ №2). Бирги бащкым Бак-Кок. 8 классты 1978 ч.дооскан. Ортумак класстарга кл . башкызы: Унчермаа, Зоя Сагдыевна. Онгу классты Кызыл-Мажалык №2 ортумак школа 1980 чылда.

Ынак эртемнери: математика, химия.

4. КГПИ 1985 ч Биохим  ЕГФ. Кызыл диплом. Биология , химия башкызы.

5. Баштайга ажылчын базымым Тес-Хемнин Чыргаланды суур ( Белдир –Арыг).1985 ч

6.1986 чылдан  амгы уеге дээр МБОУСОШ №3 г.Ак-Довурак ( 27 чыл)

7.Дээди категориянын химия башкызы.   Тыванын ооредилге болгаш эртем ямызынын Хундулуг бижиинин,  Тыванын региональдыг салбырынын болгаш Россия Федерациязынын   ооредилегин Ниити профсоюз эвилелинин Хундулуг бижиинин эдилекчизи.

8. Эрес шоваа Менги деп  оолдуг мен. (08  декабрь 1993 ч. Дагаа чылдыг)

9. Постоянный суур 50 чыл ВЛКСМ 3-46 дугаар  бажынга 1989  апрельде кожуп келген мен.

10 Школага тургаш-ла спортка ынак чораан мен.

Торелдерин, эжин-оорун

Сеткил-сагыш сергек чаагай

Дидим-дидим, хоглуг-хоглуг

Дашкаларны кынгырадыр

Кодурер дээш туруп келди.

Хундулуг, Татьяна Ашак-ооловна!

Кузел-соруун будуп чорзун

Хулумзуруун чайнап чорзун

Чараш, эки будуш-чанын

Сеткилдерни оортуп чорзун!

Поздравляем! Поздравляем! Поздравляем!!!

Татьяна! Что же имя означает?

Характер твёрдый, волевой.

На первый взгляд он не простой

Но в основном оптимистичный.

Имеет взгляд на вещи личный

Натура преданна, горда

Идёт по жизни без особого труда

Мы Таней, правда, уж давно все восхищаемся.

И чувства выразить в сей день мы постараемся.

/Оюн «Телефончик»/

Бо оюнга биске чугле мобильный телефоннар болгаш азарт херек.

1. Приз: телефонга брелок. Юбилярже бир дугаарында кым долгаптар эвес!
2. Приз: телефонга чехол. Юбилярнын телефонунун номеринче «Поздравляю» деп каан смс кымдан бир дугаарында кээр эвес!
3. Приз: Телефонунунче сугар 50 акша. Телефонунун калькуляторун ажыглап тургаш шын харыыны тывар: 6942-4896-1996=50 (юбилярнын хары).
4. Приз: __. Телефонда календарьдан Ашак-ооловнанын келир чылын торуттунген хуну неделянын кайы хунунге таваржыр-дыр? (январь 9 четверг)(январь 7 вторник)
5. Приз:__. Юбилярнын телефонунун марказы кандыг? (МТС)

/Хогжумнуг байыр «Шырайында мунгарал»/

«Аас-кежиктиг билет»

 — Уважаемые, пассажиры! Просьба приготовить билеты для контроля. Разыгрывается первый счастливый билет. На билетах вы видите номера.

  Итак, первый счастливый билет №7. Вы выиграли новую должность – кондуктора. (Приз:___)

Оюнну оон база уламчылаар бис.

Викторина «Любимая»

(Оюнга киржири-биле Ашак-ооловнанын коллегаларын чалап аар-дыр бис, 5-6 кижи. Хой шын харыы тыпкан кижиге шаннал – снегурочка саазын 50 шт, артканнарынга ручкалар)

Татьяна Ашак-ооловнанын:

1. Сонуургалы (туризм)
2. Ынак ѳнү (ак-кок, ак)
3. Ынак фруктузу (яблок, груша)
4. Хоббизи (огород тарыыр, бажын чечектери ажаар)
5. Ынак ырызы (Куску сесерликке)
6. Коруксээр киноларынын жанры (приключенческие, исторические)
7. Ростазы (155 см)
8. Ынак ному (Даниэль Дефонун «Робинзон Крузо»)

 — ийиги аас-кежиктиг билеттин ээзин бээр чалап аалынар, № 15. (Биледин ора соп каапкаш: — иле рам билет чок пассажир-дир силер, ындыг пассажирни заяц дээр, ынчангаш силерге приз – заяц (мягкий азы сувенир-даа болза ажырбас).

Чалажыры, келдиржири

Чаагай ууле будуржуру

Чажыртынмас, чайлаттынмас

Чонувустун чанчылы-дыр.

Чоннун хойун корунерем,

Чорук-херээ аайлашсын

Оорушкулуг йорээл состер

Оор-оор болуп куттулзун-на!

Ынчангаш баштайгы байыр чедириишкининин созун Татьяна Ашак-ооловнанын кады торээн дунмазынын ог-булезинге бээр-дир бис.  

Дараазында байыр чедирип сос алыр улус болза микрофонну хулээдир-дир бис.

Ушку аас-кежиктиг билетти чарлаарын чопшээреп корунер, хундулуг аалчылар, эш-оор, доргул-торел! Билет № 25.  Приз натуральный сок «Моя семья».

 — Чуу деп хоорай бар чыдар ийик бис? Шын-дыр – Юбилейная. Хоорайывыс чоокшулап олур, бичежек, чаптанчыг хоорай диин, ынчангаш

/Хогжумнуг байыр «Маленькая страна»/

 — Хоорайывыстын светтери коступ келди даа ышкаш корунер даан! Чок, Тортувустун чырыы шээй!!! Тортту ундурерин дилеп тур бис.

 — Анаа эвес, тускай заданиелерлиг билеттерлиг бис.  

1. №5 дашкага арага кудар
2. №11 столдан торт алгаш чиир
3. №15 №4-ке шампанское ижиртир
4. №21 №14-ту ложкалап чемгерер
5. №19 №20-нин аксын салфетка-биле аштап бээр
6. №2 дискек караанга олуруп алгаш №18-ке ынакшылын илередир
7. №17-нин холун №7 чыттаар
8. №1 пага оттунуп алгырар
9. №10 ону оттунер
10. №3 туруп келгеш тост чугаалаар
11. №6 биле №8 №16-ны кодуруп алгаш кылаштаар
12. №23 биле №27 чыттажыыр
13. №25 юбиляршаны чыттаар
14. № 26 чанында орар соседин чыттаар
15. № 30 «Наша Таня» деп шулукту чугаалаар
16. №21 №29-че воздушный поцелуй чортур
17. №9 ыыткыр кылдыр каттырар
18. №24 ыыткыркылдыр каттырбайн серьезно 3 катап чугаалаар «Мен чырык чер кырында эн-не чараш мен!!!»
19. №12  №13 дашкаларны ускулештиргеш ижер.

Чаагай шакта торуттунген хунун-биле

Чалыы кушту, кадыкшылды, оорушкуну

Делегейде эгээртинмес эки чуулду

Черге чедир могейбишаан кузеп тур бис.

…

Бежен харлаан юбилейлиг хунун-биле

Торелдерин, эжин-оорун байыр тудуп,

Сеткиливис ханызындан чылыг состу

Сенээ богун белек кылдыр соннедивис.

Чымыш иштиг ажылынга бердингенин

Чымчак холун, ээлдек созун эмден куштуг

Чонун-оорун аразынга хундуткелдиг

Човаг билбес, ажыл-ишчи эрестиг сен.

Чолдуг хунун байырлалын таварыштыр

Ажыл-ишке чедиишкинни оорушкуну

Аас-кежиин алгап-йорээп кузеп тур бис.

---

Чалбарыывыс, йорээливис

Чагыывыс-даа мындыг-ла дыр

Бо-ла бугу боттанзын дээш

Боданып каап чоруулунар.

Моон-даа сонгаар байырлалга

Моорлап кээп-ле турунарам

Хамык чонум хайнып турзун

Чорук-херек чогуп турзун!

Байырлалга келгенинер дээш ооруп четтирдивис. База катап ужурашкыже байырлыг,  менди-чаагай!