Кил йыш патти чувашский праздник

Килӗш пӑтти

Кил-йыш чукӗсен шутӗнче ҫулталӑкра икӗ хут (ҫулла симӗс курӑкпа тата хӗлле шурӑ юрпа) ирттерекен килӗш пӑтти пур. Ку чӳке ыттисенчен тӗплӗрех хатӗрленеҫҫӗ, анлӑрах ирттереҫҫӗ. Вӑл выльӑх-чӗрлӗх (карта тата картиш) чӳкӗсем хыҫҫӑн пулать.

Кил-йыш пӑттинче ырӑ-хаярсене пурне те ятран каласа тӑмаҫҫӗ. Паллӑраххисене тата мӗн сӑлтавпа чӳкленине кура кӑна уйрӑм хӑватсене пайӑр ятсемпе асӑнаҫҫӗ (Кепе, Пихампар, Пӳлӗх, Хӑрпан тата ытти те). Юсманпа асӑннӑ чухне вӗсене ҫӳлти юсман речӗ теҫҫӗ. Ун хыҫҫӑнхисем — ватӑ несӗлсен ҫӗршывӗнчи хӑватсем (ҫуртри юсман речӗ).

Виҫҫӗмӗш ушкӑнри хӑватсем — хамӑр ҫӗршыври юсман речӗ. Кашни ретри хӑватсене кӗлӗ каласа юсман параҫҫӗ. Юсмансен шучӗ — 15 — 30 таран (ЧПА, 334, 21, 85 с.). Пӑтӑпа юсмансӑр пуҫне кил-йыш чӳкӗнче хӑпарту, йӑвапа йӑвача тата тутлӑ ҫимӗҫ пулать.

Килти ытти чӳксем пекех, килӗш пӑттине килти ватӑ (таҫа тум тӑхӑнса, хул айне ҫӗлӗкне хурса) ирттернӗ. Кӗлӗ йӗрки, сӗтелӗ-тӗпелӗ ытти чӳксен йӗркипех пырать.

Ҫӳлти хӑватсенчен пӗтӗм чӗрчунсемшӗн, выльӑх-чӗрлӗхшӗн тата кил-йышри ҫынсемшӗн пил ыйтнӑ, ырӑ-хаярсене юсман, пӑтӑ, нимӗр парса витӗннӗ.

Уйрӑмах палӑртса чӳкленӗ чухне «йывӑр пӑтӑ» хатӗрленӗ, юсманлӑ пӑтӑ, килӗш пӑтти юсманӗ е килӗш йывӑр пӑтти тенӗ.

Ҫумпайсем

Килӗш пӑтти кӗллисем (480-483)

Килсерен, кашни ӑру уйрӑммӑн тӑвакан чӳк (484-489)

479

Килӗш пӑттине ҫулталӑкра иккӗ тунӑ: малтанхине — ҫулла, Питравкка вӑхӑтнелле, ҫӗнӗ курӑк ҫине пуснӑ йӗркепе тунӑ; тепӗрне Раштав умӗн, ҫӗн юр ҫине пуснӑ йӗркепе тунӑ. Чӳклеме тухнӑ чухне пӗр хуран пӑтӑ илсе тухса чӳкленӗ, унтан пӳрте кӗрсе Турра асӑнса ҫинӗ.

Ӑна чӳкленӗ чухне ак ҫапла кӗлтунӑ:

Мӗнпур кил-йышӑмпа, мӗнпур ҫемьӗмпе, мӗнпур выльӑх-чӗрлӗхӗмпе, хуранлӑ пӑтӑмпа сана асӑнатӑп, Турӑ.

Источник

Н. Иванова & В. Никитин

Кил-Йыш Пăтти[1]

Ку
йăлана чăвашсем çулталăкра икĕ хутчен: симĕс курăк тухсан, пĕрремĕш юр ÿксен
ирттернĕ. Кил-йыш чÿкне карта пăтти çинĕ хыççăн икĕ кунтан тунă. Каллех пăтă,
хура тул пашалăвĕ (сăмсаллă), йăва тата юсман пĕçернĕ. Кил-йыш пăттин йĕркине
икĕ майлă ирттерме пултарнă: кил картинче е пÿртре. Пĕрремĕш йĕркипе ирттернĕ чух
йăла-йĕрке апат-çимĕçне кил картине тăхăр хутчен илсе тухнă. Хĕвел тухăçнелле
пăхса кĕл тунă, хуран хăлăпĕнчен тытса виçĕ хутчен пуç тайнă. Пÿртре урай
хăмисем пĕрлешнĕ çĕре е урай кашти тĕлне сĕтел лартнă. Ун çине кил-йыш пăтти
лартнă, ытти çимĕç хунă. Кĕл тăваканĕ çĕлĕкне хывса кăшт уçнă алăк енне пăхса
кĕлĕ пуçланă.

Кĕлĕ
пĕтсен икĕ йĕркинче те пашалу хуçса ун çине пăтă хунă. Тепĕр кунне ăна пĕрисем
кăмакара çунтарнă, кĕлне кил-çуртран аякка кайса сапнă, теприсем аслăк (шушил[2]) çине пенĕ.

Кил-Йыш Кĕлли

Çырлах,
Пÿлĕх! Кил-йыш пăтти чÿклетĕп. Килĕмпе-çуртăмпа тĕрĕс-тĕкел тăма пар,
выльăхăмпа-чĕрлĕхĕмпе сывлăхлă тăма пар. Вăрăран-хурахран, инкекрен-синкекрен
сыхла; хĕн-хур курасран хăтар. Айван ывăл-хĕр кĕллине хуш хурса хапăл ил.
Пиртен — Кепене[3], Кеперен—турра. Турă, çырлах. Имин!

Хĕрт-Сурт Пăтти

Чĕлхе
тĕнне[4] тытса пынă чăвашсен ытти туррисемпе
ыр-хаярĕсем хушшинче кашни кил-çуртра сыхласа тăракан сывлăш— Хĕрт-сурт[5] пур иккен. Вăл кăмака çинче пурăнать тесе
шутланă. Хăш-хăш енче Хĕрт-сурт ячĕпе кашни çулах чÿк уйăхĕнче пăтă пĕçернĕ,
ăна асăнса çинĕ. Пĕçернĕ пăтта йывăç чашăк çине илсе ун варрине кашăкпа пусса
çу хунă, ăна шурă ал шăллипе чĕркесе сĕтел умĕнчи пукан çине лартнă. Ун хыççăн
кашăкпа тĕрлесе хитрелетнĕ пашалăва хуçса çуррине Хĕрт-сурт валли лартнă пăтă
патне хунă, çуррине — сĕтел çине, пăтă ча- шăкĕ патне. Пурте кăшт уçнă алăк
енне çаврăннă, кил хуçи çĕлĕкне хул хушшине хĕстерсе, аллине çăкăр татăкĕ тытса
кĕлĕ пуçланă.

Кĕлĕ
хыççăн пурте Хĕрт-сурт пăттине ним калаçмасăр, сас кăлармасăр çинĕ. Ун хыççăн
Хĕрт-сурт валли ятарласа хатĕрленĕ пăтăпа пашалăва кăмака тăррине «çĕрле тăрса
çи, Хĕртсурт, çын курман чухне» тесе лартнă.

Авалхи
чăвашсен ĕненĕвĕпе, Хĕрт-сурт вăрçса, хирĕçсе пурăнакан килтен каять иккен. Вăл
кайсан кил-çуртра инкек пулать тенĕ. Çавăнпа та ăна тем пекех юрас тесе
тăрăшнă. Пĕрремĕш ĕне сĕтне те, ĕне ырри чÿкĕнче те «Хĕрт-сурт астивтĕр» тесе
ăна чи малтан парне панă—çак апат-çимĕçе кăмака çине сапнă.

Хĕрт-Сурт Кĕлли

Эй,
Хĕрт-сурт, ман кил-йышăма ырлăхпа сывлăх пар, шăкăлтатса пурăнмалăхне пар,
ĕрчемелĕхне пар, тĕпеле кин пар, алăк патне кĕрÿ пар, ачаллă-пăчаллă,
ывăллă-хĕрлĕ ту… Пÿрт никĕсне питĕ ту, чÿк, çырлах!

[1] Информаци источникĕ паллă мар. – VulaCv

[2] Вырăсла “сушил” сăмахран пулма
пултарать. – VulaCv

[3] Арап чĕлхинчен тĕн культури витĕмĕпе куçса кĕнĕ сăмах, Мăхамет çыннисем хисеплекен
Меккăри Кааба текен вырăн ячĕ. [Ашм.]

[4] “Язычество” сăмахăн тÿрĕ
куçарăвĕ. – VulaCv

[5] Мари чĕлхинчи ширт “сывлăш”
тата чăвашла “хĕр” сăмах кайри сăмах витĕмĕпе вăрăмланнипе пĕрлешсе
пулнă сăмах пулма пултарать. [Фед.] – VulaCv

Источник

Презентация на тему «Чувашские осенние обряды» 7 класс

Скачать презентацию (1.37 Мб)
2 загрузки
0.0 оценка

Ваша оценка презентации

Оцените презентацию по шкале от 1 до 5 баллов

Аннотация к презентации

Посмотреть и скачать презентацию по теме «Чувашские осенние обряды» по географии, включающую в себя 8 слайдов. Скачать файл презентации 1.37 Мб. Для учеников 7 класса. Большой выбор учебных powerpoint презентаций по географии

Формат

pptx (powerpoint)
Количество слайдов

8
Аудитория
Слова
Конспект

Отсутствует

Содержание

Слайд 1

ЧУВАШСКИЕ ОСЕННИЕ ОБРЯДЫ
Слайд 2

1. ХЫВНИ (ПОМИНОВЕНИЕ ПРЕДКОВ)

1.Проводился каждый год.
2. Поминали всех умерших.
3. Поминали столько раз,
сколько жил человек.
Слайд 3

СЛОВА: «ОТЕЦ, БУДЬ ДОВОЛЕН: И ТЕБЕ СТАВЯТ СВЕЧКУ»… ( И ТАК КО ВСЕМ…)
«А ВОТ ТЕБЕ, НЕСЧАСТНЫЙ!»
Слайд 4

2. ЧУКЛЕМЕ – БЛАГОДАРЕНИЕ БОГОВ ЗА УРОЖАЙ
Слайд 5
Слайд 6

3.КАРТА – ПАТТИ – ЖЕРТВОПРИНОШЕНИЕ ДУХАМ –ХРАНИТЕЛЯМ ДВОРА
Слайд 7
Слайд 8

4. КИЛ-ЙЫШ ПАТТИ – моление о благополучии и здоровья всей семьи.

ЕЛИ КАШУ И ЛЕПЕШКИ