Кинигэ сурэхтэниитэ сценарий

Ас — киһи-аймах баай культуратын сорҕото буолар. Киһи олоҕо чөл буолуутугар аһылык ураты суолтаны ылар.

Алтынньы 27 кунугэр Аан дойдутааҕы асчыт (повар) декадатыгар сеп тубэһиннэрэн, «Березка» уһуйааҥҥа 30 сыл тухары поварынан үлэлэээн кэлбит, Елена Петровна Ноговицына бэлиэ күнүн көрсө бэрт солун дьаһал ыытылынна.  Ол курдук, Елена Петровна өр сыллаах үлэтин баай опытыгар олоҕуран «Кырачааннарга тотоойу сандалым» диэн минньигэс рецептардаах кинигэтин сүрэхтэниитэ буолан ааста.

Бу кун Елена Петровнаны Чурапчы улууһун дьаһалтата, үөрэх салалтата, нэһилиэк дьаһалтата,түөлбэ салайааччыта, нэһилиэк уһуйааннарын повардара уонна аймах-билэ дьонноро эҕэрдэлэрин тириэртилэр. Үөрүүлээх чааска үөрэх салалтатын Бочуотунай грамотатынан, улуус уонна нэһилиэк дьаһалталарыттан иһирэх тыллаах эҕэрдэ суруктары тутан үөрүүтэ үксээтэ.

Кинигэ биһирэбилин улууспут кииннэммит библиотекатын салайааччыта Вера Апполоновна Платонова ыытта. Саҥа кинигэ ис тутулун кэлбит ыалдьыттарга сиһилии билиһиннэрдэ. Кинигэ 7 салааҕа араарыллан суруллубутун бэлиэтээн эттэ «Аан тыл», «Бииргэ үлэлээбит дьүөгэлэрим ахтыылара», «Кырачааннар менюлара», «Эдэр ийэлэргэ сүбэлэрим», «Сөбүлээн астыыр бүлүүдэлэрим», «Үлэм түгэннэриттэн» уонна «Квест оонньуу». Нэһилиэк уһуйааннарын асчыттара, эдэр коллегалара бу кинигэни үлэлэригэр уонна олохторугар туһалаах сүбэһит,остуол кинигэтэ  буоларын биһирээтилэр.

Кэлбит ыалдьыттар бары истин-иһирэх тылларын Елена Петровнаҕа тириэрдэн, бу күн ураты истиҥник, сылаастык ааста.

Тэрээһин иккис аҥарыгар Елена Петровна кинигэҕэ киирбит рецептарынан минньигэс астарын тардыбыт остуолугар ыалдьыттары ыҥыран күндүлээтэ.

Елена Петровнаҕа, 30-сыл тухары элбэх көлүөнэ ыччаты бэйэтин минньигэс аһынан аһатан улаатыннарбыт киһибитигэр бары үтүөнү, дьолу-соргуну, кытаанах доруобуйаны баҕарабыт. Тэттик кинигэҥ бэйэтин ааҕааччытын булан,  сэҥээриини ылыа диэн эрэнэбит.

Саҥа дьыллааҕы утренник сценарийа.

«Снежная королева»

Оруоллар:

Герда-Иванова Лиана

Кай-Захаров Валера

Принц-Степанов Максим

Принцесса-Неустроева Сандаара

Придворные: танец «Минуэт»

1. Мылаханов Эрсан-Фомина Алиса
2. Слепцов Егор- Чукрова Айсена
3. Афанасьев Айдар-Пестрякова Инесса
4. Бурцев Эркин-Ушницкая Милана
5. Тарабукин Алеша- Малышева Алиса

Разбойники:

1. Бурнашев Алтын
2. Шепелев Дамир
3. Федоров Герман
4. Нутчин Никита
5. Федоров Вася
6. Филиппов Ярик

«Тыал кыргыттар»:

1. Валерия Готовцева
2. Айыына Осипова
3. Сайыына Осипова
4. Амелия Александрова

«Табалар»        

1. Сандаара Берережнева
2. Алина Литкина
3. Лена Лиханова
4. Айлика Сергеева
5. Настя Старкова

«Хаар уолаттар»

1. Егор Лепчиков
2. Айсен Васильев
3. Артем Яковлев
4. Алеша Охлопков
5. Дима Слепцов
6. Эрик Яковлев.

Ыытааччы: Үтүө күнүнэн, күндү оҕолоор! Үтүө чааһынан күндү ыалдьыттар!

Сана кэрэ дьылынан

Сана үтүө дьолунан

Сана үрдүк кыайыынан

Эһиэхэ э5эрдэ!

Сана кэрэ дьылбыт

Сана үтүө дьолбут

Күмүс кыырпах күнэ

Күлүм-салым үүннэ!

Ыытааччы: О5олоор, харыйабыт наһаа да кэрэ. Күп-күөх лаглайбыт лабаалардаах. Араас элбэх оонньуурдаах. Ол гынан баран уоттара умайбат. Чэйин, эрэ елкабыт уотун уматыаххайын! Биир, икки, үс харыйабыт уота умай!

О5олор хоһоонноро: «Симэнэр харыйа»

Ырыа: «Саҥа дьыл»

Ыытааччы: Чуумпуруохха, эрэ о5олоор, ким эрэ биһиэхэ иһэр быһылаах.

(ааптаах музыка тыыһыыр, уот умуллар, залга “Сказочница” киирэн кэлэр, биир илиитигэр чүмэчилээр, биир илиитигэр кинигэлээх).

Сказочница: Үтүө күнүнэн күндү о5олоор, үтүө күнүнэн күндү ыалдьыттар! Мин киммин биллигит дуо? Мин остуоруйаһыт бэрдэ буолабын. Элбэх да да остуоруйаны билэбин, олортон бүгүн мин эһиэхэ биир остуоруйаны кэпсиэхпин ба5арабын. Остуоруйам аата «Снежная королева» диэн. Истибиккит дуо? Аптаах кинигэ көмөтүнэн, аана арыллын, кэрэ костүү көһүн! (тронугар олорор, кинигэтин арыйар).

Сказочница: Арай биирдэ ыраах, ыраах дойдуга олорбуттара эбитэ уһу Кай диэн уол уонна Герда диэн кыыс. Кинилэр бэйэ бэйэлэригэр эдьиийдээх, быраат курдук сыһыаннаһаллара, оонньууллара. Арай биир үтүө күн кинилэр эрдэ олоппут Күлүмчээнэ диэн сибэккилэрин көрө кэлбиттэрэ.

Кай: Көрүүй Герда! Күлүмчээнэбит тыллыбыт дии! (Сыана ортотугар суурэн киирэн сибэккилэрин көрөллөр)

Герда: Уаай, сибэккибит кэрэтин, кыраһыабайын!

Сказочница: Инник курдук сайын ааһан, күһүн ааһан, кырыа кыһын тиийэн кэлбит. О5олоор дьиэ таһыгар до5отторун кытта маҥнайгы хаары көрсө оонньуу тахсыбыттар.

Уҥкүү танец «Снежками»

(О5олор олороллор, Кай уонна Герда остуоруйаһыт ата5ар олорон остуоруйаларын сал5ыы истэллэр).

Сказочница: Ити курдук оонньоон-көрүлээн киирэн баран, эбээлэрэ остуоруйа кэпсиирин истэллэрин олус сөбүлүүллэрэ

Сказочница: Ыраах, ыраах хоту дойдуга, ирбэт тон саарыстыбатыгар, муус дыбарыаска Снежнай Королева олорбут эбит. Киниэхэ аптаах сиэркилэлээх эбит. Ол сиэркилэтигэр көрүммүт киһи сүрэҕэ мууска кубулуйан хаалар эбит.

Кай: “Ээ, мин Снежнай Королеваттан олох куттаммаппын! Манна кэлиэ да, оһохпор олордуом, оччо5о кини ууллан хаалыа” – дии дии Кай күлбүт.

Герда:  Наһаа улаханнык санарыма эрэ Кай, ба5ар Снежнай Королева истэрэ буолуо.

Сказочница: Герда иннэ диэтин кытта, дьиэ иһигэр күүстээх тыал түспүт. Сежнай Королева Кай тылларын истэн, кэлэн кинини илдьэ барбыт.

(Снежнай Королева Кайы киирэн илдьэ барар).

Сказочница: Герда барахсан эбээтин тобугар сытан ытаабыт, уонна Кайы  кордүү барарага санаммыт.

Ункуу: “Тыал ункуутэ”

Сказочница: Герда ити курдук быраатын Кайы көрдүү барбыт. Хас да күнү быһа ойуур устун хааман истэ5инэ, арай ойуур ортотугар дыбарыас турар эбит. Арай киирбитэ үнкүү-битии бо5о буола турар эбит.

Ункуу менуэт: Принц, Принцесса, Придворные дамы и господа.

Герда: Үтүө дьоннор дорооболорун! Мин бырааппын Кайы көрбөтөххүт дуо? (диэн Принцтан уонна Принцессаттан ыйыппыт. принцесса суурэн кэлэр)

Принцесса: Эн кимниний?

Герда: Мин Герда диэммин, бырааппын Кайы Снежнай Королева илдьэ барбыта, ону көрдүү сылдьабын.

Принцееса: суох, билэрим эбитэ буоллар хайаан да этиэм этэ.

Принц: Герда, чараас ба5айытык танна сылдьа5ын дии, итинник Снежнай Королева саарыстыбатыгар бука тиийбэтин буолуо. Биһи эйиэхэ бу сон, үтүлүк, бэргэһэ бэлэхтиибит.

Герда: Баһыыбаларын! Көрсүөххэ диэри!  (Герда хаары үктээн ойуур устун баран испит)

Сказочница:  Ити курдук Принцтаах принцесса биэрбит сонун, бэргэһэтин кэтэн Гердабыт сал5ыы быраатын Кайы көрдүү, тонуу хаары үктээн, ойуур быыһынан баран истэ5инэ, киниэхэ разбойниктар саба түспүттэр.

Танец Разбойников

(Атаманша киирэн Герданы көрөр)

Атаманша: Дьэ, эрэ киммит бу харана ойуурга со5ото5ун сылдьарый? Ханна баран эрэ5ин то5ойуом? (тула эргийэн көрөр). Сонун, бэргэһэн мааныта диибин диэн, мин кыыспар соп буолсу. (ымсыырар).

Герда: Мин бырааппын Кайы, Снежнай Королева  илдьэ барбыта. Ону көрдөөбүтүм хаһыс да күнүм буолла. Кини саарыстыбата ханна баарын саатар билбэппин. Баһаалыста миигин ыытыаххыт дуо?

Атаманша: Мин дьэ билэбин, Снежнай Королева  саарыстыбата ханна баарын. Мин таабырыннарбын таайдаххына, мин табыгырас табаларым эйиигин сирдиэхтэрэ.

Таабырын таайсыыта:

1. Кыһын сылытар, саас ирэр, сайын сүтэр, күһүн тиллэр баар үһү.(хаар)

2.Сыыдам сырыылаах, сурааһын суоллаах ааллаах ат баар үһү. (хайаһар)

3.Бары кинини таптыыллар, оттон кини диэки көрдөхтөрүнэ, сирэйдэрин мырдыччы тутталлар үһү.(күн)

4.Уокка умайбат, ууга тимирбэт баар үһү. (муус)

5.Отой тыла суох окур-бокур оҕолор кэккэлэһэн эрэ турдаллар, кэпсээбитинэн бараллар. (кинигэ)

Атаманша: Олус да өйдөөх о5олор эбиккит. Герда5а көмөлөстүгүт (иһирэр) табыгырас табаларым табыйаҥҥыт бу кыыһы Снежнай Королева саарыстыбатыгар илдьэн биэрин.

Табачааннар ункуулэрэ

Атаманша: (табаттан ыйытар) Эһиги Снежнай Королеваны көрбүккүт дуо?

Табачаан: Көрөн.

Герда: Кинини кытта уол баара дуо?

Табачаан: Баара.

Герда: Үөрэр, таҺынар.

Табачаан: Биһиэхэ олорус, биһиги эйиигин илдьэн биэриэхпит. Таарыйа дойдубутун көрүөхпүт.

Атаманша: Ыытыахпын олох ба5арбаппын! Чэ кытаатын! Төптөрү толкуйдуу иликпинэ бара охсун!

Герда: Көрсүөххэ диэри! Эн наһаа үтүө санаалаах эбиккин.

(Атаманша хара5ын уутун соттор)

(табачааннар круг оҥороллор, уот- күөс арахсар, тыал куугунуура иьиллэр)

Табачаан: Мантан ыла биһиги сатаан барбаппыт!

Герда: Көрсүөххэ диэри! Улахан, улахан махтал. Эһиэхэ табыгырас табалар.

(Звук метели).

Сказочница: Табалар түһэрбит сирдэриттэн Герда эмиэ өр хаамта. Халлаан  Снежнай Королева дойдутугар чугаһаатар чугаһаата5ын аайы өссө тымныйартан  тымныйан испитэ. Эмискэ күүстээх тыал түспүтэ. Снежнай Королева дыбарыаһа дьэ көстүбүтэ.

(Уот-күөс арахсар, Снежнай Королева уонна Кай олороллор).

Герда: (Герда Кайга суурэн тиийэр, кууһаары гыммытын Кай түннэри анньар. Герда ытыыр.) Снежнай Королева, баһаалыста мин бырааппын ыытыан дуо? Кини инник тон сурэхтээх буолбатах.

Снежная королева: То5о мин кинини ыытыахтаахпыный?

Герда: То5о диэтэргин кини миэхэ наһаа күндү киһи буолар.

Снежная Королева: Мин Кайы мэнээх төптөрү ыыппаппын. Мин сорудахтарбын толордоххуна биирдэ толкуйдуом. Миигин чахчы уортэххинэ ба5ар Кайы ыытыам.

Герда: О5олоор, миэхэ комолоһүөххүт дуо?

Ырыа: “Маҥнайгы хаар”

Снежная Королева: Дьэ кырдьык да үөрдум. Эн үтүө санаан иһин бырааккын Кайы төнүннэрэбин.

Кай: (Кай Герда5а сүүрэн кэлэр) Гердаа, уччуу-учча  мин наһаа да тоннум, мин бу ханна баарбыный?

Герда: (Кайы кууһар) эйиигин Снежнай Королева мэнээх санарбыккын истэн бэйэйтин саарыстыбатыгар илдьэ барбыта…

Сказочница: Ити курдук Герда күүстээх санаалаах буолан, быраатын Кайы ыраах баар Снежная Королева дойдутуттан булан дьиэтигэр а5алла. Хаһан ба5арар үтүө санаа, куһа5аны кыайар. Ити курдук остуоруйабыт түмүктэнэр. Аптаах кинигэбит сабыллар.

Снежная королева: О5олоор, мин эһиигини наһаа таптаатым уонна эһээбин

 Дед Моруоһу уонна сиэн кыысчаанын Хаарчаананы ынырыахпын ба5арабын. Снежная Королева: Чэ, эрэ бары бииргэ Дед моруоспутун ынырыаххайын.

О5олор: Дед Мороз! 3 төгүл.

Дед мороз Хаарчааналыын: (ыллыы ыллыы киирэллэр)

Лаглайбыт күөх харыйачаан,

Ойуур тыа5а үүммүүт,

Кыһын буоллун, сайын буоллун,

Куруутун күөх турбут.

Дорооболорун о5олоор!

Күндү манна мустубут ыалдьыттар!

Ыраах сиртэн анаан-минээн,

Эһиги детсадкытыгар,

Сана дьылынан э5эрдэлии,

Ырыа5ытын-тойуккутун,

Ункүүгүтүн-битиигитин  көрө,

Сиэн кыыспынаан Хаарчааналыын

Айаннаан кэллибит!

Сана дьылынан! Сана дьолунан!

Хаарчаана: Чэйин эрэ, о5олоор бука бары илии илииттэн ылсан биһигини кытта хоробуокка туруо5ун.

Ырыа-хоровод: “ В хороводе танцевать”

Дед Мороз: Уу, дьэ олус да учугэй о5олор эбиккит. Тымныы Моруос эһээни үөртугут!

Ыытааччы: Дед Моруос, оҕолор эһиэхэҕэ анаан хоһоон бэлэмнээбиттэрэ.

Хоһоон: “Кэтэһэбин Чысхааны”

Дед Мороз: Мин эһиэхэ сана дьылынан кэһиилээх кэлбитим. Сиэн кыыһым, хаарчаана ылан кул эрэ моһооччукпун.

Хаарчаана: Эьээ, мөһөөччүкпүт ханнаный?

Дед Мороз: сыар5а5а таһааран уурбутум ону ба5ас билэбин, ба5ар аара ыллык суолга түһэн хаалта буолаарай? Бэ, эрэ оччоотугар, көрдүү барар буолла5ым…

Сана иһиллэр: Тымныы Моруос о5онньор! Тымныы Моруос о5онньор!

Дед Мороз: Ити миигин ким ынырарый? Кэл эрэ, бэртэх чугаһаа..

Моһооччүк киирэн кэлэр.

Дед Мороз: Тыый бу кэллэ ди моһооччүгүм. Ханна түһэн хаалбыккыный? Хата муммакка кэлбиккин дии.

Сана иһиллэр: Ыккый ойуурга күүлэйдиэхпин ба5арбытым!

Дед Мороз: Эн мин аттыбар туруохтааххын, миигин батыһа сылдьыахтааххын.

Сана иһиллэр: Суох, бугун сана дьыл ол иһин түннэри онорорум  көнүллэнэр.

(куота куота хыһыытыыр)…

Мин бүгүн боростуой моһоччук буолбатахпын, аптаах мөһөөччүк буоламмын, илиинэнэн- атахтанан хаама сылдьабын. Мин испэр кэһии арааһа баар.

Дед мороз: Чэ оччо5уна аптаах буоллаххына ойон кордор эрэ! Уна-ханас эргий эрэ! О5олор диэки хайыһан тонхох гын. Дьэ уонна миэхэ эппиэттээ эрэ.. (мешочек убегает) тыый, кэһиилээх мөһөөччүгүм куотан хаалла дии! Тохтоо! Тохтоо! Тохтоо! Күүт!

Дед мороз убегает за дверь за мешком, приносит такой же мешок с подарками.

Дед мороз: Дьээ, мин кинини туттум ээ! Аны миигиттэн куоппат инигин!

Кэл, эрэ , Хаарчаана, мөһөөччүкпүтүн көрүөххэ эрэ, туох баар эбитэ буоллар иһигэр. Тыый хата биир да кэһиим суппэтэх. Билигин кэһиибитин биир биир туттартыам.

Дед мороз кэһиилэрин түнэтэр, хаартыска5а түһүү.

Убаастабыллаах коллегаларбын, бары ыалдьыттары, о5олору бугунну уеруулээх бырааьынньыгынан Билии кунунэн барыгытын э5эрдэлиибин!

Бугун 1-кы кылаас о5олоро оскуола боруогун атыллаан, билии аартыгар уктэнэр уеруулээх куннэрэ. О5олорбор ба5арабын туйгун уерэ5и, билиини-керууну, учугэй бэрээдэги, доруобуйаны!

(Учуутал о5олору, тереппуттэри батыьыннаран кылааска а5алар).

(О5олор киэргэммит кылааска киирэллэр. Дуоска5а сурук «В первый раз в первый класс», «Билии дойдута» (Слайд №1) диэн сурук интерактивнай дуоска5а суруллан турарын кереллер).

Бугун эьиги бастакы уруоккутугар Билии дойдутугар кэллигит.

Учуутал: Утуе кунунэн о5олоор! Утуе кунунэн тереппуттэр, ыалдьыттар!Маннайгы чуораан тыаьаабыт кунунэн ессе тегул э5эрдэлиибин.

— О5олор, миигин билэ5ит? Мин аатым Дария Алексеевна. Оскуола5а уерэнэ кэлбиккититтэн мин наьаа уердум. Ким бугун оскуола5а уерэн-кетен кэлбит илиибитин уунабыт (о5олор илиилэрин ууналлар).

Учуутал: Кунду о5олор! Эьиги дьикти, аптаах Билии дойдутун боруогун атыллаан киирдигит. Бу аптаах хоспутун КЫЛААС диэн ааттыыллар. Туох дииллэр эбитий? (КЫЛААС). Керун, эрэ кылааспыт иьэ сып-сырдык, ып-ыраас, сана остуоллар, устууллар, ыскааптар.

— Бу паарта, бу устуул. Биьиги манна олоруохпут. Чэ, эрэ бугун ханна ба5ар олоруоххутун сеп. Керун, эрэ хайдах олоруохтаах эбиппитий? (Слайд №2)

Презентация

(Учуутал о5олору остуолларга олортуур, интерактивнай дуоска5а баар картинканы кердерер).

Учуутал: — О5олоор, паарталарбыт биьиэхэ тугу эрэ этиэхтэрин ба5арбыттар. Истин эрэ:

Паарта субэтэ:

1. Сарсыарда эрдэ тур, ороннун хомуй, сирэйгин-илиигин суун-тараан.
2. Кыьалланнын танын, школьнай форма5ын киртитимэ.
3. Бэрээдэктээх буол, суумка5ын бэйэн хомун.
4. Уруокка олорон кулумэ, о5олорго мэьэйдээмэ.
5. Эн улааттын, о5олору кытта охсуьума, ытаама.

— Иьиттигит? Себулэьэ5ит? (о5олор эппиэттэрэ). О5олоор, мин биьиги кылааспыт до5ордуу буолуон наьаа ба5арабын.

Учуутал: — О5олоор, биьиги ханна кэллибит? (Оскуола5а, Билии дойдутугар) (Слайд №3)

— Бу аптаах дойду устун УЕРЭНЭЭЧЧИЛЭР эрэ айанныыллар. Кимнээх айанныыллар эбитий? (уерэнээччилэр). Уерэнээччи диэн кимий? (о5олор эппиэттэрэ)

Учуутал: Билии дойдутугар олорон уерэнэр о5олору «Уерэнээччи» диэн ааттыыллар.

— Эьиги бу дойдуга 11 сыл уерэниэххит, элбэх до5ордонуоххут, элбэ5и билиэххит-керуеххут. О5олоор, биьиги кэккэбитигэр сурэ5элдьиир о5о баар дуо? (Суох). Дьэ, ол учугэй, Билии дойдутугар сурэ5элдьиир, куьа5аны онорор, уерэниэн ба5арбат о5олор киирбэттэр.

Учуутал: Бу дойду устун айанныырга бэлэмнит? Билии дойдута наьаа киэн, ол иьин тугунан айанныыбытый? (Поезд уруьуйа кестер) (Слайд№4)

— Сепке этэ5ит, поеьынан. Поезпыт олус дьэрэкээн. Ол гынан баран манна мээнэ киллэрбэттэр, туох нааданый? (БИЛИЭТ).

— Таабырын таайдахпытына эрэ биьиэхэ билиэт биэрэллэр, чэ, эрэ бэлэм олоробут.

Таабырыннар:

1. Ким бу дьиэ5э киирбит, Билиини ылар. Ол тугуй? (Оскуола)
2. Со5отох ата5ар туран, тебетун эргиттэ5инэ, ерустэри, хайалары, океаннары, араас дойдуну кердерер. (Глобус)
3. Эн кинини кытта кэпсэт, олус ейдеех буолуон. Тугуй? (Кинигэ)
4. То я в клетку, то в линейку,
   
   Написать на мне сумей-ка,
   
   Можешь и нарисовать,
   
   Потому что я … (Тетрадь)
5. Я — чёрный, красный, жёлтый, синий,
   
   С начинкой в серединке.
   
   С точилкой острой я дружу,
   
   И что хочу, изображу (Карандаш)
6. Я люблю прямоту,
   
   И сама прямая.
   
   Сделать ровной черту
   
   Людям я помогаю (Линейка)
7. Свою косичку без опаски,
   
   Она обмакивает в краски
   
   Потом окрашенной косичкой
   
   В альбоме водит по страничке (Кисточка)
8. Хаппыт тэллэй хаьаастаах, амтаннаах эриэхэ аьылыктаах, кутуругунан оонньуур, сааьыттары муннуур (ТИИН)
9. Кыьын кэллэ5инэ ар5ахха киирэн утуйар баар уьу (ЭЬЭ)
10. Кыьыны быьа ойуурга аччык кэрэдэк баар уьу (БЕРЕ)
11. От-мас аьылыктаах ойуоккалас о5очоос баар уьу (КУОБАХ)
12. Тула еттубун керунэбин, туохтан эрэ дьиксинэбин, ойуур тыалары кэрийэбин, албынныыры сатыыбын (САЬЫЛ) (Слайд №5)

Учуутал: Маладьыастар, бары билиэттэннигит?

— Ким ханнык еннеех вагончик эбитий?

— Маладьыастар.

— Дьэ, эрэ биьиги эмиэ поезта оноруоххайын эрэ. Наар биир енунэн онордохпутуна хайдах буолуой? (скучнай), дьэрэкээн поезта оноруохха дии?! (о5олор биирдиилээн тахсан дуоска5а сыьыараллар)

— Поезпыт бэлэм буолла?

(О5олор: бэлэм буолла)

Учуутал: О5олоор, биьиги бу аптаах дойду устун айанныырга тугу эрэ умнубуппут ди? Тугу буолуой? (о5олор эппиэттэрэ)

Таабырын: дуоска5а кестер (Слайд №6)

Новый дом несу в руке,

Двери дома на замке,

А живут в доме том

Книжки, ручки и альбом (Сумка)

О5олор:Суумка.

Учуутал:Уерэнээччи оскуола5а суумкалаах кэлэр. Эьиэхэ баар дуо суумка? Суумка5ытын себулээтигит? Ким эьиги суумка5ытын хомуйбутай: маама5ыт, паапа5ыт эбэтэр эбээ5ит, эьээ5ит дуу?

(О5олор эппиэттэрэ)

Учуутал: Биьиги бэйэбит хомуйуохтаахпыт. Суумкабытыгар уерэх тэрилин бэйэбит уга, хомуйа уерэниэхпит сеп? Билигин биьиги кыратык эрчиллиэхпит. (Слайд №6)

— Мин билигин эьиэхэ предметтэри этиэм, суумкабытыгар угабыт диэтэххитинэ биирдэ таьына5ыт, укпаппыт диэтэххитинэ таьыммаккыт. Холобур, уруучука — о5олор таьыналлар, сыттык — таьымматтар.

Кинигэ, Помада, Харандаас, Оонньуур бистэлиэт, Жевательнай резинка, Пенал, Куукула, Альбом, Телевизор, Фломастер

— Маладьыастар. Суумкабытын хомуйа уерэннибит, бэлэм буоллубут. Чэ айанныахха! 20 диэри аахтахпытына поезпыт тургэтиир. Аа5ыаххайын эрэ- 1,2,3…20.

Сынньалан: Турдубут. Илиибитин токурутабыт. Поезд айанныыр: Чух-чух-чух.

Учуутал: Бастакы тохтобулга кэллибит. Керун эрэ ханна кэллибит?

О5олор: Кинигэлэр дойдуларыгар (Слайд № 7).

— Билии дойдутугар биьиэхэ куус-кеме буолуохтара биьиги кинигэлэрбит.

(учуутал кинигэлэри кердерер).

— Азбука, Тулалыыр эйгэ, Русский язык, Литературное чтение, Ахсаан, Буукубаар. Ол аата бу учебниктарбыт бары наука буолаллар, быйылгы уерэх дьыла наука5а ананар. Букубаар диэн учебникпыт Буукуба диэн тылтан тахсыбыт. Буукубаны биллэхпитинэ биьиги сатаан аа5абыт, суруйабыт. Ким буукубатын билэн кэллэ? Маладьыастар.

— О5олоор, Букубаар кинигэбитин онорбуттара 100 сыла буолбут. Бу кинигэни Семен Андреевич Новгородов теруттээбит. Бу букубаары кини сахалыы сурук-бичик диэн ааттаабыт. Эьиги эдьиийдэргит, убайдаргыт, ийэлэргит, а5аларгыт маннык букубаардарынан уерэммиттэрэ. Онтон биьиги быйыл бу сана кинигэнэн уерэниэхпит.

Учуутал: Салгыы айанныахха. Ханна эрэ кэллибит. Ээ остуоруйа дойдутугар кэлбиппит ди (Слайд №8)

— Ким остуоруйаны себулууруй, илиигитин уунун эрэ? Эьиэхэ остуоруйа геройдара э5эрдэ ыыппыттар (конверт кердеруу). Аа5ыахха эрэ.

Суругу аа5ыы.

«Бастакы кылааска киирбит кунду о5олору итиитик-истинник э5эрдэлиибит.

Учугэйдик уерэнин, учууталгыт тылын истин. Уонна бэйэбит субэбитин эьиэхэ биэриэхпитин ба5арабыт» (Слайд №9).

— Дьэ эрэ таайыаххайын эрэ, кимнээх биьиэхэ сурук ыыппыттарын.

Оонньуу «Остуоруйа дойдутуттан сурук» (Слайд 10-11)

1. Биьиги ус бырааттыыларбыт. О5олоор, учугэйдик уерэнин, оччого биьиги бырааппыт Наф-Наф курдук таас дьиэни учугэйдик оностуоххут. Бу Кимнээ5ий? (Три поросенка).
2. Перемена5а кылаас иьигэр мээнэ суурумэн, ал5ас вазаны эбэтэр кыьыл кемус сымыыты улту туьэриэххит. Оо дьэ оччого мин хаттаан кыьыл кемус сымыыты буолбакка, боростуой сымыыты баттыыбын! (Курочка Ряба).
3. Первоклассниктары э5эрдэлиибин! Ейдоох буолун, буукубаларгытын уерэтэн аа5арга уерэнин. Мин сатаан аахпат буоламмын а5ам Карло бэлэхтээбит азбукатын, кукольнай театр билетыгар атастаспытым. Онтон наьаа хомойобун. О5олоор, кинигэлэргитин харыстаан, алдьатыман, марайдааман! (Буратино)
4. Оскуола5а кыьалланныт уерэнин, бэрээдэктээх, эйэ5эс о5олор буолун! Биирдэ биьиэхэ Маша диэн кыыс кэлэн ыйытыыта суох хааьыбытын барытын сиэбитэ, Мишутка устуулун алдьаппыта, ороммутугар киирэн сыппыта, ыспыта. Эьиги кини курдук буолуман!! Кимнээ5ий? Биллигит? (Ус эьэ)
5. Мин эмиэ эьиги курдук оскуола5а уерэнэ барыахпын наьаа ба5ардым. Эьиги курдук уерэнэрим буоллар, Бере — куьа5ан, адьыр5а кыыл буоларын билиэм этэ. Кинини кытта кэпсэтиэ, эбээм ханна олорорун этиэ суохтаахпын билиэм этэ (Кыьыл Бэргэьэчээн).
6. О5олоор, учууталгыт тылын истин, уруокка олорон хаьыытааман, илиигитин уунан эппиэттээн. Миигин Знайка куруутун уерэтэр, ол гынан баран мин барытын умнан кэбиьэбин. Мин курдук билбэтчэй буолуман! (Незнайка)

— Дьэ маладьыастар, остуоруйаны, остуоруйа геройдарын сурдээхтик билэр эбиккит.

Учуутал: О5олоор, ессе оскуола5а хайдах сылдьыахтаахпытый, билэ5ит?

Кыратык ооньуоххайын сеп? Себулэьэр буоллаххытына таьына5ыт, себулэспэт буоллаххытына атаххытынан тыаьата5ыт. Ейдеетугут?

— Оскуола5а хаьыытыы-хаьыытыы суурэбит. Сеп дуо? Оччого таьынабыт дуо? Атахпытын тыаьатабыт.

— Хаьыытыыбыт

— Суоттуубут

— Уруьуйдуубут

— Паарта урдунэн суурэбит

— Уруокка олорон о5олору кытта улаханнык кэпсэтэбит

— Ыллыыбыт

— Силлиибит, ытырабыт.

— Дьэ маладьыастар, олус бэрээдэктээх о5олор эбиккит.

— Уой, ал5ас о5олоор, ессе биир суругу аахпатахпын ди. Аа5абын? (аах)

«Маладьыастар, о5олоор! Биьигини билбиккититтэн олуьун уордубут. Субэлэрбитин туьанын. Уонна кыракый аптаах бэлэхпитин биэрэбит. Крибле! Крабле! Бумс!- диэтэххитинэ бэлэх баар буола туьуо.

— Дьэ эрэ о5олоор, Крибле! Крабле! Бумс! — аптаах бэлэх баар буол диэхтээхпит сеп?! Ытыспытын холбуубут, харахпытын саптыбыт, уонна бары бииргэ: Крибле! Крабле! Бумс! — аптаах бэлэх баар буол! Бары бииргэ эттэхпитинэ баар буолара буолуо. (О5олор санараллар) (Слайд 12)

— Ээ кинилэр кистээбиттэрэ буолуо, олорор сиргитигэр керден эрэ?! Устуул анныгар кистээбиттэр ди!! Тугу бэлэхтээбиттэрий? Шоколад!!!

— Дьэ бу боростуой шоколад буолбатах, бу аптаах шоколад. Маны сиэтэххитинэ дьаныардаах, улэьит, бэрээдэктээх о5о буола5ыт. Дьиэ5итигэр баранныт эдьиийдэргитин, балтыларгытын, бырааттаргытын, убайдаргытын кытары сиэрин сеп?! Билигин паарта5ытыгар ууран кэбиьин! Салгыы айанныахха.

Учуутал: О5олоор, дьэ бу биьиги бутэьик тохтобулбут эбит. Ханна тиийдибит? Кылааспытыгар кэллибит. Поезпыт биьигини теттеру а5албыт. Ол аата эьиги бары УЕРЭНЭЭЧЧИ буолбуккут. (таьынабыт)

— Салгыы поеьынан кэнники айанныахпыт сеп. Билии дойдута аана эьиэхэ куруутун аьа5ас буоллун диэн бастакы кылааска киирбиккит туьунан документ- свидетельство туттарыам.

(учуутал биирдиилээн туттартыыр).

— Бэйэ бэйэбитин таьынаммыт э5эрдэлиибит.

— Бугун эьиги тереппуттэргит эмиэ бырааьынньыктара. Кунду тереппуттэри о5олоргут бастакы кылааска киирбиттэринэн э5эрдэлиибин. 4 сылы быьа бииргэ буолуохпут, бииргэ улэлиэхпит уонна бу субэлэри эьиэхэ биэрэрбин кенуллээн.

Учуутал: Манан биьиги кылаас чааспыт тумуктэнэр. Аныгыскы уруокка керсуеххэ диэри.

СОВЕТЫ РОДИТЕЛЯМ ПЕРВОКЛАССНИКОВ

1. Будите ребенка спокойно. Проснувшись, он должен увидеть вашу улыбку и услышать ласковый голос. Не подгоняйте его с утра, не дергайте по пустякам, не укоряйте за ошибки и оплошности, даже если «вчера предупредили».
2. Не торопите, умение рассчитать время — ваша задача, и если это вам плохо удается, то вины ребенка в этом нет.
3. Не отправляйте ребенка в школу без завтрака; до школьного завтрака ему придется много поработать.
4. Не прощайтесь, предупреждая и направляя: «смотри не балуйся», «веди себя хорошо», «чтобы сегодня не было плохих отметок» и т. п. Пожелайте ему удачи, подбодрите, найдите несколько ласковых слов. У него впереди трудный день.
5. Забудьте фразу «Что ты сегодня получил?». Встречайте ребенка после школы спокойно, не обрушивайте на него тысячу вопросов, дайте расслабиться (вспомните, как вы сами чувствуете себя после тяжелого рабочего дня, многочасового общения с людьми). Если же ребенок чересчур возбужден, если жаждит поделиться чем-то, не отмахивайтесь, не откладывайте на потом, выслушайте, это не займет много времени.
6. Если видите, что ребенок огорчен, но молчит, не допытывайтесь, пусть успокоится, тогда и расскажет все сам.
7. Выслушав замечание учителя, не торопитесь устраивать взбучку и постарайтесь, чтобы ваш разговор с учителем происходил без ребенка.
8. После школы не торопите садиться за уроки, необходимо 2-3 часа отдыха (а в первом классе хорошо бы часа полтора поспать) для восстановления сил. Лучшее время для приготовления уроков с 15 до 17 часов. Занятия вечерами бесполезны, завтра придется все начинать сначала.
9. Не заставляйте делать все уроки в один присест, после 15-20 минут занятий необходимы 10-15-минутные «переменки».
10. Во время приготовления уроков не сидите «над душой», дайте возможность ребенку работать самому, но уж если нужна ваша помощь, наберитесь терпения. Спокойный тон, поддержка («не волнуйся, все получится», «давай разберемся вместе», «я тебе помогу»), похвала (даже если не очень получается) необходимы. Не акцентируйте внимание на оценках.
11. В общении с ребенком старайтесь избегать условий. «Если ты сделаешь, то…». Порой условия становятся невыполнимыми вне зависимости от ребенка, и вы можете оказаться в очень сложной ситуации.
12. Найдите (постарайтесь найти) в течение дня хотя бы полчаса, когда вы будете принадлежать только ребенку, не отвлекайтесь на домашние заботы, телевизор, общение с другими членами семьи. В этот момент важнее всего его дела, заботы, радости и неудачи.
13. Выбирайте единую тактику общения всех взрослых в семье с ребенком, свои разногласия по поводу педагогической тактики решайте без него. Если что-то не получается, посоветуйтесь с учителем, врачом, психологом, не считайте лишней литературы для родителей, там вы найдете много полезного.
14. Будьте внимательны к жалобам ребенка на головную боль, усталость, плохое состояние. Чаще всего это объективные показатели утомления, трудности учебы.
15. Учтите, что даже «совсем большие» дети (мы часто говорим «Ты уже большой» 7-8-летнему ребенку) очень любят сказку перед сном, песенку и ласковое поглаживание. Все это успокаивает их, помогает снять напряжение, накопившееся за день, и спокойно уснуть. Старайтесь не вспоминать перед сном неприятностей, не выяснять отношений, не обсуждать завтрашнюю контрольную и т.п.

Приложение