Татарстан Республикасы Актаныш муниципаль районы бюджет мәктәпкәчә белем бирү учреждениясе “Катнаш төрдәге Актаныш 6 нчы санлы балалар бакчасы”
Кошлар бәйрәме
уртанчылар төркеме балалары белән үткәрелгә күңел ачу конспекты.
Тәрбияче:Нуриева З.Р.
2013 ел
Максат:
Алып баручы: Бөре чуклары белән
Сыерчыклары белән
Яз килә, яз килә.
Яз ишекләрдән керә,
Яз тәрәзәдән керә,
Кар суында йөгерә,
Яшеллеккә төренә
Яз күкри-тетри һава
Яз кошлар белән кайта
Язны һәркем ярата.
Җыр “Яз”
Алып баручы: Исәнмесез, кадерле балалар, кунаклар. Мин яз булам. Карлы,буранлы,салкын кыштан соң,туган ягыбызга әйләнеп кайттым.
Ә сез балалар язны яратасызмы? Яз турында ниләр беләсез?
Яз көне кар эри. Яз көне гөрләвекләр ага,Яз көне кояш ныграк яктырта,
Җылы яктан кошлар кайта.Түбәләрдән тамчы тама,Агач, куаклар яфрак яра.
Беренче чәчәкләр шытып чыга,Яз күңелле була.
Бик дөрес, рәхмәт. Бүген мин сезгә үземнең кызларым белән килдем. Хәзер мин сүзне Март кызыма бирәм.
Кара каргалар килде,
Түбәдән тамчы тама,
Көндез көн җылы була,
Суына кичкә таба,
Тамчылар бии тып-та-тып,
Тамчылар сикерәләр.
Аларны булмый туктатып
Алар яз китерәләр.
Яз. Сүзне икенче кызым Апрельгә бирәм.
Гөрләвекләр агалар,
Күктә кояш елмая,
Кыңгылдашып торналар
Тезелеп үтте бая,
Инешләрдә коена
Кыңгылдашып үрдәк-каз.
Җирне яшәртеп безгә
Гөлләр алып килә яз.
Яз. Өченче кызым Майны чакырам.
Язгы ташкын башлануын
Хәбәр итеп елгага
Зәңгәр бозлар алып китте
Зәңгәр сулы дарьяга
Шаулап акты гөрләвекләр
Яуды ләйсән яңгыры,
Шәһәрдә дә, авылда да
Яңгырады үз җыры.
Җыр (рус телендә).
Алып баручы: Яз җиткәч дөнья ямьләнә,җир йокыдан уяна. Туган ягыбызга кошлар кайта. 1 апрель – кошларны саклау көне. Менә без бүген шул бәйрәмне уздырырга җыйналдык.
Кошлар кайта төркем-төркем
Агыйдел буйларына,
Карап калабыз кул болгап
Очкан кош юлларына.
Уен. “Кайтучы кошларны ата”
Кышның салкын бураннары үтә,
Менә кабат җиргә язлар килә,
Таллар бөре ача, кояш көлә,
Язгы кошлар тавыш бирә.
Кара карга. Килдек килдек.очып ерак җирдән,
Курыкмыча ачы салкын җилдән,
Яз хәбәрен сезгә китердек без,
Гафу,дуслар, озак көттердек без.
Торналар. Кар сулары аккан чакта
Тезелешеп җылы яктан
Торналар кайтты безгә,
Канатлар какты безгә.
Чәүкә. Апрельдә һәрчак
Тормыш җанлана,
Тынлык югала,
Безнең чәүкәләр
Оялар кора,
Чыгара бала.
Ләкләк. Очып йөри ләкләк,
Зәңгәр күктән исәпләп.
Бака, эләк, эләк –
Минем бөтен теләк.
Сыерчык. Ерак-ераклардан канат кагып
Диңгезләрне кичеп,арып-талып
Туган җиребезне сагынып кайттым,
Җылы яктан сәләм алып кайттым,
Җылы яктан очып килде
Сыерчыклар-кошкайлар
Исәнмесез малайлар, — дип
Дәшә безгә дускайлар.
Җыр. “Сыерчык”.
Аккош. Язгы күлләрдә
Искиткеч балкыш,
Җылы яклардан
Кайткан бит Аккош.
Ул сайрамыйда,
Тик йөзә бирә,
Шулчак күңелгә
Нәфислек керә.
Күке. Калын урманда,
Гел кичкә каршы,
Ишетелә моңлы
Бер кошның тавышы.
Кәк-күк, кәк-күк,
Кәк-күк, кәк-күк.
Карлыгач. Нәни карлыгач
Күп уйлап йөрде,
Ачык тәрәзәдән
Өйгә керде.
Әйдә җитез кош
Нинди ямьле тыш,
Иреклекне коч,
Еракларга оч.
Сандугач. Ул сандугач – дус сандугач!
Көн дә бездә кунакта,
Минем өчен җыплар җырлый,
Бакчабызда куакта.
Җыр. “Сандугач”
Алып баручы. Ә хәзер, балалар, кышлаучы кошларга да сүз бирик.
Уен. “Кышлаучы һәм китүче кошлар”.
Кара карга күгәрчен
Сыерчык саескан
Торна чыпчык
Карлыгач попугай
Тургай ала карга
Ләкләк песнәк
Оче хәрәкәте ясау Кул чабу.
А. Б. Ә үзегез ничек кышладыгыз? Салкын булдымы кышларыгыз?
Кызыл түш. Бик ямансу булды кышлар,
Сездән башка, якын дуслар.
Әмма бездз тик ятмадык,
Урманнарны, бакчаларны
Корткычлардан сакладык.
Безнең дуслар – балалар,
Безне кунак иттеләр,
Җимлек ясап элделәр.
Тәмле җимнәр сиптеләр.
А. Б. Балалар ничек ярдәм иттеләр микән кошларга?
-Җимлек ясап бирде миңа
Абыем Сәлим
Шунда хәзер кошлар өчен
Җимнәр сибәм мин
-Бире килә күк күгәрчен
Песнәк һәм чыпчык
Җыелалар бер-бер артлы
Пыр-пыр очынып.
Карга очып чыга -Мин карга, кар-кар
Тиздән эреп бетәр кар.
Канатымда хатым бар.
Буең җитсә тартып ал.
Хат: балалар табышмаклар. Эйдәгез әле чишик.
-Коймада-өй
Өйдә җырчы(сыерчык)
-Койрыгын алса башы ябыша
Башын алса-койрыгы ябыша(саескан)
-Канаты бар, оясы юк,
Ят ояда баласы тук(күке).
-Кулы юк, балчык ташый,
Балтасы өй ясый.(карлыгач)
-Бер кошым бар: тынмый,
Агачка оя кормый
Өе җирдә
Җыры күктә.(тургай)
А.б.-Рәхмәт балалр бик дөрес чиштегез табышмакларны. Әйдәгез әле кошлар да ачыкты аларны ашату өчен ботка пешереп алыйк.
Карга килер казан асар.
Торна килер-тоз салыр,
Саескан килер салма салыр,
Песнәк килер пешерер.
Чыпчык килер-төшерер.
Моңа бирер-моңа бирмәс.
Моңа бирер-моңа бирмәс.
Кекенә түти туймый калыр.
Кетер-кетер, казан
Төбен кимерер.
А.б. Ә хәзер кошларны эндәшеп чакырып алыйк
Карга әйтә кар,кар
Нәни чеби бар,бар
Берсен генә алыр идем.
Сакчылары бар-бар.
Тилегегән-тилегән!
Бәбкә алырга килгән!
Бер аягы камырдан,
Бер аягы тимердән
Көш, көш.
Саескан
Саескан, саескан
Бүрәнәгә ябышкан
Бер аягы тимердән.
Ябалак
Ябалак-ябалак
Йөрмә чеби сагалап
Чебиемне бирмәм,
Күземә күренмә төш!
Тукран
Тук-тук-тукыран
Тукылдатып утырам
Агачтагы кортларны
Барсын ашап бетерәм.
Сыерчык
Сыерчык, сыерчык
Күк күлмәген киеп чык;
Үзеңнеке булмаса
Атаңныкын киеп чык;
Атаңныкы булмаса
Анаңныкын киеп чык
Анаңныкы булмаса
Бабамныкын киеп чык.
А.б. Бик күңелле булды
Уен көш һәм читлек.
Берничә бала түгәрәктә калган балалар кошлар.Көйгә очып йөриләр. Читлек ачылды дигәч түгәрәктәге балалар кулларын җибәрә яки күтәрә. Кошлар кереп очып йөриләр. Читлек ябыла дигәч тиз генә тотыналар эчтә һаман кошлар тотылган була.
А.б. Ә хәзер “Песи һәм чыпчык” дигән уенны тыңлап китәрсез.
Песи: -И син чыпчык нәнием
Кайда соң синең өең?
Чыпчык:-Хөрмәтле песи агай
Минем йортым юк бугай.
Песи:- Әйдә минем йортыма
Рәхим ит курортыма.
Чыпчык:- Хөрмәтле Мәче агай,
Миңа килешмәс алай,
Сез бит мине ашарсыз.
Песи:- Ах сез чыпчык, начарсыз.
Уен: Песи һәм кошлар
Сынамышлар.
Кошлар кар өстенә төшсә, көн җылына.
Кара каргр килгәч 1 айдан кар китәр.
Карлыгач иртә килсә, көн тиз матурланыр.
Торна кар барында килсә, тары борчак уңар.
Кыр казлары иртә китсә, кыш иртә килер.
Яз: Менә без кошлар турында белемнәребезне ныгыттык, аларның безнең якын дуслар икәненә инандык. Шуңа күрә дә безнең шуны әйтәсе килә.
Хуш киләсез, кошкайлар;
Сайрагыз көне-төне
Кайда ошый Сайлагыз
Җир сулар бик киң безнең
Мин кошларны бик яратам,
Чөнки алар ягымлы
Йомшак, кечкенә, матур.
Тавышлары сихерле.
Алар сайрый башлаганда
Күңелгә җылы керә
Я…. Һәм кошлар кебек
Күккә очасы килә.
Канатлы дусларыбызны яклыйк, саклыйк. Яз безгә балалар, җылы ямьле көннәр белән бергә файдалы, кадерле дусларыбыз кошларны алып килә. Һәр вакыт шул хакта онытмыйк.
Кош оялары янында кычкырмыйк, шауламыйк.
Кош оясын туздырмыйк-
Кошларны куркытмыйк, рәнҗетмик.
“Татарстан Республикасы Биектау муниципаль районының “Ямаширмә “Йолдыз” балалар бакчасы” мәктәпкәчә белем бирү муниципаль бюджет учреждениесе
“Кошлар – безнең дусларыбыз”.
(күңел ачу кичәсе)
Тәрбиячеләр: Хадиева Гөлназ Искәндәр кызы.
Мифтахова Алсу Әдхәм кызы
30.03.2018
Тема: “Кошлар безнең дусларыбыз”.
Максат: укучыларның кошларның файдасы, төрле ел фасылларында кошларга карата сакчыллык турындагы белемнәрне ныгыту; кошлар тормышыннан кызыклы мәгълүмат белән укучыларның белемнәрен арттыру; табигатькә һәм кошларга карата мәхәббәт һәм җаваплылык тәрбияләү.
Алып баручы 1.: Исәнмесез, кадерле дуслар, кунаклар! Бүгенге кичәбез кошлар көненә багышлана. Кошлар җир йөзендә иң күп таралган тереклек ияләре. Җирдә барлыгы 100 миллиард чамасы ош яши. Татарстанда җәй көннәрендә 200ләп, кышын 40 төрдән артык кош очратырга мөмкин. Кошлар һавада очарга җайлашкан. Шуңа да аларны кырыс антарктида да, биек тау кыяларында да, диңгез өсләрендә дә очратырга мөмкин.
А. Б. 2. Кошларның иң кечкенәсе колибри, ул берничә грамм авырлыкта гына. Ә иң зурысы тәвә кошы, авырлгы 90 кг га җитә. Кошлар табигатьнең күрке. Алардан башка табигать җансыз.Алар бик күп зарарлы бөҗәкләрне юк итәләр, сайраулары белән тормышыбызга ямь өстиләр. Шуңа күрә без кошларга ярдәм итәргә, аларны сакларга тиеш.
Бүгенге кичәбез дә кошлар көненә багышлана. Бәйрәмне үткәрер өчен бирегә ике команда кирәк булачак “Чыпчыклыр” ягъни кышлаучы кошлар һәм “Сыерчыклар” – күчмә кошлар.
Табышмаклар әйтү.
Төнлә очарга ярата,
Көндез очмый, йокыга ята. (Ярканат)
Ука – ука тыш кына,
Су коена инештә,
Оча алса да, җирдә йөри,
Ите яхшы бәлешкә.(Үрдәк)
Кулы юк, балчык ташый,
Балтасы юк, оя ясый. (Карлыгач)
Чырык-чырык чыркылдый,
Бер җиргә дә ул китми.
Безнең белән дус яши,
Әйтегезче, ул ни? (Чыпчык)
Кырау булсын,
Кырпак булсын,
Китмәс дустым.
Җәен-кышын
Салмый сары
Алъяпкычын. (Песнәк)
Ала чапан киенгән,
Мал суйганга сөенгән,
Шунда төшеп йөгергән. (Саескан)
Ерактан килгән кунак булса да, тәрәзә артында тора. (КАРЛЫГАЧ)
Гөлдер, гөлдер, гөлдер бу,
Кызыл тәпи кемдер бу? (КҮГӘРЧЕН)
Чуар киемле урам малае
Борчак җыя. Кырда куна. (ЧЫПЧЫК)
Колга башында йорты
Эчендә тора җырчы. (СЫЕРЧЫК)
Үзе озын, чабуы кыска. (ТОРНА)
Бер кошым бар: тынмый.
Агачка оя кормый;
Өе — җирдә,
Җыры — күктә. (ТУРГАЙ)
Җәй шакылдый бу чүкеч,
Кыш шакылдый бу чүкеч,
Ничек чыдый бу чүкеч. (ТУКРАН)
Йомры, йомгак сары йомгак
Йөгереп йөри чирәмдә. (ЧЕБИ)
Соскы борын – бакылдык,
Күп сөйләшә — такылдык. (ҮРДӘК)
Башы тарак,
Койрыгы урак.
Кычкырта быргысын,
Уята барысын. (ӘТӘЧ)
Суда юынып алды,
Өсте коры калды. (КАЗ)
Койрыгын алса – башы ябыша,
Башын алса – койрыгы ябыша. (САЕСКАН)
Үзе йомырка басмый,
Баласын да бакмый. (КҮКЕ)
Канаты бар, аягы бар,
Үзе йөзә алмый. (ТАВЫК)
Алып баручы: Елгада бозлар кузгалды…
Елмая, көлә кояш.
Урамнар буйлап атлады
Ямьле һәм күңелле яз.
Әйдәгез әле, балалар, бергәләшеп “Яз җитә” җырын җырлап алыйк.
5. Хәрәкәтле уен «Оясыз кош».
Балалар парлашып түгәрәккә басалар. Алар кошлар булалар.
Кошлар түгәрәк буйлап очып йөриләр.
Тәрбияче: Очып баручы кошлар
Тукталдылар аланда.
Балалар парлашып басалар, парсыз калган бала – оясыз кош
була. Ул бала уеннан чыгарыла.
Тәрбияче: Утырып ял иттеләр,
Кире очып киттеләр. Уен шулай дәвам итә.
Игътибарлылык уены «Кошлар кайтты».
Тәрбияче шигырьне укый, балалар, күчмә кошларның
исемнәрен ишеткәч, кул чабалар:
Мондый кошлар кайттылар:
Күке, казлар, аккошлар,
Сандугачлар, песнәкләр,
Ябалаклар, ләкләкләр,
Кара карга, тургайлар,
Сыерчыклар, чыпчыклар,
Карлыгачлар, торналар.
Барыгыз да булганнар,
Барыгыз да уңганнар.
Алып баручы: Әйдәгез әле, балалар, яз турындагы җырларны искә төшереп китик.
Җыр: “Весенняя полька”
Эрудит сораулар.
— Кошлар хайваннардан нәрсә белән аерылалар?
— Ак сыртлы кошның исеме ничек?
— Кызыл күкрәкле кошны атагыз.
— Оча торган барабанчыны кем белә?
— Нинди кошлар хат ташучы була алалар?
— Нинди кош, сәгате булмаса да, вакытны әйтә?
— Көз көне җылы якларга китеп, язын кире кайткан кошлар
ничек дип аталалар?
— Нинди кош көндез йоклый, төнлә оча, кешеләрне куркыта?
— Дөньяда иң зур кош нәрсә ул?
— Нинди кош судан коры чыга?
— Урман докторы дип кайсы кошны атыйлар?
— Нинди кош үз йомыркасын чит ояга сала?
Алып баручы: Балалар ә хәзер без кошларның ничек кычкырганнарын тыңлап, нинди кош икәнен әйтеп бирергә тиеш.
Уен: “Кайсы кош тавышы”
Әйтемнәр:
а) Кош оясын туздырма, башың авыртыр.
б) Кошларга таш атма, күзең сукыраер.
в) Сыерчыкларга оя яса, эшең уңар.
г) Кош йомыркаларын ватма, күз яшеңне түгәрсең.
“Очты-очты” уены .
Алып баручы: Булдырдыгыз, балалар. Кошлар турында бик күп беләсез икән. Алга таба да кошларны яратып, аларны кайгыртып, аларга һәрвакытта да ярдәм итеп торыгыз.
Кошлар табигатьнең күрке. Алардан башка табигать тә җансыз.Алар бик күп зарарлы бөҗәкләрне юк итәләр, сайраулары белән тормышыбызга ямь өстиләр. Әйе, яз җитү белән кошлар кайта, күктә, агач башларында яңадан тормыш башлана. Гаҗәеп матур бу тормыш. Кошларга ярдәм итик, аларсыз бит дөньяның бер чите китек. Шуңа күрә без кошларга ярдәм итәргә, аларны сакларга тиеш.
Максат:
1.Кошлар
турында белемнәрен ачыклау һәм
киңәйтү.
2. Татар халык авыз иҗатына кызыксыну уяту.
3. Күтәренке ,шатлыклы эмоциялар тудыру. 4.
Балаларда кошларга карата сак караш
тәрбияләү.
Алдан
үткәрелгән:
1.Кошлар сурәтләнгән рәсемнәр
карау.
2.Саф һавада йөргән чакта кошларны
күзәтү 3.Кошлар
турында әдәби кичәләр
уку
4.”Ябалак”,”Автомобиль һәм чыпчыклар”һ.б. уеннарны оештыру
Бәйрәм барышы Бию”Язгы
гөрләвекләр” Алып
баручы: Балалар бүген бездә гадәти булмаган
бәйрәм.Бүген без яз килүен һәм кошларның җылы яклардан кайтуын билгеләп
үтәбез.Көннәр кояшлы,җир һәм һава җылынды.Кошлар бик озак туган җирләренә
кайттылар.Аларга бик күп километрлы юл үтәргә туры килде.Хәзер алар безне матур
җырлары белән шатландырачак. 1.
Ачылды ак калын
юрган,
Исте апрель
җилләре.
Кошлар кайта сагындырган Туып
үскән
җирләргә
2.Ямьле
бик
ямьле
Туган
илебез.
Килегез
кошлар,
Безгә
килегез!
Ә хәзер балалар ,әйдәгез әле ,кошкайларны
ашарга
чакырыйк
1.Чыпчык,чыпчык,чык-чырык!
Җим сиптем ,кил тиз очып!
2.Песнәк,песнәк,кил
тизрәк Җим
сибәм сиңа
әзрәк!
3.Чәүкә,чәүкә,кил
чәүкә,-
Җим бирәм бер тәлинкә
4.Күгәрченем гөр-гөр-гөр- җим
сиптем менә
күр-күр!
5.Карга,карга,син
кара,
Кабып кал,азык барда!
6. Саескан –ала канат,
Җим
сибәм
кабат-кабат!
Бергә:
Килегез,кил
кошкайлар,
Сез бит безнең
дускайлар
Бакчабызга куныгыз Көн
дә кунак булыгыз.
Карга булып киенгән 2 бала керә.
Канатларын җилпи-җилпи карр,карр дип йөриләр.
3 .Кара әле,дустым
кара,
Кара
карга очып
бара.
Син
беләсеңме,
Ул да бит сөйләшә ала
1 карга:
Ачылды ак калын
юрган,
Исә язгы җилләр дә.
Без кайтабыз
сагындырган,
Туып-үскән
җирләргә
2карга
Без каргалар,карр-карр, Тиздән
эреп бетәр
кар.
Канатымда
хатымбарр,
Буең җитсә тартып ал Ал
.бар. Укымый да беләбез
бит
Хатыңда ни
язылганын!
Бөтен кошлар һәм
балалар
Матур
язны сагынганын
“ЯЗ” җыры башкарыла.
Балалар сез нинди кошлар беләсез
әле?_Булдырдыгыз ,балалар!Балалар,ә сез беләсезме:кошлар йорт кошларына һәм
кыргый кошларга аерылалар.Сез нинди йорт кошлары
беләсез?
Ә нинди кыргый кошлар беләсез?
Ә хәзер сезнең тагын тапкырлыгыгызны
тикшереп
карыйк. Табышмаклар
бәйгесе.
Иртән бик иртә
тора
Матур итеп кычкыра(Әтәч) Үзе озын
,чабуы кыска(торна)
Гөлдер-гөлдер-гөлдергү,
Кызыл тәпи кемдер бу?(Күгәрчен)
Кулы юк балчык
ташый,
Балтасы юк- өй ясый(Карлыгач)
Ялтыравык әйберләрне ташый ул оясына
Беләсеңме син ул кошның Ни
исемле икәнен(Саескан)
Суда юынып алды,өсте коры калды
(каз)
җырлы-УЕН “Чума үрдәк,чума каз”
Кошлар –безнең дуслар.Аларны рәнҗетергә ярамый.Аларны
сакларга кирәк.Кыш көне без аларга булышабыз,җим сибәбез.Кошлар да безгә ярдәм
итә: зарарлы кортларны чүплиләр.Ә тагын кошлар матур итеп җырлыйлар..Әйдәгез
,уйнап алыйк.Мин сезгә кошлар исемнәрен әйтәм,ә сез аларның нинди тавыш
чыгарганнарын күрсәтерсез.
Әтәчкәй……………….. Күке……………………..
Карга…..
Чыпчык Тавык……….
КАЗ….
Ал.Бар.Ямьле
яз башланды.Яз хәбәрчеләре кара каргалар килде дә инде..Тиздән сыерчыклар да
килер,дусларым.Сез алар килүгә оялар ясадыгызмы соң?
Балалар:
әйе ясадык
Ал.Бар.Булдыргансыз,балалар,Хәзер,
иптәшләрегезнең сыерчыклар турында өйрәнгән шигырьләрен һәм җырларын тыңлап
үтик.
Уңган сыерчык
Ак буяулы бер оя
бар
Бакчада зур агачта.
Очып килә шул ояга
Сыерчык
яз булгач
та.
Шунда тора,шунда
йоклый,
Шунда бала
үстерә Матур
итеп сузып
сайрый
Басып оя өстенә
Карлыгач Күптән
түгел безнен тәрәзә
капкачын
Оя итте минем сөйгән карлыгачым: Ул
көн буе авызы белән балчык
ташый,
Балчык белән матур итеп оя
ясый.
Күп эшләде иренмичә,бара-бара Чыгарды
ул матур-матур балала
да
Ачыксалар карлыгачның
балалары.
Чебен-черки тотып кайта аналары
Ал.Бар.
Хөрмәтле балалар!Сез алга таба да кошларны яратырсыз,сакларсыз алар турында
тагын да күбрәк кызыксынырсыз дип ышанып калам.Бәйрәмебез ахырына якынлашып
килә.Әйдәгез әле,барыбыз бергә җыр белән озатыйк күңелле
бәйрәмебезне.
Бәйрәм “Сыерчык”җыры белән
тәмамлана
Бурычлар: укучыларның кошлар турындагы белемнәрен тирәнәйтү, безнең якларда кышлаучы һәм күчмә кошларны танып белергә өйрәтү, аларның авыл хуҗалыгы корткычларын бетерүдәге әһәмиятен аңлату, баланың фикерләү сәләтен үстерү, канатлы дусларыбызга карата кайгыртучанлык, сак мөнәсәбәт тәрбияләү.
Зал бәйрәмчә бизәлә. Кошлар турында газета чыгарыла, лозунглар язып эленә. Безнең якларда кышлаучы һәм күчмә кошларның рәсемнәре куела.
Балаларның кошлар темасына ясалган рәсемнәреннән, сыерчык ояларыннан күргәзмә оештырыла.
Бәйрәм башлана. Әкрен генә кошлар, су тавышы язылган көй яңгырый.
1 а.б. Ел яздан башлана. Яз – ел фасылының иң матуры, иң күңеллесе. Көннәр бераз озыная башлагач, кояш туры карап елмая. Кояш җиңә. Яктысы һәм җылысы белән бар табигатьне үз кулына ала. Ләкин сайрар кошлар кайтмыйча, яз әле яз була алмый. Сыерчыклар, тургайлар кайтып тирә-юньгә дәртле авазларын тараткач кына яз үзенең тулы хокукын ала кебек.
2 а.б. 1906 нчы елдан башлап дөньякүләмендә Халыкара кошлар көне үткәрелә.1906 нчы елның 1 нче апрелендә кошларны саклау буенча Халыкара конвенциягә кул куела, ә Россия моңа 1927 нче елда кушыла. Шулай итеп, безнең илдә 1927 нче елның 1 нче апреленннән башлап кошлар көнен үткәрү традициягә кергән.
1 а.б. Кышның салкын бураннары үтә
Менә кабат җиргә язлар җитә.
Таллар бөре ача, кояш көлә,
Күчмә кошлар җиргә тавыш бирә.
Җылы яктан очып кайтырлар
Көзен киткән кошлар, кошкайлар.
Җырлый-җырлый оя сайларлар
Безнең якын дускайлар.
2 а.б. Көннәрен юлда үткәреп,
Кошкайларыбыз очалар.
Канатлары белән җилпенеп
Яз китерә ич алар.
Исәнмесез, кошкайлар,
Безнең якын дускайлар.
Карлыгачлар, актүшләр,
Сандугачлар, тургайлар.
Очып ерак җирләрдән
Кайтты кара каргалар.
Яз хәбәрен иң беренче
Безгә китерде алар.
1 а.б. Безнең бүгенге бәйрәмебез дә кошларга багышлана.
2 а.б. Ә хәзер сыерчык оялары һәм кош рәсемнәре конкурсларына йомгак ясау өчен сүзне биология укытучысы Сәлахиева Рәмзия Искак кызына бирәбез.
1 а.б. Кошлар — җир йөзендә иң күп таралган тереклек иясе. Хәзер аларның 9 меңгә якын төре бар, ә җирдә барлыгы 100 миллиард чамасы кош яши, дип әйтә галимнәр. Россиянең иксез-чиксез киңлекләрендә 700ләп төр кош яши. Татарстанда исә җәй көннәрендә 200дән, ә кышын 40 төрдән артык кош очратырга мөмкин. Кошларның иң күбесе-Көньяк Америкада яши, ә кечкенә генә ил саналган Эквадорда 1700 төр кош яши.
1 а.б. Кошлар һавада очарга җайлашкан. Аларны кырыс һава шартлары да, биек тау кыялары да, иксез-чиксез диңгезләр дә куркытмый.Кошлар очраган каршылыкларны очып үтәләр. Аларның зурысы да, кечкенәсе дә бар. Иң кечкенә кош-колибри, ә иң зурысы — Африка тәвә кошы. Колибри берничә грамм авырлыкта гына була, ә тәвә кошының озынлыгы 3 метрга, ә авырлыгы 90 килограммга җитә.
1а.б. Элек-электән кешеләр кошларга карата сакчыл караш һәм мәхәббәт тәрбияләгәннәр. Алар нилектән җирдә яз булганын белмәгәннәр, ди. Кешеләр язны җылы яктан кара каргалар алып килә икән дип уйлаганнар. Шуның өчен карлар эреп сулар ага башлагач, табигать яңаруга-яшәрүгә йөз боргач, каргалар килү хөрмәтенә бәйрәм ясый торган булганнар. Аны “Карга боткасы”дип атаганнар.
2 а.б. Кошлар – табигатьнең күрке, яме. Нәфис гәүдәле, ялтыравыклы матур каурыйлы кошларны рәссамнарыбыз картиналарында чагылдырган. Шагыйрьләребез берсеннән-берсе матур шигырьләр, язучыларыбыз төрле әсәрләр иҗат иткәннәр. Күңелгә ятыш җыр-моңнарын, сайрауларын тыңлап, күренекле композиторларыбыз музыкаль әсәрләрен иҗат иткән.
1 а.б. Ә хәзер бүгенге уенда катнашучы командаларны бирегә чакырабыз.
2 а.б. Сезне жюри әгъзалары белән таныштырып үтәбез. Бүгенге уеннарга бәя куючылар: башлангыч сыйныф укытучысы Нурисә апа һәм директорыбыз Нияз абый.
1 а.б. Сәламләү өчен сүз командаларга бирелә. (Командалар бер-берсен сәламли, девизлар әйтелә).
2 а.б. Беренче конкурс: Табышмаклар әйтәм, тап. Табышмаклар тәкъдим итәбез. Кайсы команда җавапны әйтергә әзер, капкачны кага һәм җавап бирә.
1) Гөлдер, гөлдер, гөлдер бу, кызыл тәпи кемдер бу. (Күгәрчен)
2) Агач башында йорты, эчендә яши кошы. (Сыерчык)
3) Җәй шакылдый бу чүкеч, кыш шакылдый бу чүкеч, ничек чыдый бу чүкеч. (Тукран)
4) Кечкенә генә берәү, артында озын терәү. (Саескан)
5) Гөрли-гөрли җырлый ул
Кызыл читек кия ул,
Күлмәкләре күгелҗем,
Татулыкны сөя ул. (Күгәрчен)
6) Чуар киемле урам малае борчак җыя, кырда куна. (Чыпчык)
7) Ука, ука таш кына,
Су коена инештә,
Очалса да җирдә йөри,
Ите яхшы бәлешкә. (Үрдәк)
Бер кошым бар тынмый,
Агачка оя кормый.
Өе җирдә, җыры күктә. (Тургай)
9) Бар нәрсә йокыга талгач,
Бакчалар тынып калгач,
Куактан куакка кунып,
Сайрый сары…. (Сандугач)
2 а.б. 2 нче конкурс: “КЕМ КҮБРӘК?” УЕНЫ.
1 а.б. Өч иҗектән торган кош исемнәрен язарга: (Сыерчык, карлыгач, күгәрчен, саескан, ябалак, акчарлак һ.б.)
2 а.б. Музыкаль тәнәфес. 5 нче сыйныф укучылары башкаруында җыр: Минем нәни дусларым
1 а.б. Язлар килә туган ягыма,
Җиргә алтын нур ява.
Алтын нурларга коенып
Тибрәнеп тора һава.
Яз килә шул, яз гына
Күңелләрдә наз гына.
Язлар килә кошлар килә
Минем туган ягыма!
2 а.б. 3 нче конкурсны тәкъдим итәбез: Кош тавышларын тану. Кайсы команда җавап бирергә әзер, капкачны кага һәм җавап бирә.
1 а.б. Ә хәзертамашачылар катнашында күңелле тәнәфес. Сезгә түбәндәге сорауларны тәкъдим итәбез.
1) Дөньяда иң зур кош? (Африка тәвә кошы)
2) Бездән җылы якка иң соңыннан нинди кошлар очып китә? (казлар)
3) Иң күп ашаучы кошнын исеме. (Песнәк)
4) Кайсы кош каты тешли? (Кошларның теше юк).
5) Нинди кош тавышсыз оча? (Ябалак).
6) Ярканатның йомыркасы акмы, чуармы? (Ярканат йомырка салмый).
7) Нинди кош ялтыравык эйберләргә кызыга. (Саескан).
Нинди кош су төбендә йөри ала? (Су чыпчыгы-оляпка)
9) Иң матур койрыклы кош? (тавис).
10) Күгәрчен гадәттә ничә бала чыгара? (ике)
11) Нинди кошлар кар астында төн куна? (көртлек)
12) Сыерчык оясының тишеме ничә см диаметрлы булырга тиеш? (4,5 -5см)
13) Дөньядагы ин бәләкәй кош нинди? (колибри)
14) Кайсы кош жылы яктан ин беренче булып кайта? (кара карга).
15) Кайсы кош муенын 2700 ка кадәр бора ала? (ябалак).
16) Нинди кошлар йомырка салмый? (ата кошлар)
17) Нинди кош кызыл төсне яратмый? (күркә)
18) Сандугачның икенче исеме? (былбыл).
19) Сыерчык оясы кайсы якка карап торырга тиеш? (көньякка).
20) Кайсы кош иң озын гомерле? (козгын).
2 а.б. Чираттагы конкурс: командаларга гади карандаш белән 2 минут эчендә карлыгач рәсеме ясарга кирәк булачак.
1 а.б. 5 нче конкурс: командалар жестлар һәм мимика ярдәмендә кошларны тасвирлап күрсәтәләр, ә тамашачылар бу кошларны танырга тиеш.
2 а.б. 6 нчы конкурс: кошлар турында 1 куплет шигырь язарга.
1 а.б. 7 нче конкурс: Кош исемнәре кергән җыр башкарырга.
2 а.б. Тагын язлар җитте. Табигать туган якларын сагынып кайткан канатлы дусларыбыз җырына күмелде. Алар биредә үзләрен шатланып каршы алучы дусларының күп булуын күреп сөенсеннәр иде. Канатлы дусларыбыз өчен ояларны күбрәк ясыйк. Һәркайсыбыз берәр оя ясаса да, кошларга нинди зур сөенеч булыр иде. “Өй салу кош оясы ясаудан башлана”, ди халык. Табигать сакчылары булган канатлы дусларыбызны Бөтендөнья кошларны саклау көнендә генә түгел, һәрвакыт сакларга кирәк.
1 а.б. Исеңдә тот! Кошлар өчен җимлекләр, оялар эл! Кошларны куркытма, үтермә! Кошлар бала чыгарганда, ашатканда шаулама. Кош оясын туздырма, йомыркаларга, кошчыкларга тимә.
11.03.2014
«Безнең канатлы дусларыбыз»- Кошлар көненә багышланган әдәби- музыкаль кичә.
Сценарий театрализованного праздника «Наши пернатые друзья».- » Безнең канатлы дусларыбыз» для детей дошкольного возраста.
Оценить
3357
Содержимое разработки
Батталова Эльза Сагитовна
МБДОУ Детский сад «Акчэчэк»
с. Тлянче-Тамак Тукаевского района РТ
Воспитатель
Безнең канатлы дусларыбыз.
(Кошлар көненә багышланган әдәби-музыкаль кичә)
Максат:
-Табигатькә һәм кошларга карата мәхәббәт һәм җаваплылык хисләре тәрбияләү;
-Кошлар тормышыннан кызыклы мәгълүмат белән балаларның белемнәрен арттыру;
— Кошларның сайраулары, яшәү рәвешләре буенча аера белергә өйрәтү;
— Балаларның сөйләм телен үстерү,образга керә алу сәләтләрен һәм сәхнәдә үз-үзләрен тоту күнекмәләрен үстерү.
Җиһазлар:
Кошлар тавышы язылган аудио тасма, кошлар рәсеме, кошлар маскалары, презентация күрсәтү өчен проектр, экран, ноутбук.
Кулланылган әдәбият:
З.Нури, Т.Кәримова,Н Арсланов,Ә Бикчәнтәева Г.Афзал, М.Фәйзуллина һ.б. шигырьләре, К.В.Закирова “Иң матур сүз .Уку китабы”- Казан, 2000, “Татар халык табышмаклары”- Яр Чаллы, 2002, ШакироваТ.Р. “Кошлар. Табигатькә сәяхәт”- Казан, 2007.
Кичәнең барышы:
(Бәйрәмчә бизәлгән зал, балаларның яз һәм кошлар темасына ясалган рәсемнәр күргәзмәсе)
Тәрбияче: Көннәр аяз, күктә алсу
Нур сибеп кояш көлә,
Җиргә тама көмеш тамчы-
Сагынып кәткән яз килә.
Ачылды ак калын юрган,
Исте апрель җилләре.
Җыр: “Яз килә” Л.Хәйретдинва муз., халык сүз.
Тәрбияче:
Әйе, апрель ае- уяну, сафлану, яктылык, су һәм кошлар ае булып исәпләнә. Кошлар табигатьнең күрке, яме. Аларның матур каурыйлары,нәфис гәүдәләре, нәни томшыклары һәм күңелле җырлары, сайраулары белән тирә- юньгә ямь тараталар, безне сөендерәләр.
1бала : Калкулыклар кардан арындылар,
Язгы сулар шаулап актылар.
Әкрен генә дымсу җилләр исте
Күтәрелде җирдә ак томан.
2бала: Коыш нурын сибеп җиргә
Исте йомшак җылы җилләре
Кошлар кайта, сагындырган
Туган-үскән җирләре.
3бала: Көннәрен юлда үткәреп
Куанышып очалар.
Канатларына күтәреп
Яз китерә ич алар.
Җыр “Яз җитә” Җ.Фәйзи муз, Ф.Кәрим сүз.
4бала: Кышның салкын бураннары үтте.
Менә кабат җиргә язлар җитте.
Таллар бөре ача, кояш көлә.
Кара карга җиргә тавыш бирә.
(Карга тавышы ишетелә, Кара карга очып керә)
Кара карга: Килдек, килдек очып ерак җирдән.
Курыкмыйча ачы салкын җилдән.
Яз хәбәрен сезгә китердек без.
Гафу, дуслар, озак көттердек без.
Хәзер менә оя ясап тизерәк
Бала-чага үрчетергә кирәк.
(Телеграмма тоткан бала керә)
5бала: Дусларым, дусларым!
Тыңлагыз, тыңлагыз!
Кошлардан телеграмма килгән:
“Сезгә кунак булып,
Киләбез тиздән.
Бик сагындык сезне
Якты йөзегезне.
Каршы аласыз шул
Бик яратып безне.”
(Аудио тасмадан кошлар сайраган тавышлар ишетелә)
6бала: Яз килә! Яз килә!
Сыерчыклар килә!
Гөрләшеп, сайрашып
Җырчы кошлар килә.
7бала: Күпме кошлар килгәннәр
Ерак-ерак илләрдән.
Ягез әле чакырыйк,
Узсыннар алар түрдән.
Рәхим итегез, кошкайлар!
(Залга кошлар керәләр һәм бию башкаралар)
8бала: Исәнмесез, кошкайлар,
Безнең якын дускайлар-
Карлыгачлар , актүшләр,
Сандугачлар, тургайлар.
Кыштан туеп беттек без.
Сезне сагнып көттек без.
Сыерчык: Ерак-ерактан канат кагып,
Диңгезләрне кичеп арып-талып,
Туган җиребезне сагынып кайттык,
Җылы яктан сәлам алып кайттык.
Ә үзегез ничек кышладыгыз?
Песнәк: Бик ямансу булды кышлар
Сездән башка, якын дуслар,
Әмма баз тик ятмадык:
Урманнарны, бакчаларны
Корткычлардан сакладык.
Безнең дуслар- балалар
Безне кунак иттеләр:
Тәмле җимнәр сиптеләр.
9бала: Исәнмесез, кошкайлар,
Сез киләсен белдек без
Агачларга матур-матур
Оялар ясап элдек без.
Хәзер инде сайрашыгыз
Оялар сайлашыгыз.
Тәтбияче: Ә хәзер сыерчыкларга оя ясау күренешен карап үтегез.
(Кыз, әти, бабай сәхнәгә чыгалар-“Оя ясаганда”күренеше)
Кыз: Карлар эреп , гөрләвекләр акса
Кошлар кайтыр туган якларга.
Бабай белән әти икәүләшеп
Оя ясый алар кайтуга.
Мин булышып торам яннарында
Чүкеч , кадак бирәм аларга.
Бабай: “Онытма”,-ди бабай. Ручка сузып,
“Рәхим ит !- дип, язып куярга”.
Бигрәк матур килеп чыкты оя.
И сөенер инде сыерчык!
Әти: Әйдә тагын ясыйк,
Кадакларны , кызым, алып чык.
Туган якка исзн генә кайтсын
Оялары әзер аларга.
Кыз: Мин чакырам сезнең барыгызны
Сыерчыклар җырын тыңларга.
Сыерчык: Рәхмәт сезгә ,балалар. Сез бигрәк тә оста икәнсез.
Җыр “Сыерчык” И.Шәмсетдинов муз., Г.Лотфи сүз.
Тәрбияче: Әйдәгез әле башка кошларга да сүз бирик.
Кыр казы: Без туган якка очтык
Урман, кырлар аша.
Кичтек зур диңгезләрне,
Очтык без таулар аша.
Кыр үрдәге: Салкыннар безне өшетте,
Ә кояшта без пештек.
Ничек итсәк тә без иттек
Туган илгә без җиттек.
Кызылтүш: Туган илдә шундый рәхәт,
Дусларыбыз көтеп торган.
Агачларга безнең өчен ,
Матур-матур оя корган.
Торна: Ераклардан тезелеп,
Торыйк, торыйк, торыйк дип,
Кайда оя корыйк дип,
Туган җирдә торыйк дип,
Аваз салып ерактан
Сазлыкларга, кырларга
Очып килә торналар.
Карлыгач: Койрык озын , ак түшем
Кыска томшык мин үзем.
Соңга калып киләм мин,
Чебен-черки чүплим,
Үз эшемне беләм мин.
Күке: Якты яз җиткәч
Яшел урманнан
Кәккүк тавышы
Яңгырый һаман:
Кәккүк, кәккүк, кәккүк!
Тургай: Кырлар өстеннән очам,
Күлдән иелеп су эчәм.
Башкалар җырга кушыла
Сайрап җибәрсәм әгәр.
Сандугач: Бар нәрсә йокыга талгач,
Бакчалар тынып калгач,
Куактан куакка кунып,
Сайрыйм мин сары сандугач.
Җыр “Сайра , моңлы сандугач” Л.Б.-Болгари муз., Р.Вәлиева сүз.
Сыерчык: Рәхмәт, дуслар, оялар һәм
Җимлекләр өчен.
Бурычлы булып калмабыз
Сайрарбыз иртән, кичен.
Сандугач: Басуларны, бакчаларны
Җырга, моңга урарбыз.
Зарарлы бөҗәкләр белән
Балаларны сыйларбыз.
(Кошлар очып чыгып китәләр)
Тәрбияче: Ә хәзер, балалар, сезнең игътибарыгызны тикшереп алабыз. Бәйрәмгә килгән кошларны истә калдыра алдыгызмы икән?
Уен “Кошны тавышыннан таны”
(Аудио язмадан кошлар сайраган тавышлар яңгырый, балалар танып атыйлар)
Табышмаклар әйтү. (Табышмаклар һәм җаваплар презентациядә слайтлар рәвешендә чыга)
1.Сайрамый да, җырламый да,
Тик кычкыра, моңлана.
Ул кычкыргач, су керергә
Вакыт җитә, соңлама. (Күке)
2.Аяклары озын булгач,
Йөриләр биеп кенә.
Туган җирләрдә күбрәк
“Тор-рыйк без”, диеп кенә.(Торна)
3.Агач башында йорты
Эчендә яши җырчысы. (Сыерчык)
4. Канатлары кашың кебек
Оялары балчыктан.
Чебен-черки тотып кайта
Балалары ачыккач. (Карлыгач)
5. Җепшек бураны да бар,
Тәмле боткасы да бар,
Аның карасы да бар
Хәтта аласы да бар . (карга)
6. Өе җирдә
Җыры күктә (тургай)
Җыр “ Килде яз” С. Сәйдәшев муз., Ә. Ерикей сүз
Тәрбияче: Балалар, кошлар сезгә үзләренең кечкенә генә бүләкләрен калдырып киткәннәр. Матур ояларыгыз өчен рәхмәт әйтәләр.
(Бүләкләр өләшү)
Тәрбияче: Кошлар- табигать сакчылары. Без аларның дуслары булыйк, аларга ярдәм итик, аларны саклыйк, яклыйк! , дигән изге теләктә кичәбезне тәмамлыйбыз.
Ә хәзер бәйрәмгә ясап алып килгән сыерчык ояларын бакчабыздагы агачларга бергәләп урнаштырыйк, дусларыбызны шатландырыйк. Алар шунда бала чыгарсыннар, безнең бакчабызны корткыч бөҗәкләрдән сакласыннар, сайраулары белән тирә-юньгә ямь өстәсеннәр.
Тәмам
Адрес публикации: https://www.prodlenka.org/metodicheskie-razrabotki/37216-bezne-kanatly-duslarybyzkoshlar-knen-bagy
«Свидетельство участника экспертной комиссии»
Оставляйте комментарии к работам коллег и получите документ
БЕСПЛАТНО!
Конспект занятия «Кошлар — безнең дусларыбыз»
”Кошлар—безнең дусларыбыз.”
( Кышын кошларга ярдәм итүгә карата башлангыч сыйныф
укучылары өчен класстан тыш чара эшкәртмәсе. )
Максат. Укучыларның кошлар турындагы белемнәрен тирәнәйтү, безнең якларда кышлаучы
кошларны танып белергә өйрәтү, аларның авыл хуҗалыгы корткычларын бетерүдәге әһәмиятен
аңлату, канатлы дусларыбызга сак караш һәм мәхәббәт хисе тәрбияләү.
Җиһазлау. Кошлар киеменнән укучылар,кошлар рәсемнәре карточкалары,кошлар тавышы
язмасы,җимлекләр.
Алдан башкарылган эшләр. Балаларны кыш, кошлар турындагы шигырьләр, татар халык авыз
иҗаты белән таныштыру, кошлар рәсемнәре ясау,җимлекләр ясау.
I.Кереш өлеш
1. Укытучы . Укучылар, сезнең кышкы аяз көндә урманда булганыгыз бармы? Бигрәк тәкояш
нурлары ялтыраган вакытта карга төренгән агачлары белән матур ул! Һәм менә шул ап—актан
киенгән агачларда без гадәти булмаган “чәчәкләр” күрәбез. Болар – кышкы урман кошлары.
Әлбәттә сез боларның күбесен беләсез һәм таныйсыз. Нинди кошлар көзен безнең якларда кыш
үткәрергә кала икән соң? (Балалар белгәннәрен саный: чыпчык, ала карга, песнәк, саескан,
карабүрек, тукран, үрмәләч, сызгырак чыпчык, миләшчыпчыгы.)Кыш җитү белән кошлар өчен авыр
вакытлар башлана
Максуд Сөндекленең “Кошларга тимәгез” шигырен сөйли.
Яратам кошларның
Җырларын, моңнарын
Кошчыклар булмаса.
Ни яме дөньяның?
Кыш үткәч, җир кипкәч.
Ни кызык сабанда,
Бүз тургай дәрт биреп
Тормаса яланда?
Нинди яз була ди.
Кәккүкләр булмаса,
Тугайда сандугач
Чутылдап тормаса?..
Сөегез, балалар,
Тимәгез кошларга,
Карлыгач баласын
Бирмәгез усалга.
Кыш килсә, ачыга,
Боега күгәрчен,
Песнәк тә җилкенеп
Җим эзли, күрәсең!
Яратам кошларның
Җырларын, моңнарын,
Алар бит канатлы
Бизәге дөньяның.
—Укучылар,бүген без Сезнең белән канатлы дусларыбыз—кошлар турында сөйләшербез.Менә
инде бер гасыр буена орнитологлар 1нче апрельдә—Халыкара кошлар көнен билгеләп үтәләр.Бу
көн 1906 нчы елда кошларны саклау турындагы Халыкара конвенциягә кул куелган елдан
башлап билгеләп үтелә башлады.Россиядә бу көн Яшь натуралистлар тырышлыгы белән 1926
елда барлыкка килгән.
— Күп кенә кошлар корткыч бөҗәкләрне юк итеп безгә ярдәм итәләр.Хәзер без Сезнең белән
урман аланыннан репортаж тыңларбыз.(Язмада кошлар тавыш тыңланыла)
—Тыңлыйк әле,алар безгә нәрсә эйтергә тели икән.
I алып баручы:Мин интервью алган беренче кош агач кәүсәсендә утыра идеУл бик
матур.Каурыйлары кара,ак кызыл,сары төстә.Томшыгы көчле,очлы,төз.
(Балалар каршына матур тукран костюмы кигән малай чыга)
II алып баручы: Сез кем?
Тукран:
Тукый,тукый – нарат чукый.
Тамак туйгач, тукып туктый.
Сиздерә бит инде сусын,
Ничек җайлар икән бусын?
Юк,җиргә дә төшмәде ул,
Кар суын да эчмәде ул.
Тукый—чукый каен тиште
һәм ширбәтле суын эчте.
Каян белгән, каян күргән,
Өйрәнгән ул аны кемнән?
I алып баручы: Укучылар таныдыгызмы? Нәрсә икән ул?
Укучылар: Бу—тукран.
I алып баручы: Дөрес,укучылар!Мин интервью алган кош— тукран.
II алып баручы:Каурыйларыгыз төсенә караганда Сез—зур чуар тукран.Сезне зурлап «Тукран—
урман докторы”диләр.Тукраннар турында табышмаклар да җитәрлек.
Тукран:Әйе. Мин агачтагы корткыч бөҗәкләрне юк итәм, агачның гомерен саклыйм. Шуңа күрә
мине “урман докторы” дип йөртәләр. Мин, каты койрыгымны агач кәүсәсенә терәтеп, аңа көчле
тырнакларым белән ябышам. Аннары, томшыгым белән агачны тук—тук чукып, бөҗәкләрне эзләп
табам һәм телем белән эләктереп алып ашыйм.Минем телем бик нәзек,аны 10—12 см га суза алам.
Шулай итеп үзем дә тукланам, урманга да файда китерәм.
I алып баручы: Кошлар җир йөзендә иң күп таралган тереклек ияләре. Җирдә барлыгы 100
миллиард чамасы кош яши. Татарстанда җәй көннәрендә 200ләп, кышын 40 төрдән артык кош
очратырга мөмкин. Кошлар һавада очарга җайлашкан. Шуңа да аларны кырыс антарктида да,
биек тау кыяларында да, диңгез өсләрендә дә очратырга мөмкин. Кошларның иң кечкенәсе
колибри, ул берничә грамм авырлыкта гына. Ә иң зурысы тәвә кошы, авырлгы 90 кг га җитә.
Кошлар табигатьнең күрке. Нәфис гәүдәле, ялтыравклы матур каурыйлы кошларның
рәссамнарыбыз картиналарында чагылдырган. Күңелгә ятыш җыр—моңнарын, сайрауларын
тыңлап, күренекле композиторларыбыз музыкаль әсәрләрен иҗат иткән.
II алып баручы:Ике туа,бер үлә .Ул нәрсә?(Кош)Әйдәгез бергәләп кошлар турында
“Экологик лото”
уенын уйнап алыйк.Кичәдә катнашучыларга кошлар рәсемнәре җыелмасы таратыла.Алып
баручы табышмак әйтә яки кошны тасвирлый.Укучылар кошның исемен әйтергә һәм кошның
рәсеме төшкән рәсемне күрсәтергә тиешләр.
1 Гөлдер, гөлдер, гөлдер бу
Кызыл тәпи кемдер бу. ( Күгәрчен)
2. Агач башында йорты,
Эчендә яши кошы. (Сыерчык)
3. Җәй шакылдый бу чүкеч,
Кыш шакылдый бу чүкеч,
Ничек чыдый бу чүкеч. (Тукран)
4. Кечкенә генә берәү,
артында озын терәү. (Саескан)
5. Ханның кызын алыр идем,
Кашым кызыл булмаса. ( Көртлек)
6. Чуар киемле урам малае
Борчак җыя, кырда куна. ( Чыпчык)
7. Ука, ука таш кына,
Су коена инештә,
Очалса да җирдә йөри
Ите яхшы бәлешкә. (Үрдәк)
8. Бер кошым бар тынмый
Агачка оя кормый
Өе җирдә, җыры күктә. (Тургай)
9. Тап,тап табагач
Табагачта бер калач.
Койрыгы бер колач. (Саескан)
10 Бар нәрсә йокыга талгач
Бакчалар тынып калгач
Куактан куакка кунып
Сайрый сары…. (Сандугач)
11. Арыш кыры белән бу кош
Аерылмас дус бугай—
Сайрап җибәрсә. (Тургай)
12 Кайсы кош бик тиз йөгерә? (страус)
13. Кайсы кошның өе кар астында? (Көртлек)
14. Кайсы кош ауга төнлә чыга? (ябалак)
15. Җәй буена ике тапкыр бала чыгаручы кош. (песнәк)
16. Нинди кошны барабанчы диләр? (тукран)
17. Кайсы кошлар гомерлеккә парлаша? (аккошлар)
18. Иң зур томшыклы кош.(пеликан)
I алып баручы: Молодцы!Сез кошлар турында бик күп беләсез икән.
II алып баручы:Мин интервью алган кошларның берсе песнәк
(песнәк костюмы кигән укучы малай чыга)
Песнәк— Безне авылда да, шәһәрдәдә очратырга мөмкин. Көз һәм кыш көннәрендә җимлекләргә
бик еш киләбез. Җәй көннәре бөтенләй диярлек күренмибез. Бу чорда балаларыбызга ризык
эзләү белән мәшгуль булабыз.
Кыш көне безне ашатырга, җимлекләр ясарга, оялар элеп куярга кирәк. Салкын вакытта без
орлык белән тукланабыз, сөяктә калган итне дә бик яратып чукыйбыз, терлек маен ашыйбыз.
Безнең токым бик зур: зур песнәк, зәңгәр песнәк, озын койрыклы песнәк, ак песнәк көрән башлы
песнәк, бүрекле песнәк. Зур песнәк башка песнәкләрдән яшькелт—сары аркасы һәм ачык сары
төстәге түше белән аерылып тора. Түшенең уртасында – кара юл, башында кара түбәтәй була.
Зәңгәр песнәкнең түше генә сары, аркасы, канатлары койрыгы күк кебек зәңгәр төстә була. Озын
койрыклы песнәк – тыныч, шыпырт кош. Зур түгел, үзе ап—ак, аркасы гына кара. Койрыгы чуар,
озын саплы, кашыкка охшаган. Ак песнәкнең бүреге, аркасы, койрыгы, канатлары – кук, башка
җире ак төстә. Кара песнәкне нечкә ботакларда акробатик күнегәләр ясый торган кош дип
әйтергә мөмкин. Ул ризыкны ботакка баштүбән эленеп эзли. Аның өске ягы һәм тамак асты кап –
кара, яңаклары һәм түше ак. Муен астенда ак табы бар. Көрән башлы песнәк кара песнәктән муен
өстендә ак табы булмау белән генә аерылып тора. Ул усак һәм каен орлыкларын ярата. Бүрекле
песнәкнең башында кикрик сыман каурые була.
Бигрәк сыук кышларын,
Белмим ничек кышлармын?
Азык табу бик кыен,
Җан асрау – бар уем”, —
Укучы кыз:
Яныма очып килде,
Бер песнәк шулай диде.
Ачыга икән бит песнәк,
Тик утырыйк без нишләп?!
Өйдәгеге бер тартмадан
Эти җимлек ясады.
Тары, көнбагыш салдык,
Песнәк тәмләп ашады.
Сыйлансын әйдә песнәк,
Арыгандыр җәй эшләп.
Күп кортларны юк итте,
Җимлектә безнең рәхмәт
I алып баручы: Ә хәзер укучылар ясаган җимлекләр конкурсының нәтиҗәләре белән
таныштырып китәм.(1,2,3 урын алган укучылар белән таныштыру.Аларны бүләкләү)
(Карабүрек костюмы кигән укучы керә)
II алып баручы: Бүреген кыңгыр салган да
Эй сызгыра,сызгыра
Нечкә итеп сызгыруда
Малайлардан уздыра. Нәрсә бу?(Карабүрек)
Карабүрек:Укучылар сез мине матур түшемә карап бик тиз таныгансыздыр дип беләм.Мин сезгә
бик салкын яклардан кыш кышларга очып киләм.Минем томшыгыма игътибар итегез әле.Ул
нинди көчле,ныклы.Мин томшыгым белән шомырт,миләш чүплим.Җиләк,җимешләрнең
йомшагын калдырып орлыкларын ашарга яратам.Шулай ук каен һәм башка агачларның
бөреләрен чүплим.
I алып баручы: Карабүрекләр – бик чибәр кошлар. Ана кош ата коштан да матуррак. Аның
түше ут янып тора. Карабүрекләр 7—10 лап булып төркемләнәләр. Салкын никадәрле көчле булса,
кошлар төркеме дә шуның хәтле тыныч утыра, аз хәрәкәтләнә. Караңгы төшә башлауга алар
агач—куаклар астына качалар һәм шунда төн үткәрәләр.
.Хәзер әйдәгез бергәләп
“Очты ,очты кошлар очты..”
уенын уйнап алыйк.
(Уен ахырында җиңүчеләр билгеләнелә.)
II алып баручы: Укучылар !Кош ояларын туздырмагыз.Оялар янына якын барырга да
ярамый.Сезнең эзләр белән килеп ул кош ояларын ерткыч җәнлекләр күрергә мөмкин.Әгәр дә
инде оя янына ялгыш якын килгәнсез икән,кулыгыз белән кошның йомыркаларына,кош
балаларына кагыла күрмәгез.Чәнки, әти—әни кошлар ояны бөтенләй ташлап китәргә мөмкиннәр.
I алып баручы: Бостон шәһәрендә кайсы кошка һәйкәл куелган?(чыпчык)
(Чыпчык костюмы кигән укучы керә.)
Чыпчык:Без— чыпчыкларның бик күп төре бар.Авырлыгыбыз 20—38 грамм.Елга 3 тапкыр бала
чыгарабыз.Без бик күп.Шуңа күрә без чүпләгән корт—бөҗәкләр санап бетергесез.Ләкин үзебез дә
кешеләргә файдалы булган ерткыч кошлар өчен азык булып торабыз. Авылларда кешеләр яшәгән
урыннарда ,кыекларга,түбә асларына оя корабыз.Сыерчык ояларын да яратабыз.Ләкин яз көне
сыерчыклар кайткач безгә ояны бушатырга туры килә.Шәһәрдә парк һәм бакчаларның
сакчылары булып торабыз.
II алып баручы: Бу кечкенә кошчык бик хәрәкәтчән, башы йомры, муены кыска, гәүдәсе
йомырка формасында, канатлары кыска, томшыгы каты һәм очлы. Каты салкыннарда бу кошлар
бер—берсенә елышып утыралар, шулай итеп, өшеп үлүдән сакланалар.
Кыш бабайның суыгына
Ничек кенә чыдарга
Дип торганда ул кошыбыз
Хәтта бала чыгара. Нинди кош икән ул? (чукыр)
(Чукыр костюмы кигән укучы чыга)
Чукыр:Әлбәттә без балаларны яз көне дә чыгарабыз.Ә кышын ылыслы урманда чыршы һәм
нарат күркәләре бик күп булган елларны бала чыгарабыз.Томшыкларыбыз нарат һәм чыршы
күркәләрен эшкәртү өчен җайланган.Яшь чукырларның томшыклары гадирәк.Оядан чыгып
китеп 3 ай үткәч кенә чукырларның томшыклары кәкерәя,ныгый.
I алып баручы: Матур урман аланында мин интервью алган кошлар үзләре турында менә
шушындый кызыклы әйберләр сөйләделәр.Кошларның сезгә әйтер сүзләре бар.
Тукран: Безнең турында кыш көне онытмагыз!Безнең өчен “ кошлар ашхәнәсе” булдырыгыз.
Песнәк:Безгә кышның салкын,җил—буранлы көннәрен кышларга ярдәм итегез!
II алып баручы:Кошлар безнең дусларыбыз! Алар корткыч бөҗәкләрне юк итәләр, табигатьне
матурлыйлар, сайраулары белән кеше тормышын бизиләр, күңелгә рәхәтлек, рухи байлык
өстиләр. Әйдәгез, без дә аларга мәрхәмәтле булыйк!Кошларны рәнҗетмик, аларга җимлекләр
элик, табигатьебезне саклыйк!
Кичә ахырында класс җитәкчесе белән берлектә укучылар җимлекләрен мәктәп бакчасына
элделәр.Аларга җим салдылар.
Кулланылган әдәбият:
1.”Мир вокруг нас:птицы России”М:”Оникс 21 век”2002
2.”Птицы в городе»Михайлов К.Е.//Биология .№2 2000.
Цель:
- Познакомить детей с национальным праздником наших предков, с его историей и значением в жизни народа.
- Развивать интерес к быту и культуре татарского народа.
Воспитатель. В давние времена думали, что весну на своих крыльях приносят грачи. Поэтому после прилета грачей народ устраивал праздник «Карга боткасы». Они радовались прилету птиц и весне.
Залетает грач-ребенок.
Карга әйтә: кар-кар,
Туем җитте, бар-бар!
Ярма, күкәй алып бар,
Ипи-итең алып бар,
Карр, Карр, Карр.
Звучит татарская плясовая. В зал заходят дети, одетые в национальные татарские костюмы. Впереди идет мальчик с гармошкой. Дети останавливаются у первого дома.
1 ребенок
Эй, хозяева!
Открывай ворота,
Если дашь нам пять яиц,
Твоя курочка снесет сто яиц!
2 ребенок
Өйдәме, түтәй!
Җәтрәк бир күкәй.
Бирсәң безгә биш күкәй,
Тавыгың салыр йөз күкәй.
Из домика выходит хозяйка и дает детям яйца. Дети под музыку подходят к следующему домику.
3 ребенок
Май кирәк, ярма кирәк,
Карга туена бар да кирәк.
Тагын булса он чыгар,
Пешерербез без чумар.
4 ребенок
Эй, хозяева!
Дай нам масло, дай крупу,
Не жалей еще муку.
Из дома выходит хозяйка и дает детям муку. Дети под музыку подходят к третьему домику.
5 ребенок
Шикәр кирәк, тоз кирәк,
Чыгар түтәй, тизрәк!
Синең кебек уңган түтәй
Бу дөньда бик сирәк!
6 ребенок
Сахар нужен, соль нужна
Подавай, скорей, сюда!
Белый свет хоть обойди,
Хозяйки лучше не найти!
Выходит хозяйка выносит соль и сахар.
Ведущ. Ребята, все это мы отдадим на кухню, и пока наша каша варится,
мы с вами повеселимся!
7 ребенок
Яз килә, яз килә!
Язны зурлыйк әле.
Гөрләвекләр челтәревенә
Кушылып җырлыйк әле!
Дети исполняют песню “Яз килгән”
Н.Яхина сүз., Луиза батыр-Болгари муз.
Залетает девочка-ласточка.
8 ребенок
Ласточка, ласточка,
Милая ласточка.
Ты где была?
Что за весть принесла?
Ласточка.
За морем бывала
Весну зазывала.
Несу, несу
Вам Весну-Красну!
Звучит красивая музыка. Входит весна.
Весна.
Саумы, нәни дусларым
Сезне сагынып килдем мин.
Сезгә аяз көннәр дә,
Яңгыр да китердем мин.
Ведущ.
Здравствуй Весна-красна!
Долго ждали мы тебя.
Надоела нам зима, морозы да метели!
Мы хотим чтоб к нам скорей птицы прилетели.
Весна
Снег да холод прогоню
Тепло с юга принесу,
Побегут кругом ручьи
Брызнут солнышка лучи!
Ярче вы, лучи, сияйте,
И земельку согревайте!
Зеленейте, стебельки,
Расцветайте все, цветки,
Из-за моря вереницей
Поскорей вернитесь птицы!
Звучит танец — песня “Кайт, карлыгач”
После танца звучат птичьи голоса.
Весна
– Ребята, слышите, птицы прилетели
Песню громкую запели!
Звучит песня “Яз җыры” Р. Валиева сүз. Луиза Батыр-Болгари муз.
Ведущ
. — Весна, наши умеют играть на муз. инструментах. Послушай как они это делают.
Звучит оркестр. (танец татар-мишярей)
8 ребенок.
Яз каршылап, җырлар җырладык
Ә хәзер, әйдәгез, уйнап алыйк!
Ведущ.
Весна! Ты здесь всех повесели
В игры поиграй с детьми!
1. Пронеси яйцо (Стр.гр)
2. День-Ночь
3. Тюбетейка
Весна.
Сойдут снега, пройдут дожди
И солнце всех теплом согреет.
И скоро расцветут цветы
И станет мир наш красивее.
Исполняется танец “Гөлләр”
Весна. Ребята, а скажите мне, пожалуйста, каких перелетных птиц вы знает? (Выслушиваются ответы детей) А теперь я хочу послушать стихи про птиц на татарском языке.
9 ребенок.
Җылы яклардан
Сыерчык килде.
Мин куйган яңа
Ояга керде.
Бик тә җентекләп
Тикшереп йөрде
Шундый сөенде,
Ошаткач өен!
10 ребенок
Карга әйтә: кар-кар !
Мичтә бәлеш бар-бар!
Берсен генә алыр идем
Өйдә кунак бар-бар!
Песня “Становится весною” сл. и муз. Лазаревского.
Ведущ. Вот и наша каша готова! Давайте на радость споем песню “Манная каша” муз. исл. Л.Абелян.
«Кыш озату » бэйрэме
Бар тирэ-як горлэп тора
Урам клуб аллары
Эллэ инде авылыбызда
Горли сабантуйлары.
Алай дисэн умырзая
Йокыга талган эле
Арба тугел чаналарнын
Якты эз салган мэле
Хэерле кон хормэтле авылдашлар килгэн кунаклар!Буген бездэ бэйрэм кышны озату-язны каршылау Нэуруз бэйрэме!Буген бездэ зур тантана
Менә салкын кыш үтеп китте, ямьле яз җитте, яз белән бергә Нәүрүз бәйрәме килеп җитте. Нәүрүз – язны каршылпа, язгы чәчү эшләре алдыннан үткәрәлә торган халык бәйрәме ул. Нәүрүз сүзе яңа дигәнне аңлата. Нәүрүз бәйрәме – ул игелек, дуслык бәйрәме. Бу гүзәл язгы бәйрәм көнендә кешеләр бер – берсенә кунакка йөриләр, бер – берсенә булган үпкәләрен оныталар, җырлыөлар, бииләр, рәхәтләнеп күнең ачалар. Бу бәйрәмнең хуҗасы – нәүрүзбикә. Нәүрүз котлы булсын! Без сезне күңел ачарга чакырабыз.
Әй, дуслар, килегез
Күнел ачу көнебез
Татарча матур итеп
Җырлый – җырлый биибез
«Күмәк татар биюе»
Э хэзер уеннарга рэхим итегез буслар.
Уеннар:
— Капчык киеп йөгерү;
— Аркан тартышу;
— Күкәй белән йөгерү.
-балык каптыру
-эйбер кису
-Чангы белэн ярыш
-гер кутэру
-кар эченнэн йогеру
Жырлы-биюле уен «Челтэр элдем читэнгэ».
Малайлар. Челтэр элдем читэнгэ,
Жилфер-жилфер итэргэ;
Без килмэдек буш китэргэ,
Килдек алып китэргэ.
Кызлар, чаршау артыннан чыгып, каршы якка тезелэлэр hэм уенга катнашалар.
Кызлар. Алын алырсыз микэн,
Голен алырсыз микэн?
Урталарга чыгып сайлап,
Кемне алырсыз микэн?
Малайлар. Алларын да алырбыз,
Голлэрен дэ алырбыз,
Кунелебезгэ кем ошаса,
Шуны сайлап алырбыз.
Бергэ. Кунелебезгэ кем ошаса,
Шуны сайлап алырбыз.
Алып баручы. Балалар,
Нэуруз килсэ генэ яз була бит.
Эйдэгез, яз гузэле
Нэурузбикэне чакырабыз.
Балалар. Кил, Нэуруз, кил тизрэк!
Кыз. Нэуруз килэ яшэреп,
Яшэреп тэ теш ярып.
Дуслар, безне кетэмсез,
Табак-савыт бирэмсез?
Малай. Нэурузгэ табак кирэк,
Табакка кабак кирэк.
Май, кукэй, калак кирэк,
Майланган коймак кирэк.
Шау-гор килеп, Нэуруз, чэчэклэр керэ. Нэуруз яшел киемнэн.
Нэурузбикэ. Эссэламегалэйкем, кадерле дусларым!
Агымсулар кичтек без,
Сезгэ килеп життек без,
Нэуруз эйтеп уттек без,
Нэуруз мобарэк булсын!
Бергэ. Хуш килэсен! Турдэн уз, Нэуруз!
Нэурузбикэ. Гайбэт бетсен телегездэ,
Орыш бетсен илегездэ,
Ачу китсен йозегездэн —
Шулай икэн, килэм сезгэ!
Бергэ. Амин!
Нэурузбикэ. Бурычларны кичерегез,
Дошманнарга кул сузыгыз,
Шунын белэн мэрхэмэткэ,
Йорэгемэ юл сызыгыз!
Шулай икэн, килэм сезгэ!
Бергэ. Нэуруз килде, яз килде!
Нэуруз, мобарэкбад!
Нэурузбикэгэ солге белэн ипи-тоз тапшырыла.
Нэурузбикэ (балаларга кучтэнэчлэр олэшэ).
Игеннэрегез мул булсын,
Тормышыгыз ямьлэнсен,
Сэламэт булыгыз!
Балалар. Амин, шулай булсын!
Нэурузбикэ. Котлап сэлам бирдегез,
Мине котеп алдыгыз.
Тук булсын малларыгыз,
Мул булсын балларыгыз.
Инде мине тынлагыз —
Уйнагыз да колегез,
Биегез дэ жырлагыз.
Кызлар, кызлар, тынлагыз,
Нэуруз житте, уйнагыз.
Каз, кукэй, коймак, май
Эзерлэек без, давай.
Эйдэгез, эйдэгез,
Коймак пешерик!
Ботка пешерик!
«Коймаклар» уен — жыры уйнала.
Балалар, кулга-кул тотынышып, тугэрэк ясыйлар,
Нэурузбикэ уртада.
Буген Нэуруз бэйрэменэ
Без чакырдык кунаклар;
Кунакларнын килуенэ
Без пешердек коймаклар.
Коймакларга карасан,
Менэ шулай купергэн,
Менэ шулай жэелгэн,
Менэ шулай кысылган.
Коймагынны майлап ал,
Телэгэненне сайлап ал
Нэуруз, Нэуруз,
Нэуруз, хужалар,
Котлы, мобарэк булсын!
Тормыш тугэрэк булсын!
Уен-жыр горлэп торсын!
Уен-жыр, бию, такмаклар давам итэ. Ана ата-аналар, килгэн кунаклар да кушыла.
Зэнгэр куктэ концерт бирэ
Тургайлар — жырчы кошлар.
Тургайлар жырына кушылып,
Ямьле яз килуе белэн
Котлыйбыз сезне, дуслар!
(чучела яндыру телэклэр телэу)
Хормэтле дуслар! Бэйрэм тамашасы ахырына
якынлашты. Эллэ нинди авыр елларда да уз йозен югалтмыйча, энэ шу
лай шат кунелле, сау рухлы булып калган ул безнен халык. Монын
очен мен рэхмэт ана. Мэнге шулай зирэк акыллы булсын, имин яшэсен!
Бугенгенен гузэл мизгеллэре
Кунеллэрдэ калсын уелып.
Тагын шулай, дуслар, бергэлэшеп,
Очрашырга язсын жыелып.
Хушлашмыйк без, дуслар,
Бары саубуллашыйк.
Бәйрәмебез ахырына якынлашты. Бәйрәм белән сезне матур кызлар, малайлар һәм хөрмәтле кунаклар. Исәнлек – салык, зур уңышлар сезгә.