Татарстан Республикасы Түбән Кама муниципаль районы башкарма
комитетының “Мәктәпкәчә мәгариф идарәсе” муниципаль учреждениесы
27 нче балалар бакчасы
“Фольклор бәйрәме”
Тәрбиячеләр: Иванова Г. Р.
Валишина И.И.
ТР
Түбән Кама шәhәре
2019
“Фольклор бәйрәме” (бәйрәм сценарие)
Максат: милли уеннар, татар фольклоры, халкыбызның гасырлар буена тупланып килгән хәзинәсе икәнен төшендерү, сөйләм культурасын баету.
Тәрбия бурычы: балаларда татар әдәбиятына мәхәббәт, үз халкы белән горурлану, гореф гадәтләренә кызыксынучанлык тәрбияләү.
Үстерү бурычы: күзаллау (табышмак), фикерләү, акыл сәләтен, сөйләм телен үстерү.
Белем бирү бурычы: сүзлек запасын, сөйләм культурасын баету.
Төп белем бирү өлкәсе: сөйләм теле, танып белү.
Интеграль белем бирү өлкәләре: аралашу, музыка, матур әдәбият, иҗади сәнгать, сәламәтлек, физик тәрбия.
Методик алымнар hәм чаралар: уен, әңгәмә, табышмаклар, такмазалар, сораулар, нәфис сүз, музыка тыңлау, бию-җырлар.
Сүзлек өстендә эш: алъяпкыч, түбәтәй.
Алдан үткәрелгән эш: шигырьләр уку, әңгәмәләр, слайдлар карау, мәкаль, табышмаклар, тизәйткечләр, уеннар, җыр-биюләр өйрәнү.
Бәйрәм барышы:
Алып баручы. Хәерле иртә, хөрмәтле әти-әниләр, кадерле балалар! Сезнең игътибарыгызга “Уйныйбыз да, җырлыйбыз да” дигән фольклор бәйрәмен тәкъдим итәбез. Без бүген төрле уеннар, шаян такмаклар, матур җырлар, биюләр күрсәтербез.
Алып баручы. Балалар, карагыз әле, бүген көн нинди матур! Нигәдер генә кояш кына күренми. Ягез, бергәләп кояшны чакырыйк.
“Кояшны чакыру” уены. Кояш, чык, чык, чык,
Майлы ботка бирербез.
Майлы ботка казанда,
Тәти кашык базарда.
Тәти какшык саф алтын,
Кирәкми безгә салкын.
Алып баручы. Менә кояш та чыкты. Ә хэзер бүлмәбез тагы да матурланды, яктырып китте. Шушы матур минутларда бер-беребезгә шат елмаюлар бүләк итик әле. Кояш турында шигырь юллары сөйләп китик.
Тәрәзәдән кояш карый,
Җылы нурларын сибеп.
Шатланып кул чәбәклибез,
Уйныйбыз матур итеп.
Алып баручы. “Мәликә” уенын уйнап алырбыз. Санамыш әйтеп Мәликәне сайлыйбыз.
Әлчи-бәлчи.
Әни күлмәк үлчи.
Син кал, бу чык!
Алып баручы. Мәликәне сайладык, аның күзләрен бәйлибез, ул тавыштан танып алдында торган кешене әйтергә тиеш.
“Мәликә” уены. Утыр, утыр, Мәликә,
Алмагачның төбенә.
Кем торганын каршында
Әйтеп бирче тиз генә.
(Ишек шакыган тавыш ишетелә, бүлмәгә әби керә.)
Әби. Исәнмесез, кадерле балалар! Исәнмесез, мөхтәрәм кунаклар! (магнитофон язмасында “Мине чыгып алыгыз, мин сезне көтәм”,- дигән тавыш ишетелә.) Тавышны ишеттегезме, балалар? Мин карыйм әле, кем икән анда?
Сандык табалар. Тәрбияче балаларга сандыкны ачып карарга тәкъдим итә, ләкин сандык ачылмый.
Әби. Сандык турында матур сүзләр әйтсәк, бәлки ачылыр. (Матур, серле, тылсымлы, бизәкле, агачтан эшләнгән). Балалар, мин сезгә сандык алып килдем. Карыйк әле, анда нәрсәләр бар икән? (Әби алъяпкычны, түбәтәйне күрсәтә, алар турында сөйли hәм уен тәкъдим итә.)
Алып баручы. Балалар, әйдәгез бергәләп “Түбәтәй” уенын уйнап алабыз.
“Түбәтәй” уены уйнатыла. Түп-түп, түбәтәй,
Түбәтәен укалы,
Чиккән, матур түбәтәен
Менә кемдә тукталды.
(Түбәтәй туктап калган балага җәза итеп такмак сөйләргә кушыла)
1 бала. Исәнмесез-саумысыз…
Нигә кәҗә саумыйсыз?
Әтәчегез күкәй салган,
Нигә чыгып алмыйсыз?
2 бала. Безнең дә бар мәчебез,
Сезнең дә бар мәчегез.
Безнең мәче сезгә килсә,
Зинhар өчен ишек ачыгыз!
3 бала. Сары, сары, сап-сары
Сары пәке саплары.
Сараларга барган идем,
Җырлый икән атлары.
4 бала. Йорт кошларын ашатырга
Иртүк чыгам сарайга.
Тавыкларга тоз ялатам,
Печән салам казларга.
5 бала. Кәҗә керә бакчага,
Кәбестәне ашарга.
Таяк тотып чыксалар,
Хәзер тора качарга.
6 бала. Иртән торып тышка чыксам,
Тараканнар кар көри.
Чикерткәләр туфли киеп ,
Урамда биеп йөри.
7 бала. Иртән торып тышка чыксам,
Кырмыска утын кисә.
Кара сарык биеп йөри,
Сыер чәбәкәй итә.
8 бала. Әтәч менгән читәнгә,
“Кикрикүк” итәргә.
Әтәчкә дә хәбәр килгән
Армиягә китәргә.
Әтәч әйтә: “Бармыйм”,- ди,
Тавык әйтә: “Калмыйм”,- ди —
“Син армиягә китсәң,
Бер күкәй дә салмыйм”,- ди.
Әтәч китте армиягә
Чабатага утырып.
Тавык мескен карап калды,
Ике күзен тутырып.
Алып баручы. Балалар, әйдәгез бергәләп “Без, без, без идек…” уенын уйнап алабыз (җәза өчен бармак уеннарын кабатлау).
1 бала. Бу бармак — бабай,
Бу бармак — әби,
Бу бармак — әти,
Бу бармак — әни,
Бу бармак — бәби,
Исеме аның — чәнти!
2 бала. Бабай алды барабан,
Әби алды бөтерчек,
Әти алды машина,
Әни алды сикергеч.
Ә мин алдым бер зур туп,
Уйныйм аны сикертеп.
3 бала. Баш бармак,
Имән бармак,
Урта бармак,
Атсыз бармак,
Чәнти бармак.
4 бала. Баш бармак башлык кигән.
Имән бармак итек кигән.
Урта бармак зур тун кигән.
Атсыз барак чалбар кигән.
Чәнти бармак киенмәгән,
Әллә киенә белмәгән.
5 бала. Бу бармак — кыяр,
Бусы — кәбестә,
Бу бармак — кишер,
Бусы — помидор,
Бусы сарымсак булды —
Менә кәрзинем тулды.
6 бала. Баш бармагы — бүредер,
Имән бармагым — төлке,
Урта бармагым — керпе,
Атсыз бармагым — аю,
Чәнти бармагым — куян,
Куянны кая куям?!
7 бала. Бу бармак — чыпчык,
Бусы — сыерчык,
Бусы — карлыгач,
Бусы — сандугач,
Ә бу бик кечкенә,
Тимәгез нәниемә,
Нәниемә — чәнтиемә!
Алып баручы. Балалар, бәйрәмебез тагын да күңеллерәк булсын өчен бер биеп алыйк әле.
“Күмәк бию” башкарыла. (“Әпипә” көенә)
Алып баручы. Балалар, әйдәгез әле бер уен да уйнап алыйк. Уен “Песи hәм тычканнар” дип атала (тәрбияче уен барышын аңлата).
Мияу, мияу, мышнаган,
Мич башында кышлаган.
Бүген тычкан тотмаган.
Тотар иде, йоклаган.
Алып баручы. Ә хәзер өйрәнелгән җырыбызны җырлап китәрбез.
“Матур уен” җырлы уены башкарыла.
Сез уртада, без кырыйда
Әйләнәбез түгәрәк.
Уеныбыз булсын матур
Күңел ачыйк бергәләп.
Таянабыз билләргә,
Тотынабыз биергә.
Тыпыр-тыпыр тыпырдатып
Әйләнәбез без бергә.
Әби. Ягез әле, кызлар, бераз курчаклар белән уйнап алыйк (“Бишек” җыры ишетелә).
- “Курчакны йоклатабыз” уены (арбага салып куялар hәм селкетәләр)
- “Курчакны йокыдан уятабыз” уены
Алтын, алтын, алтыным,
Минем йөрәк ялкыным.
Уян, бәбкәм, күз нурым,
Кояш булып балкырмын.
- “Курчакны үчти-үчти сикертү” уены.
Үчти-үчти, үчтеки,
Үсмәгәнгә кечтеки.
Үсә-үсә зур булыр,
Таза hәм матур булыр,
Акыллы, зирәк булыр,
hәркемгә кирәк булыр.
- “Курчакларны тәпи йөрергә өйрәтәбез” уены
Әттәти, әттәти,
Минем кызым бик тәти.
Минем кызым бик тәти дә,
Йөреп китәр ул тәпи.
- “Курчакларны биеткәндә” уены
Бас, бас эзенә,
Күз тимәсен үзенә.
Яшел чирәм үсеп бара,
Аяк баскан эзенә.
Курчаклар белән бию.
Әби. Балалар, хәзер мин сезгә табышмаклар әйтәм, игътибар белән тыңлагыз:
- Урманда яши,
Тавыклар урлый,
Көлтә койрыклы,
Хәйләкәр (төлке).
- Урманда яши,
Бу озын колак,
Кишер ярата,
Үзе бик куркак (куян).
- Иртән иртүк тора,
“Кикрикүк” дип кычкыра.
Бу нәрсә икән? (әтәч)
Алып баручы. Ә хәзер безнең балалар “Төлке, Куян hәм Әтәч” әкиятен уйнап күрсәтерләр.
(Әкият сәхнәләштереп уйнала)
Алып баручы. Балалар, тормышта әкияттәге эт, үгез, аю кебек куркак булмагыз, ә әтәч кебек кыю, батыр, курку белмәс булыгыз. Әнә ул кечкенә генә булса да төлкедән куркып тормаган, төлкене куян өенән куып чыгара алган. Димәк, балалар, кеше хәленә керә белергә, бер-беренә карата кайгыртучан, игътибарлы, ярдәмчел булырга, дус-тату яшәргә кирәк.
Бәйрәм балаларга таныш “Куш кулым” җырлы уены белән тәмамлана.
- Урман буйларына менәм,
Урман буе ямьлегә.
Бир кулыңны, мин дә бирәм
Дус булырга мәңгегә.
Менә сиңа уң кулым,
Менә сиңа сул кулым.
Менә сиңа, якын дустым,
Менә сиңа куш кулым.
- Алма бакчасына кереп,
Алма ашыйсым килә.
Син — алмасы, мин — чәчәге
Булып яшисе килә.
Менә сиңа уң кулым,
Менә сиңа сул кулым.
Менә сиңа, якын дустым,
Менә сиңа куш кулым.
Руководитель:Бибарсова А.Х.
2017 г.
Тема:Татарский
фольклор
.
Цели:
·
Формирование знаний о жанрах татарского народного
творчества.
·
Изучение характерных черт татарского фольклора и пополнение
знаний в этой области.
·
Содействие в развитии ребенка
любознательности и внимания; в обогащение словарного запаса учащихся; мышления
и коммуникативных навыков, творческих способностей.
·
Пробудить познавательный интерес к культурному
наследию народа, способствовать формированию патриотических
чувств, уважения к культуре и национальным традициям татарского народа.
Ход мероприятия
1.Орг.
момент.
(Звучит
татарская лирическая музыка «Курай»)
Дорогие ребята! Уважаемые гости!
—Ребята
,оглянитесь вокруг ,почему некоторые из вас одеты в национальные костюмы? О
чем мы с вами поговорим сегодня на занятии?
(ответы
учеников)
— Сегодня мы собрались с вами для
того, чтобы поговорить об очень важных вещах. У каждого человека есть своя
малая родина, А как человек должен относиться к своей родине, к её истории,
культуре?
(Любить,
уважать национальные традиции, культуру народа, чтить, ценить людей,
совершавших подвиги, знать историю…)
Значит мы поговорим о татарском
фольклоре. Давайте вспомним ,что такое фольклор? –
(Фольклор
— это устное народное творчество, в переводе с английского языка
означает «народная мудрость».)
—
Вы уже знаете, что фольклор выражается разными жанрами. Назовите их. (Ответы
детей.)
—
Сегодня мы совершим путешествие в старину, обратимся к фольклору, к старинным татарским
обычаям, играм, пословицам, песням.
Костюмы
(Костюмнар) (слайд 2-5)
Костюм
наиболее яркий определитель национальной принадлежности.Для каждого народа его
костюм является наследием предков.
В национальном
костюме татар сочетаются ткани насыщенных «восточных» цветов, головные
уборы со сложным и богатым орнаментом, различные виды обуви,
высокохудожественные ювелирные украшения, образуя, таким образом, неповторимую
систему народного творчества.
Неотъемлемым
атрибутом верхней одежды татар был пояс.Национальной татарской обувью были
сапожки (читек),ичиги.
Татарские национальные головные уборы:
Тюбетейка-
у мужчин ,у женщин-калфак.
Работа
в группах
1. Из
предложенных вариантов одежды выбрать предметы, относящиеся к татарскому
национальному костюму;
2. Представить
модель от каждой группы, одетую в атрибуты народного татарского костюма
(Одеть бумажные куклы)
(звучит музыка «Курай»
Бишек
җыры (слайд 6)
Татарскому фольклору относится колыбельные(Бишек жыры)
Традиция пения колыбельных
песен пришла к нам из далекого прошлого
—
С какой целью исполняются колыбельные песни?
(мама
напевавала песни перед сном,когда укладывала ребенка спать)
—
Как они поются?
(колыбельные
песни поются нежно негромко)
-Что
передавала мама через песню своему ребенку?
(Через
песню мама передавала ребёнку свою ласку, любовь, нежность.)
—
Считалось, что с шестинедельного возраста ребёнок понимает обращённые к нему
слова, реагирует улыбкой на слова взрослых.
-Теперь
все закрыли глаза и на минутку представьте себя малышами
,вспомните,
как ваша мама убаюкивала вас.
(Мама
убаюкивает свою дочь)
Говорят: «Живое слово — дороже мёртвой буквы», а поэтому пословицы и поговорки
— самый живой жанр устного народного творчества.
У вас на столах в конвертах лежат татарские
пословицы. Вы должны собрать разрезанные пословицы и объяснить смысл одной
пословицы
(работа
в группах)
(звучит
музыка «Курай)
Мәкальләр
(слайд 7)
Туган
илең – (туган анаң).
Кем
әшләми – (шул ашамый).
Сабыр
төбе – (сары алтын).
Җиде
кат үлчә — (бер кат кис).
Әткәй
– шикәр, (әнкәй – бал).
Эш
беткәч, (уйнарга ярый).
Следующий
жанр татарского фольклора Анекдоты (мезеклер)
Анекдо́т —
жанр фольклора — короткая смешная история, обычно передаваемая из уст
в уста. Чаще всего анекдоту свойственно неожиданное смысловое разрешение в
самом конце, которое и рождает смех .Анекдоты охватывают практически все
сферы человеческой деятельности. Существуют анекдоты о семейной
жизни, политике. В большинстве случаев авторы анекдотов неизвестны.
(сценка Өлгермәгән ) Слайд 8
Кечкенә Шамил урамнан килеп кергәч, әнисе аның өс-башын күреп
куркып киткән:
— Әбәү, ни булды, балам, кайда бу хәтле пычрандың?
Шамил:
— Егылдым ла…
Әнисе:
— Шушы өр-яңа кулмеген беләнме?
Шамил:
— Ә мин аны
салырга өлгермәдем ич…
Изучать
татарский фольклор нужно, чтобы не забывать устное народное творчество
нашего края, передавать его из поколения в поколение.
К нам на урок сегодня пришла
особая гостья Адикаева Магиря Закировна
Она является супербабушкой бабушкой
вашей одноклассницы Галии Бухминовой.
Чем занимались долгими зимними вечерами в
деревнях ?
(На деревенских посиделках п девушки готовили для себя
приданное. Шили, вышивали. (открывает сундук). Вот
наволочки,вышитые вручную.
внучка: А там чем занимались?
Бабушка: устраивали игры.
внучка: Әби, и нас научи этим
играм.
Бабушка: Хорошо кызым научу,
зовите своих друзей.
Внуки: Кызлар, малайлар, килегез
безгә, әбиебез уеннар өйрәтә (зовут своих друзей).
Девочки и мальчики: Исәнмесез!
Бабушка: Бик
яхшы! Это кольцо (показывает кольцо) осталось от моей бабушки.
Я его очень берегу. На посиделках с этим кольцом мы играли «Йөзек
салыш» («Колечко»). Вы садитесь полукругом и готовите свои
ладошки, у меня в руке колечко. У кого оно останется, вы должны угадать.
Услышав слова: «Йөзек кемдә, йөгереп чык!» («Колечко, колечко, выйди на
крылечко!»), у кого колечко в руке, должен выбижать в середину, а те, кто
по краям с ним сидят должны его поймать. Если поймаете, то ему дадим
задание (изобразить какого-нибудь животного, станцевать, спеть,
рассказать стихотворение).
(Игра проходит под музыкальное сопровождение. )
Бабушка: Мин сезгэ уеннар өйрәттем,
хәзер сез, миңа биеп күрсәтегез.
Звучит музыка, дети начинают танцевать татарский парный танец.
Бабушка: Бик матур биедегез! Рәхмәт
сезгэ! (останавливаются, бабушка всех выводит в одну линию, делают
поклон и уходят.
Спасибо вам ,Магиря Закировна что пришли на наше занятие ,желаем
вам здоровья,чтобы радовали нас своим присутствием.
«Угадай-ка».
Татарская
кухня
Какие
традиционные блюда татарской кухни знаете?
(очпочмак,чак-чак,губадия,перемеч,белеш.)
Эти
блюда готовили наши прабабушки ,бабушки, продолжают готовить на- ши мамы
)
Загадки.
Табышмаклар (слайд 10)
Загадки
– один из жанров татарского фольклора. Очень точно в загадках, придуманных
народом, характеризуется тот или иной предмет, животное или явление природы. Не
хочешь думать, а отгадка все равно с языка просится, стоит только внимательно
прослушать загадку.
—
Әйдәгез табышмаклар әйтешеп алыйк:
Иртә килә, кич кайта. (Кояш)
У Борынсыз чыпчык боз тишә. (Тамчы)
Утта янмый, суда батмый.
(Боз)
Кат-кат тунлы, карыш буйлы (Кәбестә)
Ул җир астына төшкән,
Кып-кызыл булып пешкән.
Ашка тәм һәм төс бирер,
Аны кем белер? (Чөгендер)
Үзе шома, күбеккә күмә,
Хуш исле, я, кем белә? (Сабын)
Җәен соры, кышын ак,
Аңа шулай яхшырак. (Куян)
Бер нәрсә тегә белми,
Энәләр тагып йөри. (Керпе)
Оча – юк канатлары,
Чаба – юк аяклары,
Тышта булса өелә,
Өй гә керсә, җәелә. (Кар)
Агач түгел – яфраклы,
Күлмәк түгел – тегелгән,
Кеше түгел – сөйли,
Нәрсә ул? (Китап)
. Татарский
народ очень любит сказки. Их очень много. Мы сейчас с вами вспомним названия любимых
татарских сказок
Татарские частушки, жанр башкирского и татарского
музыкально-поэтического фольклора. Такмак исполняется в мелодическом стиле.
Петь на свадьбах частушки(такмаклар) — замечательная татарская традиция. Какая
же это свадьба(туй) — без задорного, зажигательного исполнения старинных и
современных частушек для молодожёнов и их гостей. Татарские частушки можно
выучить и спеть под гармошку или подготовить специальный оригинальный
концертный номер.
Такмаклар
(слайд 11)
Шапшак
сарыклар
Ике сарык юлга чыккан
Кулларында чемодан.
Иреннәрен буяганнар,
Ә битләре юмаган.
Тоз
ялаучы тавык
Йорт кошларын ашатырга
Иртүк чыгам сарайга.
Тавыкларга тоз ялатам,
Печән салам казларга.
Гармунчы тавык
Иртән торып тышка чыксам,
Кырмыска утын кисә.
Кара сарык биеп йөри,
Сыер чәбәкәй итә.
Хәйләкәр
Җырларга да мин оста,
Биергә дә мин оста.
Әти-әни эшкә кушса,
Мин авыру, мин хаста.
Аягымда кызыл яулык…
Аягымда кызыл яулык,
Башларымда чабата,
Җәйнең эссе көннәрендә
Аягым карга бата.
Прослушивание
детей.
Рефлексия.Составление
цветка ромашки по жанрам татарского фольклора
Дересне девем иту жыр белен
Яратыгыз туган илебезне!
Яратыгыз
Яратырга килдек без бу жиргэ,
Яратмаган йорэк яналмый,
Яратмаган йорэк-йорэк тугел,
Яналмаган йорэк — йорэк тугел-
Яратмыйча безгэ карамый.
Яратыгыз туган илебезне,
Яратыгыз туган телебезне,
Бернигэ дэ карамый,-
Мэхэббэтсез яшэу ярамый!
Яратулар булмый жинел генэ-
Кунеллэрне мен кат яралый.
Тик барыбер яратырга кирэк,
Сагышларны таратырга кирэк,-
Яратмыйча безгэ ярамый.
Яратыгыз газиз аналарны,
Яратыгыз газиз балаларны,
Бер нигэ дэ карамый,-
Мэхэббэтсез яшэу ярамый
Яратмаган кеше яратмасын,
Андыйларга яну ярамый,
Яратырга кирэк Тахир кебек,
Яратырга кирэк Зехрэ кебек,-
Яратмыйча безгэ ярамый
Яратыгыз туган ягыгызны,
Яратыгыз туган телегезне
Бер нигэ дэ карамый,-
Мэхэббэтсез яшэу ярамый
автор: Маннанова Венера Талгатовна
Воспитатель МБДОУ “Детский сад общеразвивающего вида №59 “Солнечная страна” города Альметьевска
Сценарий фольклорного мероприятия на татарском языке “Бәби ашы”
Сценарий: “Бәби ашы”
Максат:
Балалар фольклоры, халык авыз иҗаты аша балаларны туган телебезне яратырга өйрәтү, фольклор элементлары белән таныштыруны дәвам итү, зиһеннәрен, тапкырлыкларын арттыру, сөйләм телен баету, эстетик зәвык тәрбияләү.
Әзерлек эшләре:
Уеннар, җырлар, мәкальләр, шигырьләр, биюләр өйрәнү.
Татарча җиһазланган өй эче күренеше. Салмак кына музыка яңгырый. Әни бишектә җырлый-җырлый бәби тирбәтә. Бала елаган тавыш ишетелә. Әнисе тынычландыра.
Әни: “Әлли- бәлли бәү итә,
Кызым йокыгы китә!”
Әби чыга. Бишеккә карый.
Әби: Йоклыймы бәләкәчебез?
Әни: Әйе! Хәзер кунаклар да килеп җитер инде, Айсылуны күрергә.
Ишек шакыйлар. Әни барып ача.
Әни: Исәнмесез! Кунаклар килгән безгә! Керегез!
Бүләкләр тотып кунаклар керәләр. Шул арада көй уйный. Бала тавышы ишетелә.
Әби: Кызым, кара әле, синең яныңа апалар, абыйлар килгәннәр.
1 кунак: Без бәби ашына дип килдек, бүләкләр белән.
2 кунак: Менә тәмле бавырсак! Әнигә бирә. Ул өстәлгә куя
3 кунак: Бездән каз! Шулай ук әнигә бирә
4 кунак: Аяклары җылыда булсын! Бишеккә куя
1 кунак: Мин дә күчтәнәч белән! Бәби тәпиен карыйм әле! Бишеккә куя, бәби тәпиен карый.
Әби: Айсылу йоклый. Уятырга кирәк аны.
2 кунак: Минем әбием безне уятканда менә мондый сүзләр әйтә:
Алтын, алтын, алтыным
Минем йөрәк ялкыным.
Уян, бәбкәм, күз нурым,
Кояш булып балкырмын.
3 кунак: Ә мин “үс-үс” иттерү сүзләрен беләм. Аны миңа әнием өйрәтте
Үс, үс, улым, үс әйдә,
Дөнья бик киң, сыярсың.
Аягың җиргә терәрсең.
Башың күккә сузарсың.
Бу җирләргә сыймасаң,
Галәмнәргә чыгарсың.
Күчтәнәчләр алып кайтып
Әнкәеңне сыйларсың.
Зу – у – у – у – р ү – с – с – с.
Әби: Бигрәк матур!
4 кунак: Ә мин чәбәк-чәбәк уенын беләм.
Чәп-чәп, чәбәкәй,
Безнен Айсылу бәләкәй.
Ул – акыллы, ул – тәтәй,
Килмә монда кәҗәкәй! Бармаклар белән күрсәтә
1 кунак : Айсылу уянган. Әйдәгез әле биеп тә алыйк.
Татар Биюе
Әби: Бигрәк матур, бигрәк күңелле булды. Кул чаба
Бала елый башлый.
Әни: Йә-йә кызым. Бишек тирбәтә.
1 кунак: Гөлнур апа, бала елаганда бишек җыры җырлап йоклатыйк.
Бишек җыры
Әлли-бәлли итәр бу,
Йокыларга китәр бу,
Бәү-бәү итеп күз йомып
Изрәп кенә китәр бу.
Алма кебек тәгәрәп
Үсеп буйга җитәр бу.
Әлли итәр бу бала.
Бәлли итәр бу бала.
Әтисе кайтып җиткәнче
Йоклап китәр бу бала.
Әби: И-и, бигрәкләр дә уңган балалар икән сез. Җырлыйсыз да, төрле уеннар да беләсез. Ә хәзер, әйдәгез, бәби йоклаганда чәй эчеп алыйк.
Әни: Бавырсаклар, кош теле, чәк-чәк белән. Чәйгә рәхим итегез!
“Үчти-үчти дигәндә” Җыры яңгырый. Барысы да баш ияләр.
Сценарий районного фестиваля «Тан йолдызы».
Звучит песня в конце песни выходят дети ведущие.
5Ведущий: Исэнмесез! Диеп башлыйк эле
Танышу бит шулай башлана
Сезнен белэн очрашканга дуслар
Кунелебез шундый шатлана!
6Ведущий: Буген ,бяйрәм үткәрәбез –
яшь талантларнын бәйгесен.
Иң тапкырлары ярышып,
Сәләтләрен күрсәтсен.
Залда утырган кунаклар,
Сез битараф булмагыз.
Көчле алкышларга күмеп,
Артистларны зурлагыз.
1ведущий: Тан йолдызы – бу тормышнын
Алсу шифа иртэсе
Безгэ бергэ жырлап биеп
Килэ бэйрэм итэсе
2ведущий: Бэйрэмебез матур булсын-
Эй,талантлар,сез кайда?!
Кубэлэктэй чибэр кызлар,
Жырга оста малайда?!
3ведущий: Тан йолдызы нурларынан
Тормыш башлана жирдэ
Таланткаия балалар
Булсын кубрэк илдэ!
4 ведущий: Уйна артист,гармунарыгны
Моннар-жырга кушылсын
Бу залда ата-аналар
шатланып тынлап торсын.
ВЕДУЩИЙ: Хэерле кон,кадерле дуслар!Абыйлар,апалар,малайлар хэм кызлар!Буген (вместе) 1 июнь балалар коне.Без сезне хэммэгезне дэ кунелдэн гузэл бэйрэм белэн тэбрик итэбез.
Э инде елдан-ел 1 июнь матур традиция булып килгэн «Тан йолдызы» фестивале уткэрелэ.Шушы фестиваль безнен районыбызнын яшь талантларнын ижади усешен ачыклый.
димэк буген дэ шушы сэхнэдэ яна яшь йолдызчыклар кабыныр.Шулай булгач «Тан йолдызы» фестивален ачык итеп белдерэбез.
Хөрмәтле дуслар, бәйгебезгә дөрес һәм гадел бәя бирер өчен жюри сайланды(Таныштыра).
______________________________________________________________________
________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
1ведущий: Гадел жюри әгъзалары
Үз бәясен бирерләр. Иң осталарын сайлап, Безгә игълан итәрләр.
2 ведущий: Ә хәзер сез бу бәйгедә
Каушамагыз, сынатмагыз.Бирешмичә көндәшләргәОсталыкны күрсәтегез.3: ведущий : Чын күңелдән, саф йөрәктән,Уңыш сезгә юлдаш булсын.Бездән сезгә шулдыр теләк-Бисмилләһир-рахманир-рахим.
ВЕДУЩИЙ: Кадерле дуслар! Э хэзер сэхнэгэ бернече конкурсантыбызны чакырам.Ул безнен бэйрэмдэ Марат Аббясовнын ижатыннан шигэр сезгэ тэкдим итэ.Каршы алыгыз Карина Зайкина.
1 ведущий: Яларын тулы чэчэкле
Син,Кулаткы тобэге!
Эйтерсен лэ,синдэ генэ
Табигатьнен бар яме!
Жыр-монга гашый халыклы
Син ,Кулаткы тобэге!
Татар фольклорынын булдын
Фестивальлэр узэге!
Сэхнэдэ “Чишмэ” балалар бакчасынын вокал группасы “Кэлэпушем калфагым” жырыбелэн.
1 ведущий: Эйдэ,жырлыйк,
Жырлар очен
Кунел кирэкми.
Жырлар безнен
Жилкендерсен йорэкне.
“Минем жырлысыйм килэ” жыр белэн Югары Терешка авылынан Алсу Хамзина хэм Ленар Мостафин.
2 ведущий: Сколько звезд на ясном небе!
Сколько колосков в полях!
Сколько песенок y птицы!
Сколько листьев на ветвях!
Только солнце — одно на свете.
Только мама — одна на свете
Приглашаем на сцену нашу юную участницу фестиваля Алиева Эльза с песней «Мамочка»
1 Ведущий: Чтоб звенел веселый смех,
Детвора не плакала-
Светит солнышка для всех,
Светит одинаково.
2 ведущий : День откроет на заре
золотистым ключиком,
Чтоб досталось на земле
каждому по лучику
Встречайте на сцене детский коллектив “Барбарики” с танцем “Барбарики”
1 ведущий: Нету бабушек чудесней,
Хорошо нам с ними вместе.
И смеемся, и играем,
На ночь сказку прочитает.
бабушки из сказки?
Дарят мир, тепло и ласки
Будь вы всегда веселыми
И счастливыми, и здоровыми!
Приглашаем на сцену самую юную участниц нашего фестиваля Мавлютова Эльза она для вас приготовила стихотворение “Бабушка”
Встречайте на сцене Мавлютова Эльза
2 ведущий: А теперь мои друзья
посмотрю на танец я
Танец маленьких ребят
Приглашает всех ребят.
Встречайте на сцене танцевальный коллектив Д/С “Голчачак”
“Танго”
1 Ведущий: Кто вас, дети, больше любит,
Кто вас нежно так голyбит
И заботится о вас,
Hе смыкая ночью глаз?
— «Мама доpогая».
2 ведущий: Колыбель кто вам качает,
Кто вам песни напевает,
Кто вам сказки говоpит
И игpyшки даpит вам?
— «Мама золотая».
на сцену приглашаем Ханбикову Ляйлю с песней “Мама”
2 ведущий : Безнен кызлар унганнар
Бию эзерлэп куйганнар.
Карап кына тормагыз
Кул чабыгыз бергэлэп.
КАРШЫ АЛЫГЫЗ “Йолдызчык” бию торкеме
2 ведущий: Пусть закружиться веселый хоровод,
Пусть потешит сам себя честной народ.
всех приглашает потанцевать танцевальный
коллектив детского сада “голчачак” русский народный танец “Вася –василек”
1 ведущий: Ах,матур сон голлэрем,
Гол-чэчэктэй жирлэрем.
Гол чэчэге –туган илем
Саклаучыга булэгем.
КАРШЫ алыгыз вокальная группа девочек Старокулаткинской сош№2 татар халык жыры белэн “Матур голгенэ”
1 ведущий: Берегите Россию-
Нет России другой.
Берегите ее тишину и покой,
Это небо и солнце,
Этот хлеб на столе
И родное оконце
В позабытом селе …
2 ведущий: Берегите Россию,
Без нее нам не жить.
Берегите ее,
Чтобы вечно ей быть
Нашей правдой и силой,
Всею нашей судьбой.
Берегите Россию-
Нет России другой.
На сцене танцевальный коллектив детского сада “Чишмэ”
Танец “Птицы белые летели”
1 ведущий: Яшәр өчен бетмәс көч алырга
Олысына һәм дә кечегә, —
Мәхәббәтле, ямьле, мәрхәмәтле
Туган ягы кирәк кешегә.
Сэхнэдэ вокал группа кызлары Старокулаткинской сош№2 татар халык жыры белэн “Кара ужа авыл кое”
2 ведущий: А сейчас я хочу пригласить на сцену Абитова Дамира он сегодня участвует тоже в двух номинациях.Лучший ведущий и лучший исполнитель.Пожелаем ему удачи.
Встречайте Дамир Абитов с песней “мальчик-хулиганчик”.
4ведущий: Есть на земле огромный дом
Под крышей голубой.
Живут в нем солнце,дождь и гром
…и морской прибой
Живут в нем птицы и цветы,
веселый звон ручья
живешь в том доме светлом ты,
и все твои друзья
Приглашаем на сцену Хуснетдинову Венеру стихотворение “Дети”
ВЕДУЩИЙ:
3Ведущий: О дружбе мы мечтаем
о дружбе мы поем
пусть все на свете знают
друзья живут кругом
на сцене дуэт мальчиков Фархутдинов Денис и Абитов Дамир с песней “ Ковбои”
3 ведущий: Зәңгәр күгемдә ал кояш
Сүнмәсен, балкып торсын.
Балаларның нурлы йөзе,
Гел көләч булып калсын.
Конкурсыбызны дэвам итэбез хэм сэхнэгэ Хайретдинова Айгуль и Аюкаева Алинаны чакырабызи бию “Карлыгач”
4 ведущий: Җырлыйк әле, җырлыйк әле,
Җырламый тормыйк әле;
Чәчәк кебек яшь гомерне
Бушка уздырмыйк әле.
Сэхнэбез турендэ Мосеевка авылыннан килгэн талантыбыз Диана Тюкаева «Голлэр» жыры белэн
3 ведущий: Кавказ кебек булмаса да,тауларын бар,
Каспий кебек булмаса да,суларын бар,
Тайга кебек булмаса да ,урманын бар,
Мул унышлар вэгъдэ иткэн кырларын бар,
Узенэ хас матур-матур жырларын бар.
Сэхнэдэ Ляйсян Альбикова жырбелэн «Бормалы юллар»
Ведущий : Сэхнэгэ чакырып алабыз Эльвира Деникаеваны ул буген катнаша ике номинация да ин монлы жырчы хэм нэфис суз остасы.Эльвира башкаруында жыр “Энием,этием” каршы алыгыз
4 ведущий : Бу кичэсе утсен эле
истэ калып гомергэ
Балачаксыз яшэп булмый
Жирнен якты йозендэ
3 ведущий: Узып китэр балачак
Сизмичэ дэ калырбыз
Кунел тулган минутларда
Сагынып кена алырбыз
Сэхнэгэ чакыр алабыз Иске Атлаш авылынан Айсылу Мевлиханованы жырбелэн «Бэхеттэ,шатлыкка».Каршы алыгыз.
Ведущий:
4 ведущий: Дуслар, килегез тизрәк,
Ясыйк ярым түгәрәк.
Безгә кунаклар килгән,
Биик, җырлыйк бергәләп.
Кабат Иске Атлаш авылынна сэхнэгэ чакырып алабыз вокал группасын «Авыл кызлары»
Ведущий: Бар күңеллелек бөтен дөньяда, бар бер ямь бүген.
Нәрсәдән бу?
Ведущий — Мин беләм: бәйрәм бүген, бәйрәм бүген!
Ведущий: Бер мөкаддәс хис белән һәрбер кеше хәйран бүген;
Уйный сазым да минем бәйрәм көен: бәйрәм бүген!
Сэхнэдэ Динара Арсланова Рафис Курбан шигере «Кояш — безнен дустытбез»
3 ведущий: Биюченен итэге
Бии-бии кыскара
Биючегэ суз эйтмэгез
Бии-бии остара
Э хэзер Иске Зеленай авылынан Айсылу Ханбикова узенен чыгшын тэкъдим итэ каршы алыгыз.
ведущий : На свете
Добрых слов
Живет немало,
Но всех добрее
И нежней одно-
Из двух слогов
Простое слово «ма- ма»,
И нету слов
Роднее, чем оно!
Приглашаем на сцену вокальную группу девочек Из села Средняя Терешка с песней «Мамочка милая моя»
: Кадерле дуслар конкурсыбызны дэвам итэбез Сэхнэбез турендэ чираттагы конкурсант Кирюшкин авлылнан Юлия Бикбаева «Энием-энием» жыр белэн.
3 ведущий: Как рассказать о мужестве твоем, о величайшем подвиге твоем, любимая Родина. Как рассказать о тысячах ,миллионах подвигов, которые совершали твои сыновья и дочери за 1418 дней и ночей.
4 ведущий: Отгремела война,
Свой кровавый собрав урожай.
Сколько лет пронеслось,
Сколько новых забот пережито!
Время мчится вперед,
Время к новым спешит рубежам.
Но никто не забыт!
И навеки ничто не забыто!
Дуэт Хасанова Гулия и Коклеев Вова с песней «А закаты алые,алые…»
Ведущий: Испания, Испания
Прекрасная страна,
Наверное, в Испании
Есть дом, где я жила.
Мне пели серенады,
И ночью под луной
Мое шептали имя,
Зовя меня с собой.
Корнелло благородный
Слыл крестным короля.
Имел в Эгейском море,
В Наксии острова.
И я — его дочуркой
Единственной была.
Испания, Испания
Прекрасная страна
На сцену приглашаем танцевальный коллектив детской школы искусств «Изюминка» испанский танец.
4 ведущий: Әйдә безгә килегез
Капкалардан керегез
Өебезгә үтегез,
Кунак булып китегез
Гөрләп бәйрәм итегез
Сэхнэбезнен турендэ Ильнара Бакиева «Туган йортым» жырыбелэн.
3 ведущий: Ягез, сез дә кушылыгыз,
Утырмагыз, торыгыз.
Җырлый-җырлый биик әле,
Сез кул чабып торыгыз.
Конкурсыбызны дэвэм итэбез Иске Мостяк авылыннан «Алсу» бию торкеме «Татар кызлар бию»белэн.
ведущий: Конкурсыбызны дэвэм итэбез хэм сэхнэгэ Алина Давыдованы чакырып алабыз.Ул сезгэ шигер сойли “Сойлэшэбез торле телдэ”
4 ведущий: Сандугачлы язлар ягы
Син ,Кулаткы тобэге!
Чишмэ суларын шундый саф,
Эчеп туйгысыз тэмле!
Кабат сэхнэдэ Иске Мостяк авылынан дуэт Байгулова Алсу хэм Батыршина Алсу «Инеш» жырларыбелэн.каршы алыгыз.
Жюри әгъзалары сүз ала. Бәйгедә җиңүчеләрнең исемнәре билгеле була.
Аларга бүләкләр тапшырыла.
Сизелмичә мәҗлес үтте, Барыбыз да бик канәгать. Саубуллашыр вакыт җитте, Моңсуланмыйк без, җәмәгать. Юлларыгыз якты булсын, .Эшләрегез бары уңсын.ШТМ дигән уенда Кабат очрашырга язсын
ЭЧТӘЛЕК
Кереш 3
I – бүлек Татар халкының бәйрәмнәре 6
II –бүлек Татар халкының дини бәйрәмнәре 13
III- бүлек Христиан динен тотучыларның бәйрәмнәре 16
IV бүлек Минем тикшерүләрем 18
Йомгаклау 19
7. Әдәбият исемлеге 20
8. Кушымталар 21
Кереш
Дөрес юлны табу өчен, безгә үзебезнең үткәнебезне, халыкның гүзәл йолаларын, гореф- гадәтләрен өйрәнергә кирәк. Фәкать алар гына безгә дөрес юлны табарга, халкыбызга нахак бәла ягуларга дөрес җавап бирергә ярдәм итәчәк”. Г. Бәширов.
Үз халкыңның улы яки кызы булу өчен аның гореф-гадәтләрен йолаларын, җыр-моңнарын, күп гасырлы тарихын, әхлак, тәрбия тәртипләрен ана сөте белән сеңдереп үсү кирәк. Татар халкында: Ана сөте белән кермәгән, тана сөте белән кермәс, — дигән гыйбарә яши.
Халык бәйрәмнәре – шул халыкны милләт итеп берләштерә торган
чараларның берсе. Һәр милләтнең үзенә генә хас бәйрәмнәре була. Алар халыкның милли горурлык, милли хисләр культурасын тәрбияләргә ярдәм итеп кенә калмыйлар, ә шул хисләрне кичергән кешеләрдә рухи канәгатьләнү дә тудыралар. Әгәр дә халык бәйрәмнәре югала, юкка чыга икән, бу инде аның рухи байлыклары саега баруын чагылдыра. Халык бәйрәмнәре һәр кешенең йөрәк түрендә саклана, чөнки җыр, бию, яңа көйләр башкару, очрашу – танышулар шушы көннәрдә була. Алар аны кайда гына булса да, үз авылына, төбәгенә тартып тора.
Кешелекнең иң зур байлыгын милләтләр тәшкил итә. Һәр милләт үз теле, мәдәнияте белән яшәешне бизи, баета һәм үзе дә башка халыклар белән аралашып үсә, алга китә.
Әлки районы — күпмилләтле төбәк. Монда татарлар, руслар, чуашлар, таджиклар, керәшен татарлары элек–электән дус, тату яшәп килгәннәр. Бу үзенчәлекне истә тотып, безнең район мәктәпләрендә төрле милләт балалары арасында толерантлык саклау — бик зур бурычларның берсе. Укучыларда милләтара дуслык, хөрмәт, түземлелек тәрбияләүгә дәресләрдә генә ирешеп булмый, әлбәттә. Аларны күмәкләштереп, күңелләрен күтәреп, төрле бәйрәмнәрдә катнаштырырга кирәк. Шул чакта гына аларның чын сәләтләре, эстетик байлыклары тулысынча ачылачак. Укучы сәнгатькә, матурлыкка, рухи байлыкка һәрдаим омтылырга тиеш.
Мин үзем татар телен, халкымның йолаларын, гореф-гадәтләрен, бәйрәмнәрен хөрмәт итәм. Мәктәптә, районыбызда үткәрелә торган бәйге-кичәләр миннән башка үтми диярлек.
Хәзерге вакытта нинди генә бәйрәмнәр үткәрмәсеннәр, ничек кенә күңел ачмасыннар — борынгы әби-бабаларыбыздан килгән йолаларыбыз, гореф-гадәтләребезнең күбесе югала бара. Минем уйлавымча, күптәннән килгән бәйрәм ,йолаларны саклау һәм кабат торгызу эшендә эзлеклелек җитми һәм бу борынгы йолаларыбызны начар белүебездән дә килә. Иң аянычлысы — халыкның гореф – гадәт, йола һәм бәйрәмнәр мирасын буыннан – буынга тапшыру механизмы югалуда, Җәмгыятьтә үз – үзеңне тотарга һәм, гомумән, яшәргә өйрәтә торган, гасырлар буена сыналган үрнәкләрнең югалуында, бозылуында. Шушы уйлар миңа, өлкән буын хәтерендә сакланып калган, кайбер йола, бәйрәмнәрне язып алырга этәргеч ясады. Мин үз эшемдә Әлки төбәгендә кайбер йола һәм бәйрәмнәрнең ничек уздырылуын күрсәтергә теләдем.
Әби-бабаларыбыздан килгән йолаларыбыз, гореф-гадәтләребезнең югала баруы нәтиҗәсендә халкыбыз мәдәни, рухи яктан саега бара, шуңа күрә халыкны милләт буларак рухи яктан баету бүгенге көндә бик актуаль дип саныйм. Минем уйлавымча, әлеге тема игътибар үзәгендә булырга тиеш.
Бу фәнни – тикшеренү эше гасырлар аша безнең хозурга килеп ирешкән гореф-гадәтләребезне, бәйрәм-йолаларыбызны түкми-чәчми киләчәк буынга тапшыруга юнәлдереп язылды. Без, 21 нче гасыр буыны, боларның барысын да киләчәк буыннарга илтеп җиткерергә тиешбез. Шул вакытта гына татар халкы милләт буларак яшәр, рухи яктан тагын да баер. Темасы – “Әлки районы мисалында халкыбызның бәйрәм, йолалары”.
Тикшеренүнең объекты – Әлки төбәгендә яшәүче халыкның гореф-гадәтләре, бәйрәм,йолалары.
Тикшеренү эшенең максаты:
Әлки төбәгендә яшәүче халыкларның бәйрәмнәрен барлау һәм онытылып баручы йолалар өстендә эшләү алымнарын билгеләү.
Эшнең максатыннан чыгып, бурычлар куелды:
— халыкның рухи мирасын яктырткан бәйрәмнәр турында әби-бабаларыбыздан сорашу;
— хәзерге көндә онытылып баручы йолаларны барлау;
— халыкның рухи мирасын баетуга юнәлдерелгән эш төрләрен өйрәнү.
Фәнни – тикшеренү эше керештән, 4 бүлектән һәм йомгаклау өлешеннән тора.
I бүлек
Татар халкының милли бәйрәмнәре
Һәр халыкның үз бәйрәмнәре, үз гореф-гадәтләре, үз йолалары бар.
Аларны ел фасылларына бәйле «Сабантуй”, «Нәүрүз”, «Сөмбелә”, «Яңа
ел,” , «Карга боткасы”бәйрәмнәренә, ислам диненә бәйле «Корбан гаете”һәм «Рамазан” бәйрәмнәренә һәм каз өмәсе, балага исем кушу, яңгыр теләү, орлык чыгару кебек йолаларга бүлеп йөртәләр. Букүркәм традицияләр бик борынгы заманнардан ук , буыннан- буынга күчеп, безнең чорга килеп җиткәннәр.Алар- барысы да безнең әби-бабаларыбызның күңел сандыгын күрсәтә торган дәлилләр.Нәрсә генә эшләсәләр дә, алар бер-берсенә таянганнар, эшне күмәкләшеп башкарганнар. Шул ук вакытта үз күңелләрен үзләре күргәннәр. Уен-көлке, җыр-бию белән авыр эш тә җиңелрәк тоелган.
Халык бәйрәмнәре һәр кешенең йөрәк түрендә саклана, чөнки җыр, бию, яңа көйләр башкару, очрашу – танышулар шушы көннәрдә була.
Татар халкының күп кенә милли бәйрәмнәре бар. Тәрбияви әһәмияте ягыннан зур булган бәйрәмне әйтеп китүне дөрес дип саныйм: ул – Сабантуй бәйрәме. Халкыбызның бәйрәмнәре диюгә, иң беренче чиратта Сабантуй бәйрәме күз алдына килеп баса.
Бу борынгы бәйрәмнең мең елдан артык тарихы бар. Сабантуй бәйрәме Идел буе Болгары дәүләтендә уздырылган булган. Борынгы Идел буе Болгары сүзе — сабан һәм бөек Идел буе Болгары дәүләтенең гореф-гадәтләре, мәдәнияте, фәне Казан ханлыгы мирасчы булып дәвам иттергән.
Идел буе Болгары Ислам динен кабул иткәнче Мәҗүсилек чорында Сабан туеның максаты, мөгаен, уңыш рухларын юмалау белән, хәтта яңа елда яхшы уңыш булсын өчен булган, ләкин хәзер ул халыкның күңелен ачу максатынан гына бәйрәм ителә.
Сабантуй бәйрәме хәзерге вакытта язгы кыр эшләре беткәч, хезмәт бәйрәме буларак үткәрелә. Бу милли бәйрәмебез Татарстан белән генә чикләнмичә, Россиябезнең татарлар яшәгән башка төбәкләрендә , хәтта Литва, Төркия, Алмания кебек чит илләрдә дә уздырыла. Сабантуйга әзерлек, бик борынгы чорлардагы кебек, берничә ай буе бара. Ул һәр елда төгәл бер вакытта, язгы чәчү эшләре тәмамләнгач кына уздырыла. Аны әзерләүчеләр һәм традицион күренешләрне (Сабан туен ачып җибәрү, ат бәйгесе, милли көрәш һ.б.) оештыручылар шулай ук алдан билгеләнә. Бик борынгы заманнарда уздырылган йола бәйрәмнәре кебек, Сабантуй ифрат та тантаналы рәвештә башланып китә һәм көн буе дәвам итә. Хәзергә Сабантуйлар сәнгатьнең барлык төрләре югары үсеш дәрәҗәсенә ирешкән бер чорда уздырыла. Тик биредә без игътибарны мәсьәләнең башка ягына — борынгы йола бәйрәмнәренең Сабантуйда сакланып калган үзенчәлекләренә юнәлтергә омтылабыз. Алар түбәндәгеләрдән гыйбарәт: йолада төрле сәнгать төрләре үзара аралашып килә: анда драматик күренешләр, халык уеннары, җыр, музыка, биюләрнең барысы да була.
Сабантуй бәйрәменең әби-бабаларыбыз заманында ничек үткәрелүен белү теләге белән мин үзебезнең район үзәгендә яшәүче Шарапова Әлфия апа янында булып кайттым. Ул үзенең яшь вакытында Сабантуй бәйрәменең ничек күңелле узуы турында сөйләп бирде:
“Сабантуй җитәргә 1-2 көн кала яшь егетләр һәр өйдән бүләк җыеп йөргәннәр. Өй саен кереп, бүләк җыюны сөрәнгә чыгу дип атаганнар. Ә сөрәнче – сабан туена бүләк җыючы булган. Безнең якларда яшь киленнәр сөрәнгә бик матур чигелгән сөлге, ә яшь кызлар күз явын алырдай итеп чигелгән кулъяулык биргәннәр. Яшь киленнәрдән алган сөлге иң кыйммәтлесе булып саналган. Килен аны шушы йоланы истә тотып, үзенең бирнәсендәге иң матур бизәкле сөлгедән әзерләгән. Һәр хуҗабикә өйдәге сабыйлар санынча йомырка биргән, ә карчыклар тавыклары исән-имин торсын дип күбрәк тә биргәннәр.
Сабантуй бәйрәмендә ат чабышлары иң абруйлы ярыш булып санала. Иң матур сөлгеләрнең берсе ат чабышындаҗиңүчегә бирелә. Иң ахырдан килгән атка махсус атап бирелгән сөлгене тагаиделәр. Татарча көрәш, ат чабышы, йөгерү, сикерү кебек уеннар бикборынгыдан килгән. Соңрак капчык киеп йөгерү, капчык сугышы, чүлмәквату, колгага менү уеннары гадәткә керде. Көрәшчеләр һәм җайдакларүзләренең гайрәтен, осталыгын, батырлыгын күрсәтә торган булсалар,җырчылыр һәм музыкантлар бу бәйрәмдә үзләренең талантларын күрсәтеп,халыктан мактау, хуплау сүзе ишетү өчен көтеп алалар иде. Сабантуйда яңаҗыр, яңа көйләр отып калабыз, аларны басу – кырда эш вакытында яки өйдәкышкы озын кичләрдә җырлый идек. Халык күп булуга, ярыш вакытындагыыгы – зыгыларга карамастан, бу бәйрәмдә тәртип бозулар булмады. Ярышлартөгәлләнгәч, халык шат күңел белән өйләренә таралыша иде”.
Сорашып йөрүләр барышында күрше Ташбилге авылында Сабантуй
бәйрәменең башка авыллардан үзенчәлеклерәк уздырылуы билгеле булды. Бу
авылда халкым йолалары әле хәзер дә саклана. Ташбилге авылында яшәүче
Талия апа безгә түбәндәгеләрне сөйләде: «Кичен авыл яшьләре болынга,
ягъни сабан туе буласы урынга кичке уенга җыела. Егетләр — кызлар татар
халкының җырлы-биюле уеннарын, «Назалы», «Биш парлы», «Балыкчы»,
«Капкалы», “Биеп алышлы» «Каешлы» һ.б. уйныйлар. Сөрән җыючы егетләр
башларына түбәтәй, аякларына киез итек, ак күлмәк, кара чалбар киеп,
билләренә чиккән сөлгеләр бәйләп кичке мәҗлестән кичке уенлыкка киләләр.
Төнге сәгать 1-2 ләрдә сөрән җыю башлана. Ул кичтә авыл халкы йокламый, хәзинәсендә булганча, ишек алдына табын әзерли. Табынга эчемлекләр, буялган йомырка, камыр ризыклары, кабымлык куела. Хуҗаның үсмер ягъни 8-9 класста укыган һәм кияүгә чыкканчы булган кызлары һәр елны чиккән
кулъяулык бүләк итә. Аңа да рәхмәт әйтелә. Чиккән кулъяулыклар
гармунчыга бәйләнә, җыеп барыла һәм сөрән тәмамлангач егетләр үзара бүлешәләр. Яшь киленнәр егетләргә чиккән сөлге бүләк итәләр. Сөлгеләрне
атап та бирәләр. Яшь кияү урам уртасына алып чыгып чөелә .
Егетләр урамда » Алмагачлары» көенә җырлап йөриләр.
Алмагачым чәчәк ата
Майның 15 ләрендә.
Шул алмагач чәчәге күк
Минем дус-ишләрем дә.
Сусар баласын өйрәтә
Суга каршы йөзәргә.
Бик күп сабырлыклар кирәк
Аерылганда түзәргә.
Икенче көнне сөрәнче егетләр Сабантуй күрке булып йөриләр. Татар
халык җырларын җырлап әйләнү, күмәк биюләр оештыру, кыр батырларын,
яшь кияүләрне кабат мәйдан уртасында чөю әлеге егетләрнең вазифасына
керә. Сөрәнче егетләрнең аякларына киез итек, ак күлмәк, кара чалбар киеп,
билләренә чиккән сөлгеләр бәйләп, башларына түбәтәй киеп мәйданда матур
итеп җырлап йөрүләре күңелләрне әллә кайларга алып китә, йөрәкләрне
җилкетә.»
Һәрбер укучы сабантуйда катнашып, үз сәләтен күрсәтергә тырыша. Мәсәлән, безнең гимназиядә бию түгәрәге эшләп килә. Без шушы түгәрәккә йөреп, күп төрле биюләр өйрәнәбез һәм районыбызда үткәрелә торган бәйрәмнәрдә чыгыш ясыйбыз. Әлбәттә, мондый чаралар зур әзерлек һәм көч таләп итә, әмма әлеге бәйрәмнәрдән алган шатлык-куанычлар безнең күңелләрдә мәңге калачак (1,2 нче кушымталар)
Әлфия апа сөйләгәннәрдән шуны аңладым: Сабантуй бәйрәменең күп кенә йолалары безнең буыннарга кадәр килеп җитмәгән. Безгә, яшь буынга шуларны торгызу өстендә эшләргә дә, эшләргә әле.
Татар халкының тагын бер күркәм бәйрәме- Нәүрүз бәйрәме бар.Бу бәйрәмне безнең райондагы Әлморза авылында бик күңелле үткәрәләр.Шул авылда яшәүче Сафина Рокыя ападан бәйрәм турында сорашып утырдым:
Нәүрүз сүзенең мәгънәсе фарсыча “яңа көн” дигәнне аңлата. Нәүрүз көн белән тән тигезләшкән чорга – 21-22 мартка туры килгән.
“Бу бәйрәмне безгә борынгы бабаларыбыз биреп калдырган. Нәүрүз
җиткәч, авылның иң чибәр, иң уңган кызын сайлап “ Нәүрүзбикә” дип игълан итәләр. Укучы балалар өйдән — өйгә кереп нәүрүз әйтеп йөриләр иде. Алар такмакны әйтеп, хуҗаларга бәхет, уңышлар теләп йөриләр.
Ач ишегең, керәбез,
Нәүрүз әйтә киләбез,
Хәер – дога кылабыз,
Аш – сый көтеп торабыз,
Нәүрүз мөбәрәкбад.
Таң ату белән учак кабызганнар. Шул учакта итле аш пешереп, кешеләр бер – берсен сыйлаганнар Ә учак әйләнәсендә кызлар, егетләр
әйләнгәннәр. Бу көнне Нәүрүзбикә хөрмәтенә төрле ярышлар үткәрелгән(5 нче кушымта).
Татар халкының борын- борыннан безнең чорларга кадәр килеп җиткән дини бәйрәмнәрнең берсе- Ураза гаете. Шул хакта күбрәк белү өчен мәчеттә дин сабакларына укытучы Кәфия апаянына киттем: .
“Мөселманнар бер ай дәвамында сәхәргә тордылар, «Бисмилла” әйтеп, сәхәр ашын ашадылар, кулларын, аякларын, телләрен, күзләрен һәм колакларын да динебездә хәрәм булган нәрсәләрдән тыйдылар. Аяклар начар юлда йөрмәде, куллар җәбер-золым кылмады, күзләр әшәкелекне, нәҗеслекне күрмәде, колаклар әхлаксыз сүзләрне тыңламады, телләр гайбәт сөйләмәде… Ахшам азаны ишетелү белән дога кылдылар, авыз ачтылар, рухый ләззәтнең югары нокталарына ирештеләр. Ифтар табыннарында мохтаҗларны, ятимнәрне туендырдылар… Тәравихка бардылар, җәмәгать эчендә саф-саф булып тезелделәр, Аллаһының хозурында рөкугъка иелеп сәҗдәгә бардылар. Калебләреннән кинә, ачу, хирыслык, дошманлыкны чыгарып аттылар, шул рәвешчә, тыйнак һәм самими бәндә, эчкерсез кол булдылар ( 6нчы бит).
Инде менә бәйрәмдә бу тырышлыкның, бу иҗтиһадның җимешләрен татыйбыз. Рамазан гаетендә кардәшлек-туганлык хисләре иң югары ноктага җитә. Туган-тумача бер-берсенә кунакка йөрешә, балалар ата-аналар янына барып, хәлләрен белешә, хөрмәт күрсәтә… Бәйрәм бер-берсенә үпкә тоткан кешеләрне татулаштыру көченә ия. Мөэминнәр Рамазан гаетендә бигрәк тә мохтаҗларның, ятим вә үксезләрнең күңелен күрергә тырышырга тиешләр. Моның савабы бик зур..
Гает – сөенеч, шатлык һәм күңел ачу көнедер. Пәйгамбәребез салләллаһу галәйһи вә сәлләм бәйрәм көннәрендә кылычлы-калканлы уеннарны карарга рөхсәт иткән. Рамазан бәйрәме көнне, мөмкин булса, һәр мөселман иртүк йокыдан торырга тиеш. Әйбәтләп юынырга, чиста киемнәр кияргә кирәк. Мәчеткә барганда ашыгып атламаска, салмак кына, вәкарь белән бару мәслихәт. Юлда Аллаһыны зикер итеп, тәкбир әйтеп бару тиешле.
Ураза гаетеннән соң 70 көн узгач татар халкының иң зур бәйрәме — Корбан ае башлана.Корбан бәйрәме Мәккәгә хаҗ кылу тәмамланган көнне башлана һәм 3-4 көн дәвам итә. Бәйрәмнең беренче көнендә хаҗ кылучылар корбан чалалар. Корбан чалуның да үз тарихы булган. Риваятьләргә караганда, Ибраһим пәйгамбәр Аллаһы Тәгаләгә чиксез бирелгәнлек билгесе итеп үзенең улы Исмәгыйльне корбан итеп чалмакчы булган. Әмма Аллаһы Тәгалә, Ибраһимны кызганып, аңа сарык бәрәне җибәрә һәм аның улын коткарып кала. Шуннан соң һәр мөселман кеше шушы вакыйга истәлегенә корбан чалырга тиеш була… Әлеге бәйрәм көннәрендә, догалар кылып, корбаннар чалу дәвам итә. Бәйрәм табыннарына дин әһелләре һәм башка кунаклар чыкырыла. Коръән укыла, изгелеккә өндәп вәгазьләр сөйләнә”.
Барлык ислам дөньясындагы кебек, татарларда да соңгы елларда мөселманлык күзгә күренеп ныгыды.Аның күптөрле чагылышлары бар. Мәсәлән, элегрәк корбан чалдыручы кешеләр сирәк иде, ә хәзер бу күренеш күпкә үзгәрде: кайбер гаиләләрдән икешәр корбан чалдыручылар да бар. Без үзебез дә ел саен Аллаһы Тәгалә ризалыгы өчен корбан чалдырабыз.
Шушы электән килгән гореф-гадәтләр арасында безнең халкыбызда изге урыннарга йөрү, ул урыннарны яңарту да уңай якка үзгәрә башлады. Шуңа бер мисал: безнең районыбыздан ерак кына түгел Биләр шәһәрлеге җирлегендә “изгеләр чишмәсе” дигән урын бар. Бу изге урынга безнең район халкы гына түгел, Яр Чаллы, Түбән Кама, Ульяновск кебек ерак шәһәрләрдән дә киләләр. Монда тавык яки сарык суеп ашлар пешерәләр, мулладан укытып, вәгазь тыңлыйлар. Аннары биек тау башына — изгеләр истәлегенә куелган таш янына менәләр.
II-БҮЛЕК
Татар халкының йолалары
Халык йолаларын фәндә икегә бүлеп өйрәнү кабул ителгән: гаилә йолалары һәм ел фасылларына караган йолалар. Гаилә йолаларына: туй, бала туу, үлгән кешене күмү, искә алу йолалары керә, ә язгы чәчү, сабан йолалары,нардуган, раштуа, кызыл йомырка бәйрәме, аулак өйләр, кич утырулар, өмәләр, яңгыр сорау,түгәрәк уеннар һ.б.ел фасылларына караган йолаларга керәләр.
Татар халкының буыннан- буынга күчеп килгән тагын бер милли йоласы—“Каз өмәсе” турында язып үтмәкче булам.
Һәр кеше яшәү өчен нинди дә булса хезмәт башкарырга тиеш. Кешедә хезмәт уңай тойгылар уята икән, ул тойгылар хезмәт сөючәнлек сыйфатын формалаштыруга этәргеч була. Алда язылып китәсе бәйрәмебез – “Каз өмәсе” шундый хезмәт бәйрәмнәренең берсе.
“Каз өмәсе” бәйрәме турында тулырак мәгълүмат алу нияте белән, мин татарлар яши торган Салман авылына юл алдым. Безнең анда тормышның барлык авырлыкларын үз җилкәсендә татыган, эшчән, батыр туганыбыз—Хәйруллина Мәүлия апабыз яши. Алар хәзерге көндә дә күп казлар үстереп, Каз өмәләре үткәреп, матур гомер итәләр (3, 4 нче кушымталар)
Мин аның сөйләгәннәрен язып алдым:
“Бу бәйрәм һәр елны көз ахырында яисә кыш башында үткәрелә. Ул, бүтән өмәләрдән аермалы буларак, башыннан азагына кадәр кызлар өмәсе. Башка өмәләр кебек, каз өмәсен оештыру һәм уздыруның үзенә генә хас тәртибе бар. Казлары күп кешеләр, иртәгә өмә уздырасы көнне үк, туган-тумача, күрше кызларын дәшәләр. Гадәттә, өмәгә чакыруны балаларга кушалар.
Әйтелгән көнгә кызлар өмәгә иртүк килеп җитә. Башта бер бала казны эшкәртәләр, зур канатларын йолкып, сыдыралар. Иң оста чистартылган казның бер генә шырпысы да калмый һәм бер җирдә дә тиресе ертылмый.
Казлар йолкынып, эчләре алынып, аяк-башлары чистартылып бетә. Эре канатлары сыдырыла. Өмәнең иң күңелле вакыты— чистартылган казларны, көянтә башларына элеп, кызларның су буена юарга баруы. Алар белән, сыдырылган канатларны алып, яшүсмер кызлар да бара. Алар канатларны су юлына бара торган сукмак буйлап тарата баралар. Монысы киләсе елда хуҗабикәнең казлары сукмакны тутырып йөрсен дигән теләк белән эшләнә. Кызларның кайберләре өй җыештырырга кала.
Су буеннан кайтуга, кызларны «каз коймагы» көтеп тора. Каз коймагына күршедәге ятим карчыклар да чакырылырга мөмкин.
Ашаганнан соң кызларның бер өлеше, «каз боткасы» пешерү өчен, көйледә ярма күзләргә китә. Кичке караңгылык төшәр алдыннан өмәдә катнашкан кызларның әниләре ашка чакырыла. Аларга каз шулпасында токмачлы аш, каз калҗасы белән бәрәңге, каз ите белән бәлеш пешерелә”.
Безнең гимназиябездә дә ноябрь ахыры—декабрьбашларында“Каз өмәсе” бәйрәме үткәрелә. Залга укучылар җыела. Без, “Курчак театры” түгәрәгенә йөрүче укучылар ясалма казларны көянтә башларына элеп, Каз канаты җырын җырлап зал буйлап йөреп чыгабыз. Каз йолкыганда кызлар белән төрле такмаклар әйтешеп, уйнап-көлеп утырабыз.Соңыннан хуҗабикә безне каз коймагы белән сыйлый.
“Каз өмәсе” укучыларда эш нәтиҗәсе белән горурлану һәм канәгатьләнү хисе тәрбияли. Хезмәттән алган шатлык–сөенеч укучыларның күңелләренә бик тирәнтен кереп кала. Мондый бәйрәмнәр укучылар өчен тәрбияви чара да булып тора.
Хезмәткә карата хөрмәт тәрбияләүдә “Сөмбелә” йоласының эчтәлеген аңлатып китү дә әһәмиятле. Иген бабайның: “Киләчәктә табыннар гел шулай мул булсын, җиребездә игеннәр күкрәп уңсын. Мәңге бергә шулай насыйп булсын, дуслар белән бергә гомер итәргә,” — дигән сүзләреннән соң укучыларның күз алларына туган як басу–кырлары, ашлык белән тулы амбарлары, тырыш авыл хезмәтчәннәре килеп баса. Кешеләрнең уңышлы хезмәт эшчәнлеге аларда үз халкы белән горурлык хисе тәрбияли.
Тагын бер онытылып баручы йолабыз – “Карга боткасы”. Бу бәйрәм турында авылыбыздагы аксакал Каюм бабайдан сораштым.
“Карга боткасы”,” Карга туе” — XIX гасырда бу бәйрәм балалар бәйрәме генә булып саналды. Аны иртә язда, кара җир күренә башлагач, аксакаллар әйткән аерым бер көнне үткәрделәр. Бала-чага, авыл буенча өйдән-өйгә йөреп, ярма, сөт, май, йомырка җыеп йөриләр иде. Шулай җыйган ризыклардан болында, тауда, басуда, бер-ике өлкән яшьтәге хатын-кыз җитәкчелегендә, зур казанда ботка пешерәләр иде. Сыйланырга бөтен авыл баласы җыела. Һәркайсы савыт, кашык алып килә, шунда төрле уеннар уйныйлар иде”.
Исем кушу йоласы.
Бу бәйрәмгә мулла чакырыла. Ул баланың колагына аның булачак исемен һәм әтисенең исемен өч тапкыр әйтә. Баланың битен ябып, мендәргә салып, мулла янына китерәләр. Киездә баланың әти-әнисе, мулла, авыл картлары утыра. Мулла баланы алып утыра да, аның уң һәм сул колагына баланың исемен әйтә.
Бала авырса, яки миң чыкса, баланың исемен алыштыралар.
III-БҮЛЕК
Христиан динен тотучы халыкларның бәйрәмнәре
Әлки районы — күпмилләтле төбәк. Монда татарлар, руслар, чуашлар, керәшен татарлары элек–электән дус, тату яшәп килгәннәр. Төрле милләт халыклары арасында милләтара дуслык, хөрмәт, түземлелек кебек сыйфатлар хөкем сөрә. Аларның шулай ук үз бәйрәмнәре, йолалары бар. Безнең районда христиан динен тотып яшәүче халыклар Пасха, Раштуа,Язны озату (Масленица), Качману бәйрәмнәрен зурлап үткәрәләр.
Ерак кына түгел чуаш халкы яши торган Иске Матак авылы бар. Мин шул авылга барып Демидова Таисия апа белән әңгәмә кордым:
“Пасха” – христиан динен тотучы кешеләр өчен зур бәйрәм. Бу көн—Христосның яңадан туган көне. Пасха бәйрәме ел саен бер үк көнгә туры килми—ул үзгәреп тора. Менә 2014 нче елда бу бәйрәм 20 нче апрельгә туры киләчәк. Пасха датасына карап башка христиан бәйрәмнәренең дә үткәрелү вакыты үзгәрә.
Пасха бәйрәмен төрле төскә буяган йомыркалар һәм бизәлгән күмәчләрдән башка күз алдына да китереп булмый. Без бәйрәм җиткәнче өйдә барлык эшләрне бетереп куябыз. Ә Пасха көнне кулга чүпрәк тотып бер җирне дә сөртергә дә, җыештырырга да ярамый, йомыркаларны да алдагы көнне буяп куябыз. Шимбә көнне чиркәүгә барып, дога кылып кайтабыз, ә Пасха көнне балалар, туган—тумачалар белән бергәләп бәйрәм итәбез. Ул көнне күбебез зиярәткә барып, үлгән мәетләребезнең каберләрен чистартып, аларга дога кылып кайтабыз.
Бу олы вакыйганың асылында дин тотучыларны иң югары гомумкешелек идеаллары нигезендә яшәргә чакыру ята. Пасха, безнең күңелләребездә тынычлык, иминлек һәм гаделлекнең тантана итәчәгенә өмет-ышаныч тудырып, якыннарыбызга, бер-беребезгә карата ярату һәм ихтирам тойгыларын гәүдәләндерә. Ул бездә намус белән яшәү, игелекле булу, мохтаҗларга ярдәм итү кебек изге теләкләр уята”
Шунысы куанычлы, диннәр һәм милләтләр арасында татулыкны ныгытуга актив ярдәм итеп, бүген дин җәмгыятьне рухи яңартуда көннән-көн зуррак роль уйный. Бу күркәм эшкә руханиларның тырышлыгы һәм гыйбадәтханәләрне торгызу, шул исәптән Изге Ананың Казан иконасы табылган урында гыйбадәт кылу үзәген торгызу, зур этәргеч бирә.
Рус, чуаш халкының тагын зур бәйрәмнәренең берсе-Раштуа бәйрәме. Раштуа көне-Алланың христиан динен тотучылар өчен җиргә җибәрелгән пәйгамбәре Гайсә Коткаручы туган көн. Бу бәйрәм чиркәү
яктылыгы һәм исе торакны һәм күңелне чистарта, дип ышаналар.
Праваслау динендәгеләрнең кышкы салкында үтә торган тагын бер изге бәйрәмнәре-Качману(Крещение) бәйрәме бар. Качману — бөек бәйрәм, яңа календарь буенча 19 гыйнварда бәйрәм ителә.
Уразаны тәмамлап, керәшеннәр, православие динентотучылар7 гыйнварга каршы төндә, изге Раштуа бәйрәмен каршылый.
Праваслаудинендәгеләр6 гыйнвар көнне төнлә чиркәүләрдә иртәнгә кадәр келәү итеп — гыйбадәт кылып, исәннәр һәм бакыйлыкка күчкән туганнары өчен шәмнәр яндырып, язык — гөнаһларны кичерүне сорап бу бәйрәмне каршы алалар.
Раштуа көнне һәр православие христианына чиркәүгә бару мәҗбүри. Бу көнне йортларда кабызган шәмнәрнең көннәре була. Качману көнен икенче төрле Белем бирү көне һәм Яктылык көне дип тә йөртәләр — аның алдыннан борынгыдан ук калган буенча суга чумылдыру йоласы үтәлә.
Безнең районыбызда да Качману көнендә суга чуму йоласы бар. Аның өчен Шәпкә сулыгында махсус урын әзерләнгән. Суга чуму вакытын безнең хәбәрчеләребез төшереп кайтканнар ( 7 нче кушымта).
Безнең гимназиябездә дә төрле милләт балалары белем ала. Без бер-беребез белән үзара дус- тату яшибез, бер-беребезнең динен хөрмә итәбез.
IV-БҮЛЕК
Минемкүзәтү нәтиҗәләре
|
Авыл исеме |
Авылда яшәүче милләт кешеләре |
Шушы халыклар катнаша торган бәйрәмнәр, йолалар |
|
Базарлы Матак(район үзәге) |
Татарлар, руслар, чуашлар,керәшеннәр,таджиклар, әрмәннәр |
Ураза гаете, Корбан гаете, Сабантуй,Мөстәкыйльлек бәйрәме, Раштуа,Качману |
|
Салман авылы |
Татарлар |
Ураза гаете, Корбан гаете, Сабантуй,Мөстәкыйльлек бәйрәме, Каз өмәсе,Исем кушу йоласы |
|
Чаллы авылы |
Татарлар |
Ураза гаете, Корбан гаете, Сабантуй,Мөстәкыйльлек бәйрәме, Каз өмәсе,Исем кушу йоласы |
|
Ташбилге авылы |
Татарлар |
Ураза гаете, Корбан гаете, Сабантуй,Мөстәкыйльлек бәйрәме, Каз өмәсе,Исем кушу йоласы |
|
Иске Матак авылы |
Руслар, чуашлар |
Раштуа,Качману, Пасха, Боз озату, Мөстәкыйльлек бәйрәме |
ЙОМГАКЛАУ
Шулай итеп, мин куйган максатыма ирештем, билгеләнгән бурычлар үтәлде: Әлки төбәгендә яшәүчеләрнең бәйрәмнәре, гореф- гадәтләре, йолалары турында күп мәгълүмат тупладым, таблицага яза бардым. Халыкларның бәйрәм, йолаларына юнәлтеп язылган хезмәтләр белән таныштым, тел һәм әдәбият дәресләрендә безнең мәктәп укытучылары тарафыннан кулланыла торган татар фольклоры җыетыгыннан кирәкле мәгълүматлар алдым.
Хәзерге вакытта бик күп бәйрәмнәр үткәрелә, ләкин борынгы әби-бабаларыбыздан килгән йолаларыбыз, гореф-гадәтләребезнең кайберләре югала бара. Минем уйлавымча, күптәннән килгән бәйрәм ,йолаларны саклау һәм кабат торгызу эшендә эзлеклелек җитми һәм бу борынгы йолаларыбызны начар белүебездән дә килә. Иң аянычлысы—халыкның гореф – гадәт, йола һәм бәйрәмнәр мирасын буыннан – буынга тапшыру механизмы югалуда, Җәмгыятьтә үз – үзеңне тотарга һәм, гомумән, яшәргә өйрәтә торган, гасырлар буена сыналган үрнәкләрнең югалуында, бозылуында. Шушы уйлар миңа, өлкән буын хәтерендә сакланып калган, кайбер йола, бәйрәмнәрне язып алырга этәргеч ясады. Мин үз эшемдә Әлки төбәгендә кайбер йола һәм бәйрәмнәрнең ничек уздырылуын күрсәтергә теләдем. Минем бәхеткә авылларыбызда борынгы йолаларны искә төшереп,матур итеп сөйләп бирә белгән өлкәннәребез сирәк булса да очрады. Алар исән чагында, белгәннәрен язып алып каласы, саклыйсы иде.
Халыкны тәрбия итүдә бәйрәмнәр, йолалар һәм төрле тәртип
кагыйдәләре (ритуаллар) бик зур урын алып тора. Аларда тупланган тирән кешелекле идеяләр, халыкның яшәү рәвеше белән тыгыз бәйләнгәнлек кешенең рухи баюына ярдәм итә, аның рухын һәм хезмәткә дәртен күтәрә.
Һәр халыкның да рухи мәдәниятендә туган тел төп урынны алып тора.Халыкның милли йөзе,гореф-гадәтләре йолалары,туган тел,үз ана теле саклаган очракта гына саклана.
Адрес публикации: https://www.prodlenka.org/metodicheskie-razrabotki/31441-tatar-halyk-folklory
Муниципальное казенное образовательное учреждение «Кунашакская средняя общеобразовательная школа»
» Су буенда кичке уен «
фольклор бәйрәм үткәрү өчен сценарий.
Сценарий фольклорного праздника «Вечерние игры на берегу».
Җиһазлау ( оборудование): читән (забор), 6 чиләк, чәчкәләр, 2 саул макеты, камыш макетлары, идән паласы, баян, трещётки.
( “Бормалы су” көенә 3 кыз чыга- под мелодию «Бормалы су выходят три девушки)
1 кыз: Кумәк бию, уен көлке була кичке уенда.
Кызлар — егетләр жыела таллыкта, су буенда.
2 кыз: Пар табышлы, эсир алыш кичке уенда була
Таныштыра, дуслаштыра яшьләрне шушы йола.
3 кыз: Жырлар, биюләр өзелмәс, шатлык өстәр гармун да.
Укенерсез килмәсәгез, кызык булачак монда!
( “Бормалы су” көенә чиләкләр тотып кызлар керә)
4 кыз: Кызлар! Әйдәгез, Каринане кичке уенга чакырабыз.
Барыбыз: Әйдәгез!
5 кыз: Карина, кичке уенга чыгасыңмы?
6 кыз: (Карина тәрәзәдән карый һәм әкрен генә:)
Хәзер чыгам. (чыга) Исәнмесез кызлар!
Кызлар: Исәнме, Карина! ( Егетләр читән артында утыралар һәм кызларны күзлиләр. Рузамиль кинәт килеп чыга, калганнар аның артыннан.)
Малайлар: А-ХА-ХА-ХА-А! ( Кызлар куркып китәләр)
1 егет: Исәнмесез, саумысыз!
Нигә кәҗә саумыйсыз.
2 егет: Әтәчегез күкәй салган
Нигә чыгып алмыйсыз.
1 кыз: Әй, Әпсәлам, Әпсәләм!
Сәлам бирдем әссәлам!
Сездән безгә тиештер бит…
Малайлар: Сәлам!
Барысы кызлар: Шуннан!..
3 егет: Тугыз ким уннан…
Барысы кызлар: Шуннан!..
4 егет: Утырган да шуган…
Барысы кызлар: Шуннан!..
5 егет: Кишер белән суган..
Барысы кызлар: Шуннан?
6 егет: (аптырап) Егетләр, ярдәм итегез әле миңа!
(Егетләр кул селтиләр. Җырларга җыеналар, бер-берсенә капма-каршы басалар.)
7 егет: Эй, егетләр,кызлар, әйдәгез әле, жырлап алыйк!
Барысы : (торалар уртада басып, өч төркемгә бүленеп җырлыйлар.)
«Кария закария» — татар халык жыры
1.Бу бик яхшы укучы -2 раза (запевают – Нигаматуллина К. и Ильясова В.)
Анын укуы яхшы
аннан урнэк алыгыз – 2 раза
припев:
Кария — Закария коммая (барысы дэ бергэ)
Кария — Закария коммая
Кари комма Закария
Закария коммая — 2 раза
2) Бу бик яхшы жырлаучы ( запевают Акчулпанов Р. и Карачурин А.)
Анын жырлавы яхшы
аннан урнэк алыгыз
Припев.
3) Бу бик яхшы биюче (барысы дэ бергэ)
Анын биюэ яхшы
аннан урнэк алыгыз
(кызлар белән малайлар бер беренә тыпырдашып каршы киләләр)
Барысы : Тыпыр,тыпыр, тыпырдашып
Бергә басаек әле
Уйнап-көләп, җырлап-биеп,
Күңел ачаек әле.
О-хо-хо, о-хо-хо! Күңел ачаек әле. (артка китәләр)
О-хо-хо, о-хо-хо! Күңел ачаек әле.
2 егет: Егетләр биюе! ( танец юношей)
(Акчулпанов Р, Фахрутдинов А. Гилязов И.)
2 кыз: (алга чыгып)
Булды-булды. Кызлар! Малайлар!
Без биредә бик шаулашабыз.
Әйдәгез, чишмәгә суга барабыз.
Барысы кызлар: Әйдәгез, әйдә!
Малайлар: Без дә барабыз!
Барысы кызлар: Юк, без сезне алмыйбыз!
Барысы малайлар: Барабыз!
2 кыз: Әйдәгез, чиләкләрне алаек.
(Чиләкләрен алып җырлый-җырлый биеп баралар)
“Су юлы» (татар халык жыры, башкара Сөмбел Билалова)
1.Әйдә, иркәм, алып барам — (кызлар )
Чишмәләргә, суларга;
Чишмәләрдән су алганда
Су чәчрәтеп уйнарга.
Ай, җаныем, суларда
Су чәчрәтеп уйнарга.
2.Суда сусар йөзә микән, -(малайлар)
Салкын суга салмыйча?
Син бәгъремне сагнып көтәм,
Юлдан күзем алмыйча.
Ай, җаныем, суларда
Су чәчрәтеп уйнарга.
Ай, җаныем, суларда
(Кызлар чиләкләрен тотып горур басып торалар, Ильдар аларга елгадан су чиләкләренэ алып бирэ).
1 кыз: Әйдәгез уеннар уйныйбыз .
Барысы : Әйдәгез, әйдәгез.
1 егет: Нинди уен уйныйбыз?
1 кыз: ” Палас белэн уйныйбыз!
( Нигаматуллина К, Гималов Р, Сафонова В. Фархутдинов А.)
2 кыз: Ә гармунда кем остарак уйный, егетләр?
Барысы : Руслан, Руслан инде…
(Руслан гармунда уйный татар җыры яки татар биюе. Калганнар парлап «гөрләук уйныйлар»).
3 кыз: Бик күңелле монда, әйдәгез, жырлап алабыз!
(Җырлы-биюле уен. Түгәрәкләнеп басалар)
«Апипэ»
(Ильясова Виктория, Нигаматуллина Карина жырлыйлар).
5 кыз: Кызлар, егетләр! Уйнадык та, җырладык тә,
биедек тә! Әйдәгез кайтыйк инде.?
Барысы: Эй, койтасы килмий бит але!
6 кыз: Кайтыик инде, әни өйде су көтә .
Барысы: Ярар! Әйдәгез!
( Кайтыр юлга чыккач биеп, җырлап чыгыш якка атлыйлар))
К 100- летию Татарстана
Путеводитель по интернет- ресурсам сценарных материалов
Сценарии к праздникам
Тематические сценарии
Персональные сценарии
К 100-летию Татарстана
Стихи о Татарстане
Татарстаным
Песни о Татарстане
С днем рождения, Татарстан!
Каршы ал, туган калам !
Сценарии о Татарстане
Мин яратам сине, Татарстан!
Сценарий, посвященный 100-летию ТАССР
Сценарий концерта, посвященного 100-летию образования ТАССР и 30-летию Республики Татарстан «Татарстан — наш общий дом»
Другие мероприятия и сценарии к 100-летию ТАССР
Классный час «100 лет ТАССР»
Путеводитель по интернет-ресурсам сценарных материалов
Сценарные материалы для школ
Сценарные материалы библиотек
Сценарные материалы для праздников и корпоративов
- Республиканский центр развития традиционной культуры Республики Татарстан
-
Сценарии — http://www.tatfolk.ru/test/index.php?content=scenarii
«Культура – против терроризма и экстремизма»
Творчество против террора
Творчество преображает мир
Каравону 20 лет
Творчество преображает мир
Сценарии к праздникам (В связи с законодательством об авторском праве РФ тексты сценарных материалов можно просмотреть только в помещении библиотеки). Или обратиться в отдел межбиблиотечного абонемента и электронной доставки документов НБ РТ — http://kitaphane.tatarstan.ru/rus/structure_.htm?department_id=33944
Профессиональные праздники
Тематические сценарии
Литературно-музыкальные композиции
Персональные сценарии
Сценарии к праздникам:
Сценарий к празднику «Новый год» (Корбан Р. ХУШ КИЛЭСЕН, ЯНА ЕЛ!: Яна ел бэйрэмен уткэру очен сценарий // Хуш килэсен, Яна ел!: (Бэйрэм тамашалары). — Казан: Печатный двор, 2002. -Б.50-60 — (Новый год).
Сценарий к празднику «8 марта»(Хэсэнова Ф.К. «Илгэ — матурлыкны, Жиргэ батырлыкны Сез бирэсез газиз энилэр!»: Энилэргэ багышланган бэйрэм кичэсен уткэру очен сценарий// Бэйрэм белэн сине, кыз туганым! — Ты жизнь сама дарующая счастье. Жырлар, шигырьлэр,сценарийлар:Бэйрэмне уткэручегэ методик кулланма / Тоз.Хэсэнова Ф.К. — Казан: «Мастер Лайн», 1999.- Б.4-13.- (Сценарий к празднику 8 Марта).
Сценарий к празднику «Науруз» (Нэуруз (Язны каршылау бэйрэме) // Шакиржанова Э.Б. Мэктэптэ халкыбызнын йола- бэйрэмнэре: Методик кулланма. -Казан: РИЦ «Школа», 2004. -Б.15-24 — (Науруз. Праздник встречи Весны).
Великой победе посвящается
Не стареют душой ветераны (Нурлы май, җырлы май – дошманны җиңгән ай : сценарийлар, җырлар / ТР ММ; Халык иҗаты һ.мәдәни агарту эшләре буенча Республика фәнни-методик үзәге; төз. Ф.К.Хәсәнова.- Казан, 40 б.
Җиңү көне — бу дөньяның яңадан туган көне // Сәүбанова, С. Бүген бәйрәм, бүген туй / С. Сәүбанова.- Казан : Раннур, 2005.- 608 б.
Җырым белән җиңдем дошманны / ТР МК; төз. Н.Ә Асылкаева; җав. мөх-р Р.И. Вәлиев.- Казан, 1996.- 46 б.- (Республика китапханәләрендә : эш тәҗрибәсеннән. 1996.- 2 чыгарылыш).
Мәхәббәт, җиңү җырчысы //Мәгариф.- 2009.- № 12.- Б.11-12.
Онытырга мөмкин түгел (Сәүбанова, С. Бүген бәйрәм, бүген туй / С. Сәүбанова.- Казан : Раннур, 2005.- 608 б.)
Япь-яшь җиңү бәйрәме (Хәйруллина, В. Бәйрәмгә рәхим итегез : методик кулланма . — Яр Чаллы, 2005.- 47 б.
Сценарий к Дню Победы (9 мая) (тат) (Вафин Ф. Онытырга момкин тугел: Боек Жинунен 60 еллыгына багышланган чараларда файдалану очен эдэби-музыкаль композиция // Мэгърифэт.- 2005.- 26 март.- Б.6. — (К 60-летию Победы).
Отечественная война 1812 г.- 200 лет
Женские образы 1812 года
Источник: Читаем, учимся, играем.- 2012.- № 1
Климова О. И верно служили Отчизне
Нуштаева А. Герои былых времен
Судьба женщины- воина
Источник: Фән һәм мәктәп.- 2010.- № 7-8.
Покрыты славою чудесного похода
Сценарии к празднику «Сабантуй»
Cценарий к празднику «Сабантуй»(тат) ( Сабан туе -Сабантуй
Иртэгэ — Сабан туе (Фольклор — хореографик композиция) // Шакиржанова Э.Б. Мэктэптэ халкыбызнын йола-бэйрэмнэре: Методик кулланма. — Казан: РИЦ «Школа», 2004. — Б.26-30 — (Сабантуй).
Күңелле Сабан туйлары
Татар халкының милли бәйрәме
Стихи к празднику «Сабантуй»
Сабантуй — народный праздник: материалы к проведению праздника «Сабантуй»
Общероссийский день библиотек-27 мая
«А библиотекарем лучше!»
«Хранители мудрости»
Сөй, хөрмәт ит,ярат китапны»
Сценарий к Общероссийскому Дню библиотек «Большие интеллектуальные игры»- https://serpantinidey.ru/post/909/scenariy-k-obscherossiyskomu-dnyu-bibliotek-bolshie-intellektualnie-igri
Сценарии к Дню работника культуры
Сценарии к Дню работника культуры
(рус.) (тат.)
Творческая жизнь: визитная карточка работника культуры
Гордимся мы профессией своей:конкурс профессионального мастерства среди работников культуры
Культработники нового тысячелетия: агитпредставление, посвященное Дню работников культуры
Культработнику: песни стихи, клятва
Материалы к Дню работника культуры
Кто скучать нам не дает? Кричалка ко Дню культработника
Час триумфа.Церемония награждения работников культуры
Сценарий к Дню матери
Сценарий к Дню музеев
Тематические сценарии:
Сценарий библиоквеста «Хикмәтле дә, бизәкле дә Туган тел»
«Молодежь и спорт против наркотиков» Җир ана ярасы: әдәби музыкаль композиция// Сәламәтлек һәм театр : методик ярдәмлек.- Казан : РИЦ “Школа”, 2002.- 156 б.
Профилактика наркозависимости среди молодежи: тематический дайжест сетевых информационно — методических материалов- http://kitaphane.tatarstan.ru/rus/antinarc.htm
Сценарий спортивного праздника «Джунгли зовут!» под девизом «Спорт против наркотиков»
Спорт белән көчле без
Скажем «нет» наркотикам
Сценарий «Против наркотиков»(тат)
Җир ана ярасы: әдәби музыкаль композиция
В XXI век — без наркотиков
Сценарии к Году учителя
День учителя
Муза
Мөгаллимнәр көч сынаша
Елның иң яхшы класс җитәкчесе
К году спорта и здорового образа жизни
Гаилә. Яшүсмер. Наркотиклар
Дусларны рәнҗетмәгез!
ЗОЖ планетасында
Озак яшәү серләре
Театр здоровья
Родители — на старт!
Растем здоровыми
К году семьи
Папа, мама, я — музыкальная семья: сценарий конкурсной программы
Семья в куче — не страшна и туча: сценарий праздничного вечера
Семья года: примерный сценарий праздника
Этикет и мы: сценарий семейной викторины
Литературно-музыкальные композиции
Традиции народов Татарстана
К 1000-летию г. Казани
Персональные сценарии
Сценарии посвященные Л.Н. Толстому
Л.Н. Толстой Литературная викторина
Л.Н. Толстой Счастливая невозвратимая пора
Сценарии посвященные Н. Гоголю
«Бранное, трудное время»:игра по повести Н. В. Гоголя «Tapac Бульба»
(из опыта работы российских коллег)
Великий талант
Сценарии посвященные Г. Ибрагимову
kitaphane.tatarstan.ru/ibr_7.htm
Сценарии, посвященные С. Садыковой
kitaphane.tatarstan.ru/sad_7.htm
Сценарии , посвященные Г. Тукаю
kitaphane.tatarstan.ru/tuk_10.htm
Сценарии, посвященные М. Джалилю
kitaphane.tatarstan.ru/jal_8.htm
Сценарии, посвященные К. Тинчурину
http://kitaphane.tatarstan.ru/tat/tinch/scen1.htm
http://kitaphane.tatarstan.ru/tat/tinch/scen2.htm
Сценарии, посвященные Г. Камалу
http://kitaphane.tatarstan.ru/kamal.htm
Сценарии, посвященные Х. Туфану
http://kitaphane.tatarstan.ru/tat/tufan.htm
Сценарии, посвященные С. Сайдашеву
http://kitaphane.tatarstan.ru/tat/saidashev/tat_stories.htm
Сценарии, посвященные Н. Жиганову
http://kitaphane.tatarstan.ru/rus/zhiganov.htm
Сценарии, посвященные Х. Такташу
http://kitaphane.tatarstan.ru/tat/taktash.htm
Сценарии, посвященные Р. Яхину
http://kitaphane.tatarstan.ru/rus/yakhin.htm
Сценарий, посвященный Фанису Яруллину
Презентация,посвященная Фанису Яруллину
Последнее обновление: 29 декабря 2022 г., 13:45