Китап туе сценарий

Таңһылыу Ғәйнуллинаның “Шаһитлы сер”

китабының исем туйы

“Салтанат” өлгөлө балалар бейеүҙәре ансамбле

1-се алып барыусы:

— Һаумыһығыҙ! Хөрмәтле ҡунаҡтар!

2-се алып барыусы:

— Хәйерле көн! Әҙәбиәт һөйгән, ижад ялҡынында янған, китап “ене” ҡағылған дуҫтарыбыҙ!

1-се алып барыусы:

— Китап тигәндәй, халҡыбыҙ элек-электән уны белем шишмәһенә тиңләгән. Үҙенең тоғро дуҫылай яҡын күргән. Рухи хазинаһы тип иҫәпләгән.

2-се алып барыусы:

— Башҡортостандың халыҡ шағиры Гөлфиә Юнысова ла:

Һин бит, китап,
Тормошҡа юл күрһәткән дә!
Һин бит, китап,
Киләсәккә нур һипкән дә!,

— тип яҙғайны.

1-се алып барыусы:

— Ә яңы китап донъя күреүе – яңы тыуған сабый менән бер. Сөнки, ижад емеше булараҡ уны көтөп алаһың, өмөттәр бағлайһың. Ә уй-хыялдарыңдың тормошҡа ашыуы иһә ысын мәғәнәһендә һине бәхетле итә.

2-се алып барыусы:

— Бөгөн беҙҙә лә китап туйы!

2-се алып барыусы:

— Эйе, Рәсәй Федерацияһының мәғариф алдынғыһы, күренекле журналист һәм йәмәғәт эшмәкәре Таңһылыу Ғәйнуллинаның “Шаһитлы сер” китабының исем туйына йыйылғанбыҙ!

1-се алып барыусы:

— Яҡташыбыҙҙың шатлығын уртаҡлашырға ҡәләмдәштәре, дуҫтары, ҡаланың башҡорт теле уҡытыусылары, әҙәбиәт һөйөүселәр һәм уҡыусылар килгән.

2-се алып барыусы:

— Таңһылыу Фәтих ҡыҙы тынғыһыҙ замандаштарыбыҙҙың береһе. Ижад менән шөғөлләнә, ҡалала үткән сараларҙың уртаһында ҡайнай. Илебеҙ киләсәге һәм телебеҙ яҙмышы өсөн борсола. Сибай гимназия-интернатының да көтөп алған ҡунағы ул.

1-се алып барыусы:

— Шуныһы ҡыуаныслы: Таңһылыу Ғәйнуллина хеҙмәт юлын нәҡ ошонда башлай һәм егерме йылдан ашыу йәш быуын тәрбиәләүгә үҙ өлөшөн индерә.

2-се алып барыусы:

— Ә хәҙер һүҙ гимназия-интернат директоры Роза Бикбоваға бирелә. Рәхим итегеҙ, Роза Хамматовна!

Роза Хаммат ҡыҙы Бикбова сығыш яһай. 70 йәшлек юбилейы менән ҡотлай.

1-се алып барыусы:

— Күптән түгел Таңһылыу Фәтих ҡыҙы күркәм ғүмер байрамын – 70 йәшлек юбилейын билдәләне. Юбилярҙы тәбрикләп, төрлө яҡтарҙан ҡотлауҙар яуҙы ғына. Башҡортостандың атҡаҙанған уҡытыусыһы, күренекле шағирә һәм композитор Зөһрә Фәйзуллина үҙенең ҡәләмдәшенә арнап шиғыр ҙа яҙған.

2-се алып барыусы:

— Таң ҡыҙының бөгөн юбилейы!

Бер аҙ һалҡын, әммә ҡояшлы.

Холҡонда ла нәҡ шул сифат:

Һалҡын аҡыл, сафлыҡ һыйышҡан.

Ә күңеле сабый күңелендәй,

Тик изгелек ҡылыу уйында.

Йөҙөк ҡашы кеүекгүзәл ҡатын!

Һинһеҙ йәшәү миңә ҡыйындыр.

Һин бит минең һис тынғылыҡ белмәҫ,

Алтын ҡанат, аҫыл ҡошҡайым.

Аҡ ҡағыҙға уйҙарыңды теҙеп,

Донъя йәмләп йәшә дуҫҡайым!

1-се алып барыусы:

— Бик матур шиғыр! Таңһылыу Фәтих ҡыҙы! Һеҙҙе юбилейығыҙ менән ҡайнар ҡотлайбыҙ! Ижади уңыштар һәм ныҡлы һаулыҡ юлдаш булһын!

2-се алып барыусы:

— Таңһылыу Фәтих ҡыҙы Сибай ҡалаһында тыуған. Урта мәктәпте тамамлағас, педагогия училищеһында белем ала. Үрҙә әйтеүебеҙсә, ике тиҫтә йылдан ашыу мәктәп-интернатта эшләгәндән һуң, 15 йыл ғүмерен радиожурналистикаға арнай (пауза) Сулпан, бәлки тормош юлы хаҡында, бына ошолай һөйләп тороу кәрәкмәйҙер, ә?

1-се алып барыусы:

— Нисек “бына ошолай…”?

2-се алып барыусы:

— Күптән түгел яҡташыбыҙ хаҡында телевизорҙан бер тапшырыу ҡараным. Бында уның хаҡында барыһы ла асылған да һалынған…

1-се алып барыусы:

— Әйҙә, ҡарап үтәйек!

Таңһылыу Ғәйнуллина хаҡында тапшырыу (7 мин.)

1-се алып барыусы:

— Китап менән күңелебеҙ

Нурлана, сафлана.

Ҡулға китап алыу менән,

Изге юл башлана.

2-се алып барыусы:

Китап белем донъяһының

Тылсымлы бер инеше,

Ошо тылсымлы инештән

Бөтә ғүмере буйына

Ҡөҙрәт ала һәр кеше.

1-се алып барыусы:

— “Шаһитлы сер” китабына авторҙың төрлө йылдарҙа яҙылған 7 хикәйәһе, 20 очеркы һәм 1 пьесаһы тупланған. Ниндәй генә жанрҙы алма, әҙәрҙәрҙә –заман һулышы, шул заманға хас геройҙар яҙмышы сағылдырылған. Йәшәү рәүешенең төрлө төҫтәре, биҙәктәре урын алған. Мәҫәлән, китапҡа исем биргән “Шаһитлы сер” хикәйәһендә мөхәббәт тарихы, кешеләрҙең үҙ-ара мөнәсәбәте асыҡ һүрәтләнә. Әҫәрҙә яңғыҙлыҡ уңыш килтермәй, һәр кем үҙ парын табып йәшәргә тейеш, тигән фекер үҙәккә ҡуйыла.

2-се алып барыусы:

— “Ғүмер хаҡы” хикәйәһе иһә тормошта үҙең булып ҡалыу, ғәҙеллек һәм ихтирам сифаттарына тоғро ҡалыу мәсьәләһен күтәреп сыға. Төп герой – Айбәк Айзанов та түрә булып киткәс, яҡын-тирәләге таныштарына, дуҫтарына мөнәсәбәте үҙгәрә. Үҙен-баш, үҙен-түш ҡиәфәтендә тота башлай. Кире сифаттары арҡаһында уңышһыҙлыҡҡа осрағанын һиҙмәй ҙә ҡала.

1-се алып барыусы:

— Телебеҙ һағында торған уҡытыусыларыбыҙ ҙа әҙәби әҫәрҙәр аша киләсәк тәрбиәләү мөмкинлеген яҡшы аңлай. Хәҙер һүҙҙе Сибай ҡалаһы мәғариф бүлеге методисы Айһылыу Мирсәйет ҡыҙы Моталлаповаға бирәбеҙ.

2-се алып барыусы:

— Айһылыу Мирсәйет ҡыҙы, “Шаһитлы сер” китабындағы әҫәрҙәрҙең әһәмиәте хаҡында ни әйтерһегеҙ?

Айһылыу Мирсәйет ҡыҙы Моталлапова сығыш яһай

1-се алып барыусы:

— Рәхмәт, Айһылыу Мирсәйет ҡыҙы!

2-се алып барыусы:

— Хөрмәтле ҡунаҡтар, ә хәҙер һеҙҙең алдығыҙҙа белем усағының йөҙөк ҡашы, Халыҡ-ара конкурстар лауреаты “Салтанат” өлгөлө халыҡ бейеүҙәре ансамбле сығыш яһай (Етәксеһе – Фәнүзә Мәжит ҡыҙы Мөхәмәтйәнова). Ҡаршы алығыҙ!

“Салтанат” өлгөлө балалар бейеүҙәре ансамбле

1-се алып барыусы:

— Китап – әҙәм өсөн бер ғәжәйеп донъя,

Уның хаҡын белмәгәндәр уйға суммай,

Сумдың икән ул донъяға – мәңге туймай,

Йәшәрһең, ти, хистәрҙән айырылмай

2-се алып барыусы:

— Китап рухи хазинабыҙ,

Йәнгә ул дауа һымаҡ.

Ҡәҙерен белгән кешегә

Китап бит бик-бик кәрәк

Икмәк, һыу, һауа һымаҡ!

1-се алып барыусы:

— Таңһылыу Ғәйнуллина етенсе тиҫтәһен ваҡлағанда ла ижад итеүҙән туҡтамай. Киреһенсә, яңынан-яңы геройҙар менән осраша, яңы образдар тыуҙыра. Уларҙы барлыҡ кешелек донъяһына өлгө итеп күтәрә. Бөгөн яҡташыбыҙ 100-ҙән публицистик мәҡәләләре һәм очерктары “Ағиҙел”, “Ватандаш”, “Бельские просторы” журналдарында, “Башҡортостан”, “Йәшлек”, “Атайсал” һәм “Сибайский рабочий” гәзиттәрендә баҫылған. Шулай уҡ “Сибай һөйләй”, “Яҙмыштарҙа йәйғор төҫтәре”, “Шаһитлы сер” китаптары авторы.

2-се алып барыусы:

— Таңһылыу Фәтих ҡыҙы, бөтмәҫ-төкәнмәҫ көстө, илһамды ҡайҙан алаһығыҙ? Ошо хаҡта серҙе беҙгә лә сисһәгеҙ ине?

Таңһылыу Ғәйнуллина һөйләй

1-се алып барыусы:

— Рәхмәт, Таңһылыу Фәтих ҡыҙы!

2-се алып барыусы:

— Китапта билдәле замандашыбыҙ, РСФСР-ҙың халыҡ мәғарифы алдынғыһы, Сибай педагогия колледжын яңы бейеклектәргә күтәргән Хөснөтдин Хәйбулла улы Хәмитов хаҡында очерк бар. Бөгөн беҙҙең сараға уның хәләл ефете лә килгән. Рәхим итегеҙ, Фаина Зайнулловна!

1-се алып барыусы:

— Фаина Зайнулловна, очеркты ниндәй уй-хистәр менән уҡып сыҡтығыҙ? Хөснөтдин Хәйбулла улының кешелек сифаттары бар тулылығында асылғанмы?

Фаина Хәмитова һөйләй

2-се алып барыусы:

— Рәхмәт, Фаина Зәйнулла ҡыҙы!

1-се алып барыусы:

— Әйтеп үтеүебеҙсә, был китапта 20-нән ашыу очерк урын алған. Ә геройҙары иһә үҙебеҙҙең аранан – етәкселәр, ябай төҙөүселәр, сәнғәт әһелдәре һәм башҡалар һәм башҡалар. Барыһы ла хеҙмәте менән дан ҡаҙанған, уңышҡа өлгәшкән яҡташтарыбыҙ.

2-се алып барыусы:

— Хәҙер һүҙ – үҙешмәкәр композитор Әминә Бикташеваға бирелә. Рәхим итегеҙ!

Әминә Бикташева һөйләй

— Пьеса яҙыу еңелдән түгел. Был жанр әҙәбиәттә иң ҡатмарлыларҙан һанала. Сөнки, автор геройҙың эске кисерештәрен, күңел торошон һәм холоҡ-фиғелен асырға, тамашасыға еткерергә бурыслы. Таңһылыу Ғәйнуллинаның “Хәтер” пьесаһы ла актуаллеге менән иғтибарҙы йәлеп итә. Хәйер, сәхнә түрен уҡыусыларға бирәйек!

“Хәтер” пьесаһын сәхнәләштереү

1-се алып барыусы:

— “Үгәй тиһәләр ҙә”…(пауза) Бөгөнгө көнитмешебеҙҙең мәсьәләләрен үҙ эсенә алған хикәйәне халыҡ яратып уҡый. “Йәшлек” гәзитендә баҫылды, күптән түгел уҡыусыларҙың һорауы буйынса “Сибайский рабочий”ҙа донъя күрҙе. Ҡыҫҡаһы, халыҡ оҡшатты.

Ә хәҙер һүҙ 9-сы лицейҙың башҡорт теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы, шағирә Фирүзә Алсынбаеваға бирелә.

2-се алып барыусы:

— Рәхим итегеҙ, Фирүзә Илһам ҡыҙы!

Фирүзә Алсынбаева “Үгәй тиһәләр ҙә” әҫәре буйынса фекерен еткерә

1-се алып барыусы:

— Баймаҡ районы Иҫән ауылындағы ҡарағас хаҡында ишеткәнегеҙ барҙыр? “Доғалы ҡарағас”, “Хикмәтле ҡарағас”, ”Эйәле ҡарағас” та тип йөрөтәләр. Таңһылыу Фәтих ҡыҙының был мәҡәләһе матбуғатта ҙур ҡыҙыҡһыныу тыуҙырҙы.

2-се алып барыусы:

— Редакцияларҙың һорауы буйынса бер нисә гәзиттә баҫылып та сыҡты. Ә хәҙер һүҙҙе 9 В класс уҡыусыһы Гөлдәриә Иҙрисоваға бирәйек.

1-се алып барыусы:

— Рәхим ит!

Гөлдәриә Иҙрисова “Доғалы ҡарағас”

2-се алып барыусы:

— Әмир Гәрәев һүҙҙәре менән әйткәндә, ауыр мәлдә һис хыянат итмәҫ, яҡшы иптәш, зирәк аҡыллы кәңәшсе, тоғро дуҫ булырҙай ысын-ысындан мөғжизәүи хазина бит ул китап. Йәнә килеп, китаптың тәжрибәле атай, мәрхәмәтле әсәй, уңған тәрбиәсе, һәйбәт уҡытыусы икәнлеге бәхәсһеҙ.

1-се алып барыусы:

— Кеше уйлап тапҡан меңәрләгән асыштар араһында бер мөғжизәлеһе китаптыр. Ә китапхана рухи донья, китап һөйөүселәрҙе үҙенә тартып торған илаһи көс, тиҙәр халыҡта.

2-се алып барыусы:

— Ошоноң менән Таңһылыу Ғәйнуллинаның “Шаһитлы сер” китабының исем туйы айҡанлы ойошторолған кисәне тамамлайбыҙ. Ул барығыҙҙың да күңеленә хуш килгәндер тигән ышаныста ҡалабыҙ. Һүҙебеҙҙе йыҡмай, саҡырыуыбыҙҙы ҡабул итеп, килеп еткән ҡунаҡтарыбыҙға ҙур рәхмәтебеҙҙе белдерәбеҙ!

1-се алып барыусы:

— Кисәбеҙ тамам. Ә хәҙер фотоға төшөү өсөн сәхнәгә саҡырабыҙ. Һау булығыҙ.

“Йөрәгемдә — ҡояш “ исемле китаптың исем туйы Тәнзилә Кейекбаева

Мин – ил ҡыҙы !

Илем бит мине үҫтерҙе!

Ерем, һыуым, һулар һауам-

Күктәргә бит улар күтәрҙе!

Илем, тием, ғорурланып,

Доньяға мин ҡараш баҡтым.

Ғәзиз ерем, илем, тием,

Сит яҡтан әйләнеп ҡайттым.

Бөгөнгө көндә Тәнзилә Әхмәт ҡыҙы Кейекбаеваның тыуған яҡтарына, яҡташтарына ашҡынып ҡайтыуының төп сәбәбе «Йөрәгемдә ҡояш » исемле китабыны донья күреүе.

Музыкаль сәләм

Яңы шиғырҙар сығыуы ижад итеүсегә оло ҡыуаныс булған кеүек, китап уҡыусыларға ла ҙур шатлыҡ булып тора.

Сөнки яңы китаптың донья күреүе – яңы тыуған сабый менән бер.

Ижад емеше булараҡ, шағирәләр, яҙыусылар уны көтөп ала. Ниндәйҙер өмөттәр бағлай һәм көткән өмөттәре аҡланһа, уй-хыялдары тормошҡа ашһа, ул ысын мәғәнәһендә бәхетлелер.

Эйе, бына беҙ ҙә бөгөн Тәнзилә Кейекбаеваның шатлығын уртаҡлашып, «Йөрәгемдә — ҡояш» исемле китабының исем туйына йыйылғанбыҙ.

Бөгөнгө байрамда Тәнзилә Кейекбаеваның Ҡаратал һәм Сыңғыҙ ауылдарынан ауылдаштары, лицей интернат мәктәбе уҡытыусылары, китапханасылар һәм әҙәбиәт һөйөүселәр килгән.

Хөрмәтле шиғриәт һөйөүселәр, саҡырылған ҡунаҡтар!

Әйҙәгеҙ хәҙер Тәнзилә Әхмәт ҡыҙының ижад емеше ӨЙөрәгемдә-ҡояшӨ исемле китабына сәйәхәт яһайыҡ һәм автор менән яҡында танышайыҡ.

Тәнзилә Кейекбаева сығышы менән Ҡаратал ауылынан , йәтим ҡалғас, Сыңғыҙ ауылында өләсәй ҡарамағында үҫә, Баймаҡ интернат-мәктәбендә тәрбиә, белем ала. БДПИ-ның сит телдәр факультетын тамамлап, инглиз, немец телдәренән уҡыта.

Артабан Өфө сәнғәт институтының режиссерҙар бүлегендә уҡып бөткәс, Башҡортостан телерадиокомпанияһының Тамаша ижад берекмәһендә бик күп тапшырыуҙарҙың авторы һәм режиссеры була.

2007 йылда Бәләбәйҙә үткән ӨИлһам шишмәләреӨ фестивалендә ҡатнашып лауреат исемен яулай. Әлеге көндә Италияла йәшәй, инглиз, немец, итальян, рус телдәренән тәржемәсе булып эшләй.

Был тормошта һәр кем үҙ юлын эҙләй, бәхеткә үҙенсә юл яра, эҙләнә, тормош серҙәрен аңларға теләй. Тәүҙәрәк тормош сере нимәлә икәнен белергә тырыша, үрһәләнә, яна, көйә. Һуңғараҡ ул тормоштоң серҙәренә төшөнә, үҙ юлын , үҙ асылын, бәхеткә илтер юлын таба. Бик күп урау юлдар үтеп, тормоштоң әсеһен-сөсөһөн татып, байтаҡ ауырлыҡтарҙы еңеп сыға.

Бөгөнгө көндә ул ниһайәт, күңел бөтөнлөгөн тоя, сөнки уның күңелендә — байрам. Йөҙөндә генә түгел, йөрәгендә лә ҡояш.

«Йөрәгемдә — ҡояш” исемле китабтың мөхәррире Ағиҙел журналының яуаплы сәркәтибе Гөлназ Ҡотоева. Китапты сығарыуға бик күп көс һалған.

Был бүлектә тыуған иле, гәзиз төйәгенә арналған шиғырҙар урын алған.

— бит. 4 Тыуған яҡ

— бит.5 Италия

— бит 9. Ҡайтһамсы Уралыма (Дилара)

— бит 15 Баҡсаларға сығып бер ултырҙым

П-се бүлек « Ауылымдың яҡтарына , офоғона ҡарап иланым тип атала »

Тәнзиләнең шиғырҙарында тыуған төйәк, унда төрлө милләт кешеләренң дуҫ һәм татыу йәшәүен, актуаль проблемаларҙы бик уңышлы сағылдырған.

• 
  Бит. 23 Рәсәйҙән мин Башҡортостандан (Ләйсән)
  
• 
  Бит. 24. Сыңғыҙ
  
• 
  Бит. 27. Өләсәйемә (өләсәһенә бағышлап яҙған)
  
• 
  Ш – се бүлек
  

« Бар кешеләр була мөһабәт, Йөрәгендә булһа мөхәббәт “тип атала

Йәшлек, мөхәббәт…

Эйе, йәшлектә генә кисерелгән тәүге һөйөү хистәре лә була. Әҙәм балаһын ерҙән күктәргә алып ососроусы, хыялыйға әйләндереүсе, ҡалған ғүмерен мәңгелек яҡты моңға, йә һағышҡа һалыусы хистәр. Кешеләрҙе йыр, шиғыр яҙырға, һүрәттәр төшөрөргә, матур эштәргә илһамландырыусы ла ул.

Хәҙер авторҙың шиғырҙарынтыңлап үтәйек.

• 
  Бит 43 “Һине һөйәм” (Ләйсән)
  
• 
  Бит 43 “Мөхәббәтле йән”
  

Ситтә йөрөп ҡайтҡас, Тәнзилә бөтә дуҫтарын барлай, бер ҡайтҡанында яҡташыбыҙ Рәйес Түләк мәрхүм ине. Уға бағышлап «Йәшәү менән үлем араһы” исемле шиғырын яҙған.

• 
  Бит 61.
  

1У – се бүлек «Кешеләргә нурҙар өләшерлек

Йөрәгемдә минең ҡояш бар” тип атала

Кешеләрҙе йырҙан да нығыраҡ берләштергән, моңдан да нығыраҡ илаһи көстәр был доньяларҙа һирәктер. Ихлас күңелдән сыҡҡан шиғыр юлдары көйгә һалынып, йыр булып йөрәктәргә үтеп инә. Бер йыры уның улына бағышланған ул “ Юлға сыҡты улым “тип атала. Бит.83

Хөрмәтле Тәнзилә Әхмәт ҡыҙы ,йырҙарығыҙҙы өйрәнеп өлгөрмәнек, шулай ҙа тыуған яҡ тураһында йыр һеҙгә бүләк булып яңғыраһын

Муз. Сәләм. (может быть споет Чингизовская девочка)

— Бит. 30.Шиғыр Каратал таҡмаҡтары

Бәхетле ҡояш нурҙарына төрөнөп Ҡаратал ауылынан ауылдаштарығыҙ килгән.

Һүҙ һеҙгә Хөрмәтле ағинәйҙәр.

Тәнзилә Кейекбаева Ҡаратал ауылында доньяға ауаз һалып доньяға килгән, әммә уны яҙмыш бәрәкәтле, дәрәжәле, тарихыбыҙға иң сағыу шәхестәр үҫтергән Сыңғыҙ ауылына өләсәйҙең йылы ҡосағына алып килә. Яҡын күргән Сыңғыҙ ауылына бағышлап шиғыр ижад иткән.

— Бит. 24.

— Һүҙ Сыңғыҙҙарға.

— Төплө белем, тәрбиә биреп сығарған интернаты пар ҡанатынан һеҙҙе белгән, яҡын күргән тәрбиәселәр, уҡытыусылар килгән, уларға һүҙ.

— Район китапхана эргәһендә Йәнгузәй ижади берекмәһе уңышлы ғына эшләп килә. Хәзер уның етәксеһе Айгөл Ишемгужина-Иҙелбаеваға бирәйек.

— Х.Хөсәйеновтың шундай һүҙҙәре бар ” Кеше уйлап тапҡан меңәрләгән асыштар араһында бер мөғжизәлеһе китаптыр. Ә китапхана рухи донья, китап һөйөүселәрҙе үҙенә тартып торған илаһи көс. Меңәрләгән асыштар араһында бер мөғжизәлеһе китаптыр. Ә китапхана рухи донья, китап һөйөүселәрҙе үҙенә тартып торған илаһи көс, тигән.

— Һүҙҙе ошо китаптар доньяһының хужабикәһе Баймаҡ район китапханаһы директоры Л.К.Дәүләтшинаға бирәбеҙ

Достарыңызбен бөлісу:

Тема:
“Китап- белем чишмәсе”

Максат.
    — Кеше тормышында китапның
әһәмияте.

                   —
Китапка карата һөрмәт тәрбияләү.

                   —
Китап – белем чишмәсе төшенчәсен аңлату.

                   — Белем алуга омтылыш, мөстәкыйльлек,
игътибарлылык

тәрбияләү.

Җиһазлау: Интерактив такта, презентация, китап киштәсе.

Материал:
“Әдәплелек дәресләре”, “Көч һәм рух тамырлары”, “Мәгариф”, “Татар халык мәкальләре”.

1 нче укучы. Белем алуның иң яхшы юлы – китап уку. Китап яхшыны –
яманнан, акны – карадан, акыллыны акылсыздан аерырга, дөньяны танып белергә 
өйрәтә.

2 нче укучы. Әйе, 

1.     Китап – тормыш көзгесе.  

2.       
Китап-белем чишмәсе.

3нче укучы  М.Гафури
«Китап һәм балалар».

Дүрт-биш
бала җыелганнар бер урынга,

Нәкъ
уртада берсе китап тоткан кулга.

Һәммәсе
дә колакларын торгызганнар:

Берсе
укый, башкалары тыңлый шунда.

Утыралар
китап укып, күңел ачып, 

Шатлыкларын
бергә-бергә уртаклашып

Кайвакытта
тыңлый болар тып-тын гына,

Кайчагында
көлешәләр шаркылдашып.

4 нче укучы Әйдәгез әле
шулар-ны тагын бер тапкыр искә төшереп китик.

 
     — Караңгы урында китап укыма: күзләреңне бозарсың. Укыганда
яктылык-күзләреңә түгел, китабыңа төшсен.

 
      — Китап битләремне ачканда бармагыңны төкрекләмә,
битләремне өстән, почмактан ача башла.

 
      — Тукталып калган урында карандаш яки тырнак белән эз
ясама, карандаш, ручка шикелле әйберләр кыстырып калдырма, махсус китап
кыстыргычлар куллан.

 
       — Мине кояшка куйма: югыйсә тышым кибеп кубар,
битләре саргаер.

 
      — Рәсемнәремне буяма, ертылган битләрне ябыштыр.

 
     — Китапханәдән алган китапларыңны вакытында кайтарып бир.

 
     — Мине өстәлгә куйганчы, өстәл өстен кара, юеш түгелме,
азык калдыклары калмаганмы ?!

 
      — Әгәр миндәге әсәрләрне ошатып укыйсың икән, башка
иптәшләреңә дә укырга тәкъдим ит.

1 нче укучы Шәйхи Маннур
андыйлар турында шигырь дә язып калдырган.

 Бик
ярата шул Мәрфуга

Китапларны
күп укырга.

Ятса
да ул, торса да ул,

Суза
тизрәк китапка кул.

Оныта
урын җыярга,

Бит
юарга, чәч тарарга,

Чыкмый
урамга уйнарга,

Китап
булсын гел аңарга!

Ашарга
дип утырса да,

Өстәлгә
ул китап сала.

Бер
укый бер аш каба,

Белмим
нинди тәмен таба?!

Ә,
минемчә, бутала ул,

Берни
аңламый кала ул!

Алай
итмә, син үскәнем,

Ашаганда
бел аш тәмен,

Укыганда
– китап тәмен,

Барысын
бергә бутап,

Җибәрмә
син эшнең тәмен!

2 нче укучы Нинди зур бәхет бит ул, сау –сәламәт булып үз кулларыңа китап тотып
 укый алу. Сез “белем иле” дигән зур дөньяга – бер генә юл – бары тик китап
уку аша гына  керә аласыз. Ә сезне кеше иткән, сезне укырга өйрәткән
беренче китапны –нинди китап?  Әлбәттә ул “Әлифба” китабы. Балачакның
гүзәл мизгеленә нур булып килеп кергән, тормышның беренче мөһим баскычы булып,
белем иленә ачкыч ролен үтәүче бу китап.

3 нче укучы.   Сүзне 1 сыйныф укучыларына бирәбез:

1.     Әле күп укымасак та,

“Туган
тел”не беләбез.

Бу –
Тукай абый бүләге,

Кадерле
җыр, диябез.

2.     Әкиятләрен сөйләп, тыңлап

Телләребез
ачыла.

“Су
анасы”, “Шүрәле” –ләр –

Безнең
дуслар барысы да.

 4
нче укучы Әйе, китап – киңәшче дә, ярдәмче дә,
уйландыручы да, дөреслеккә юл күрсәтүче дә.

 1 нче укучы. Ә хәзер сүзне  бәйрәмебез кунакларына бирәбез. Алар
безгә “Салават күпере” журналыннан килделәр. Рәхим итегез! (Кункалар чыгышы).

Игътибарыгыз өчен
рәхмәт!

Илһөйәр һәм ғәййәр олатайҙарыбыҙ хаҡында

Автор китабын бүләк итә.

Һәр яңы китап – үҙе бер мөғжизә, әҙәбиәтебеҙҙе
тулыландырыусы ынйыҡайҙыр ул. Һуңғы йылдарҙа әсә телендә китаптарҙың
күпләп донъя күреүе айырыуса шатлыҡлы. Әмир Зәкир улы Сәйғәфәровтың
“Илһөйәр һәм ғәййәр олатайҙарыбыҙ 1812 йылғы Ватан һуғышында” исемле
китабы, Рәсәйҙә Ватан һуғышының 200 йыллығын билдәләгәндә, башҡорт
халҡының һәм яҡташтарыбыҙҙың ошо һуғышта рус һалдаттары менән берҙәй
булып, батырҙарса көрәшеүҙәре хаҡында бай мәғлүмәт тупланған тәүге
китаптыр ул.
Китап “Һаҡмар” редакция-нәшриәт комплексында 150 дана
булып донъя күрҙе. Ундағы мәҡәләләр башҡорт һәм рус телдәрендә яҙылған,
эстәлеге фотоһүрәттәр, карталар, схемалар менән байытылған.
Башҡортостандың Почетлы крайҙы өйрәнеүсеһе, бик күп китаптар, мәҡәләләр
авторы Әмир Зәкир улы Сәйғәфәровтың был китабы киң ҡатлам китап
уҡыусыларына, уҡытыусыларға, тыуған яҡты өйрәнеүселәргә тәғәйенләнгән
һәм заманыбыҙ өсөн бик актуаль баҫма.

Әмир Зәкир улы Сәйғәфәров бар изге теләктәрен белдергән һәм баҫманы
сығарырға ярҙам итеүселәргә оло рәхмәтен белдерҙе. Шулай уҡ автор сарала
ҡатнашыусыларға яңы китабын бүләк итте.
 

Эйе, районыбыҙҙың
аҡһаҡалдары, ағинәйҙәре халҡыбыҙҙың тарихын һаҡлау, киләсәккә аманат
итеп тапшырыу өсөн ойошмаларға берләшә, осрашыуҙар үткәрә, китаптар яҙа.
Уларҙың милләтебеҙ һаҡлаусылары һәм яҡлаусылары булыуы оло ихтирамға
лайыҡ. Ошондай изге эштәрҙе күтәреп алып дауам итерлек йәштәребеҙ ҙә күп
булһын ине. Баймаҡ районының “тере энциклопедияһы” исемен алған Әмир
Зәкир улы Сәйғәфәровтың артабан да ижади ҡомары һүнмәүен, беҙҙең өсөн
тағы ла яңы, данлыҡлы исемдәр асыуын теләгебеҙ килә.

Г. САЛАУАТОВА.

«Китап- киңәшчең, дустың, ярдәмчең синең»

Максат: 1.Китапларның килеп чыгу тарихы белән танышу.

              2. Укучыларда китапка сакчыл караш тәрбияләү.

              3. Китап — дәреслекләрне кызыксынып, аңлап укуга ирешү.

Җиһазлау: Китаплар, дәреслекләр, плакатлар.

Сыйныф сәгатенең барышы.

— Мин сезгә табышмак әйтәм, шул табышмакның җавабын табып, без бүгенге cыйныф сәгатенең темасын билгелибез.

Юк аягы, юк күзе,

Сөйли, өйрәтә үзе.

Телгә аннан оста юк

Аннан якын дус та юк.

Ул нәрсә?

— Әйе, укучылар. Безнең бүгенге сыйныф сәгатебез китап турында. Ул «Китап киңәшчең, дустың ярдәмчең синең…» дип атала.

Кем күп белергә тели-

Китап була кулында.

Менә хәзер сүз башлыйбыз

Шул якын дус турында.

Укый аны өлкәннәр дә,

Укый аны балалар-

Шулай гыйлем чишмәсеннән

Алар белем алалар.

Мәктәпкә килеп керүгә,

Алабыз кулга китап.

Гомер буена укыйбыз,

Һич кенә булмый туктап.

Укучылар! Иртәләрен кояш белән бергә уянып, әти- әниләрегез эшкә җыенганда, сез дә изге сәфәргә кузгаласыз- ак корабны хәтерләткән мәктәбебезгә юл тотасыз. Сезнең дә үз хезмәтегез бар. Ул- белем алу. Көмеш кыңгырау моңлы чыңнарын таратуга, дәрескә кереп утырасыз һәм иң беренче булып кулга китап аласыз.

— Ә нәрсә соң ул китап?

— Китап ул нинди дә булса текстны эченә алган, битләре билгеле бер тәртиптә җыйналып төпләнгән басма әсәр.

Китап- тормышыбызда иң кирәкле әйбер. Ул киңәшче дә, сердәш тә. Яхшы китап һәрвакыт күңел түрендә саклана.

Укытучы: Ә сез китап укырга яратасызмы?

Укытучы: Компьютерлар, күп төрле телевизион тапшырулар булмаган чорда китап бердәнбер бөтен дөняны яктыртучы чыганак булган. Хәзер барысы да бүтәнчәрәк. Күбесе китап укымый башлады, чөнки кирәкле мәгълүматне бүтән җирдән алырга мөмкинлек бар. Ләкин китапны бернәрсә дә алыштыра алмый. Китап – ул дустың шикелле. Аны укыйсың һәм әйтерсең син ул китапны язучы белән сөйләшәсең.

• Балалар, ә сезнең нинди дә булса китапны кат –кат укыганыгыз бармы?

Укытучы: — Кешеләр китаплар аша үзләренең үткәне, әби- бабаларының тормышы белән танышалар. Китаплар бик борынгы заманнардан ук басылып килгәннәр.

— Беренче китап кайчан барлыкка килгән?

Бүгенге галимнәр бу сорауга төгәл генә җавап бирә алмыйлар. Париждагы бер китапханәдә безнең эрага кадәр 3350 елда язылган папирус төргәге саклана. Шушы китапны иң борынгы, иң беренче китап дип санасалар да, Мисыр каберлекләрендә әле ачылу көтеп ятучы күпме сер бар.

Беренче язу үрнәкләре шикелле үк, беренче китаплар да башта Мисырда, Кытайда, Һиндстанда барлыкка килә. Борынгы Мисырда ташка чокып язганнар. Иероглифлар белән язылган беренче язу үрнәкләре кыяташларда сакланган. Димәк, беренче китаплар таш китаплар булган.

Тора- бара ташларны папирус алыштырган. Папирус Нил елгасы буенда үскән камыш. Безнең кәгазь белән чагыштырганда, папирус нык түгел, бик тиз таралырга тора. Шулай булса да, ул бик озак алыштыргысыз язу материалы булып хезмәт иткән. 

Шулай ук, беренче китапларны балчыкка, агач такталарга, тирегә, каен тузына язганнар. Китапларны элек кул белән язганнар. Ә соңрак китап басу станоклары, беренче типографияләр барлыкка килә.

Россиядә беренче китап басучылардан Иван Федоров санала. Аның 1564 елда беренче рус китабы «Апостол» басыла.

Татарстанда беренче типография 1801 елда Казан шәһәрендә отставкадагы прапорщик Габделгазиз Бурашов тарафыннан ачыла.

1 нче бала.

Җир йөзендә төрле- төрле

Никадәрле китап бар.

Бик калын да, бик олы да,

Кечкенә дә китаплар.

Әмма барлык китапларның

Иң беренче баскычы,

Күңелләргә иң тәү башлап

Белемгә юл ачучы,

Тирән серләр сараена

Тәүге ачкыч бирүче,

Беренче кат шул сарайга

Безне алып керүче

Тик бер китап.

2 нче бала.

Аңа тиңдәш

Нинди китап бар тагы?

Беләмсең, ул нинди китап?

Ул- «Әлифба» китабы

И Әлифбам,

Син- тәүге фәннәрнең

Тәүге баскычы

Син кадерле,

Син- туган телемнең

Алтын ачкычы.

— Матур рәсемнәренә сокланып, язуларын укып караган беренче китабыгыз- ул, һичшиксез- Әлифба. Әлифбадан без хәреф танырга, укырга, язарга өйрәнәбез. Матур- матур шигырьләр, әкиятләр укырга өйрәнәбез.

3 нче укучы.

Китап укырга яратам

Вакыт булган чакларда.

Рәхмәтләрем чиксез минем

Китап язучыларга.

4 нче укучы.

Сердәшчем дә, киңәшчем дә,

Якын дустым да китап,

Дөньядагы бар нәрсәне,

Сыйдырган нурлы китап.

5 нче укучы.

Китап дусты кешеләрнең

Һәм иң якын сердәше,

Һәрвакытта кирәк була

Безгә китап киңәше.

Китап- киңәшчең синең,

Дустың, ярдәмчең синең.

Ул хөрмәткә бик хаклы,

Кадерлә син китап ны.

         Укы, дустым, син аны.

         Китапның син дусты бул.

         Бик күп сорауларыңа

         Җавап биреп торыр ул.

Укытучы. Кулга нинди генә  китап алсак та, ул безне игелеккә,шәфкатьле булырга, матурлыкны күрә белергә өйрәтә.Халыкта китап турында бик күп мәкальләр бар.

(Балалар үзләре табып килгән мәкальләрне әйтәләр. )

                      Китап- тормыш көзгесе.

                      Китап- галим, телсез мөгаллим.

                      Китапсыз өй-кояшсыз көн.

                      Алтын җирдән табыла, белем китаптан.

Укытучы: — Балалар, ә сезнең яратып укый торган китапларыгыз бармы? Шулар турында сөйләп китсәгез иде. (Балалар үзләренең яраткан китаплары турында сөйлиләр)

Укытучы: Укучылар, сез яратып укый торган  китаплар матур тышлы, рә-семле. Ә сез аларны саклап тота беләсез микән?

-Караңгы урында укыма, күзләреңне бозарсың. Укыганда, яктылык күзләреңә түгел, китапка төшсен;

-Минем битләремне ачканда бармагыңны төкерекләмә, битләремне өстән, почмактан ача башла;

-Тукталып калган урында карандаш яки тырнак белән эз ясама, кыстыргыч куй;

-Мине кояшка куйма, югыйсә тышым кибеп кубар, битләрем саргаер;

-Рәсемнәремне буяма.  Ертылган битләремне ябыштыр;

-Мине өстәлгә куйганчы, өстәл өстен кара: юеш түгелме, икмәк валчыклары юкмы?

— Әгәр миндәге әсәрләрне яратып укыгансың  икән, башка  иптәшләреңә дә тәкъдим ит.

Укытучы. 2 апрель — Халыкара балалар китабы көне. Бу көнне  бөек әкиятче, Дания язучысы Ганс Христиан Андерсенның туган көне. 1967 елдан бирле Балалар китабы буенча халыкара оешмасы тарафыннан билгеләнә. Андерсен әкиятләрен укып үсмәгән малайлар, кызлар бар микән? Булса, алар инде дөньядагы иң зур могҗизаның ни икәнен дә, иң саф йөрәкле, иң ихлас күңелле геройларның кайда яшәгәнен дә белмиләр. Китап укуның никадәр рәхәт мизгелләр алып килүен дә аңламый калалар.

• Ә сез Андерсенның нинди әкиятләрен беләсез?

Китап – тормышыбызда иң кирәкле әйбер. Ул киңәшче дә, сердәш тә. Яхшы китап һәрвакыт күңел түрендә саклана. Ә хәзер кечкенә генә викторина үткәреп алыйк.

Викторина

1. Буратино мәктәпкә нинди китап белән китә? (Әлифба)

2. Чебен базарда нәрсә сатып алган? (Самовар)

3. “Өч кыз” әкиятендә әни авыргач, кемне кызларын чакырырга җибәрә? (Тиен)

4. Бу өзек нинди әсәрдән? Авторы кем?

Һич өзлексез шык та шык! Безнең тәрәзәне кага;

Ул котычкыч сачләреннән чишмә төсле су ага. (Г.Тукай “Су анасы”)

1. Әкият геройларын бел.

А) “Зур колаклы, бик иркә, бик кадерле кыз икән ул әнисенә…” (Куян кызы)

Б) Урман буйлап алга атлыйм,

Кулымда кәрзин.

Белеп кайтыйм дип чыктым,

Әбекәйнең хәлен. (Кызыл Калфак)

В) Әбидән дә качтым мин,

Бабайдан да качтым мин,

Куяннан да качтым мин,

Балалар, мин сездән дә качам. (Йомры икмәк)

Г) Берсе ак, берсе кара, үзләре гел сугышалар. (Чукмар белән Тукмар)

Блиц-турнир. Тиз-тиз җавап бирегез.

1. Убырлы карчыкның тору урыны.

2. Җәнлекләр җыелып яши торган йорт.

3. Патша улының хатыны булган саз хайваны.

4. Аю белән бабай бүлешкән яшелчә.

Укытучы : Бүген бәйрәмдә китапханәче апагыз да катнаша.

Китапханәче: Исәнмесез, укучылар! Китапларыгызга карап, сезнең нинди укучы икәнегезне белеп була. Без сезнең китапларны тикшереп чыктык. (Иң чиста китап хуҗаларын атап курсәтә. Балалар арасында иң күп китап укучыны билгели.

Китапханәче: Кулыңа китап алдың,                         

                           Шундый матур рәсемле.                        

                           Рәссамнар бик тырышып                        

                           Ясаган ул рәсемне.                        

                           Ә кәгазен ясарга                            

                           Күпләрнең көче кергән.                        

                           Кәгазьне  яшел дустыбыз                        

                          Агач-куаклар биргән .                          

                          Беркайчан  да китапның                        

                         Үткән юлын онытма.                          

                          Рәнҗетмә син китапны,                        

                         Аның битләрен  ертма.

«Якын дус» җыры (Җ. Тәрҗеманов сүзләре, З. Хәбибуллин көе) яңгырый.

Төзеде : Сәмигуллина Ләйсән Зиннур кызы,

беренче квалификацион категорияле

башлангыч сыйныф укытучысы

Татарстан Республикасы

Балтач муниципаль районы

Муниципаль бюджет белем бирү оешмасы

“Салавыч күппрофильле лицее”

«Минем сөйгән китабым».

Максат: 1) укучыларны китап бастыру хезмәткәрләре һәм китапханәче

һөнәрләре турында таныштыру;

2) таушалган китапларны яңартырга өйрәтү;

3) китап укуга, китапханәче һөнәренә кызыксыну тәрбияләү.

Җиһазлау: китаплар күргәзмәсе, китапны саклап тоту кагыйдәләре, татар

теленең аңлатмалы сүзлеге.

ТСО: ноутбук, презентация

Балаларга: төсле кәгазь, альбом, клей, карандаш,кайчы.

Әңгәмә барышы.

— Исәнмесез укучылар! Хәзер мин сезгә табышмак әйтәм, сез җавабын табып,

бүгенге әңгәмәбезнең темасын ачыкларсыз.

1) Кечкенә генә сандыкка бөтен дөнья сыйган.

2) Кат—кат катлама,

Акылың булса, ташлама.

—Китап.

— Әйе,укучылар без бүгенге әңгәмә—дәресебездә китаплар иленә сәяхәткә

чыгарбыз, китап бастыру хезмәткәрләре һәм китапханәче һөнәрләре турында

танышырбыз. . Сәяхәтебезнең иң беренче тукталышы: «Кәгазьләр

тукталышы» булыр.

— Иртәләрен кояш белән уянып әти—әниләрегез эшкә җыенганда , сез дә

укучылар, мәктәбегезгә юл аласыз.Сезнең дә үз хезмәтегез бар. Ул— гыйлем

алу. Кыңгырау чыңлау белән сез дәрескә кереп утырасыз һәм иң беренче

булып кулыгызга китап аласыз.

Нәрсә соң ул китап? «Китап …Ике катыргы арасына тыгызлап тутырылган

чуар кәгазь. Бары шул гына, ә яхшылап уйлап карасаң , ул – кешеләр уйлап

чыгара алган сирәк могҗизаларның берсе. Могҗизаларның могҗизасы»,— дип

язган татар язучысы Ибраһим Гази.

Китап — тормышта иң кирәкле әйбер. Ул киңәшче дә, сердәш тә.Яхшы китап

һәрвакыт күңел түрендә саклана. Аны гел укыйсы килеп тора.

Беренче китаплар хәзергеләренә охшамаганнар. Китапларны элек—электән

саклап тотканнар, чөнки аларны язу өчен бик күп вакыт кирәк булган.

Балалар, элек нәрсәгә язганнар икән?

—Ташка, каен тузына.

—Ә нәрсә белән язганнар дип уйлыйсыз?

— Очлы таякчык . каз каурыен карага манып.

—Төрле илләрдә төрле материалга язганнар. Хәзерге вакытта китапларны

бик тиз бастыралар. Ул безнең кулга килеп җиткәнче , бик күп кеше хезмәт

куя.

1у. Башта кәгазь эшләү өчен

Шактый хезмәт сорала.

Әдипләр әсәрне язгач,

Эшләр бераз җайлана.

2у. Язучының һәрбер сүзе

Редактор аша үтә.

Китаптагы һәр сүз өчен

Ул үзе җавап тота.

3у. Китап басу машинасы

Биткә сүзләр төшерә.

Битләр әле китап түгел

Елмаймыйлар кешегә.

4у. Ябыштырып, төпләп куйгач.

Тышларга кирәк була.

Исемнэрен язгач кына,

Ул битләр китап була.

II тукталыш. – « Китапханә тукталышы» .

Шәйхи Маннурның «Алай итмә»

шигырен уку.

«Бик ярата шул Мәрфуга

Китапларны күп укырга.

Ятса да ул, торса да ул,

Суза тизрәк китапка кул.

Оныта урын җыярга.

Бит юарга, чәч тарарга,

Чыкмый урамга уйнарга.

Китап булсын гел аңарга!

Ашарга дип утырса да,

Өстәлгә ул китап сала.

Бер укый да, бер аш кааба.

Белмим нинди тәмен таба.

Ә, минемчә, бутала ул.

Бернәрсә аңламый кала ул!

Алай итмә, син үскәнем,

Ашаганда бел аш тәмен,

Укыганда – китап тәмен.

Барысын да бергә бутап ,

Җибәрмә син эшнең тәмен!»

Шигырь эчтәлегенә карата сорауларга җавап бирү:

— Сезгә Мәрфуга ошадымы? Теләсә кайчан, теләсә кайда укыган әйбер истә

сакланыр дип уйлыйсызмы? Автор бу шигыре белән сезгә нинди киңәш

бирә? Сез ул киңәшләрне белә идегезме?

—Ә хәзер «Укытучы һәм малай» диалогын тыңлап үтегез.

Малай. – Миңа әти күп укымаска кушты, күзең авыртыр да, күрми

башларсың, ди.

Укытучы: — Юк, энем, китапны күбрәк укыган саен . күз киресенчә ачыла

гына бара. Дөңьяны яхшырак күрә башлыйсың.

—Әйе, укучылар, китапны күбрәк укыган саен без күп нәрсәгә

өйрәнәбез. Китап яхшыны яманнан аерырга өйрәтә, бөек акыл ияләренең уй—

фикерләре белән таныштыра.

— Укучылар, сез китапларны кайлардан алып укыйсыз соң?

—Китапханәдән.

— Китапханәдән китапларны сайлап алырга кем булыша?

— Китапханәче апалар.

— Ә нинди һөнәр ияләре соң ул китапханәчеләр? (китап укучыларга

китаплар сайларга булышучылар, китапларны тәртипләп торучылар). Ә аны

без татар теленең аңлатмалы сүзлегеннән табып укыйк әле. (258 нче бит)

Китапханә – 1) Китаплар саклау һәм аларны сайлап алу өчен махсус

бүлмә; китаплар җыелган бүлмә.

2) Җәмәгать тәртибендә китаплар туплый торган, саклый

һәм файдаланырга биреп тора торган урын.

Китапханәче – 1) Китапханә хезмәткәре.

2) Китаплар булдыру өстендә эшләүче.

— Әгәр сез китапханәче һөнәрен сайларга уйласагыз, нинди

сыйфатларга ия булыр идегез? Төркемнәрдә фикерләшегез һәм алдыгыздагы

дәфтәр битләренә язып та куыйк.

Акыл штурмы

+ (уңай сыйфатлар) — (тискәре сыйфатлар)

Китапханәче әле ул китапларга яңа тормыш бирүче дә. Ә менә безнең

алдагы III тукталыш. – «Китаплар хастаханәсе».

—Алда – китаплар хастаханәсе. Монда балаларны, хайваннарны түгел, ә

китапларны дәвалыйлар. Алар йөткерми, төчкерми, сиздермичә генә агара,

саргая һәм таркала.Ә мондый хәл нидән була соң? Балалар китапларны

куллану кагыйдәләрен үтәп бетерми. Әйдәгез әле, китапны саклап тоту

кагыйдәләрен кабатлап алыйк.

1. Караңгы урында укыма: күзләреңне бозарсың. Укыганда яктылык

күзләреңә түгел, китабыңа төшсен.

2. Китап битләрен ачканда бармакларыңны төкрекләмә, битләрне өстән,

почмактан ача башла.

3. Тукталып калган урында карандаш яки тырнак белән эз ясама,

кыстыргыч куй.

4. Китапны кояшка куйма: югыйсә, тышы кибеп кубар, битләре саргаер.

5. Рәсемнәрен буяма, ертылган битләрен ябыштыр.

6. Өстәлгә куйганчы, өстәл өстен кара: юеш түгелме, икмәк валчыклары

юкмы?

7. Әгәр китаптагы әсәрне ошатып укыгансың икән, башка иптәшләреңә

дә укырга тәкъдим ит!

— Менә түземле дәваланучылар зарланмыйлар,

ыңгырашламыйлар,дәшми генә сездән ярдәм көтәләр. Аларны китап

докторлары дәвалыйлар. Ә бүген мин сезне китап докторлары булырга

чакырам.( Укучылар китапларга ремонт ясыйлар).

Х.Халиковның «Китап докторы» шигырен уку.

«Әбиләр дә авырый,

Бәбиләр дә авырый…

Салкын тисә аз гына,

Дару кирәк барсына.

Чирли хәтта китап та.

Ник көләсең? Чынлап та:

Бите төшә, ертыла—

Ул бит көн дә тотыла.

Алам шуңа сак кына.

Авырдымы чак кына,

Чирен шундук күрәм мин,

Дәвасын да беләи мин:

Әйткәнне һич көтмим мин.

Китапларың чирләсә,

Үз кулыңнан килмәсә,

Миңа китер туп—туры—

Мин аларнын докторы.».

Сәяхәтне йомгаклау.

— Рәхмәт сезгә, балалар. Хәзер сезнең ярдәм белән бу китапларны башка

укучылар да укый ала. Менә безнен сәяхәтебез дә ахырына якынлашты.

Халыкта «Китап – белем чишмәсе», «Китап— кешенең дусты» дигән

мәкальләр бар. Китап кешедә күркәм сыйфатлар тәрбияли, дөньяны танып

белергә булыша.Әйдәгез , барыбыз да китап белән дус булыйк! Тагын бер кат

кабатлап үтик: кайларда сәяхәт иттек, ниләр белдек? (Балаларның җаваплары

тыңлана). Сәяхәтебезне китап турында шигырь белән тәмамлыйсы килә:

«Минем сөйгән китабым».

Мине укып күр , дисен.

Миндә күпме сер дисең.

Күбрәк өйрән, бел, дисең.

Хикмәтләрен дөньяның,

Минем сөйгән китабым!

Тик тормаучы сабый да ,

Сабыр уйчан абый да,

Сине укып карый да ,

Оныта йокыларын,

Минем сөйгән китабым.

Бик таушалган булсаң да,

Тетелсәң дә, тузсаң да—

Син кадерле . син якын,

Минем сөйгән китабым.»

Мәхмүт Хөсәен.

Кулланылган әдәбият

1. Әхмәтҗанов М.Р. «Укучыларга әхлак тәрбиясе бирү.»

К 100- летию Татарстана

Путеводитель по интернет- ресурсам сценарных материалов

Сценарии к праздникам

Тематические сценарии

Персональные сценарии

К  100-летию Татарстана 
Стихи о Татарстане
   Татарстаным
Песни о Татарстане
   С днем рождения, Татарстан!
   Каршы ал, туган калам !
Сценарии о Татарстане
   Мин яратам сине, Татарстан!
   Сценарий, посвященный 100-летию ТАССР 
   Сценарий концерта, посвященного 100-летию образования ТАССР и 30-летию Республики Татарстан «Татарстан — наш общий дом»
Другие мероприятия и сценарии к 100-летию ТАССР
   Классный час «100 лет ТАССР»

Путеводитель по интернет-ресурсам  сценарных материалов
        Сценарные материалы для школ
        Сценарные материалы   библиотек
        Сценарные материалы  для праздников и корпоративов

• Республиканский центр развития традиционной культуры Республики Татарстан

• Сценарии — http://www.tatfolk.ru/test/index.php?content=scenarii

  «Культура – против терроризма и экстремизма»

  Творчество против террора

  Творчество преображает мир

  Каравону 20 лет

  Творчество преображает мир

Сценарии к праздникам   (В связи с законодательством об авторском праве РФ тексты  сценарных материалов можно просмотреть только в помещении библиотеки). Или обратиться  в отдел межбиблиотечного абонемента и электронной доставки документов НБ РТ  — http://kitaphane.tatarstan.ru/rus/structure_.htm?department_id=33944

Профессиональные праздники
Тематические сценарии
Литературно-музыкальные композиции
Персональные сценарии

Сценарии к праздникам:

Сценарий к празднику «Новый год» (Корбан Р. ХУШ КИЛЭСЕН, ЯНА ЕЛ!: Яна ел бэйрэмен уткэру очен сценарий // Хуш килэсен, Яна ел!: (Бэйрэм тамашалары). — Казан: Печатный двор, 2002. -Б.50-60 — (Новый год).

Сценарий к празднику «8 марта»(Хэсэнова Ф.К. «Илгэ — матурлыкны, Жиргэ батырлыкны Сез бирэсез газиз энилэр!»: Энилэргэ багышланган бэйрэм кичэсен уткэру очен сценарий// Бэйрэм белэн сине, кыз туганым! — Ты жизнь сама дарующая счастье. Жырлар, шигырьлэр,сценарийлар:Бэйрэмне уткэручегэ методик кулланма / Тоз.Хэсэнова Ф.К. — Казан: «Мастер Лайн», 1999.- Б.4-13.- (Сценарий к празднику 8 Марта). 

Сценарий к празднику «Науруз» (Нэуруз (Язны каршылау бэйрэме) // Шакиржанова Э.Б. Мэктэптэ халкыбызнын йола- бэйрэмнэре: Методик кулланма. -Казан: РИЦ «Школа», 2004. -Б.15-24 — (Науруз. Праздник встречи Весны).

Великой победе посвящается
Не стареют душой ветераны (Нурлы май, җырлы май – дошманны җиңгән ай : сценарийлар, җырлар / ТР ММ; Халык иҗаты һ.мәдәни агарту эшләре буенча Республика фәнни-методик үзәге; төз. Ф.К.Хәсәнова.- Казан, 40 б.
Җиңү көне — бу дөньяның яңадан туган көне  // Сәүбанова, С. Бүген бәйрәм, бүген туй / С. Сәүбанова.- Казан : Раннур, 2005.- 608 б.
Җырым белән җиңдем дошманны / ТР МК; төз. Н.Ә Асылкаева; җав. мөх-р Р.И. Вәлиев.- Казан, 1996.- 46 б.- (Республика китапханәләрендә : эш тәҗрибәсеннән. 1996.- 2 чыгарылыш). 
Мәхәббәт, җиңү җырчысы //Мәгариф.- 2009.- № 12.- Б.11-12.
Онытырга мөмкин түгел (Сәүбанова, С. Бүген бәйрәм, бүген туй / С. Сәүбанова.- Казан : Раннур, 2005.- 608 б.)
Япь-яшь җиңү бәйрәме (Хәйруллина, В. Бәйрәмгә рәхим итегез : методик кулланма . — Яр Чаллы, 2005.- 47 б.
Сценарий к Дню Победы (9 мая) (тат) (Вафин Ф. Онытырга момкин тугел: Боек Жинунен 60 еллыгына багышланган чараларда файдалану очен эдэби-музыкаль композиция // Мэгърифэт.- 2005.- 26 март.- Б.6. — (К 60-летию Победы).

Отечественная  война 1812 г.- 200 лет
Женские образы 1812 года
Источник: Читаем, учимся, играем.- 2012.- № 1
Климова О. И верно служили Отчизне
Нуштаева А. Герои былых времен
Судьба женщины- воина
Источник:   Фән һәм мәктәп.- 2010.- № 7-8.
Покрыты славою чудесного похода

Сценарии к празднику «Сабантуй»
Cценарий к празднику «Сабантуй»(тат) ( Сабан туе -Сабантуй
Иртэгэ — Сабан туе  (Фольклор — хореографик композиция) // Шакиржанова Э.Б. Мэктэптэ халкыбызнын йола-бэйрэмнэре: Методик кулланма. — Казан: РИЦ «Школа», 2004. — Б.26-30 — (Сабантуй).
Күңелле Сабан туйлары
Татар халкының милли бәйрәме
Стихи к празднику «Сабантуй»
Сабантуй — народный праздник: материалы к проведению праздника «Сабантуй»

Общероссийский день библиотек-27 мая
«А библиотекарем лучше!»
«Хранители мудрости»
Сөй, хөрмәт ит,ярат китапны»
Сценарий к Общероссийскому Дню библиотек «Большие интеллектуальные игры»- https://serpantinidey.ru/post/909/scenariy-k-obscherossiyskomu-dnyu-bibliotek-bolshie-intellektualnie-igri

Сценарии к Дню работника культуры
Сценарии к Дню работника культуры
(рус.) (тат.) 
Творческая жизнь: визитная карточка работника культуры
Гордимся мы профессией своей:конкурс профессионального мастерства среди работников культуры
Культработники нового тысячелетия: агитпредставление, посвященное Дню работников культуры
Культработнику: песни стихи, клятва
Материалы к Дню работника культуры
Кто скучать нам не дает? Кричалка ко Дню культработника
Час триумфа.Церемония награждения работников культуры

Сценарий к Дню матери

Сценарий к Дню музеев

Тематические сценарии:

Сценарий библиоквеста «Хикмәтле дә, бизәкле дә Туган тел»

«Молодежь и спорт против наркотиков» Җир ана ярасы: әдәби музыкаль композиция// Сәламәтлек һәм театр : методик ярдәмлек.- Казан : РИЦ “Школа”, 2002.- 156 б.

Профилактика наркозависимости среди молодежи: тематический дайжест сетевых информационно — методических материалов-  http://kitaphane.tatarstan.ru/rus/antinarc.htm

Сценарий спортивного праздника «Джунгли зовут!» под девизом «Спорт против наркотиков»

Спорт белән көчле без
Скажем «нет» наркотикам
Сценарий «Против наркотиков»(тат)
Җир ана ярасы: әдәби музыкаль композиция
В XXI век — без наркотиков

Сценарии к Году учителя
День учителя
Муза
Мөгаллимнәр көч сынаша
Елның иң яхшы класс җитәкчесе

К году спорта и здорового образа жизни
Гаилә. Яшүсмер. Наркотиклар
Дусларны рәнҗетмәгез!
ЗОЖ планетасында
Озак яшәү серләре
Театр здоровья
Родители — на старт!
Растем здоровыми

Сценарии посвященные Л.Н. Толстому
Л.Н. Толстой Литературная викторина
Л.Н. Толстой Счастливая невозвратимая пора

Сценарии посвященные  Н. Гоголю
«Бранное, трудное время»:игра по повести Н. В. Гоголя «Tapac Бульба»
(из опыта работы российских коллег) 
Великий талант

Сценарии посвященные Г. Ибрагимову
  kitaphane.tatarstan.ru/ibr_7.htm

Сценарии, посвященные С. Садыковой
  kitaphane.tatarstan.ru/sad_7.htm

Сценарии , посвященные Г. Тукаю
  kitaphane.tatarstan.ru/tuk_10.htm

Сценарии, посвященные М. Джалилю
  kitaphane.tatarstan.ru/jal_8.htm

Сценарии, посвященные К. Тинчурину
http://kitaphane.tatarstan.ru/tat/tinch/scen1.htm
http://kitaphane.tatarstan.ru/tat/tinch/scen2.htm

Сценарии, посвященные Г. Камалу
http://kitaphane.tatarstan.ru/kamal.htm

Сценарии, посвященные Х. Туфану
http://kitaphane.tatarstan.ru/tat/tufan.htm

Сценарии, посвященные С. Сайдашеву
http://kitaphane.tatarstan.ru/tat/saidashev/tat_stories.htm

Сценарии, посвященные Н. Жиганову
http://kitaphane.tatarstan.ru/rus/zhiganov.htm

Сценарии, посвященные Х. Такташу
http://kitaphane.tatarstan.ru/tat/taktash.htm

Сценарии, посвященные Р. Яхину
http://kitaphane.tatarstan.ru/rus/yakhin.htm

Сценарий, посвященный Фанису Яруллину

Презентация,посвященная Фанису Яруллину

Последнее обновление: 29 декабря 2022 г., 13:45

Апрель — Тукай ае. Һәм бу ай татар язучылары өчен тагын бер ягы белән аеруча дулкынландыргыч: апрельдә Г.Тукай премиясе лауреатлары игълан ителә. Быелгы исемлектә язучылардан Фәүзия Бәйрәмова, Газинур Морат, Флера Гыйззәтуллина, Вакыйф Нуруллин, Шәмсия Җиһангирова, Айдар Хәлим, Альберт Хәсәнов, Җәүдәт Сөләйман, Зиннур Хөснияр исемнәре бар. Тукай премиясенә номинантларның кайберләре «Татарстан» журналы укучылары белән нинди китапларга һәм язучыларга өстенлек бирүе белән уртаклаша.

Зиннур Хөснияр: «Әйбәт әсәр укысам, сөйләшмим, уйлыйм»

Балачак китаплары турында: Безнең балачакта телебез «әти-әни, әби-бабай, Лелин бабай» дип ачылды. Әйе, аны Ленин дип әйтә дә белмибез, әмма барлыгын беләбез. 60-70 хуҗалыгы булган кечкенә генә авылда туып-үстем мин, әмма – ни гаҗәп! – ул авылның китапханәсе бар иде. Балачактан иң истә калган китаплар – Габдулла Тукайның «Исемдә калганнары», Һади Такташның «Караборынның дусты», Ибраһим Газиның «Онытылмас еллары», Гариф Гобәйнең «Маякчы кызы».

 

Драматургия һәм театр турында: Безнең күрше авылда драматург Хәй Вахит туган, шуңадыр, күрәсең, авыл китапханәсе Хәй Вахит китаплары белән шыплап тулган иде. Драматургиягә мәхәббәтем аның китапларын укудан башланмадымы икән. Пьесалар укырга бик яратам мин, театрны яратам. Дөнья драматургиясен укып, өйрәнеп чыктым, театрга, кино сәнгатенә кагылышлы китапларны укып барам. Спектакльләр, премьераларны калдырмыйм. «Сәхнә» журналын оештыруым да – театрга булган мәхәббәттән.                

Китап культурасы турында: Ике апам да китап укырга ярата иде. Алардан күреп мин дә укый башладым. Китапка мәхәббәт гаиләдән килә. Өйдәге тәрбиядән. Үз гаиләмдә дә – китап культы. Кызым Зилә китапка кечкенәдән тартылды. Мин соңгы укыган китапларны махсус киштәгә тезеп куям, Зилә алып укый – фикер алышабыз, бәхәсләшәбез. Ә улым белән кыенрак булды. Укымый, нишләтәсең. Хәйлә таптым: укырга китап бирәм дә, эчтәлеген сөйләтәм, детальләрне сорыйм, фәлсәфә корам. Акрынлап кереп китте китап дөньясына. Хәзер балалар китап укымый, диләр, килешмим. Өйрәтсәң, укыйлар. Бала укымый икән, димәк әти-әнисе тәрбияли белмәгән. Димәк, өендә укымыйлар. Мәктәп тәрбияләсен, дигән сүзләр ишеткәнем бар. Мәктәп баланы тәрбияләргә тиеш түгел, мәктәп балага белем бирергә тиеш!

Рус әдәбияты турында: Рус әдәбиятын мәктәптә тәрҗемәдә укыдык. Безнең рус теле укытучысы русча белми иде, рус теле һәм рус әдәбияты дәресләре татар телендә барды. Рус әдәбиятын үзем өчен соңрак – студент чагымда ачтым. Анысы да татар тамырлары булган язучы Чыңгыз Айтматов әсәрләреннән башланды. Толстой, Достоевский, Чехов һ.б. классикларны өйрәнеп чыктым. Рус әдәбиятының хәзерге чоры турында фикерем кискен: бүген ул юк. Людмила Улицкаяның «Русское варенье»сын укып чыктым яңарак кына – Чеховны күчереп язу белән шөгыльләнә икән бу ханым, дигән фикергә килдем. Бер дә туйдырмый торган тагын бер язучым бар – Михаил Булгаков.    

 

Философлар һәм тәнкыйтьчеләр турында: Студент елларымда рус һәм дөнья классикасын гына түгел, философлар, психологларны да җентекләп өйрәндем: Фрейд, Ницше, Шопенгауэрларны. Ул чакта әле барлык китаплары да юк иде, совет заманы бит. Аларны белү кирәк язучыга. Проза язган кешегә – бигрәк тә. Алар дөньяны тирәнрәк белергә ярдәм итә. Тагын әдәби тәнкыйть, публицистика якын миңа. Детективларны яратмыйм һәм укымыйм менә.

Татар классиклары турында: Гаяз Исхакыйны 80нче елларда Тәүфыйкъ Әйди дигән язучыдан алып укыдым – кулъязмада. Хәзер генә Исхакыйны теләсә кайдан алып укып була. Татар язучыларыннан Гариф Ахунов белән Мөхәммәт Мәһдиев әсәрләрен яратам. Аларны укыгач, чор тәмен тоясың. Ул бөтен масштабы һәм детальләре белән килеп баса күз алдына. Кайта-кайта, өр-яңадан ачып укыйм аларны. Ә бүгенге заман татар язучыларын аерып искә аласым килми, язучы халкы – нәзберек халык.

 

Формат турында: Китап белән компьютерны (электрон форматны) каршы куярга яраталар. Алар бит бер өстәлнең ике башы кебек. Миңа барысы да ярый – планшеттан да укыйм, компьютердан да, аудиокитаплар тыңлап йөрим Акккош күле урманында. Мәсәлән, Толстойны укырга авырсынам – әллә ничек саллы, авыр яза бит ул. Ә менә тыңлаганда (анда музыка да, төрле тавышлар да ярдәмгә килә, әйтик, шыгырдап ишек ачылып китә, аяк тавышлары һ.б.) –  рәхәт, бөтен «тәме» белән тоясың.

Айдар Хәлим: «Китапханәгә калушны салып керә идек…»

Балачак китаплары турында: Балачакта китап булмаудан бик җәфаландык. Башкортостанның кечкенә генә татар авылы, үзебездә китапханә юк. Тәмәкене гәҗит битенә төреп тарталар, шул тәмәке төпчекләрен җыеп, төтәп бетмәгән өлешендә язылганнарны укый идем хәтта. Әлбәттә инде, гәҗитләрнең үзләрен! Хәтерем феноменаль: нәрсә укысам да, онытылмый.

Мин мәктәпкә, аякка да, өскә дә кияргә булмагач, башка балалардан соңрак бардым: җиргә туң йөгергән иде инде, октябрь азаклары, ноябрь башлары булгандыр, мөгаен. Килгәч, чумдым китаплар дөньясына! Рус әдәбиятын да, дөнья классикасын да татар телендә укып үстек. Мәктәптә дә бөтен фәннәрне татарча укый идек: географияне дә, математиканы да, химияне дә… Дәреслекләрдә бирелгән язучыларның әсәрләрен йотлыгып укыйбыз. Фатих Кәримне бик яратам мин, Мәҗит Гафурины. Кави Нәҗминең «Язгы җилләр» романын. Минемчә, әлеге роман татар прозасындагы иң даһи әсәрләрнең берсе.

Китап культурасы турында: Без 4нче класста укыганда авылда китапханә пәйда булды. Миякәйдән китаплар китерделәр. Авылыбыздагы бер карт большевик китапханәче булып эшли башлады. Китап бит ул – чиста әйбер, изге. Менә шушы большевик карт кәнсәләрдәге бер бүлмәне сабынлап юып чыгарды, бик әйбәтләп тәртипкә китерде. Киштәләргә матур итеп рәт-рәт китапларны тезде. Анда китап алырга кергәндә, калушны салып, оек белән генә атлап керә идек. Михраб кебек иде ул бүлмә. Керәсең, китап рәтләренә үзеңә узарга ярамый, кулыңа указка алып, кайсы китапның кирәк икәнлеген шуның белән төртеп күрсәтәсең, аннан инде теге абзый аны алып бирә. Үзе бер йола иде китапны кулга төшерү! Укыганда да төреп, буямыйча, хәстәрләп кенә укыйсың.

Ул чакта Мәскәүдә нинди китап чыга, шунда ук тәрҗемә ителә һәм бөтен союз буйлап тарала. Библиотека коллекторы дигән һөнәр бар иде – менә шул коллектор, ике атнага бер тапкыр район үзәгенә барып, авылга китаплар алып кайта. Нинди яңа китап килер икән дип түземсезләнеп көтәсең…

Әле күптән түгел генә Башкортостан президентына хат язып, туган районыма шәхси китапханәмнән 4 меңгә якын китап кайтардым. Мин инде аларны укыган, халык куансын, дип. Ишеттерделәр: имеш, кайдадыр кадерсез булып яталар. Елап яталардыр инде, мескенкәйләр, дип шуларны уйлыйм да күзгә яшь килә. Ә без балачакта бер кәлимә гәҗит бите укырга интегә идек…

Дөнья һәм рус әдәбияты турында: Дөнья әдәбиятын яхшы беләм, дип күкрәк сугып йөрүне әллә ни зур горурлык санамыйм. Печән чабарга яратам, утын кисәргә, гомумән – табигать баласы мин. Шулар белән күбрәк горурланам. Мине уздырып печән чаба алырдай кеше сирәктер… Виктор Гюгоның «Собор Парижской богоматери» әсәре бик тетрәндергән иде заманында. Елата торган, тирән әсәр.

  

Пушкинны ярата алмадым, хәзер дә яратмыйм. Мин аны бөек рус язучысы дип исәпләү яклы да түгел. Гарәптән французга әйләнгән халык шагыйре, дип саныйм инде мин аны үземчә. Бик җиңел яза, «на полете», ачуны китерә хәтта. Дөрес, прозасын бик хөрмәт итәм – «Капитанская дочка», «Станционный смотритель» әсәрләре искиткеч: теле ягыннан да, осталык ягыннан да. Чып-чын проза! Миңа рухы белән Лермонтов якын, ул бик шәп шагыйрь. Шагыйрьлек бит ул нәрсә – гражданлык позицияң һәм лирикаң белән халыкны агарту, рухын югары күтәрү, үзен хөрмәт итәргә өйрәтү. Менә бу Лермонтовта бик көчле. Ә шагыйрь Пушкинның «Евгений Онегин» әсәрендәге Онегинның рус халкына нинди катнашы бар?! Пушкин бит аны инглиз дендие Чайльд-Гарольдтан күчереп кенә язган. Гәрчә прозасындагы геройлары – реаль, чын. Мин русларның танылмыйча читкә тибәрелеп йөргән бер шагыйрен – Некрасовны яратам. Менә ул – чын-чынлап русның йөрәге дә, күзәнәкләре дә.

Хәзерге татар әдәбияты турында: Фәүзия Бәйрәмованы бик яратып укыйм. Аның әсәрләре – милләтебезнең йөз аклыгы. Алар татарның йөрәген дә, масштабын да аңларга ярдәм итә. Фәүзиянең башлангыч чор иҗаты да, хәзер язганнары да – югары дәрәҗәдә. Прозаиклардан Фоат Садриев әсәрләре күңелемә якын. Вахит Имамовның публицистикасын укыйм.

Шигърият бик бай һәм күпаһәңле, күпбизәкле безнең. Исемнәрне саный башласаң, алар күпкә җыела. Мин барыгызның да, аеруча яшьләрнең, матбугатта басылган әсәрләрен күзәтеп барам, яхшы әсәрләр укыганда, балаларча сөенәм. Гражданлык рухы белән шәхсән үземне җәлеп итүче бер җегетне атап узам – Рүзәл Мөхәммәтшинны. Шигъриятнең югары дәрәҗәдә булуы – халыкның күңелен күрсәтә торган фактор. Прозаның юклыгы да милләтнең кечерәеп, вакланып баруын күрсәтә. Кызганыч, җәяүле җиргә ятып, атлы аттан сикереп төшеп укырдай әсәрләр юк. Әмма булган безнең прозаның шәп чаклары, булган…

Формат һәм популяр әдәбият турында: Китап кына укырга кирәк, диеп искелеккә ябышып ятучылар тарафдары түгелмен. Әмма үзем, ияләшкәнчә, китап форматын кулай күрәм. Электрон вариантта да укыштыргалыйм, туры килгәндә. Әле күптән түгел генә Казандагы бер танышым шалтырата: «Айдар, — ди, — даһи әсәр, алып укы, Интернетта да укып була…» Сүз «Зулейха открывает глаза» романы турында булып чыкты. Интернеттан укый башладым да, күзне арыткач, китап кибетенә барып, 600 сумга сатып алдым. Актарып чыктым һәм китапханәгә кертеп тапшырдым.

Укырга тәкъдим итә: «Язгы җилләр» романын һәр татар укучысы укырга тиеш, дип саныйм. Үзем хастаханәдә әле, Җамал Вәлидинең «Шәхесләребез» сериясендә чыккан китабын алып килгән идем. Тәрәзә артында бөреләрнең бүртеп, кояшка ачылырга ымсынганын күзәтә-күзәтә шул китапны укып ятам. Теле, бигрәк тә башлангыч чорда, авыр, әмма фикерләре тирән, саллы. «Шәхесләр» сериясендә басылып чыккан китапларның калганнары да бик гыйбрәтле, безнең татар тарихын, язмышын ачып сала.

Фәүзия Бәйрәмова: «Көтү көткәндә дә кулдан китап төшмәде»

Балачак китаплары һәм китап культурасы турында: Сугыштан соңгы авыр елларда авылда әле электр да, радио-телевидение дә юк иде, ә күңел эзләнә, мәктәп дәреслекләре кысаларына гына сыймый. Авыл китапханәсендәге китаплар укылып беткәч, күрше авылдан арыш капчыгын чанага салып, китап ташый башладым, төннәрен ай яктысында укый идем, чөнки әти керәчин бетерәсең, дип ачулана, әни исә күзеңне бетерәсең, дип жәлли. Әти сугыш гарибе һәм Сталин төрмәсе тоткыны булганлыктан, безгә колхоз көтүеннән башка эш бирмиләр иде, мин дә көтү көтеп үстем, әмма анда да кулымнан китапны төшермәдем.

Кечкенәдән фантастик-маҗаралы әсәрләр яраттым, җир һәм күк серләрен беләсем килде, аларга җавапны китаплардан таба идем. «Туманность Андромеды»ны әллә ничә тапкыр укыдым, мөгаен, җирдән күкләргә «күчүемә» шул китап тәэсир иткәндер. Беляевның «Человек-амфибия»сен һаман онытмыйм, соңыннан үзем дә шундыйрак әсәр – «Күл балыгы»н яздым. Жюль Верн, Иван Ефремов, Александр Беляев, Гадел Кутуйның маҗаралы әсәрләре мине хыялланырга өйрәтте.

Кемнәрдән өйрәнүе турында: Үсмер чакта инде башкарак китаплар кирәк булды – уйландыра, тормыш куйган сорауларга җавап бирә торган әсәрләр. Ул елларда Фатих Хөснинең «Утызынчы ел» китабы дөнья күрде, елый-елый берничә тапкыр укып чыктым. Шәхес культы дигән шомлы нәрсәне ул чакта аңлап бетмәсәм дә, күңелем белән сизенә идем, Фатих Хөсни әсәре тормышны аңларга ярдәм итте. Әмирхан Еникинең «Әйтелмәгән васыять» әсәре «Совет әдәбияты» журналында басылып чыккач, аны авыл халкын капка төбебезгә җыеп, кычкырып укуым хәтередә. Әмирхан абыйда символлар белән яза алу кодрәте бар, алар күзгә күренми, әмма җанга тәэсир итә. Аннан алмашка Чыңгыз Айтматов әсәрләре килде, алар инде гомумән дә безнең өчен өр-яңа дөнья иде! Иксез-чиксез кыргыз далалары, түбәсен ак кар каплаган Тянь-Шань таулары, серле ак боланнар, мәңгелек өмет билгесе булган ак пароходлар… Язучы буларак формалашуыма Әмирхан Еники һәм Чыңгыз Айтматов әсәрләре тәэсир итте, дисәм, дөрес булыр.

Иң тетрәндергән әсәрләр турында: Хәзер мин күбрәк үзем өйрәнә һәм яза торган тарихи темалар буенча фәнни-документаль хезмәтләр укыйм. Бу бик күп вакытны ала, әмма кызыклы процесс – тарих бит ул төпсез дәрья кебек, анда тирәнрәк төшкән саен, үзең өчен өр-яңа нәрсәләр ачасың. Чыңгыз Айтматовның әнисе Нәгыймә апа турында «Ана» дип аталган документаль китабымны язганда, архив материалларыннан тыш, Айтматовның бөтен әсәрләрен яңадан укып чыктым. Бүгенге күзлектән, бүгенге рухи әзерлегемнән чыгып бәя бирергә тырыштым. Иң тетрәндергәне Чыңгыз Айтматовның «Тавро Кассандры» әсәре булды. Куркыныч, шомлы әсәр, әмма кешелекне кисәтү.

Елына берничә тапкыр Дәрдмәнд шигырьләрен укып чыгам, алардагы нәфислеккә, бөек мәгънәгә таң калам. Дәрдмәнд, ни әйтсәң дә, яшьлегендә Төркиядә, госманлы әдәбияты тәэсирендә формалашкан шагыйрь, ул аны кыпчак далаларына, татар әдәбиятына да алып кайткан һәм тапшыра алган. Тукай яп-яшь килеш милләт хәсрәтен, фаҗигасын иҗатында чагылдырган. Гаяз Исхакый әсәрләрен дә кат-кат кулыма алам, «Зөләйха» драмасы – татарларны көчләп чукындыру фаҗигасен тасвирлаган бердәнбер һәм иң бөек әсәр. Соңгы вакытта галим Мәсгуд Гайнетдиннең «Без элек тә без идек…» китабын бик яратып укып чыктым. Ул болгар-биләр тарихын өр-яңа яктан яктырта, әлбәттә, каршылыклы фикерләр дә әйтә, әмма фән дөньясы шулай гына алга бара ала! Бу көннәрдә тагы Котыпны, Көнбатыш Себер якларын урап кайттым, ун шәһәрдә татарлар белән очраштым. Шунда кулыма Дмитрий Верхотуровның «Идея сибирской самостоятельности вчера и сегодня» дип аталган китабы килеп керде. Себернең меңнәрчә еллар буе үз цивилизациясе – төрки  цивилизация булуы турында рус галименең фикере.

  

 

Классика һәм заман әдәбияты турында: Мин, әлбәттә, журнал укучыларга классик әдәбиятны укырга тәкъдим итәр идем. Шекспир драмаларын, Гете, Шиллер шигъриятен, Андерсен, Гофман әкиятләрен, Джек Лондон, Хемингуэй прозасын. Рус әдәбиятыннан Пушкин, Лермонтов, Есенинны, Лев Толстой, Валентин Распутин, Виктор Астафьев прозасын. Зыялы татар кешесе яки шуңа омтылган шәхес мең еллык борынгы әдәбиятыбызны да, урта гасырлар шигъриятен дә, узган гасырларда иҗат иткән әдипләребезне дә белергә тиеш. Кол Галидән – Тукай, Дәрдмәнд-Такташлар аша Мөдәррис Әгъләмовларга, Зөлфәтләргә кадәр сузылган шигъриятне, Гаяз Исхакый, Галимҗан Ибраһимов, Аяз Гыйләҗев, Мөхәммәт Мәһдиев, Нурихан Фәттахларның татар тормышын чагылдырган алтын әсәрләрен.

Үзенең КЕМЛЕГЕН аңлаган милләткә яки шуңа омтылган кешегә татарның дөрес тарихын чагылдырган әсәрләр дә бик кирәк булачак. Милләтнең азатлыгы, бәйсезлеге, хокуклары өчен көрәшкән шәхесләр – милләтнең каһарманнары, әсәрләрнең милли геройлары да  булырга тиеш, дип уйлыйм. Минем өчен алар – Сөембикә, Күчем хан, Батырша хәзрәт, Габдрәшит Ибраһим, Гаяз Исхакый, Һади Атласилар…