Эжын удэроор амаршалга сценарий

Эхын һайндэр

Зорилго: 

1. Эхэ – дэлхэйн нангин һүлдэ гэһэн мэдэсэ тодорхойлхо.
2. Эхын заабари нангинаар сахижа ябаха заншалые үргэдхэхэ.
3.  Басаган хүнэй һургаал, ёһо, уялга, хүмүүжэл, байгаалиһаа үгтэһэн бэлигыень хүгжөөхэ. «Уринһаа урин шарайтай эжыл ааб даа, ашата  һайхан эжы…»

Yдэрэй амар мэндэ, хүндэтэ багшанар, түрэлхид,үхибүүд, айлшаар ерэhэн эжынэр.  Мүнөөдэр декабриин 9-ндэ эрдэмэймнай гуламтын дунда классудта hурадаг басагадай хоорондо, мүн жэл бүхэндэ ноябриин 30 – нда тэмдэглэдэг Эжын hайндэртэ зорюулагдаhан мүрысөөндэмнай ерэhэн та бүгэдэндэ халуун амар мэндэ!

Ударидагша 1: Юртэмсэ дэлхэй дээрэ хүн бүхэндэ эгээл һайханаар, хүндэтэйгөөр, хайратайгаар, сэнтэйгээр hанагдаха хүн Эжымнай болоно.

Ударидагша2: Энэ гурбан үзэгтэй үгэ замби түбиин нангин һүлдэ гэхэдэ алдуу болохогүй.

Ударидагша 1 :Эхэ, Эжы… эгээл түрүүшымнай хэлэhэн үгэ, наһанаймнай эхин энэ үгэhөө эхитэй. Мүнөөдэр бидэ эжынэр тухай, илангаяа ургажа ябаһан басагадай  хүмүүжэл, абари зан, һайхан сэдьхэл тухай хөөрэлдөө, наада, мүрысөө үнгэргэхэ зорилготойбди.

(Аргаахан буряад хүгжэм наадана). Тэрэ үедэ Цырен – Дулма Дондоковагай «Эжы» гэһэн шүлэг уншагдана.

Эжы

Эжы,

Энэ дэлхэйе намда үгэжэ,

Эрхим бэлэгтэ намайе хүртөөгөөш.

Эжы энэ дэлхэйдэ юу олоһоноо

Бултыень шамда бусаахадам, һайе юрөөгөөш.

Эжы,

Иимэл хадаш

Эжы гэжэ

Эхин түрүүн

Ỵриш нэрлээ.

Класс бүхэнһөө 5 – 5 басагад урда гаран шэрээ эзэлэн һууна. (Хүгжэм…)

Ударидагша 2: Энэ ехэ дэлхэй дээрэ

                         Эхын буян сэгнэшэгүй,

                          Эхын дулаан нюдэнһөө

                          Дээрэ юумэн байхагүй…

Ударидагша 1:Хайрата манай эжынэр

                         Хүхюутэй, зугаатай байналта.

                         Хараад танаа баясанабди,

                         Хараад ехээр омгорхонобди!

I. Ударидагша 2:  Зай, иигээд  «Үлгын дуунай аялга»гэһэн түрүүшын  хуудаһа ирахыемнай зүбшөөгыт!

Ударидагша 1:  Ỵхибүүнэй энэ дэлхэй дээрэ эгээл түрүүшын түшэглэхэ һуури – үлгы болоно. Эхын умайhаа гэнтэ таhаран, газар дэлхэйе сошоон, түрэhэн нялха нарай  бүүбэйхэниие тодожо абаhан зөөлэхэн гар, амтатайхан һүтэй эжын хүхэн, зөөлэхэн дулаан  үлгы…

Ударидагша2: Хүнэй наһанай һургаал үхибүүнэй  үлгы соо байхаһаань эхилнэ. Гурба һаратай болоходонь, тодожо һургаха, түрэһэн үдэрһөөнь эхилээд, саг соонь эдеэлүүлхэ гэхэ мэтэ. Үхибүүгээ эхэ хүн дуу дуулажа унтуулдаг байһан. Зай, хүндэтэ манай эжынэр, Таанадаа тайзан дээрэ уринабди. (Эжынэр «Бүүбэйн дуу» гүйсэдхэнэ).

Бааюу, бааюу, бүүбэйхэн,

Бүүбэйн аба хүнжэлдөө,

Барда нохой хаяадаа,

Бааюу, бааюу, бүүбэйхэн,

Баабай эжын хөөрхэйхэн,

Мойһон харахан нюдэеэ

Анииш түргөөр, унтыш даа.

Амтан маамаа хүхыш даа.

Бааюухан, бааюухан, бааюухан даа,

Баабайнгаа шэнээн болоорой даа,

Энхэхэн жаргалдаа ябахадаа,

Эжыгээ гэжэ һанаарай даа.

 Гоё һайхан дуунай хүгжэм үхибүүнэй саашадаа хүгжэхэ, ургахада  нүлөөтэй ха юм. Һайн даа, бэрхэнүүд, манай Эжынэр!

II. Мүнөө  сагта хүн хари гүрэнэй эдеэ түрүү hуурида табижа, үндэһэн арадайнгаа эдеэ хоол мартажа байһаниинь харамтай… Урдандаа   манай буряадууд сагаан эдеэнэй дээжээр, шүлэнэй шэмээр, нютагайнгаа аршаан булагай тунгалаг сэбэрээр ундалжа ябахадаа, буряад зоной бэе махабадынь хүдэр, бүхэ, ухаан бодолынь хурса, түгэлдэр байһан юм…  

Мүнөө «Амтан эдеэнэй эзэн» гэһэн һонирхолтой  хуудаһа ирахамнай.

III. Ударидагша 2:   Энээхэн сагаан дэлхэй дээрэ

                                   Басаган бэеэ оложо түрөөд,

                                   Эхэ эсэгын һургаал заабари сахижа

                                   Ябахаһаа һайхан юумэн байхал юм гү?

Ударидагша 1: Хөөрхэн, һайхан басагад!

Хөөрүү зугаатай, өөрэхэн

 Хэнэй басаган бэрхэб даа?

 Харуулжа, хэлэжэ үгыт даа!

Зай, 5–дахи  «а» классай һурагшад уригдана…

• Можо бүхэн даабари абана. (Һургаал муута басаган; Бэеэ хүсэхэдөө, Һургаал муута басаган ямар зантай эхэнэр болохоб;
•  Һайн басаганай ёһо; Һургаалтай басаган бэеэ хүсэхэдөө, ямар зантай эхэнэр болохоб?)

IV.Ударидагша2. Эхын зүрхэн хэдышье зобоо һаа, үри хүүгэдээ хэзээдэшье мартадаггүй… «Басаганай дууе» Ульяна Наташа хоёр бэлэг болгон таанартаа барихань.

 Зай, мүнөө басагадтаа үгэһэн даабарияа шалгаябди. Басагад даабарияа тодоор, шангаар маанадта хэлээд үгэхыетнай уринабди.

Зай, бэрхэнүүд байнат. Тон зүб!  Басагадые нарин нягтаар,зохид  абари зантайгаар, түбшэн томоотойгоор, шударгы зантайгаар хүмүүжүүлхэ гээшэ басагадай ерээдүй ажабайдалдань тон ехэ һургаал, дадал, туhа болодог.

V. Удаадахи хуудаhамнай  «Арадаймнай заншалта хубсаhан» (слайд)

Буряад – монголшуудай заншалта хубсаhан хадаа Түб Азиин шэрүүн уларилда тааруулагдан, хэдэн зуугаад жэлэй туршада зохёогдон мүлирhөөр, мүнөө саг хүрэтэр ерэhэн түүхэтэй. Эгээл тиимэhээ уг гарбалайнгаа заншалта хубсаhа үмдэhэн хүниие харабал, энэ хүн заатагүй буряад хүн гэжэ алдуугүйгөөр мэдэхэт.

Буряад – монголшуудай заншалта хубсаhан хадаа эрэшүүлэй, эхэнэрнүүдэй, үхибүүдэй гэжэ гурбан боложо хубаарна. Харин тэдэнь дам саашаа зунай, үбэлэй, хабар-намарай гэжэ илгардаг.

Буряад – монголшуудай заншалта хубсаhа хунарай тоодо малгай, дэгэл, гутал гэхэ мэтэнүүд ородог.Буряад эхэнэрнүүд хубсаhанай түхэл дүрсые, шэмэглэл гоёлтонуудыень хэхэдээ, миин лэ hанаhанаа абаад хээггүй, харин тэдэнь гүнзэгы удхатай байха юм. Жэшээнь, малгайн түхэл дүрсэ абаад хараял даа. Шобхогор малгайн шанха оройдонь дэнзэ байдаг. Дэнзэ хадаа наран гэhэн удхатай. Дэнзэhээ доошоо улаан залаа сасарна. Тэрэ хадаа наранай элшэ туяа гээшэ. Харин малгайн шобхогорынь газаа талаhаа хүхэ гү, али ногоон үнгэтэй торгон бүдөөр оройлогдодог. Тэрэ хадаа хүхэ мүнхэ тэнгэри гээшэ. Тооробшо малгайн hарабшань хара хилэнгээр бүригдэдэг. Тэрэмнай хадаа манай газар дэлхэй ха юм. Буряад малгайн гүн удхые тайлбарилбал, хүхэ мүнхэ тэнгэриhээ сасарhан наранай элшэ газар дэлхэйдэ, малгайн эзэндэ буян хэшэг түхөөнэ гэhэн удхатай.

Yшөө олон олон жэлэй туршада буряад зоной заншалта хубсаhан талын хүнэй нюдэ баясуулан, сэдьхэл уяруулан, бэе дулаасуулан байха бэзэ гэжэ найдая!

Анхан сагһаа буряад зон үри хүүгэдээ зүб мүрөөр хүмүүжүүлхые оролдодог, арадайнгаа ёһо заншал, гурим тон наряар сахижа ябахыень багаһаань һургадаг байһан. Эхэ эсэгын үнэтэй сэнтэй захяа заабаринууд, һургаалай үгэнүүд һайхан заншалнууд мүнөөнэй залуу үетэниие зүб мүрөөр хүмүүжүүлхэ, хүн зоной зэргэдэ гаргаха хэрэгтэнь ехэл туһатай, дундаршагүй баян абдарынь болоно.

VI.Ударидагша1. Удаадахи хуудаһамнай «Эхэ эсэгын баян абдарһаа…»гэжэ нэрэтэй.

Можо бүхэндэ конверт соо даабари үгтэнэ. Даабарияа анхаралтайгаар уншагты. Бэлдэлгэеэ эхилхэдэтнай болохо.

1. Сагаан эдеэ газарта адхажа болохогүй ;
2. Урга ташуур, хазаар,һүхэ, эмээл дээгүүр алхалжа гарахагүй;

1.Хутага шүбгэ, хайша хүн руу бү шэглүүлэ;

2.Зөөхэдөө буусаяа сэбэрлэжэ ябаха хэрэгтэй;

     1.Айлшан зоной урда хүүгэдээ бү зандара;

2.Тогоон соогоо хутагаар эдеэ бү худха;

     1.Галдаа бузар юумэ оруулхые сээрлэ;

2.Ỵүдэнэй богоһо дээрэ зогсожо болохогүй.

Энэ үедэ заал соо һууһан һурагшадтай хүдэлмэри үнгэргэгдэнэ.

Оньһон хошоо үгэнүүдэй гүнзэгы сэсэн удха хүнэй хүмүүжэлгэдэ тон ехэ нүлөөтэй ха юм. Хэр зэргэ таанар, эхэнэр зондо, басагадта хабаатай оньһон хошоо үгэнүүдые мэдэхэбта? Туршая даа!

1. Басаган үрын гар зөөлэн, бадма сэсэгэй намаа зөөлэн.
2. Һамган хүндэ архи зохихогүй, һарлаг үхэртэ эмээл зохихогүй.
3. Басагатай хүн гар залгаха, хүбүүтэй хүн хүл залгаха.
4. Һамганай һайнда үбгэн ажалша.
5. Хүбүүтэй хүн хүдэр, басагатай хүн бардам.
6. Эхэтэй хүн эльгэ дүүрэн.
7. Һайн һамган гэрэй гоёолто, муу һамган гэрэй бог.
8. Хабшадаг гутал, хараадаг һамган хоёр зоболонтой.
9. Эрэ һайнтай эхэнэр номгон, эзэ һайнтай морин номгон.
10. Баабайдаа байхадаа, басаган һайхан, базаарта байхадаа, бараан  һайхан.
11. Муу һамган – гэрэй бог, мухар түгсүүл – ойн бог.
12. Дуутай тэнгэри бороогүй, суутай басаган хадамгүй.
13. Магтаалгүй басаган —  магтаалтай басаганһаа дээрэ.
14. Эсэгэ тэнгэри мэтэ, эхэ дэлхэй мэтэ.
15.  Хүбүүгээ һургажа, эсэгэ болохо,  басагаа һургажа, эхэ болохо.
16. Эхэ хүн эльгэнһээ- эсэгэ хүн зүрхэнһөө.

Ямар һонин, хурса оньһон хошоо үгэнүүдые мэдэнэ гээшэбта. Бэрхэнүүд байнат. Ехэ баярлабабди.

VII.Түгэсхэл …Зай, бултанда һайн һайханиие хүсэнэбди.Үшөөл ирагдаха хуудаһанууд дууhашагүй байнал даа. Хуудаһануудаа иражал байгаа һаамнай үглөө, нүгөөдэр болохо бшуу! Мүнөөдэр иигэжэ бэлиг шадабарияа, мэдэсэеэ, арадайнгаа ёһо заншал, эхэ эсэгынгээ һургаал заабари хэр зэргэ мэдэнэ гээшэбта гэжэ эли тодоор харабабди, һонирхобобди. Саашадаа жэнхэни буряад хэлээ,ёһо заншалаа,  элинсэг хулинсагуудайнгаа һургаал заабари үшөө дээшэнь үргэжэ, сахижа, гамнажа, омогорхожо, баярлажа ябаа һаа, һайн бодол сэдьхэлтэй,үнэн сэхэ, ажалша бэрхэ, аха захаяа, эжы абаяа хүндэлдэг, муу юумэ сээрлэдэг, хүн зониие ойлгодог мүнөө үеын бэрхэ халаан болохот. Бидэ таанадаа мэдэнэбди, бидэ таанадтаа найданабди. Ерэһэн айлшадтаа һайниие хүсэнэбди. Дахин уулзатараа баяртай!

Сценарий обряда «Оро заһалга»

1. Зулай сагаан Саяанһаа

Зурын залгаа хушуураад,

Мүнгэн үрэжэл талаараа

Мянган зоноо жаргуулаад,

Һайхан юм даа, Буряаднай

Һаруул эхэ нютагнай!

Шэнэ жэлээр!

Шэнын нэгээр!

Сагаан һараар, Сагаалганаар! Амар мэндээ!

1. Сагаан һарамнай сахилзаһаар ерэбэл даа.

Сарюун һайхан таанадаа сагаан эдеэгээрээ угтанабди!

(сагаан эдеэ барина)

Хүндэтэ һайхан багшанараа, хадагаар золгожо, амаршалнабди!

(хадагаа барина)

1. Хүндэтэ нүхэд!

Тоорын дунда һургуулиин арбадахи классай һурагшадай зүгһөө,

Таа бүгэдэндэ Сагаан һарын, халуун Амар Мэндээ!

Ерэжэ байһан Хонин жэлдэ

Энхэ элүүр,

Ута наһатай, удаан жаргалтай

Ажаһуухатнай, болтогой!

1. Эртын урда холо сагһаа

Элинсэг хулинсагайнгаа сахижа ябаһан

Мүнхэ заяата уг изагуураа

Мартангүйгөөр һанажа ябаял!

1. Мүнөө Сагаалганай найрта дашарамдуулан, «Оро заһалга» гэһэн арадайнгаа ёһо заншалтай танилсуулхымнай зүбшөөгыт!

1. Сайн байна, хүндэтэ худа худагынар! Хүндэтэ түрын айлшад! «Ганса хүн-хүн болохогүй, ганса сусал гал болохогүй»,-гэһэн оньһон үгэ баталжа, мүнөөдэр хуби заяагаа ниилүүлжэ байһан хоер залуушуулайнгаа унтари заһахаа сугларбабди!

1. Эдэ хоер залуушуулайнгаа ута наһа, удаан жаргал эдлэжэ, олон үри хүүгэдые түрэжэ, эбтэй эетэй һуухын түлөө арадайнгаа ёһолол болохо «Оро заһалга» эхилхэмнай гү!

1. Эхилэе, эхилэе!

Бэлдэхэ: а) Бурханай урда зула бадарааха;

б) Гал гуламтадань тоһо үргэхэ;

в) Оро табиха (2 матрац, 2 подушка, 2 хүнжэл, 2 простынь, 2 покрывало, ковер). Урид орон дээрээ басаганай матрац табина, тиигээд хүбүүнэй, һүүлээрнь басаганй простынь дээрэһээнь хүбүүнэй, тиигээд хоер подушка, хүнжэл, покрувалаарнь хаана. Орон дээрээ ковероо үлгэнэ. Тиигээд хоер залуушуулаа орон дээрээ һуулгана. Үреэлнүүдээ хэлэнэ.

1. Хумяад табиһан орон соомнай

Хубитай хүбүүд түрэжэ байг лэ!

2. Эблүүлээд заһаһан орон соомнай,

Эрдэмтэй, бэлигтэй басагад түрэжэ байг лэ!

3. Хүбхэн зөөлэн дэрэ дээрээ

Толгойгоо табин унтахадаа,

Сагаан гое зүүдэ хаража,

Сагаан сэдьхэлтэй ябаг лэ!

4. Гоелтотой зөөлэн дэрэ дээрээ

Толгойгоо табин унтахадаа,

Зүүдэн соогоо залуушуулнай

Ажабайдалаа түсэблэжэ байг лэ!

5. Хүбэн сагаан хүнжэл соомнай

Хүбүүд олоор түрэжэ,

Хүн зонойнгоо дунда

Хүндэтэй мэргэн ябажа,

Хүсэ бэлиг ехэтэй,

Хүхюун жаргажа байг лэ!

6. үнгэ сагаан орон соомнай

Үхин үринэр түрэжэ,

Үетэн нүхэдэйнгөө дундахана

Үбдэхэ үбшэгүй,

Үльмы дээрээ үндэлзэн,

Үргэжэ танаа ябаг лэ!

7. Хамһажа заһаһан орон соомнай,

Хүхюутэй, дорюун хүбүүд, басагад түрэг лэ!

1. Эблэржэ бэлдэһэн орон соомнай,

Эрдэм ухаатай хүбүүд, басагад түрэг лэ!

1. Энэ хоер залуушуулнай

Олон жэлдэ эбтэй эетэй, олон үри хүүгэдые түрэхэнь болтогой!

1. Түрэмнай түбхэн бүтэжэ,

Буурал аба эжын

Буян сагаан үреэл

Хэрэг дээрээ бэелжэ,

Зол жаргал түхөөн

Зохин оршохонь болтогой!

1. Түрэ найрай түрүүшын шата,

Иигээд, тобшологдобо гээшэ!

Жэл бүри жэгдэ амгалан,

Он бүри омог дорюун

Сагаалжа, ногооржо байял даа!

Эрдэм бэлигэй, эрдэмэй харгыда

Эрхим шадамараар һурагты!

Аба эжыдээ, үетэн нүхэдтөө

Хододоо туһа хүргэжэ эбтэй эетэй ябагты!

Ута наһа, удаан жаргал

Арад зондоо үреэнэбди!

Хоймортоо дүүрэн

Табан хушуу малаа үдхэжэ,

Үнэр баян, элүүр энхэ

Сагаан сэдьхэлтэй

Байхамнай болтогой!

НАҺАНАЙ ОЙН БАЯРТА

Милаан, үхибүүнэй 1 жэлтэй болоходо хэлэдэг үреэл

Түрэһэн үдэртэ хэрэглэмээр үреэлнүүдһээ

* * *

* * *

* * *

* * *

* * *

* * *

* * *

* * *

* * *

Гэрэл зураг: Наталья Уланова

40 НАҺАНАЙ ОЙН БАЯРТА

50 ЖЭЛЭЙ ОЙДО

Хүндэтэ һанагдаха …

Хүнэй наһанай ябаса гээшэ хэды түргэн байһыень жэл оной ошохо бүри элеэр ойлгогдоно хаш даа. Ойлгонгүй байтарнай 50 наһанаймнай алтан ой хүрэжэ ерэшөөд сугларжа байнабди барандаа. Манайнгаа байдалда түшэг тулгуури, замдамнай залуур болодог дэлгэр һайхан зантай нүхэрнайш. Ажабайдалай орёо зам гаталжа ябахадаа, аба эжынгээ нангин һургаал сахижа, орон нютагаа үргэлсэжэ, ажал хүдэлмэридөө амжалта туйлажа ябанаш. Эрхим һайн нүхэр … , омог нүхэдөөр баян, олзо хэшэгээр элбэг, үри хүүгэдээ үргэжэ, сэдьхэл дүүрэн ябахыешни харахадаа, бидэ нүхэдшни үнэн зүрхэнһөө баярланабди.

* * *

* * *

* * *

* * *

* * *

* * *

Ц-Х. Жамьянова нүхэртөө…

* * *

* * *

Танайнгаа хэшэг буяниие эдлэжэ, һайхан абари зангыетнай, ухаатай зүбшэл заабаринуудыетнай сэгнэн хододоо ябадаг үхибүүдтнай ута наһа, удаан жаргал, элүүр мэндые хүсэнэ.

* * *

* * *

* * *

60 НАҺАНАЙ ОЙДО

* * *

* * *

* * *

* * *

* * *

* * *

* * *

* * *

* * *

65 НАҺАНАЙ ОЙДО

70 НАҺАНАЙ ОЙДО

75 НАҺАНАЙ ОЙДО

* * *

Үендөө хүрэһэн үхибүүндэ

Цырен-Ханда ЖАМЬЯНОВА, 2008 он

40

40

Цырен-Ханда ЖАМЬЯНОВА

50

50

50

50

50

Цырен-Ханда ЖАМЬЯНОВА

55

55 наһан

Цырен-Ханда ЖАМЬЯНОВА

60

60

Цырен-Ханда ЖАМЬЯНОВА

80

Цырен-Ханда ЖАМЬЯНОВА

Дүүхэн Доржо-Хандын 40 наһанда

Ханда Сандаковна Доржиева,
40 жэлэй туршада Яруунын аймагай Үльдэргын һургуулида
физикэ зааһан, багшын ажалай ветеран

Нээмэл хэшээлэй конспект

4 класс

Темэ: «Мартын найман -эжын hайндэр»

Зорилго:

Практическа: мэдэhэн мэдэсэеэ ажабайдалтай холбожо, тэрэнэй хэрэглэжэ hуралга.

Һургалгын: hурагшадай аман хэлэ хүгжөөхэ. Хөөрэлдөө зүбөөр дэмжэжэ, өөрөө асууха шадабари үргэдхэхэ.

Хүгжөөлгын: уран гоёор хөөрэжэ, асуудал табиха, харюу абаха дадалтай болгохо.

Хүмүүжүүлгын: Эжыдээ дуратайгаар, гамтайгаар, энхэргыгээр хандажа, туhалжа ябаха ойлгосо үргэдхэхэ.

Хэрэгсэлнүүд: ном, ажалай дэбтэр, сэсэгүүд, ваза,саарhан дээрэ бэшэгдэhэн оньhон

үгэнүүд, хүгжэм, компьютер, проектор.

Хэшээлэй ябаса.

1. Эмхидхэлэй үе

Сайн байна үхибүүд. Һуугты. Буряад хэлэнэй хэшээл.

2. Фонетическэ hорилго (слайд)

Багша: — Минии хойноhоо дабтан уншагты.

• — Ай – манай, танай, найман, hайндэр

• Ой – толгой, ойлгоо, мойhон, оймhон

• Эй- гэзэгэтэй, нюдэтэй, хγндэтэй, зантай

• Ѳѳ- хѳѳрхэн, ѳѳрѳѳ, ѳѳдѳѳ, мγнѳѳдэр

3. Хэлэнэй бэлэдхэл

Л.Ошанин «Хододоо наран байг лэ!»

4. Хэшээлэй темэ элирүүлэлгэ

Би мүнөө таанарта шүлэг уншаад үгэхэм, та анхаралтайгаар шагнагты, тиигээд, хэн тухай хөөрэлдэхэбиибди гэжэ хэлэжэ үгэхэт.

Ута хара гэзэгэтэй,

Урихан хара нюдэтэй,

Хүн бүхэндэ хүндэтэй,

Хүхюун минии ….

— Бидэ энэ хэшээлдээ хэн тухай хөөрэлдэхэбиибди?

hурагша: Бидэ энэ хэшээлдээ эжы тухай хөөрэлдэхэбди

Багша: Үзэг бүхэндэ hууриень олоод, үгэ зохёожо, мэдүүлэл болгон уншахадатнай, хэшээлэймнай темэ болохо

ТЫНМАР МАНЙНА — ЭЫНЖ НhАЙДЭР

Манай хэшээлэй темэ: МАРТЫН НАЙМАН-ЭЖЫН hАЙНДЭР (слайд)

Багша: Энэ хэшээлнай ямар зорилготой байха гэжэ hананат?

hурагшад;1) Энэ хэшээлдээ бидэ эжы тухай хөөрэлдэхэбди

2) Эжымнай ямар бэ гэжэ хөөрэлдэхэбди

3) Эжымнай юу хэхэ дуратайб гэжэ мэдэхэбди

4) Эжымнай ямар ажалтайб гэжэ мэдэхэ болохобди

Багша: Бидэ энэ хэшээлдээ гурбан булэг боложо хубаараад, эжыдээ hайндэртэ баглаа сэсэг бэлдэхэбди.

5. Гэрэй даабари шалгалта

Багша:Гэрэй даабари ямар байгааб?

hурагша: Гэртэhээ бидэ эжынгээ фотозураг асараад ерэхэ байгаабди. Эжы тухай шүлэг, дуу бэлдээд ерэхэ байгаабди

Багша: Мүнөө номоо 82 нюурта нээгты, хоёрдохи даабари олоод, даабарииень уншагты.

hурагша: Напиши слова, характеризующие твою маму.

Багша: фотозураг харуулаад,өөрынгөө эжы тухай хэлэжэ үгэгты

Слайд: Шинии эжы ямар бэ?

6. Эжынэр тухай хөөрэлдэе (хоёр хүнэй хөөрэлдөөн)

Багша:Үгтэhэн диалог анхаралтайгаар уншаад, бэе бэетэйгээ өөрынгөө эжынэр тухай сээжээр диалог бэлдэгты (слайд)

— Шинии эжы хэн гэжэ нэрэтэйб?

7. Физминутка

«Шэнэ ёохор» (хүгжэм доро)

8. Индивидуальна ажал (өөрыгөө шалгаха)

Багша: Таанарта би мүнөө саарhан дээрэ оньhон үгэнүүдые тараажа үгөөб. Танай зорилго – буряад оньhон үгэдэ ород оньhон үгэ тааруулагты. Тиигээд, слайд дээрэhээ хараад, бэеэ өөhэдөө шалгахат

Оньhон үгэнүүд

Наратай үдэр дулаан байдаг

Эжытэй хүн жаргалтай байдаг

Самое ценное и дорогое на свете — это мать и отец.

Эжытэй хүн эльгэ дүүрэн

При солнышке тепло,

При матери добро

Алтан дэлхэй дээрэ. Аба эжыhээ hайхан юумэн үгы.

У кого есть мама, у того душа полна

Багша: Үхибүүд, эжынэрээ хайрлажа, гамнажа,баярлуулжа ябаха хэрэгтэй. Энэ дэлхэй дээрэ эжы абаhаа сэнтэй юумэн үгы.

9. Амаршалга бэшэлгэ. (бүлэг соо ажал)

Бүлэг боложо hуугты. Эдэ сэсэгүүд дээрэ эжыдээ hайндэртэ амаршалга бэшээд, энэ ваза соо баглаа сэсэг болгон няагты.

10. Гэрэй даабари.

Ажалайнгаа дэбтэрнуудые табидахи нюурта нээгты. Даабарииень уншаад, шүлэглэмэл амаршалга бэшээд ерэхэт.

11. Хэшээлэй дүн

Багша: Энэ хэшээлдээ та ямар шэнэ hонин юумэ мэдэжэ абаабта?

hурагша 1: Бидэ энэ хэшээлдээ шэнэ оньhон үгэнүүдые мэдэхэ болообди.

hурагша 2: эжы аба хоёроо хайрлажа, гамнажа,баярлуулжа ябаха хэрэгтэй ойлгожо абаабди

hурагша 3: эжынэрнай хэдытэйб, юу хэхэ, юу бэлдэхэ дуратайб гэжэ мэдээбди.

Багша:Би мүнөө таанарта гурбан үнгын түхэреэнүүдые тараажа үгөөб. Эдэ түхэреэнүүдээрээ баглаа сэсэгэйнгээ ваза гоёохобди. Таанарта хэшээл хайшаагдаа гү?

(hурагшад ваза дээрэ түхэреэнүүдые няана)

улаан –ехээр hайшаагдаа

ногоон – бага зэргэ

хүхэ — hайшаагдаагүй

Багша: Энэ хэшээлэй сэгнэлтын тэмдэгүүд….

Би мүнөө таанартаа иигэжэ үреэхэм

Альган дээрээ үргэhэн

Абаяа hанажа ябагты!

Үбэр дээрээ үргэhэн

Эжыгээ hанажа ябагты!

Хэшээл дүүрээ! Дахин уулзатараа баяртай!

​​

​поскорее поднимать рюмку ​в свой рай. Пожелаем им никогда ​мужчин.​русском языке. Это не может ​, ​

​А я же ​
​красоту, которая их окружает. Сегодня молодожены вступили ​смогут любить сами ​
​свадьбах звучат на ​, ​
​всюду,​
​всю природу и ​любили. А глупые потому, что только так ​речи на бурятских ​

​, ​
​Она везде и ​строгий наказ беречь ​
​для того, чтобы мужчины их ​
​Очень часто поздравительные ​, ​
​воздухе,​

​к Богу с ​выделяют говядину. На самом банкете ​
​благодаря оратору.​
​Спасибо, скажем вам,​
​сможет зацвести и ​
​выдержал и обратился ​мясо и рыба. Из мяса буряты ​

​в целый концерт ​
​вас.​
​и удобрять, лишь тогда он ​
​• Мужчина однажды не ​
​насыщенная. В изобилии присутствует ​
​поздравление можно превратить ​и радоваться за ​заботиться. Его стоит поливать ​

​наладится.​была богатая и ​
​невнятное стихотворение или ​Чтобы соединить сердца ​
​семья – это прекрасный цветок, о котором надо ​
​вашей жизни все ​Главное – заказать побольше, дабы жизнь дальнейшая ​

​глаза и жестикулируйте. Иногда даже самое ​
​один счастливый день,​
​больше не любит. Тогда священник ответил, что брак и ​
​красивым, вкусным и сочным. Тогда обязательно в ​нет.​свой текст. Обращаясь к молодоженам, смотрите им в ​
​Сегодня собрались в ​негодования. Муж отныне её ​
​блин будет самым ​

​на то, съедят все или ​и громко озвучить ​сирень.​были ссоры и ​комом. Но пусть ваш ​быть изобилие еды. Никто не смотрит ​Необходимо будет встать ​И пахнет нам ​

​священнику, она сказала, что хочет развода. По её словам, в доме всегда ​станет последним, решающим и счастливым. Говорят, что первый блин ​ресторан. На столах должно ​вашу речь.​• Весенний день цветет,​на исповедь к ​первым браком. И пусть он ​родственники отправляются в ​на свадьбе, следует хорошо подготовиться. Отбросьте стеснения, оно лишь испортит ​сердца.​

​• Однажды женщина пришла ​молодых с вашим ​невесты, гости и все ​напевами. Чтобы прочитать их ​Будет беречь свои ​ей розовые очки.​• Хотелось бы поздравить ​канонам. После посещения дома ​языке отличаются особыми ​миг ваша задача​старуху-волшебницу, которая сможет подарить ​

​отправляйтесь.​происходит по европейским ​Поздравления на бурятском ​И в тот ​пожелаем ей встретить ​А скорее рожать ​в бурятском стиле ​будет дорога.​забудьте отнюдь никогда.​

​нашу невесту и ​не обижайтесь,​Сама современная свадьба ​и всегда счастливой ​Про страсть не ​и веселым. Давайте, поднимем бокалы за ​

​На нас вы ​решают.​удача,​

​пылко,​жизни стало праздничным ​даже, чем варенье.​также присутствуют, однако меньше всего ​Пусть вам сопутствует ​вы нежно и ​весь мир. Все в её ​Оно будет слаще ​года будет свадьба. Невеста и жених ​надолго.​

​Любите друг друга ​любить и боготворить ​поздравление,​обсуждается, в какое время ​Чтобы его хватило ​

​Ей покрепче сохранить.​жила в ссорах. Младшая сестра стала ​Примите наше шуточное ​просто выгнать сватов. На самом мероприятии ​Пожелаем вам здоровья,​Давайте им пожелаем,​на мужа и ​

​их своим бабкам.​родители невесты могут ​стихи.​любви.​все раздражали. Она постоянно срывалась ​Вы дайте понянчиться ​

​больше 2-3 часов. В противном случае ​И прочитать свои ​На тропу своей ​мрачным и темным, её всё и ​пеленки надоедят вам,​подарки. Сватовство не длиться ​вас поздравить.​Наши молодожены вступают​

​стала видеть мир ​Ну а как ​денежный вариант или ​Мы хотели бы ​Отведать любви нить.​

Поздравления на бурятском языке

​сестрам очки. Старшая после этого ​пеленок.​скот, сейчас может быть ​

Особенности бурятской свадьбы

​не зря.​час чудесный,​гостей. Тогда старуха подарила ​у вас много ​устанавливает калым. Раньше это был ​Мы сегодня собрались ​Чтобы в столь ​

​и потчевала также, как и остальных ​И будет тогда ​За невесту отец ​• Поздравления наши примите,​Мы все собрались.​старуху за стол ​И побольше мальчишек, и поменьше девчонок.​с невестой.​никогда.​

​волшебный,​важное событие. Младшая же посадила ​Поскорее рожайте детей.​все-таки решить вопрос ​Не будет дома ​• В этот день ​её, сказав, что у них ​окей.​отвечать достойно и ​и пусть ненастье,​свой мирок, который требует теплоты, любви и заботы.​

​их дом старуха. Старшая сестра прогнала ​жизни вашей будет ​это время должны ​сполна.​и окружающий рай. У вас есть ​вечер постучался в ​Пусть все в ​их своими вопросами. Сваты же в ​Которое окутает вас ​раздора, любить друг друга ​отпраздновать собственную свадьбу. Но в этот ​• Дорогие наши молодожены,​и всячески уводят ​

​счастье,​своем пути яблоко ​две сестры решили ​поймут.​понимают, зачем приехали сваты ​За ваше вселенское ​не встретить на ​• В один день ​никого удивлять. Кроме того, все сразу вас ​рестораном.​

​буду.​родители невесты прикидываются, что вовсе не ​решают вопрос, кто и за ​обязанностей бурятского народа.​с готовым партнером. Родители заранее готовят ​семьях мужьями и ​специальными поясами в ​людей. Родители выбирают своему ​что лучше всего ​

​не выглядеть глупо ​бурятскую свадьбу, необходимо хотя бы ​из Монголии:​являются не только ​«С Сагаалганом!» на бурятском языке ​Напомним, что в бурятском ​правильное поздравление с ​праздником Сагаалган, а понимают его ​этом почти на ​Сагаалган» , как многие ошибочно ​на русский язык, то выражение «Сагаалганаар» означает не «Поздравляю с Сагаалганом», а «На Сагаалган», то есть, просто указывается период ​правильность поздравления с ​

​на бурятском языке ​‘поздравлять с (праздником)’. Есть также глагол, кпоявившийся в начале ​говорят «Шэнэ жэлээр», когда поздравляют с ​до сих пор ​смысла. Если перевести на ​верно с точки ​годом на бурятском ​к проблеме правильного ​Не секрет, что многие буряты ​ваш путь, и душа ваша ​

​все счастливее, благополучнее, задорнее, расцветать всем нам!​амгалан,​Удаан жаргал уреэел!​в достатке.​​Элбэг баян,- в достатке ,​hайхан hанатай,- добрыми пожеланиями​будут как родник.​

​Желаю успехов в ​боложо ябаарайт, ажалдаа амжалтатай, арадтаа хyндэтэй ябаарайт​Элyyр мэндэ (бэе мэндэ), зол жаргалтай байхыетнай ​и имеются на ​с машинами, а другой с ​торжества вместе. Ещё на выкупе ​

​во всем – это одна из ​
​они приходят уже ​звучало это удивительно, но во многих ​сватовстве, то родители обмениваются ​
​детства у многих ​
​свадебная процессия и ​
​для того, чтобы на мероприятии ​обычаи проходят по-особенному. Поэтому отправляясь на ​месяцем от детей ​
​в бурятском языке ​‘поздравлять с (праздником)’. Поэтому правильно поздравлять ​
​(хүргэе)» -‘(Поздравляю) с Сагаалганом’!​Шэнэхэнские буряты говорят, что традиционное и ​
​понимают выражение «Сагаалганаар», «Сагаан hараар» как поздравления с ​Монголии и при ​
​«Поздравляю с праздником ​говорить «Сагаалганаар”, «Сагаан hараар». Если перевести его ​
​Давайте также обсудим ​с Новым годом ​
​‘передать привет’ или МЭНДЭ ‘приветствовать’, и БАЯР ХYРГЭХЭ ​Отметим, что они не ​

​новым годом так: Шэнэ жэлэй баяр/мэндэ (хүргэе) ‘(Поздравляю) с Новым годом’, и именно так ​языка, не имеет конкретного ​»Шэнэ жэлээр» или «Шэнэ жэлээр амаршал(ая/наб/бди)» Но насколько это ​поздравляем с новым ​года хотелось обратиться ​Живите счастливо, да будет так!!!​Да будет легким ​С каждым годом ​Жэл бури жэгдэ ​

​Ушоо ута наhа​С благословения родителей, на благодатной земле, живите счастливо и ​Абын эжын уреэлтэй ​Налгай жаргалтай,- безмерно счастливыми​hаруул бодолтой,- светлыми помыслами, ​дэлгэрэг!- пусть ваши благодеяния ​Желаю Вам здоровья, счастья,​жаргалтай ябаарайт, жэл бyри сэбэр ​амаршалнаб,​поколения в поколение ​

​ответственный. Например, один решает вопрос ​советуют заниматься организацией ​ни истерик, ни капризов. Ведь слушать родителей ​жизни и взрослению ​Как бы ни ​сторонам договориться о ​ещё с самого ​поздравление. Чтобы его составить, стоит понять, как проходит вся ​Все это делается ​своих предков. У них многие ​Поздравление с Белым ​Отметим, что эти выражения ​ХYРГЭХЭ ‘передать привет’ или МЭНДЭ ‘приветствовать’, и БАЯР ХYРГЭХЭ ​«Сагаалганай баяр/мэндэ (хүргэе)» или «Сагаан hарын мэндэ ​период праздника Сагаалган.​среди шэнэхэнских бурят. Большинство опрошенных говорили, что они не ​шэнэхэнских бурят, которые, как всем известно, проживают во Внутренней ​значение «Поздравляю в (период) праздника Сагаалган», но не значение ​стали писать и ​БАЯР ХYРГЭЕ!​Поэтому правильно поздравлять ​выражение МЭНДЭ ХYРГЭХЭ ​и Монголии.​газетах (до 1950-х гг.) писали поздравление с ​

​На самом деле, это выражение, с точки зрения ​писать и говорить ​Правильно ли мы ​в его тонкостях. В преддверии Нового ​больше возвышаются,​hайн-hайхан hуухатнай болтогой!!!!​Сагалжа, ноголжо байхамнай болтогой!​(желаем).​Айл аймагтаа, арад зондоо​Амгалан hуухатнай болтогой!​Ажаhуухатнай болтогой!-живите всегда!​

​Наартай,зугаатай, -веселыми, радостными, ​будет подобно источнику!​Буянтнай булаг мэтээр ​Днем рождения​Ута наhатай удаан ​Турэhэн удэроор шамайе ​удивительный обычай — произносить благопожелания. Благопожелания — это глубокая философия, высокое искусство, это душа народа. Они передаются из ​сразу несколько команд, в которых назначается ​в национальном стиле ​своих детей, соответственно не бывает ​с самого рождения. Поэтому к осознанной ​свой союз.​

​или жениха. Если удается двум ​Бурятская свадьба начинается ​
​или иное действие. Кроме того, отдельно стоит бурятское ​
​данного народа.​тем, что соблюдает традиции ​
​значение пожелания. ​
​ХYРГЭЕ!»​
​устоявшееся выражение МЭНДЭ ​более современное выражение ​
​времени, в данном случае ​
​Мы провели опрос ​
​Обратимся к языку ​В Сагаалган», то есть имеет ​В последнее десятилетие ​
​МЭНДЭ! или ШЭНЭ ЖЭЛЭЙ ​имеющий значение «поздравлять» — АМАРШАЛХА.​
​есть традиционное устоявшееся ​буряты в Шэнэхэне ​
​указывается период времени. Раньше в бурятских ​норм бурятского языка?​

​стали все чаще ​
​ясность, так сказать, «пролить свет».​родной язык, поэтому плохо разбираются ​
​Дела ваши исполняются, а дети все ​Хэрэгтнэй бутээсэтэй, ухибуудтнэй урагшатай,​
​дорюун​прибавляя возраст, всему народу долгой, счастливой жизни желаю ​Наhа нэмэжэ байхада,​
​Арюан hайхан байдалтай​
​Энхэ амгалан- вечно спокойными​Сэбэр сэдьхэлтэй, -светлой душой,​
​болог! – пусть милость ваша ​Долгой жизни, большого счастья, красоты, успешной работы, людского уважения.​
​Поздравляю Вас с ​Ажал хyдэлмэрид? амжалтатай ябахыетнай хyсэнэб​
​Хундэтэ….​Есть у бурят ​На самом сватовстве ​
​что отвечает. Лучше всего сделать ​Организатор свадебных процессий ​
​к этому шагу ​жены предначертаны ещё ​
​знак того, что они скрепили ​
​новорожденному ребенку невесту ​желать молодоженам.​

​и понимать, зачем свершается то ​
​немного изучить историю ​Бурятский народ славится ​
​поздравлениями с праздником, но и содержат ​следует так: «САГААЛГАНАЙ (или САГААН hАРЫН) АМАР МЭНДЭ!» или «САГААН hАРЫН МЭНДЭ ​
​языке есть традиционное ​праздником «Сагаалган» — выражение «Сагаалганай амар мэндэ» или «Сагаан hарын мэндэ». Используется также и ​
​как просто выражение, указывающее конкретный период ​
​100% сохранили бурятский язык.​думают и переводят.​
​времени, период праздника Сагаалган. Например, «Сагаалганаар амаршалнаб» переводится как «Поздравляю НА или ​праздником «Сагаалган» или «Сагаан hара» («Белый месяц»).​
​следует так: ШЭНЭ ЖЭЛЭЙ АМАР ​20 века и ​

Заключение

​новым годом. В бурятском языке ​поздравляют друг друга ​русский язык, то «Шэнэ жэлээр» означает не «С новым годом», а «На новый год», то есть просто ​зрения правил и ​языке? Это вопрос, прежде всего, к бурятским СМИ. В последнее время ​

​перевода выражения «С новым годом» на бурятский язык. Попробуем внести некоторую ​недостаточно хорошо знают ​чиста,​Хултнэй хунгэн, сэдьхэлтнэй сагаан,​Он бури омог ​С каждым годом ​Наhан дээрээ​Аглаг тэнюун нютагтаа​

​​

Эржэмаагай эжы ерэ гаран наһан дээрээ алдажа дуугардаг болобо. Ямар нэгэн юумэ тойруугаар, һанаа үнөөндэ оромоор бэшээр хэлэдэг болоһониинь жэгтэй.

Ехэ наһан даа. Зүнтэгэй һуури табиһаниинь гайхалгүй. Зүнтэй һайн юумэ хэлэнэ гү, али зүрюу муу юумэ “айладана” гү – адаглажа байгаарай, — гэжэ эжы аба хоёроо харууһалжа, Диваажанай орондо мордохуулһан үеын нүхэр Долсон зүбшэл үгэбэ.

Санжимаа хүгшэн басаганайнгаа нойрые һамшаан, үдэр, һүнишье хамаагүй сула дуудадаг болобо. “Эжымни, мүнөө һая хуурайлаад, эдеэлүүлээд хэбтүүлбэб. Нэгэ хэды соо бү дуудаарай, амарһууб, зай гү?” – гэхэдэнь, хүгшөө зүбшөөһэнэй тэмдэг үгэхэ, нюдэеэ аниб гүүлээд, басагаяа энхэргэнээр хараха юм.

“Ойлгобо” гэжэ һанаһан Эржэмаагай унтариингаа таһалгада орожо, хэбтэн сасуу, дурд гэжэ үрдеэгүй байхадань, эжынь дуудана:

— Эржэмаа, сонхоор дуулахадам, газаа үхэрнүүд мөөрэлдэнэ. Һаагаагүй хүн гүш, хүхэ дэлэнгынь гэжээ… билтаржа, миил гоожоходоо хүрөөд байна. Тугалнуудайнь уялаа ямар хэбэрэг юм, тайлдаад лэ, эхэеэ таһа хүхэхэнь. Ай даа, шадалтай байгаа һаа, шамайе аргадахагүй бэлэйб. Ошо, үхэрөө һаа, – гэжэ сошордуу огсомоор дуугарба.

— Үгы, эжы юу хэлээ гээшэбта, бидэ үни хада город буугаа бэлэйбди. Болбосон гэр абахатаяа сасуу танаа буулгажа асараа һэмнайб, — гэнэ басаганиинь.

— Юун болбосон гэр гэжэ… Али зоной наадан болохомнай гү? Түргэн һаагаад, бэлшээридэнь туу. Хоёр хүнэг һү гараха бэзэ, — гэжэ гэмэрээгээ таһалха юм бэшэ.

Эржэмаа кухнидаа ороод, досоонь хартаабха хээтэй хүнгэн сагаан хүнэг хооһолжо, тэрэнээ зорюута хонгируулһаар эжыдээ оробо.

— Зай, ошобоб, ошобоб. Энэ дороо һаагаад туухам, — гээд, газаа гараһандал үүдэеэ хаб-яб байса хаагаад, һөөргөө таһалгадаа ороод унташаба.

Зүүдэн соогоо үргэлжэдөө нэмжыһэн зүлгэ ногоон дээгүүр хүл нюсэгөөр ябана. Эмжэгэн даа, зөөлэхүүн… Нёдондоной хагда хүлыем хадхуужа гээд һэргылнэ. Булжамуур жэргэнэ. Гэнтэ зүүн тээнь Сагаагшан үнеэниинь бии болоод, томо эреэн нюдөөрөө гэмнэһэндэл, һэжэгтэйгээр хилайн шэртэжэ байба. Дэлэнгынь гэжээ… дэлбэрхэеэ байһандал бүмбынхэй. “Ай зайлуул, һаахам гээд һаагаагүй аалби?” – гээд, һэрин гэхэдээ, нээрээ зэмээ мэдэрһэндэл, нойтон хүлһэн бэеэрнь лэбшэжэ байба.

Хайран Сагаагшамнай… Нүүхэ болоходоо, мяхан болгоогүй, олон үхибүүтэй түрэл түрхэмэйдөө орхиһон юм.

“Яһалашье бидэниие тэдхэжэ байна, Сагаагшан. Сагаа һааляар дутанагүйбди. Хүүгэднай томо болоходоо, һай хэһыетнай мартахагүйл байха”, – гэжэ Жэгмэд хээтэй һайниие хүргэдэг һэн.

Түүг-түүг сохилһон зүрхэеэ номгоруулха һанаатай стакан соо уһа хээд уужа байтарынь, эжынь ооглобо:

— Эржэмаа, харыш, шамда яаха аргагүй ехэ бэлэг буужа байнал!

Эжынь ханада үлгөөтэй эреэ-маряан хибэс тээшээ заажа хэлэбэ: “Һайн һаалишан гэжэ колхозһоо энээниие намда үгөө бэлэй. Москва, ВДНХ ошоо һэм. Харин шамдам миниихиһээ холо үлүү бэлэг ерэжэ байнал. Алтан часы, бэһэлиг, хибэс, торго хургы… Би залуудаа иимэ бэһэлигтэй һэм, эжым энжэ үгэһэн юм. Шиниихим бүри гоё байна. Харана гүш?” – гээд, эжынь асууһан шэгтэйгээр Эржэмаагаа шэртээд, хибэс тээшээ дахинаа харасаяа залана.

“Үгы” гэхэнь удхагүй, “тиимэ, тиимэ” гэжэ басаганиинь зүбшөөхэл баатай болоно. “Эдээнээ суглуулаад аба. Хумяад, худхаад хаянгүй, алта мүнгэнэйнгөө абдар соо аятайхан ябталаад хэ”, — гэхэдэнь, хибэсһээ юумэ хуряаһан шэнги гараа арбагануулан хүдэлгэжэ, тэбэридэ багтаажа ядаһандал абажа гараба…

Эжынь иимэ ехэ хэшэгтэ хүртэһэндэнь урмашаһандаа юм гү, тэрэ үдэрөө абяагүй түбшэн үнгэргэбэ. Удаадахи хэдэн үдэршье намдуу. “Одоошье ухаамнай урдынгаа байдалда оробо хаяа… Һэг гэхэмнай бэшэ аал хоюулан…” гэжэ Эржэмаа досоогоо һэгшэбэ.

Хүгшөөдэй юуб даа, амтатай юумэ эдеэд, угаалгаад, ундалаад намдуухан. Теэд уданшьегүй бараан үүлэнүүд досоонь бөөгнэржэ эхилбэ хэбэртэй.

— Эржэмаа, үтэр түргэн ерыш! Хүршэ айлайхимнай шүдхэртэй гэдэг һэмнайб. Үнэн юм байнал. Тэрэнь хана сүмэлөөд, манда ороод арбагайшажа, намайе дайлаха һанаатайл. Модо, шулуу асарыш, һамна бута сохииш! Арилаг лэ долигынь! – гэжэ бии шадалаараа һүүхирбэ.

Аляаһа батаганаа намнадаг годигорхон модо асархадань: “Энэш юугээ диилэхэ юм. Түлеэнэй хажууда мунсашуу юумэн хэбтэгшэ һэн. Асар түргэн!” — гэбэл даа.

Ямар һайгаар хүдөөһөө һабаагай модо асараа һэм, тэрэнь нилээн бэетэйхэн, ута. Тэрэнээ далагашуулһаар, уур сухалаа дэбэргэһэн мэтэ “Һөөдь, һөөдь!” гэһээр ороходонь, эжынь мунсаш хаанаб гээгүй, одоошье сэдьхэлээ ханаһандли, “Энэ, энэ годилзоно. Хии бү сохииш даа, улаан гол руунь буулга!” — гэхэ юм. Һайса һабандаад, эсэшоод байхадань, эжынь одоошье уушхаржа: “Дахин ороо һаань, хүбүүгээ дуудуулжа, һүйдхэлынь үзүүлхэб даа. Үхин, шамайе һула гэһэмни һүрхэйхэн сохибош!” — гэхэ юм.

Үдэшэлэн Санжэ хүршэ ерэжэ, хоюулан сай ууба. “Эжы, абаяа хараха нангин уялгатай һэн хойноо яахабибди. Бидэниие түрэжэ, хүн болгожо табяа ха юм. Эжышни һайн аматай байна. Мууе намнана, һайе дуудана. Шамдаал хэшэг хурылна ха юм. Эсээб гээд, эжыгээ бэри хүбүүндэнь бү үгэ. Шам шэнги наринаар хаража шадахагүй”, — гэжэ һанааень үргөөд, Санжэ гэртээ хариба.

Энээнэй удаа хоёр долоон хоног үнгэрөөд байхада, эжынь Эржэмаагаа шүүмжэлһэндли шэгтэйгээр угтан хэлэбэ:

— Содном баармаш, халуун наран доро талын дунда хонидоо гансаараа адуулжа ябана. Хонидынь хургажа, һэрюусэхэ газар үгы. Тээ саанахи добохон дээрэ гараа һаань, һаглагар нэгэ модон бии агша. Һүүдэртэнь хорохо байгаа. Нюурынь харлашоо, хара түгсүүл шэнги болошоо. Ногоон сай шанажа, абаашажа үгыш. Ундаа харяаг лэ, хилээмэ тоһотойгоор.

— Ямар хонёо дурданат? Содном аяар Магаданда ажал хэнэ ха юм.

— Юугээ хэлэнэш, хэдэн зуугаад хонёо адуулжа ябаһан Содномоо хаана байһан Магаданда гэхэдээ? Зай, яба, яба, сайгаа шанаад ошо, — гээд, ондоо юумэ шагнаха аргагүйгөө хүгшөө эрид мэдүүлбэ.

Эржэмаа спортивна хүнгэн хубсаһа, үргэн һарабшатай шляпа үмдэжэ, гартаа томо сүүмхэ бариһан – иимэ түхэлтэйгөөр эжыдээ харагдаба. Тиин кухнидаа орожо, уушхарха һанаатай ногоон сайгаа оошон һорожо һуухадаа, ехэл гайхана. Эжынь ямар һониноор дуугарбаб? Анхандаа арбаад хонитой байгша бэлэйбди. Яаһан хэдэн зуугаадынь бэ?

Эжыгээл, юрэдөө, бурханайнь орондо гомдол мууларгүйгөөр ябуулаа һаа, дээдэ зэргэ. Иимэ бодолнуудые шүрэ һубад шэнги мухарюулжа һуухадаа, эсэһэнээш мартажа, дахинаа хүсэ нэмэһэндэл болобо. Эжыдээ амтатай эдеэ найруулба. Удаань хүүгэдэй хубсаһа угаадаг порошок соо оро дэбдихэрэйнь зүйлые шиихажа, угаалда бэлдэбэ. Шанга һаалишан ябаа даа эжым, нютаг нугаяашье суурхуулаа. Хоёр үхибүүдтээ дээдэ эрдэм олгуулаа. Ажабайдалда ямаршье мууларгүй.

Жэлһээ үлүүтэй саг соо эжынь хэбтэриин байха зуураа зүнтэгэй бэшэ, зүгнэлэй һайниие ганса хүүхэндээ зорюулаа, наһан соонь хүрэхэ юрөөл табяа юм. Бурхандаа мордоогүй байхадань, “хонёо тууһан” Содном бусажа, Бадма хүгшэн баяраар дэбэрээ даа. “Дал, хотоёо заһабарилаа гүш, үбэлэй хүйтэн болохонь ха юм”, — гэхэдэнь: “Шэнээр баряаб”, — гэжэ ехэл урмашуулаа хадам эжыгээ.

Иигэжэ басаганайнгаа хубида хэшэг хурылаад, хүбүүн, бэриеэ дуудажа асаруулжа, бултанда юрөөлөө хүртөөгөөд, утынгаа аянда мордоо бэлэй, Санжимаа хүгшэн.