Яшьнэп уткэн яшьлек
(50 яшь тулу унаеннан)
(Салмак кына музыка янгрый картая мени сон йорэк)
Илле жэй,илле яз,илле коз,илле кыш
Ах,кайчан уткэн бу?
Илле яшь—картлыкнын яшьлеге
Яшьлекнен картлыгы икэн бу!
Илле ел буена уткэн юл
Иллегэ ярылган илле кыл
Кыллары жэядэй тартылган,
Бу жанга купме УК атылган!…
Бизмэнгэ-улчэугэ сыймаган,
Йогенен авыры жинеле
Ни генэ кичмэгэн жыймаган
Илледэ ир атнын гомере
Хэерле кич,исэнмесез, бэйрэмгэ килгэн кадерле кунаклар! Без буген менэ бу матур, якты залга Хэлфэт улы Маратнын илле еллык юбилеен билгелэп утэргэ жыелдык.
Эйе, илле ел аз гомер тугел,шуна курэ дэ без кабат сезнен белэн бергэлэшеп, Марат абыйнын бала чакларына, яшьнэп уткэн яшьлек елларына эйлэнеп кайтырбыз. Э хэзер эйдэгез Марат абыйнын узен тургэ чакырайык. Марат абый , рэхим итегез!
(Лента тагабыз)
(Эйдэгез кунаклар,табынга рэхим итегез!)
Марат абый ,синен Туган конен белэн
Туганнарын буген котлыйлар.
Гел шат яшэ жирдэ, сэлэмэт бул,
Читлэп утсен сине кайгылар.
Зур бэхетлэр юлдаш булсын сина
Юлларынны голлэр бизэсен.
Сэлэмэтлек ярты бэхет дилэр
Шунысы бигрэк читлэп утмэсен.
Марат абый! Менэ буген сезнен ин куанычлы конегез. Сез буген нинди уйлар, тойгылар кичерэсез?(Марат сойли)
(остэллэргэ бригадирлар сайлана, тост кутэрелэ)
Жыр Алсу _________________________________________________
Бу дөньяда иң кыйммәтле нәрсә – кеше гомере. Әле яңа гына мин яшим дип дөньяга аваз саласың, кай арада инде аккан судай гомер үзенең олылыгын дистәләгән еллар белән билгели. Кечкенә чакта һәр туган көнне шатлык-сөенечләр белән көтеп аласың, тизрәк үсәсе, зур буласы килә. Ә еллар узган саен адәм баласы үзенең туган көннәрен сабырырак каршы ала башлый. Артка борылып караган саен узган гомер юллары, истәлекләре күз алдына килә. Узган еллар, үтелгән юллар заяга узмаганлыгы, гомер көзләренә кергәндә җимешләр инде өлгергәнме – менә шуларны әкрен генә барлый башлыйсың. Ир-ат бу чорда алдын – артын уйлап акыл белән эш итә, җиде кат үлчәп бер кат кисә. Сезнең менә шундый матур чорыгыз! Һәрвакыт шулай киң күңелле, ярдәмчел, булып калыгыз.Э хэзер яшьлек елларына эйлэнеп кайтырбыз(Видео клип)
Хэркемгэдэ бирелмэгэндер ул
Яшэу кукрэулэргэ тин гомер
Бу доньяга сез килгэнсез икэн
Юкка тугел,юкка тугелдер….
Эйе,Марат абый жир йозенэ юкка гына килмэгэндер.Эммэ лэкин бу унышларга ирешу очен арып-талып кайткан чакларда кем анны жылы итеп каршы алган кем тэрбиялэп анны эшкэ хэм яшэугэ дэртлэндергэн?Барыгызга да билгеле булганча Марат абыйнын жан яртысы—Айгуль апа.
Айгуль апа!Яшьлек елларына кире кайтып Марат абый белэн беренче очрашкан коннэрегез турында искэ тошереп китэ алмассыз микэн?(Айгуль и улы Айрат сойли)
Жыр « Сандугач»
50 ел узып киткән
Сизми-сизелми генә.
Тормыш юлын синең кебек
Матур үтәр кем генә…
Котлау очен сузне олы апасы Милэушэ хэм жизнэсе Кави балалары Салават, Азамат-Катя, Айголгэ бирэбез.
(уен или бию)
Жыелышкан туганнарын
Бэйрэмен куркэм икэн
Чын йорэктэн изге итеп
Телэклэр телэп утик
ди Марат абыйнын бер туган апасы Нафиса, жизнэсе Агзам балалары Айсылу — Нияз , Индира — Азат
Жыр «Туганыма телэклэр»
(уен)
Котлауларны дэвам итик. Суз Нефтекама кунакларына.
жингэсе Рэфилэ улы Рустам хэм бер туган абыйсы Гаян, жингэсе Светага бирелэ
Сузне Марат абыйнын сенлесе Халида балалары Лилия хэм Линарга бирэбез.
Жыр «Абыема»
Жыр Алсу _________________________________________________
(уен)
Тэнэфес
Котлауларны дэвам итеп сузне ике туган абыйлары хэм жингэлэренэ бирэбез
Расих , Роза Рафаэль, Рэмилэ Баян, Голфия Данис ,Дамира
(уен или бию)
Котлау очен сузне Айгол апанын бер туганнары Анфиса ,Айбулат- Эльвина, Лэйсэн -Камиль, Финурга бирэбез.
(уен или бию)
Яшьлек калган, истәлекләр калган,
Яза-яза тулган көндәлек.
Кайсы елның кайсы көне генә,
Түгел микән сагынып сөйләрлек.
дилэр юбилярнын классташлары Кэрим-Гольнара, Назиф-Илсоя, Ульфат-Ирина, Резеда-Ростэм, Рэвис- Разеда, Гольнара
(уен или бию)
Сина гомернен ин озынын, бэхетнен ин зурысын, шатлыкларнын ин олысын юллыйбыз – ди гаилэ дусларыгыз Алсу, Нияз -Ляйсан,Азат- Айгуль, Инзир-Раушания хэм Азалия Кави кызы.
(уен или бию)
Хормэтле Марат абый!
Купме генэ гомер итсэгездэ,
юлларыгыз голгэ кумелсен,
тан нурлары булып, йортыгызга
тик шатлыклар гына сибелсен!
Кул кочегез белэн жирдэ эшлэп,
кон кургэнгэ туган илемдэ,
озын юллар сезгэ кыска булган,
хэм шуна сез япь-яшь буген дэ!
Марат абый суз сезгэ!
(Марат абый сойли)
Хормэтле кунаклар Марат абыйнын юбилеена багышланган бэйрэм тантанабыз шунын б.н тэмам! Туган конегез котлы булсын Марат абый.
Ә хәзер иң кызыксынучан кунак исемен алу өчен викторина уеныйбыз.
1. Марат абый атнаның кайсы көнендә туган?
2. Туганда ничә_____ кг һәм ничә_____ см булган?
3. Кайда туган?
4. Иң яраткан уенчыгы нинди булган?
5. Туе кайчан булган?
6. Улы Айратка ничә яшь?
7. Иң яраткан ризыгы нинди?
8. Бакчалары ничә сутый?
9. Нинди маркалы машина ярата?
10.Яраткан артисты кем?
11.Тормышта нэрсэне яратмый?
12.Ин яраткан жыры?( )
13.Буш вакытларында нэрсэ белэн шогеллэнэ?
14.Сонгы укыган китабы?
15.Тормышка ашмаган хыялы?
16.Ничэнче размер аяк киеме кия?
17.Нинди тос ярата?
18.Гороскоп буенча ул кем?
19.Гел кабатлый торган сузе?
Чын дуслар беркайчан да кыен хәлдә калдырмыйлар, менә бүген дә безнен бәйрәмнең кайбер кунаклары ойыштыруны үз җилкәбезгә алырбыз дилэр. Юбилярыбыз тыңлап торсын, язып алса да ярый. (капчыктан кунакларның исемнәрен алабыз) Бүгенге кичэнең тәртибе: Бүген кич йолдызларның фаразлавына караганда 20.00 сәг.тә_______белән ________нең арасында очкын кабыначак һәм сез моның гади генә мавыгу түгел, ә бер күрүдә гашыйк булу икәнен аңларсыз.
__________үзенең бик күптәннән ял итмәвен искә төшерер һәм __________белән бик иркенәеп китәр. ____________белән____________эротик бию башкарырлар. Берәр сәгатьттән соң ___________”мин крутой” диячәк, тагын ике сәгатьтән берни дә әйтмәс һәм урындыктан егылып төшәр. _________тиздән бурычка акча тарата башлаячак.һәм спиртлы эчемлекне эчә-эчә _________нең соклангыч аякларын кочаклаячак һәм кемгә күпме бурычка акча биргәнен онытачак. _____________духи исеннән исереп утырачак, _____________үзенең үбүен ________гә бүләк итәчәк, барысыннан да артык кычкырып____________җырлар, ___________эчәр. Бәйрәмнән соң ___________белән____________төнге клубка китәрләр, үзләре белән __________не дә ияртерләр. Бәйрәмнән соң ___________җәяү кайтып китәр, ______________не машина белән илтерләр, ______________калган кунакларны үзләренә алып китәр. __________бер ящик пиво алып килер һәм кичә беткәндә “Сезгә буш бутылка кирәк түгелме ? дип сорап йөрер, _________________өстәлгә менеп басыр һәм “сез стриптиз заказать иткән идегезме? Дияр. Э менә ______________хәзер рюмкасын тутырып салыр да тост әйтер .
Конкурс . Бию конкурсы. Конкурста барлык кешеләр дә катнаша, тик утырып кына. Биюдә куллар , күзләр, башлар , телләр, борын, колак катнаша. Иң оста биюче исеме тапшырыла.
Хәзер бер уен уйнап алабыз. 3 парны чакырабыз.Уен “Угадай мелодию” дип атала.
Уенның шарты буенча, егетләр урындыкка утыра. Ә кызлары артта басып торалар. Мин парларга сораулар бирәм. Кем җавапны белә , (әлбәттә кызлар җавап бирергә тиешләр) кнопкага басып җавап бирәләр. Кнопка — ул сезнең ирләрегез.
Үтүө дьоро күнүнэн күндү «Тугутчаана»
оҕо саадын үлэһиттэрэ!
Бастатан туран эһигини барыгытын идэлээх бырааһынньыккытыынан, оскуолаҕа киириэн иннинээҕи саастаах оҕолору көрөр – истэр тэрилтэ үлэһиттэрин күнүнэн иитиллээччилэр уонна тус бэйэм ааппыттан итиитик – истиҥник ҕэрдэлиибит.
Эһиги кэнчээри ыччаттарбытын, кырачааннарбытын иитэ – бэрийэ, билии – көрүү иҥэрэ, көрө – истэ сылдьар үтүө аналлаах үлэни толоро сылдьаҕыт. Оҕо төрөппүттэригэр, чугас дьонугар, төрөөбүт сиригэр – уотугар таптала уонна ытыктабыла, аҕа саастаах дьоҥҥо болҕомтолоох уонна ытыктабыллаах сыһыанаЮ үлэҕэ суолта биэриитэ, үлэ бастакы үөрүйэхтэрин иҥэриитэ – бу барыта олус наадалаах уонна билигин ирдэниллэр хаачыстыбалар. Онуоха төрөппүттэри кытта эһиги бииргэ бастакы укулааты уурсааччынан буолаҕыт.
Күндү коллегаларбар баҕарабын түбүктээх уонна эппиэттээх үлэҕитигэр үрдүк ситиһиилэри, тус олоххутугар дьолу – соргуну уонна табыллыыны диэн туран иитиллээччилэрбит толорууларыгар кыракый эҕэрдэ концерпытын саҕалыыбыт.
Кырачаан дьоннору иитээччи
Кэрэҕэ – үтүөҕэ сирдээччи
Эҕэрдэ идэлээх күҥҥүнэн
Эйиэхэ туһулаан тиэрдэбин.
- Улахан бөлөх иитиллээччилэрин толоруутугар «Мин оҕо саадым».
Иитээччи алыптаах мичээрэ
Үгүс дьон сүрэҕэр уйалан,
Иитээччи алыптаах идэтэ
Үйэттэн – үйэҕэ уруйдан!
- Бэлэмнэнии бөлөх иитиллээччилэрин толоруутугар «Чыычаах».
Иитээччи эйиэхэ
Эҕэрдэ этэбит,
Киэн тутта – махтана,
Ырыабытын ыллыыбыт.
- Орто бөлөх иитиллээччилэрин толоруутугар «Эһэ оонньуура».
Барытын билэ – көрө, өрүүтүн кэтии
Көрбөтү да өтө сэрэйэ!
Иитэччи үлэтэ – бу дьикти идэ!
Эҕэрдэлиибит кинилэри сүгүрүйэ!
- Улахан бөлөх иитиллээччилэрин толоруутугар «Биһиги оркестрбыт».
Тус – туспа иитиилээх дьоннору
Биир ситим санааҕа тиэрдээри
Күнтэн күн сыраҕытын аныыгыт,
Кыраттан үөрэҕит – көтөҕүт.
- Квинтет толоруутугар “Табалар” (Ира, Настя, Жылдыз, Лена, Аян).
Сарсыарда аайы эрдэлээн
Үлэтигэр тиэтэйэр,
Олус кыра, олус мааны
Дьоһун дьоннуун көрсөөрү.
Оччоҕуна долгуйан
Сүрэхтиин сылаанньыйан,
Ити кимий: иитээччи.
- Бэлэмнэнии бөлөх иитиллээччилэрин толоруутугар үҥкүү «До5ордуу буолуохха».
Үрдүккэ, сырдыкка көтүтэр,
Үтүөнү – кэрэни үксэтэр
Үтүөкэн үлэһит дьоннорбут,
Үйэ саас эһиэхэ, дьиҥ махтал!
- Ирена, Туйаара толорууларыгар «Мээчик».
Оҕолуу майгылаах иитээччи
Оҕону көрөөтүн өйдөөччү,
Сүрэххин сыраҕын – сылбаҕын
Кырачаан дьоннорго аныыгын.
- Бэлэмнэнии бөлөх иитиллээччилэрэ шумовой оркестрга оонньоон көрдөрүөхтэрэ.
Идэлээх күҥҥүнэн туһулаан
Истиҥник эҕэрдэ этэбит,
Кырачаан оҕоҕо олоҕор
Аанньалга тэҥнэһэр киһигин!
- Бэлэмнэнии бөлөх иитиллээччилэрин толоруутугар «Уһуйаан».
- Билигин барыгытын үҥкүүгэ ыҥырабыт (флэшмоб).
Үүнүү – сайдыы аартыга арыллан
Үүнэр ыччаты иитиигэ үлэҕит кэрэхсэнэ турдун!
Олоҕу кытта тэҥҥэ хардыылааҥ,
Саҥалыы көрүүлээх үөрүйэхтэри иҥэриҥ,
Истиҥ сыһыаҥҥытынан
Кырачааннар куттарын тутан,
Кэтэһиилээх дьон буолуҥ,
Сыллата уһуйааҥҥытыгар
Саҥа сүүрээннэри киллэрэн,
Оҕо – аймах ситиһиитинэн кынаттанан
Саргылааҕы салайсыҥ,
Кэскиллээх үлэҕит кэтирии турдун!
Манан кыракый эҕэрдэ концерпыт түмүктэнэн, болҕомтоҕут иһин баһыыбаларыҥ!
Кэм-кэрдии кэрчиктэригэр бэриммэт, олох ыарахаттарыттан, түһүүлэриттэн-тахсыыларыттан уостан-симэлийэн хаалбат Кырдьыбат Таптал, Улуу Таптал… Бу маннык дириҥ ис хоһоонноох, сырдык-кэрэ тыллар Эбээн-Бытантай улууһун олохтоохторугар, бииргэ эйэ-дэмнээхтик, иллээхтик 50 сыл устата олорбут дьоһун-мааны кырдьаҕас ыалга Зоя Васильевна, Тимофей Константинович Сотрудниковтарга ананнылар.
Сотрудниковтар сырдык тэрээһиннэрин устар ууну сомоҕолуур уус-уран тылынан улуус култууратын салайааччыта Лидия Сыроватская иилээн-саҕалаан олус истиҥник ыытта. Кини үбүлүөйдээхтэргэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана Айсен Николаев эҕэрдэтин үөрүүлээх быһыыга-майгыга ааҕан иһитиннэрдэ уонна, түгэнинэн туһанан, «Дьиэ кэргэн килбиэнин иһин» үрдүк бэлиэни ылбыттарынан эҕэрдэлээтэ.
ЗАГС салайааччыта, үбүлүөйдээхтэр сиэн балтылара Анна Слепцова эмиэ итии-истиҥ эҕэрдэтин анаан туран, Бочуот Кинигэтигэр илии баттыылларыгар көрдөстө.
Улуус баһылыга Гаврил Горохов муниципальнай тэриллии аатыттан эҕэрдэтин анаан туран, сэмэй бэлэҕин, итиэннэ дьиэ кэргэн килбиэнин иһин Кубогын туттарбыта дохсун ытыс тыаһынан доҕуһуолланна. Маны сэргэ Түгэһиир нэһилиэгин баһылыгын солбуйааччыта Алексей Слепцов, «Хаарчаана» уһуйаан сэбиэдиссэйэ Любовь Стручкова, «Үпэндьэл» эбээлэр бөлөхтөр, бииргэ үөрэммит үөлээннээхтэрэ эҕэрдэ эриэккэһин анаан туран сэмэй бэлэхтэрин туттарбыттара олус долгутуулаах түгэн буолла.
Бу тэрээһини сахалыы сиэдэрэйдик киэргэнэн кэлбит эбэлэрбит истиҥ-иһирэх тыллаах ырыанан түмүктээтилэр.
Анна Слепцова, ЗАГС салайааччыта:
— 2019 с. улуус үрдүнэн 32 оҕо төрөөбүтэ бэлиэтэннэ, бу иһигэр Саккырыырга – 26, Кустуурга – 3, Дьарҕаалаахха 3 оҕо төрөөбүтүн туһунан судаарыстыбаннай аакта оҥоһулунна.
Улууска быйыл 8 саҥа ыал эбилиннэ: Саккырыырга 7, Кустуурга 1 кэргэннии буолуу аакталара оҥоһулуннулар.
2019 сылга улууска 2 ыал кыһыл көмүс үбүлүөйдэрин бэлиэтээтилэр: 1969 сыллаахха балаҕан ыйын 1 күнүгэр Аллараа-Бытантай нэһилиэгин сэбиэтигэр 6№-дээх аакта суруллан Мария Николаевна, Дмитрий Александрович Аммосовтар ыал буолбуттар, 1969 сыллаахха балаҕан ыйын 10 күнүгэр Үөһээ-Бытантай нэһилиэгин сэбиэтигэр 6№-дээх аактатыгар киирэн Зоя Васильевна уонна Тимофей Константинович Сотрудниковтар кэргэннии буолбуттара бигэргэммит.
50 сыл устата куруук бииргэ эйэ-дэмнээхтик олорор дьол хас ыал аайы тиксибэт. Маннык уһуннук өйөһөн-өйдөһөн кэлбит ыал аҕыйах. Күүстээх таптал, бэриниилээх буолуу, бэйэ-бэйэҕэ убаастабыл, өйдөһүү баар буоллаҕына кыһыл көмүс үбүлүөйгэ тиийэр дьол тиксэр. Түгэнинэн туһанан, кыһыл көмүс үбүлүөйдээх дьоммутун ис сүрэхпиттэн эҕэрдэлиибин. Бу маннык мэлдьи илии илииттэн сиэттиһэн, өйдөһөн-өйөһөн өссө да уһуннук олороллоругар баҕарабын. Олоххо дьулуурдара өссө күүһүрдүн, кэнчээри ыччаттара чэчирии сайыннын, дьол, эйэ аргыстаах өссө да ыалдьыбакка уһуннук олордуннар!
Кыһыл көмүс уруу үбүлүөйдээх күнүн бэлиэтиир дьоро тэрээһиҥҥэ улуус баһылыга Гаврил Горохов, баһылык солбуйааччыта Раиса Старостина, дьиэ кэргэн салаатыттан Антонина Юмшанова, Түгэһиир нэһилиэгин баһылыгын солбуйааччыта Алексей Слепцов, ЗАГС салайааччыта Анна Слепцова, Зоя Васильевна өр сылларга бииргэ үлэлээбит «Хаарчаана» уһуйаанын сэбиэдиссэйэ Любовь Стручкова, үөлээннээхтэрэ — «Үпэндьэл» эбээлэр бөлөхтөрө, бииргэ үөрэммиттэрэ үөрүүлэрин үллэстэн дьаһалта дьиэтигэр мустаннар эҕэрдэ эриэккэһин, алгыс тыл маанытын анаатылар
Ааптар: Сардаана Копырина, Эбээн-Бытантай улууһа
Ыал ийэтинэн диэн мээнэҕэ этиллибэтэх. Дьиэ кэргэн бигэ тирэхтээх, дьоллоох дьиэ кэргэн буолара биир үксүгэр ыал ийэтиттэн тутулуктаах. Кини мындырыттан, тулууруттан, өйүүрүттэн.
Өрөспүүбүлүкэбит оройуоннарыгар элбэх оҕолоох, нэһилиэккэ үтүө холобур буолар ийэлэр элбэхтэр. Бүгүн мин биир эдэркээн ийэ туһунан сырдатыам. Кини аата-суола Мария Александровна Оппудонова. Ньурба улууһун Маар нэһилиэгин биир бастыҥ мааны кийиитэ, 4 оҕо иһирэх ийэтэ, тапталлаах кэргэн.
— Мария, дорообо. Бастатан туран бэйэҥ дьиэ кэргэнин туһунан билиһиннэр.
— Мин бэйэм Ньурба оройуонугар Чаппанда нэһилиэгэр төрөөбүтүм, Маар уолугар кэргэн тахсан 12 сылын кийииттээн олоробун. Кэргэним аата Кирилл Егорович Яковлев, Маар нэһилиэгин баһаарынай чааһын салайааччыта. Бэйэм «Алгыс» норуот айымньытын киинигэр исписийэлииһинэн үлэлиибин. Биһиги дьиэ кэргэн 4 оҕолоохпут, үс уол уонна биир кыыс. Улахаммыт доруобуйатынан хааччахтаах, ол эрэн кэрэ куоластаах ырыаһыт уолбут Саша. Орто уол аҕабыт эдьиийиттэн хаалбыт оҕо Максим, кырабыт Даниэль уһуйаан иитиллээччитэ уонна соҕотох кэрэчээн кыыспыт Камелия.
Дьиэ кэргэнинэн араас күрэхтэргэ кыттан, улууспутугар үс төгүл «Сыл бастыҥ эдэр ыала» үрдүк ааты ылбыппыт. 2021 сылга Үлэ уонна социальнай харысхал министиэристибэтэ ыыппыт өрөспүүбүлүкэтээҕи дьиэ кэргэн үгэһин көрдөрөр, дьиэ кэргэни сомоҕолуур күрэххэ 3 миэстэни ылан үөрбүппүт. Нэһилиэк, оройуон култуурунай олоҕор куруук кыттар буоламмыт, дьиэ иһигэр ырыа-тойук, айар-тутар үлэ күөстүү оргуйа турар буолан, оҕолорбут кыраларыттан айар куттаах эйгэҕэ иитиллибиттэрэ. Кэргэммин кытары кэрэҕэ, сырдыкка тардыһыыга, чөл олоҕу тутуһууга сүрүн болҕомтобутун уурабыт уонна оҕолорбутун олоххо субу курдук көрүүлээх иитэргэ дьулуһабыт.
— Эһиги ыал күҥҥэ көрбүт соҕотох кыысчааҥҥыт ситиһиитэ элбэх эбит. Ол туһунан сырдата түһүөҥ дуу?
— Кыыспыт кыра эрдэҕиттэн култуура киинигэр улааппыт оҕо буолан, үс сааһыгар бэйэтэ баҕаран туран сыанаҕа ыллаабыта. Оҕом ыллыан, үҥкүүлүөн баҕарарын көрөөт, бэйэм дьарыктаабытынан барбытым. Билиҥҥи сайдыылаах үйэҕэ куйаар ситимэ баар буолан, оҕом араас куонкурустары булан көрөрө, караоке ыллыыра. Ити курдук сыыйа-баайа үөрэнэн, ырыа күрэхтэригэр кыттар буолбута уонна гран-при кыайыылааҕа буолбута. Камелиям сыанаҕа тахсарыттан хара маҥнайгыттан хараҕа уоттанар оҕо. 7 саастааҕар Дьокуускай куоракка «Хаарчаана Куо» куонкуруска кыттан көрөргө санаммыппыт, кыыспыт туттара-хаптара мааны буолан биэрдэ, вице-мисс үрдүк аатын ылан Москва куоракка «Мини мисс Россия» кыттарга ыҥырыы сурук туттубут! Ол курдук улахан таһымнаах күрэххэ кыттаары модель буоларга туруммута, күүстээх үлэ барбыта. Бу барыта дьиэбитигэр бэйэбит дьарыктанабыт, дэриэбинэҕэ олорон эрэ, бэйэҥ кыһаллан үлэлээтэххинэ эрэ, сыалгын ситиһэҕин. Онтон Москваттан кыайыы-хотуу үктэллээх кэлэн, дьэ, араас куонкурустарга ыалдьыт быһыытынан ыҥырар буолбуттара, фотосессияларга кыттар буолбута. Ааспыт 2021 сылга эмиэ ыҥырыы тутан Москваҕа «Miss World Russia» кыттан кэллибит, «Мини вице-мисс” үрдүк ааты тутан үөрүү-көтүү үктэллээх дойдубутугар кэлбиппит. Кыыһым үөрэҕэр туйгун, оскуолатааҕы медиацентр эдэр кэрэспэдьиэнэ.
— Эн санааҕар кыыс оҕону иитиигэ сүрүн болҕомтону туохха ууруохха сөбүй?
— Мин тус бэйэм санаабар, кыыс оҕону кыра эрдэҕиттэн «эн кэрэҕин, эн саамай кэрэҕин, эн нарыҥҥын, эн сэмэйгин, үтүө киһигин» диэн үөрэтиэххэ наада дии саныыбын. Кыыс оҕо ийэ холобурунан улаатар дии саныыбын, ийэ киһи дьиэтигэр кыраһыабайдык, ыраастык, мичилийэ тутта сырыттаҕына, кыыс оҕо ийэм курдук буолабын диэн улаатар. Ас астааһыныгар «мэһэйдээмэ» диэн буолбакка, кыратыттан бииргэ астаан, бэл, дьиэ иһин минньигэс сыттаах аһылык сытынан тунуйдаҕына даҕаны, дьиэ иһэ хайдах эрэ олох атын тыыннанар. Ийэ кыыһынаан дьүөгэ буолуохтаахтар дии саныыбын. Миигин ийэм оннук улаатыннарбыта, мин ийэбиттэн үөрэммиппин олохпор сөпкө туһанабын дии саныыбын.
— Хайа баҕарар дьиэ кэргэн оҕолоро бигэ тирэхтээх, үтүө дьон буола улааталларыгар баҕарар. Оҕону иитиигэ чуолаан тугу бигэргэтэн этиэҥ этэй?
— Мин санаабар, бастатан туран, оҕону иитиигэ биһиги дьиэ кэргэн үтүө дьон буола улааталларыгар, аһыныгас сүрэхтээх, дьоҥҥо-сэргэҕэ убаастабыллаах сыһыаннаах буолууга сүрүн болҕомтобутун уурабыт. Гаджеттарынан буолбакка, остуол оонньуутунан да буоллун, дьиэни ыһар да оонньуулары оҕолорбутун кытары тэбис-тэҥҥэ оонньуубут, дьиэ кэргэнинэн, нууччалыы эттэххэ, «мотивирующай», олоххо үөрэтэр киинэлэри көрөбүт, онтон ону бары олорон ырытабыт. Булгуччу күннээҕи сонуммутун кэпсэтиһэбит, хайаан да оҕолуун кэпсэтии баар буолуохтаах дии саныыбын, оччоҕо эрэ оҕо аһаҕастык саҥара, кэпсэтэ, санаатын этэ үөрэнэр. Оҕолорбутугар саамай биһиги — ийэлээх аҕа холобур буолабыт, онон бастатан туран бэйэбититтэн саҕалыахтаахпыт дии саныыбын. Уонна хаһан даҕаны бэйэбит оҕолорбутун атын оҕолорго холообокко сылдьыахтаахпыт. Уонна элбэхтэ дьиэ кэргэнинэн бииргэ атаарыыга болҕомто уурабыт.
— Билигин аныгы оҕо аахпат буолла диибит. Оҕону ааҕыыга хайдах сыһыарарга тус санааҥ.
— Оҕону отой кыратыттан кинигэҕэ сыһыарыахха наада, бастаан уруһуйунан, хартыынканан кэпсээн үөрэтэбит, улаатан истэхтэрин аайы тыллар эбиллэллэр, аны дьэрэкээн ойуулартан буукубаларга көһөбүт, ол курдук эбиллэн тыллары холбуубут. Биһиги бу курдук ааҕарга үөрэппиппит, маннык буолуохтааҕын курдук, ааҕары түргэнник ылыммыттара. Кинигэ арааһыттан хас биирдии дьиэ кэргэҥҥэ баар буолуохтаах дии саныыбын. Кинигэ ааҕыытыгар күҥҥэ биирдэ бэриллэр бириэмэ тыырабыт, кыралыын улаханныын бары кинигэ тутабыт. Билигин араас интэриэһинэй, үөрэтэр, сырдатар кинигэлэр элбэхтэрэ үөрдэр.
— Эһиги дьиэ кэргэн туох үгэстээххит?
— Дьиэ кэргэнинэн үгэскэ кубулуйбут сынньалаҥмыт биһиэхэ элбэх. Тэлгэһэ ыһыаҕыттан саҕалаан Сана дьылга тиийэ. Дьиэ кэргэн ыһыаҕар тэлгэһэбитин сахалыы тыыннаан киэргэтэбит, салама ыйыыбыт, сахалыы ас астыыбыт, саха үҥкүүтүн толоробут, атах оонньуутун ыытабыт. Бу үгэскэ кубулуйбут биир сүдү бырааһынньыкпыт буолар, ону таһынан Маска тахсыы күнүн көрсөбүт, араас бэлиэ күнү барытын дьиэ кэргэнинэн ылабыт.
— Дьиэ-уот тупсаҕай көстүүлэнэригэр эмиэ бэйэҥ сыраҕын уураҕын. Ол туһунан.
— Билиҥҥи үйэ сиэринэн улахан куораттарга фотозона муода буолан турарын билэбит, ону кытта тэҥҥэ мин хас бырааһынньык аайы фотозона оҥорорбун сөбүлүүбүн. Тиэмэтин талан, өҥнөрүнэн тыыран, былааннаан оҥорорбун сөбүлүүбүн. Мин сыаллаахпын, ол сыалбын ситиһэрбин сөбүлүүбүн. Кэргэним өйөбүлүнэн барыта кыаллар. Билигин өссө «Оформление праздников» диэн кууруска үөрэниэхпин баҕара сылдьабын.
— Эдэр ийэлэргэ, дьиэ кэргэттэргэ сүбэҥ-амаҥ, баҕа санааҥ.
— Этэргэ дылы «погода в доме», дьиэ чөл эйгэтэ ыал ийэтиттэн тутулуктааҕын биһиги, ийэлэр, ону умнуо суохтаахпыт дии саныыбын. Оҕону иитии улахан эппиэтинэстээх, төлөммөт, солбуллубат ыарахан үлэ. Оҕо ийэлээх аҕатын сыһыаннарын көрөн улаатар, дьиэ иһинээҕи сыһыаҥҥа болҕомто ууруохпутун наада. Дьоллоох дьиэ кэргэҥҥэ — дьоллоох оҕолор улааталлар. Баҕарыам этэ барыгытыгар доруобуйаны, иллээх-эйэлээх олоҕу, тус санааҕыт барыта туола турдун!
— Мария, эйиэхэ махтал, дьиэ кэргэҥҥэр доруобуйаны, ситиһиини баҕарабын.
Кэпсэттэ Анна СЛЕПЦОВА.
От ыйын 8 күнүгэр Арассыыйа
үрдүнэн Дьиэ кэргэн, таптал уонна бэриниилээх буолуу күнэ бэлиэтэннэ. Дьиэ
кэргэн уонна ыал буолуу суолтатын туһунан, элбэх оҕолонуу үчүгэй эрэ өрүттэрдээҕин
10 оҕону иитэн таһаарбыт Герой ийэ Дария
Федоровна Яковлева кэпсиир.
– Мин
бэйэм Ньурбаттан, Үөһээ Бүлүүттэн төрүттээхпин. Ньурба улууһун Маарыгар улааппытым.
Бэрт
дьикти дьылҕалаах, ураты олохтоох дьонтон төрөөбүт-үөскээбит киһибин. Аҕабар
тохсус оҕобун, ийэбэр – иккис. Аҕам 1808 сыллааҕы төрүөх киһи, мин ийэм иннинэ
үс инники кэргэнигэр табыллыбатах, өлүтэлээн испиттэр. Бастакы кэргэниттэн 4,
иккиһиттэн 3, үсүһүттэн 1 оҕолоох хаалбыт огдообо киһи уоттаах сэрии ыар
сылларын саҕана биир да оҕотун кимиэхэ да биэрбэккэ, барыларын соҕотох ииппит.
Кыра оҕото биэһигэр эрэ сырыттаҕына, үһүс кэргэнэ анараа дойдулуур. Хара тыаны
бүрүнэ сылдьан бултуур, сылгы көрөр. Ол сылдьан 23 саастаах кыыһы бэлиэтии
көрөн, былыргылыы суорумньу көмөтүнэн, “Миэхэ киһи наадыйара барыта баар,
дьахтарым эрэ суох” диэн кыыс дьонугар илдьиттээн, мин ийэбин, 23 эрэ саастаах эдэр кыыһы кэргэн
кэпсэтиннэрэн, сүктэрэн ылар.
60-чалаах
киһиэхэ кэлэн ийэм 7 оҕолонор. Тыыннаах хаалбытынан уопсайа 13 оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ
улааппытым.
Аҕам
барахсан оҕо, сиэн бөҕөтүн көрөн 95 сааһыгар, нэдиэлэ эрэ курдук ыалдьа түһэн
баран бараахтаабыта. Оттон ийэм суох буолбута быйыл 3 сыла.
Мин билигин 70-чалаах киһибин. 67 сааспар диэри ийэбиттэн харыс да халбарыйбатах, ийэ тапталыгар бигэнэн олохпун олорбут дьоллоох киһибин диибин.
2 оҕо диэн олус аҕыйах. Ол икки оҕолоруҥ улаатан баран атырдьах маһыныы арахсан, иирсэн хааллахтарына бүтэҕин. Оттон үһүс оҕо баар буоллаҕына син биир уопсай тылы булларар, эйэлэһиннэрэр.
Ньурба
улууһун Маарыгар олорбуппут. Онно улаатан, оскуолаҕа үөрэнэн, Бүлүү педучилищетын
бүтэрбитим. Ол үөрэнэ сылдьан физкультурнай салааҕа үөрэнэр Дмитрий Николаевич
Яковлев диэн уолга 1971 сыллаахха кэргэн тахсыбытым. Кини эмиэ элбэх оҕолоох
ыал тохсус оҕото. Кырдьаҕас дьон ииппит оҕолоро буоламмыт, үйэбит тухары
ийэбитин-аҕабытын кытта олорбуппут. Сэттис оҕобун төрөөбүтүм кэннэ эрэ аҕам
барбыта. Ийэм 10 оҕобун барыларын оҕолообута.
50 сыл
бииргэ – 10 оҕо, 40-ча сиэн
– 7
уол, 3 кыыс оҕолоохпут. Бары үрдүк үөрэхтээх, идэлээх, үлэһит дьон. Этэҥҥэ ыал
буолан олороллор.
Кэргэним,
аҕабыт 20-чэ сыл Ньурбаҕа СПТУ-га, онтон Маар орто оскуолатыгар учууталлаабыта.
Мин 35 сыл алын кылаастары үөрэппитим, 10 выпустаахпын. Оскуолаҕа үлэбит
таһынан наар 30-ча төбө сүөһүлээх буоларбыт.
Ыал буолан олорбуппут 50 сылын туолуохтаах. Билиҥҥитэ 40-ча сиэннээхпит. Өссө да эдэрдэрбит диибит, хос сиэн кэлиэ эрдэ.
2006
сыллаахха кыра кыыс оскуоланы бүтэрбитигэр, оҕолорбутун батыһан, куоракка көһөн
кэлбиппит. Оҕолорбут кыттыһан, биир сүбэнэн Покровскай тракка дьиэ тутан
биэрбиттэрэ. Гааһа суох буолан, сааһырбыт дьоҥҥо оһоҕу оттон олоруу уустук
соҕус этэ. Ыал буолбуппут 45 сылыгар оҕолор 2 хостоох кыбартыыра атыылаһан
бэлэхтээбиттэрэ. Онон толору хааччыллыылаах дьиэҕэ кыстыыбыт, чааһынай
дьиэбитин сайылыыр даача оҥостобут.
Бу
коронавирус кэмигэр чааһынай дьиэлээх
буолан абыранныбыт. Сиэннэр кэлбэт-барбат буола сылдьан баран, кыралаан
көрсөр буолан эрэрбититтэн үөрэбит.
– Дьиэ кэргэҥҥитигэр үтүө
үгэстээххит буолуо?
– Үйэм
тухары оҕону кытта үлэлээбит, буукубанан оонньообут киһи буоламмын улахан оҕом
оскуолаҕа барыаҕыттан ыла “Кэнчээри” диэн дьиэ кэргэн хаһыатын таһаарар
буолбуппут. Ол бастаан, учуутал буолуом иннинэ, үөрэнэ сылдьан быраактыкаламмыт
учууталым дьиэтигэр эркин хаһыатын көрбүтүм. Ыал буоллахпына хайаан да маннык
хаһыат оҥорон ыйыыр буолуохпут диэн баҕа санаа оҥостубутум.
Ол
курдук бастаан улахан оҕом оскуолаҕа киирбитин үөрүүтүгэр тахсыбыт хаһыат наар
тахсар буолбута. Хас биирдии оҕо төрөөбүт күнүгэр, үөрүүлээх күннэргэ хаһыат
уруһуйдуурбут. Оҕолор бэйэлэрэ айбыт хоһооннорун киллэрэрбит. Оннук хас биирдии
оҕоҕо ыал буолуор диэри киниэхэ анаммыт нүөмэрдэр тахсаллара.
Элбэх оҕолонор үчүгэй. Бары бэйэ-бэлэрин өйөһөллөр, олоххо тирэхтээх, эрэллээх буолаллар эбит. Эттим дии, оҕолорбут дьиэ тутан биэрбиттэрэ, кыбартыыра атыылаһан биэрбиттэрэ диэн. 1-2 оҕо маны кыайыа этэ дуо?
Ону
таһынан оскуоланы бүтэрдэхтэрин аайы “Выпускник” диэн хаһыат таһаарар этибит. Ыраах
үөрэнэ сылдьар устудьуоннарбыт хайаан да ол хаһыаты баттаһа хоһоон суруйан почтанан
ыыталлара.
Саамай улахан
баай — оҕо
– Куоракка
көһөн кэлэрбитигэр илдьэ кэлбит малбытын 2007 сыллаахха уокка былдьатан
кэбиспиппит. Элбэх хаһыат онно суох буолбута. Ол эрэн төһө баарынан мунньан, бу
мин дьиэ кэргэним туохха да суураллыбат историята диэммин кинигэ оҥорон
таһаарыахпын баҕарабын. Онно суруйсубут суруктарбытын, хаһыаттарбытын, бэйэм
хас биирдии оҕом төрөөбүтүттэн саҕалаан, хайдах улааппытын туһунан
бэлиэтээһиннэрбин үйэтитиэхпин сөп этэ.
Үлэтэ
суох олорбутум 20-чэ сыл буолла. “Иһирэх ийэ, эйэҕэс эбээ” диэн оҕолорбуттан
эбэҕит туһунан өйдөөн хаалбыт үс түгэҥҥитин
суруйуҥ диэн сорудахтаан, ахтыы кинигэтин таһаарбытым. Дойдум, олорбут сирим 14
герой ийэтин туһунан “Ийэлэрбит – аанньалларбыт” кинигэ таһаарбытым. Салгыы 5-9
оҕолоох ийэлэрбит туһунан кинигэни бэлэмнээтим.
Билигин 3 эрэ оҕолоноот, элбэх оҕолоох аатыраллар. Оҕонон дьадайыы үйэтэ кэллэ. Былыр 5-6 оҕолоох ыалы аҕыйахтар диир буоларбыт.
Билиҥҥи ыччат сокуонунан ыал буолбакка эрэ бастаан олорон көрөр идэлэннэ. Ол аата хара маҥнайгыттан арахсар былааннаах олоҕун саҕалыыр. Туох эрэ буолла да, арахсан, өссө ордугу булар санаалаах олорор дьон олохторуттан туох аанньа тахсыай. Кэргэн таҕыстыҥ да, үйэҥ тухары бииргэ олоруохтааххын.
Былыр
биир хамнаһа суох оҕолонор этибит. Бэйэбит удьуорбутун уһатар, кэскилбит
тэнитэр санааттан.
Аймах,
уруу билсэ турарыгар олук уурааччылар биһиги буолабыт. Киһи 40-ча сааһыгар
тиийдэҕинэ эрэ аймахтарын билсэ сатыыр. Ол иннинэ солото да суох буолан,
чугасыһар санаа киирбэт эбит. Оҕолорум аҕаларын өттүнэн аймахтарын биллиннэр
диэн “Тумустар” диэн кинигэни суруйан бэчээккэ биэрэн сытыарабын.
Ыал буолуу-
үрдүк эппиэтинэс
– Оҕону иитии саамай сүрүнэ
туох диигиний?
– Уопсайынан,
бу олоххо саамай сүрүнэ – икки өттүттэн ыал буолуу. Саамай эппиэтинэстээх
хардыы – ол. Оҕо толору дьиэ кэргэҥҥэ иитиллиэхтээх. Билигин буоллаҕына биир
киһи хас да ойохтонуон, дьахтар эр киһитин сатаан өйдөөбөккө арахса охсуон сөп.
Киһи тугу барытын өйдүүр уонна кыайар эппиэтинэстээх буолуохтаах. Саамай улахан
эппиэтинэс – ыал буолуу.
Эр киһи уонна дьахтар үлэтэ диэн арааран кыраныыссалыыр буолан хаалбыттар. Бу кэргэнниилэр тэйсиилэригэр тиэрдэр дии саныыбын. Мин кэргэммин кытта кыһын ортото ойуурга мас мастыы барсар этим. Биһигиттэн ордук дьоллоох дьон суох буолара. Үйэбит тухары үлэбитигэр барытыгар бииргэ сылдьан элбэҕи кыайабыт.
Билигин оҕолорун эбэлэригэр быраҕан кэбиһэр ыаллар бааллар. Ол аата эппиэтинэһи сүгэллэрин куттаналлар. Ыал буолан баран оҕоҕун бэйэҥ иитэр тулхадыйбат эбээһинэстэнэҕин эбээт.
Мин
аҕам кырдьаҕас киһи оҕолорун бэйэтэ ииппитэ, онтон өссө ыал буолан элбэх оҕону
холбуу тутан ииппитэ – барыта олоххо
эппиэтинэстээх буолуу көстүүтэ эбит.
– Билигин киһи барыта элбэх
оҕолонуон харчы кырыымчык диибит ээ…
– Эс,
доҕоор, билигин дьахтар төрөөтө да, ботуччу харчы биэрэллэр, иккис оҕоҕо – дьиэ
туттар сир, үһүс оҕоҕо – дьиэ кирэдьиитэ көҕүрүүр, араас элбэх чэпчэтиилэр
бааллар, элбэх оҕолоох ийэ аатын сүгэллэр.
Мин
10 оҕолонорбор оннук суох этэ. Төрөөн баран 56 хонук сынньанаҕын, ыараханнык оҕоломмут,
хааныҥ барбыт буоллаҕына 70 хонук бэриллэр. Онтон үлэҕэр тахсыахтааххын.
Билиҥҥи ийэлэр курдук хастыы эмэ сыл оҕоҕо олорбоккун. Оҕолор бэйэ-бэйэлэрин
көрсөн улааталлар этэ.
Чэ, мин элбэх оҕолоохпунан туһаммытым диэн, оҕолорум үөрэххэ киирдэхтэринэ уопсайга миэстэ биэрэллэр этэ. Уонна артыыс буолбут кыыһым Елена Маркова, Герой ийэ оҕото буолан, Департамент нөҥүө миэстэҕэ туттарсан, Щепкин аатынан театральнай училищеҕа үөрэммитэ.
Сахалыы сиэри-туому тутуһабыт. Холобур, хат буолбут дьахтар эрдэттэн бэлэмнэнэрэ сыыһа дии саныыбын. Билигин УЗИ-га түһээт, ким төрүөхтээҕин билэн, бэлэмнэнэн барар буоллулар. Былыр хат дьахтары харыстаан дьоҥҥо мээнэ кэпсээбэт, кистиир буолаллара.
Биирдэ
бэрэсидьиэммит Михаил Николаев герой ийэлэри Элиэнэ очуостарыгар теплоходунан
күүлэйдэтэр үһү диэбиттэрин, миэхэ ол кэриэтэ ыраах үөрэнэр оҕом бырайыаһын
уйуналлара буоллар диэн аккаастанан кэбиспитим. Мин оннубар биир кырдьаҕас
баран, Элиэнэ очуостарыгар сынньанан кэлбитигэр, хата, үөрбүтүм.
Онон
“хамнаска” оҕолонор ийэлэр сыаналаабат буолаллара, ылар илии билбэт буолуон
сатаммат. Элбэх оҕолонуу ийэ муҥутуур дьоло буоларын үгүстэр билиэхтэрин
баҕарабын.
2000
сыллаахха “Дьоллоох оҕо саас” диэн Татьяна Гоголева тэрийэр куонкуруһугар
кыттыбыппыт. Төгүрүк остуолга оҕолор дьоллоох буолалларын туһугар бэйэбит
уопуппутун, билигин билбиппитин дьоҥҥо кэпсиэххэ диэн ыҥырыы таһаарбытым.
Дойдубар тиийэн куонкуруска кыттыбыт 7 планшеппытын, дьиэ кэргэн иһигэр
таһаарбыт хаһыаттарбытын, хас биирдии оҕобор анаан оҥорбут альбомнарбын илдьэ
сылдьан, 5 сыл устата “Этнопедагогика семьи Якволевых” диэн элбэх оҕолонууну,
ыал буолууну көҕүлүүр үлэни ыыппытым. Чугас улуустары кэрийбитим.
Элбэх
оҕолоох Герой ийэ аатын сүгэн, СӨ Ийэҕэ махтал бэлиэтин туппутум. СӨ үтүөлээх
учуутала буолбутум. Кэргэним – үөрэхтээһин туйгуна. Ытык ыаллар кинигэлэригэр
киирбиппит.
– Элбэх оҕолоох ыал оҕолоро
“кэһэйэн” бэйэлэрэ элбэх оҕоломмоттор
диэн баар…
– Оннук суох дии саныыбын. Оҕо
бэйэтэ кэһэйбэт. Мин 7 уоллаахпын, 3 эрэ кыыстаахпын. Эр киһи төрөөбөт, дьахтар
эрэ төрүүр кыахтаах. Ол аата мин удьуорум кийииттэр төһө төрүүллэриттэн
тутулуктаах. Саамай элбэх оҕолоох оҕом 7 оҕолоох. Иккилии эрэ оҕолоох уолаттар
бааллар.
Барыта
дьахтартан тутулуктаах диэтим дии… Билигин кыргыттар доруобуйалара кэбирээтэ,
мөлтөөтө дииллэр. Мин бастакы оҕобунуун төрүүр дьиэттэн 1,5 ый буолан баран
тахсыбытым, бүөрүм моһуоктаабыта. Аны оҕолонума диэбиттэрин үрдүнэн өссө 9
оҕоломмутум.
– Оҕолоруҥ доруобай, чэгиэн
буолалларыгар тугу гынар этигиний?
– Оҕо доруобуйатыгар ийэ
кыһаллыахтаах. Мин иккис оҕом алта ыйыттан сэттэ сааһыгар диэри наһаа
ыалдьыбыта. Маартан Маалыкайга диэри 6 ыйдаах оҕолоох трамвайынан айанныы
сылдьан бэйэм сыыстарбыт эбиппин. Онтон ыла бронхиальнай астма диэнинэн
эрэйдээбитэ. Сэттэ сааһыгар диэри бэйэм дьиэбэр укуоллуур буолуохпар диэри
ыарытыйара. Табаах сытыгар, бэл, дьэдьэн сытын ыллаҕына тыына хаайтаран барара.
Подмосковьенан, Дьокуускайынан барытынан эмтэнэ сатаабыппыт. Онтон “Физкультура
и спорт” сурунаалга Стрельникова тыыныы гимнастикатын таһаарбыттарын булан
аахпытым. Оруобуна мин оҕом курдук ыарыылаахтарга барсар эбит этэ. Сыл устата
оннук дьарыктаабытым кэннэ үтүөрэн барбыта. Ол оҕом билигин тутаах киһибит.
Уонна кыра кыыһым кыратык рахиттыы сылдьыбыта. Айылҕам миэхэ доруобай оҕолору
биэрбититтэн Айыыларга махтаныах эрэ тустаах эбиппин.
Биһиги
остуолбутугар хаһан даҕаны арыгы турбатаҕа, чөл олоҕу тутуһан кэллибит.
Эбээ, эһээ
сокуоннара
– Сиэннэриҥ сахалыы саҥараллар дуо?
– Ээ,
миэннэрэ бары сахалар. Билиҥҥи оҕо тулалыыр эйгэтэ барыта нууччалыы кутуллан
киирэ турар буолла. Аны бу ыарыынан сибээстээн “онлайн” диир үөрэхтэригэр эмиэ
барыта нуучча тыла баһыйар эбит. Онон нууччалыы иэҕиэхтэрин баҕараллар. Ордук
кыралар. Ону “эбээ, эһээ олох сахалыы эрэ өйдүүллэр” диэн сокуоннаахпын. Ол
иһин төрөөбүт тылларыттан тэйбэттэригэр биһиги кылааппыт эмиэ баар дии
саныыбын.
Куоракка
көһөн кэлэн баран бастаан бэлиэтии көрбүтүм: мин курдук эбэлэр сиэннэрин
кытта нууччалыы кэпсэтэн муҥнаналлара этэ. Аҕа көлүөнэ дьиэ кэргэн
иһиттэн саҕалаан ыччаты төрөөбүт тылга сыһыарбатаҕына тыла суох хаалар
кутталлаахпыт.
Ол
эрэн Дьокуускайга оҕолорун сахалыы үөрэтиэн баҕарар төрөппүттэр олус элбэх
кыһалҕалары көрсөллөр. Быйыл 2 сиэним оскуолаҕа барыахтаах, сахалыы кылааска
хапсыбакка, нууччалыыга барарга күһэлиннилэр…
Биһиги
оҕолорбутугар манныгы өйдөтүөхпүтүн наада: атын тылы билбэт буолар кыбыстыыта
суох, бэйэбит тылбытын билбэппититтэн кыбыстыах тустаахпыт.
Биирдэ
Москваҕа “Бэс Чагда” санаторий бырааһа миигин көрөөт да, сахалыы кэпсэппититтэн
наһаа үөрбүтүм. Оттон манна биир да быраас мин саха сирэйбин көрөн туран,
сахалыы кэпсэппэт этэ…
Тылбыт
тыыннаах хаалара хас биирдии төрөппүттэн уонна эбэттэн, эһэттэн кытта
тутулуктаах.
Бэйэм
учуутал быһыытынан аныгы саха тылын учебниктарын уустугурдубуттарыттан сөрү диэн
сөҕөбүн. Аһара уустугурдар үчүгэйгэ тиэрдибэт буолуохтаах.
Киһи бэйэтэ
үлэлээн олоҕун оҥостуохтаах
– Оҕолорбун эрдэ тэйитэлээн
испиппит. Атын сиргэ оскуолаҕа
үөрэммиттэр бааллар, бары ыраах сылдьан устудьуоннаабыттара. Онуоха үлэнэн иитии
улаханнык көмөлөспүт буолуохтаах.
Сайын
аайы от үлэтигэр барытыгар бииргэ сылдьарбыт. Аҕабыт 7 уолун барыларын кус
оҕолорун курдук батыһыннара сылдьааччы, тиэхиньикэҕэ сыстаҕас оҥортообута.
Мин
ырыынак кытаанах үйэтэ бүрүүкээбитигэр, кыһалҕаттан иистэнньэҥ буола
сылдьыбыттаахпын. Оҕолорум атах таҥастарыттан саҕалаан, саҕынньахтарын барытын
бэйэм тигэр этим. Түүлээххэ элбэх оҕолонон баран биирдэ үөрэммитим.
Дэриэбинэбэр баар иистэнньэҥнэргэ дьиэлэригэр тиийэн, оскуолабар үлэлээн баран
өрөбүл күннэрбэр иискэ үөрэнэр этим. Түүлээҕи таҥастааһыҥҥа, сууйууга, имитиигэ
барытыгар дьонтон үөрэммитим. 3 кыыспын илдьэ олорон бары иистэнэр этибит. Кэлин
биэнсийэҕэ таҕыстахпына иистэниэм
диэбитим. Баһаарга уруккуттан муспут ииһим малын-салын былдьатан баран тохтоон
хаалбытым.
Билигин
иистэн тэйэн, сурук суруйууга киирэн хааллым.
Манан
киһи олох ханнык да балаһыанньатыгар сөп түбэһэн, уларыйан иһэр кыахтаах диэн
этэ сатыыбын.
Билигин кэргэмминиин иккиэн эрэ олоробут.
Оҕолорбут бары туспа ыаллар. Аҕабыт ыарытыйар буолан, кинини көрөбүн-истэбин.
2006
сыллааха көһөн кэлбит Дьокуускайбыт уонна билиҥҥи Дьокуускай олох атын-атыттар.
Сайдыы балысханнык барда. Куораппытыгар саҥа дьиэлэр ардах кэнниттэн тэллэй
бытыгырыырын курдук үүнэн тахсан иһэллэр. “Олохпут мөлтөх, итини биэрбэттэр,
маны оҥорботтор” диир дьону соччо сөбүлээбэппин. Киһи бэйэтэ үлэлээн олоҕун
оҥостуохтаах. Туох да босхо кэлиэ суохтаах.
Билиҥҥи кырдьаҕастар биэнсийэлээхпит эҥин дии. Мин дьоммор былыр суоҕа. Аҕам аҕыйах сыл биэнсийэ диэни ылбыта.
“Этэҥҥэ” диэн тыл суолтата күүстээх. “Оҕолорум этэҥҥэ сырыттыннар”, “бары этэҥҥэ эрэ буолуохха” диэтэххэ, чахчы, барыта этэҥҥэ салаллан иһэр.