Жазушы – өз заманының рухани төлқұжаты, куәгері әрі әділ таразысы десек, прозашы Мәди Айымбетов шығармаларында тоқырау жылдарындағы, қоғам өміріндегі, шіркін-ай, асылдардың қор болып, сұмдық-ай, арсыздардың, масылдардың зор болып, тағдыр талқысына, тіршілік-тұрмыс қыспағына, тырнақтылардың мазағы мен тәлкегіне қалып, тозақтың отына жазықсыз қақталған, еңбегі еш қарапайым кіршіксіз жандардың аянышты жағдайы, сонымен қатар, адам өмірі мен болмыстың ара-қатынасы, халықтық жаны, рухы, таным-түсінігі, көзқарасы, ізгілік қағидаттары, шынайы мөлдірлікпен сипатталған. Оның повестері мен әңгімелерінде сомдалған бітім-болмысы ірі, тұтастай кейіпкерлер галереясына терең үңілсек, тарихи дәуірдің бір сырын, шындығын шертетін табиғилығымен, шындығымен, рухани кемелдігімен, ішкі жан дүниесінің тазалығымен, қара жердің киелі қасиеттерін, ата-баба өсиеттерін мейлінше ұғынықты өрнектеуімен сүйсіндіріп қызықтырады. Мұның негізгі себептері, шарттары — заман мен қоғамның алуан-алуан түрліше құбылыстарын, оқиға-ситуацияларын кәнігі тамыршыдай дөп басып, дәл айқындап сипаттап, халықтың көркемдік ойлау дәстүрі мен стилін мықтап сақтап, қисынын келтіріп әңгімелеуінде, яғни әңгімелеу өнерін жетік, терең меңгеруінде дер едік.
Жазушы Мәди Айымбетовтың «Тылсым» атты повесі – өмір жолы, тағдыр жолы, ізгілік жолы туралы жыр мен сыр. Адам баласына деген сүйіспеншіліктің, мейірбандықтың, мейірімнің құрдымға кеткен бір уақытында, «құйрық сорып борсық жүрген, түлкі мырза жортып жүрген» кезеңде «ақсүйектерге» кіріптар болған, «қаратабан» атанған, жоқшылықтың, жұмыссыздықтың шырмауығына шырмалған Нұрсүйін мен Күнімсаяның бір-біріне деген «ақкөйлек адалдығын», оттай ыстық махаббатын, кісілік пен ізгілік қасиеттерін мөлдіретіп жеткізеді. Көңілі жарасқан бозбала мен бойжеткеннің нәзік сезімін жазушы суреткерлік шеберлікпен: «Күнімсаяның тән-бойын шымыр-шымыр ұйытып, бүткіл жан дүниесін, болмысын таңғажайып өзгеріске түсірді. Бұл құбылыстың аналық өзегіне байланған қызулы тіршілік түзілісінің», «еміс-еміс қытықшыл жыбыр құрсағында еміс-еміс біліне бастаған тіршіліктің сыртқы дүниеге өз болмысынан түзіле бастаған құйттай жаратылыстың лүп-лүп еткен тылсымын Ай кемеліне келіп толысқан осы аппақ, нұрлы, жарық түнде ішкі жан-дүние сезімдерімен елжірей сезінді» — деп суреттейді. Расында, прозаның өзінде поэзия бар. Және де Нұрсүйіннің рэкеттердің қолынан қапияда мерт болуы, жас ана Күнімсаяның жесір қалуы, сондай-ақ әкесіз сәбидің тағдыры – шығарма мазмұнын айқындайды.
«Аспан асты, Жер үсті» дейтін повесіндегі әрбір кейіпкер – бір әлем. Әрбір образдың шыншыл сыры жарқын түрде көрініс тапқан, атап айтсақ, «тәуелділікпен күн кешкен», «ақ пен қараның ара-жігі байқалмайтын осы көгілдір де сұрғылт ортаның адамдары», «қырыс қабақ тағдыр» иесі дарынды суретші Мұнар, «сұрқылтай қасиеттердің жиынтығы» құзғын, сұм, алаяқ ауқатты кәсіпкер Далдабай, сылқым келіншек Ақсәулені балдызым деп, Далдабайға қосқан арамза, пасық Бәжен, рэкетші Фарха, күзетші Осип бейнелері өздеріне лайық ерекшеліктермен бейнеленген.
Повестің бас кейіпкері Мұнардың маскүнемдікке салынуы, 93-ші статьямен сотталуы, түрмеде Тобамен (Паханмен) достасуы, рақымшылық жасалатындардың тізіміне ілінуі, жаманатты болғандықтан суретшілер одағына қайтадан қабылданбауы, сасық байлықтың иесі Фарханың тұзағына түсуі, құлша өмір сүруі, Фарханың үйінің өртенуі, Мұнар туындатқан «Көгілдір бір әлем» атанған картиналардың отқа орануы, сонан соң Далдабайдың күзетшісі болуы, оның сәнді сарайының қабырғаларын алуан түрлі суреттермен безендіруі, Мұнарды кезбе қаңғыбастардың бірі деп есептеуі, бірде теледидарда Мұнар туралы бағдарламаны Ақсәуленің көруі және оның Мұнарға айтқан ақылы, тоқетері, азаптың неше атасын көрген, көнген Мұнардың терісіне сыймай бұғауға көнбей Далдабайдан бастап баршасын моншаның кіреберісіне қамап құлыптап, Ақсәулеге мықтап күзетуі үшін қаһарлы сұсты мінезбен пистолетін ұстатып, қапастан қашып шығуы – осының әрқайсысы бір-бір сурет, кейіпкер эволюциясы.
«Аспан асты, Жер үсті» повесінде арсыздардың ісі, әлеуметтік дағдарыстар, жекешелендіру жайы, қоғам кейпі айшықты бедерленеді.
Автордың жаратушылық энергиясы, көркемдік дүниетану шеберлігі, халық тіліне майталмандығы, әңгімелеуде майын тамызып баяндайтындығы «Құмөзектің Дон Кихоты» деген повесінде толық паш етіледі. Өйткені, ел ішінде алуан түрлі мінез-құлыққа, дағды-машыққа, қимыл-әрекетке ие жандардың бары мәлім. Соның бірі – қорықшы Оспанқұл. Бұл – тумысынан әпенді. Өз шаруасын әбден білген, байыз тауып үйінде отырмайды, жүрек жалғап, жедеқабыл бурылына қонып, айдаладағы қара судың қап-қара жондарымен судың бетін тіліп, шүпірлеп, иір-иір құжынап қайнаған балығын және адыраспанның қалың алқабын ми қайнатар ыстықта «Ай астында орылған адыраспан киелім, аластат үй ішінен лас пен күйені! Айдың нұрын сіңірген адыраспан киелім, аластат пәле-жаладан, көзден, тілден, және де! Адыраспан киелім!» деген дұға-дуалық мақаммен әндете айтылған сарындар сүйегіне сіңгендіктен, о жағынан бір, бұ жағынан бір шығып, қарауылдайды. «Е, бәз қалпында, есен-түгел екен» деп, көңілі жайланып орнығады. Ол осы маңның шалғынына да қожа. Жекешелендіру дегенге де бүтіндей қарсы. Көк құнажын уызы туралы әңгіме де қызықты.
Негізінде, қорықшы Оспанқұл әпенді болса да, Алланың жаратқан жер-суына, ата-қонысқа деген жанашырлығы қанға біткен қасиет деу абзал.
Мәди Айымбетов халық өнерпаздарының хиқаяшылдық, әңгімешілдік дәстүр рухын сақтағандықтан ба, қазақтың жалпы халықтық тілдік қорын (әрі әдеби тілін) меңгергендіктен бе, дала мен ел өміріне, табиғат құбылыстарына етене жақындықтан ба, әлде әдеби-мәдени, тарихи-әлеуметтік ортасының әсерлерінен бе, «Алабай-дода», «Өмір ойыны» тәрізді қызықты хиқаяттарында суреткерлік қолтаңбасы, баяндау шеберлігі, көркемдік ойлау жүйесі, өмір-танытқыштығы, тағдыранықтағыштығы, сезімталдық қабілет-көзқарасы, авторлық ұстанымы айқын таңбаланады.
Мәселен, «Алабай-дода» хиқаятында өмір күресінің мағынасына бойлаймыз. Алабай тұқымдас төбеттердің, жойқын бір қандыауыздың тегеурінді сес-айбаты, серпінді қимылы мен әрекеті алапат. Оқтай атылған, өршеленіп жұлқынған, айқас-шайқасы мен әдіс-айласы ғаламат. Азуы қайрақтай күрескер Алабай мен Дүрдің тарихи жеңістері көз алдымыздан өтеді. Алабайдың иесі – кәсіпкер Керім, Дүрдің иесі – Дүйшенәлі. Данқты Алабайды қаһармандық өнерге баптаған Апанас еңбегі де шырайлы хиқаяттың өзегі. Хиқаятта жекешелендіру тұсындағы күрделі қайшылықтар мен дүрдараздықтар рет-ретімен нақты көрсетіледі.
«Өмір ойыны» хиқаятында жұмыссыздық, берекесіздік жайлаған, атажұртын қиып күнкөріс үшін үдере көшкен ел өміріндегі, адам тағдырындағы шым-шытырық қайшылықтар мен дағдарыстарды жазушы Мәди Айымбетов гөй-гөйлете, селдете сөйлетеді. Мұны хиқая кейіпкері Танакөздің тағдыры негізінде келістіре баяндайды. Танакөздің монологтарында әйел затының мәңгілік құпиясына, ғашықтық сырларына қанықтырады. Автор бұл орайда нәзік психологиялық көңіл-күйлерді кестелеп сөйлеткен сезім жыршысы секілді. Және де характерді танытуда диалогтарды ұтымды қолданады.
Деректілік, көркемділік, халықтық тіл өрнектерімен өзгешеленетін «Дүние-керуен» шығармасы аттың жалында, атанның қомында «дала малды асырайды, мал адамды асырайды» дейтін қастерлі қағаиданы ұран ғып тіршілік еткен Еуразияның көсілген кеңістігінде кәсіби бақташылықпен, сұлу жаратылыстың құшағында табиғаттың тамыршысындай көрегендік өнегесімен айрықшаланған тізбек-тізбек заманалар көшінде қайсарлықпен, көнбістікпен алға басқан жанкешті жұртының тұрмыс-ахуалын, «тарихи көне мезгілдердің бейнелі елес-жаңғырығын», ежелгі ұбақ-шұбақ көш суреттерін, сыбызғы мен қобыз үніндегі ғасырлардың сарынын кей ретте ойға, қиялға қондырып, жарыстыра, салыстыра отырып әсерлеп те, мәнерлеп баян етеді.
Туындыда парасатты, әділетті, еңбекшіл, жарқын тұлға Жұбан Айжарықов, ақылы, білігі, тәжірибесі кемел сұңғыла қарттар Сейсен мен Исалы, Үстірттің тұңғиық шежірелі тарихының жүйрік білгірі, құдықшы Ілияс, малсақ Исалы, Тұрыш ишанның мешіті мен медресесін тас-талқан ғып бұздырған, қарақасқа бұла айғырды Мүсірәлінің дара ауыз мылтығымен атып өлтірген, қайыс кеуде, қызылкөз дүлей аупартком хатшысы Алданыш Жарылғасов (және ол Исалының келіні, соғысқа кеткен Қуанның жары Сағиланың «адал тәнін күнәһәрлықпен еріксіз ластаған») – әрқайсысы өздеріне лайықты көркемдік шындықпен көрініс тапқан.
Қаламгердің «Ақша бұлтқа айналған Таңкөрік», «Бозқараған гүлдегенде», «Сырлы зерен», «Құлан-елес», «Сезім синдромы», «Тамұқтан оралған бейкүнә», «Арнасаздың көпірі» және т.с.с. әңгімелерінде өмір, тұрмыс-тіршілік, ой-қиял, көңіл, сөз суреттері, мән-мағынасы бай символдық рәміздер, оқиғалар, құбылыстар, әсерлі көріністер, трагедиялық әуендер, көркемдік бейнелеу мен ойлау ерекшелігін көрсететін психологиялар иірімдер, ішкі монологтың үздік үлгілері, пластикалық шынайы сөз саптау, әрбір кейіпкердің сөйлеу мәнері бар, көркемдік нақыш жеткілікті. Кей-кейде нұсқалы тәмсілдермен ойын тұздықтап, шығарманың көркемдік келісімін үстемелеп отырады.
Сонымен қатар жазушының портрет-эсселерінде қайраткер Қасым Тәукетегінің, әдебиет сыншысы Зейнолла Серікқалиұлының, ақындар Меңдекеш Сатыбалдиев пен Есенбай Дүйсенбайұлының шығармашылығы жөніндегі ой-толғаныстарына ортақтасасың.
Жинақтай айтқанда, Мәди Айымбетов шығармалары – ел суреттерінің көрмесі деуге лайық. Жеті белесті артқа тастаған көркем сөз шеберіне кемелдік биігіне бет алып өрлей беріңіз дегіміз келеді.
Серік НЕГИМОВ,
Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері,
филология ғылымдарының докторы,
профессор
Сәуір айының орта тұсында, көктемнің алғашқы жылы жаңбыры жауып өткеннен кейін, шағын ауласы бар жатаған үйдің күнгей бетке қараған қос терезесінің алдында өсіп тұрған жалғыз түп бозкарағанның гүлі шешек атады.
Бозқараған жұпар шашып гүлдеген кезде он беске жаңа толған балғын қыз Мейіргүлдің тұп-тұнық, әдемі де аялы көз жанары нұрлы ұшқынға толады. Уыз жүзі бал-бұл жанып ақторғын дидары жадырап-жайнап, әдеттегіден де шаттанып жүреді. Көктемнің осы бір тамылжыған күндері гөззал-қызды анау заңғар мөлдір аспан да, жасыл желегі дүркірей көтерілген жер алабы да, несін айтасың, бүткіл дүние ән салып тұрғандай әсерге бөлейді. Адамдар да дағдылы тіршіліктің сан алуан болмашы уайымнан кіреукеленіп жататын пенделіктің көлегейінен арылып, көктем шуағымен жаңарып, жасарған мейірбан табиғатпен іштей үндестік тауып, өмірге нұрланып қарайтындай.
Табиғат пен пенде атаулының бір-бірімен мейірлесер шағы бозқараған гүлдеген көктемнің осы бір кезінде айрықша сезілетінін Мейіргүл бүкіл жан-дүниесімен түйсінеді.
…Әжесі екеуінің осы үйге көшіп келгеніне де оншақты жылдың жүзі болыпты-ау. Ол кезде Мейіргүл бар-жоғы бес-ақ жаста еді. Анасы Торғынaй тауда, сел апатына ұшырап қаза тапқаннан кейін бір жыл өткесін әкесі Бейсенбек басқа әйелмен бас құрады. Сүйіп қосылған серігінен айырылған соң көңілі пәсейіп, жүдеп-жалап жүрген күйеу баласының қайта отау құрғанын Күлімбала кемпір де құп көрген.
Әншейінде жайдары, ашық-жарқын көрінген өгей шешесі Зұлқияш көп ұзамай-ақ мінез шығарып, күйеуін кемпір мен жетім қыздан бөлектеп алудың әрекетін жасап-ақ бақты. Кемпірдің үй ішіндегі қыбырлаған әр қадамы оған тұрса томпақ, отырса омпақ көрініп, әйтеуір не қылса да жақпай қойды. Жәутеңдеп әжесінің бауырына тығыла беретін мейіргүл де өгей шешенің көзіне бездей басылды. Ақыр аяғы бұл екеуін жатсынып жүрген өзі емес, қайта кемпір мен қыз Зұлқияшты бөтенсіреп, күн бермей жүргендей болды да шықты. Торғынaймен бірге бұл үйден тыныштығы сүттей ұйып, берекесі базарлы болған құт та көшті. Бір көрімге әп-әдемі әйелдің бет-жүзін көлегейлеп келген алдамшы перде сыпырылып, оның кім екені белгілі болды. Екі күннің бірінде көгереңдеп, ұрыссыз отырмайтын өгей шешенің зәрінен қорқып, бүріскен Мейіргүл әжесінің қамқор құшағынан ғана пана тапты. Оңашада ғана маңдайынан, көзінен сүйіп әкелік мейір танытқан көкесі көкайыл әйелінің көзінше қызын бұрынғыдай еркелетуден де жасқана берді. Байғұс әкенің осылай амалы құрып, көп ұзамай-ақ құр сүлдесі ғана қалды. Ал, артық сөзі жоқ, жуас байын билеп-төстеп алған әйелдің өз дегені болып, үй тіршілігіне қатысты әңгімеде өзінің ғана сөзі жүріп тұрды. Қызының қазасы қабырғасын қайыстырып, орны толмас қайғыдан іштей мүжілген кемпір, қызының орнын басқан әйелдің қорлығы өтіп, мүлдем шөгіп кетті. Қиянатқа араша түсе алмаған момын Бейсенбектің бұларға жасаған бар жақсылығы ескі, жатаған үйді сатып алып, екеуін соған көшіріп әкелді. Содан қала шетіндегі осы бастап кемпір мен қыздың жұпыны, қоңырқай тіршілігі осы үйде өтіп келеді. Әдепкіде Мейіргүлін қимай, жиі келгiштеп жүретін Бейсенбек бара-бара ішіп алғанда ғана болмаса, қызын іздемейтін болды. Әкесінің арақ ішкенде ғана келетіні, арақ ішкенде ғана айналып-толғанатыны кішкентай қызға мүлдем түсініксіз еді. Бірде әжесі қатты күйзеліп:
— Әй, шырағым-ай, -деді әжімі тереңдей түсіп, қыздан қалған жалғыз түйір қарашығым-ау, кәрі қойдың жасындай жасым қалды, ертеңің не болар екен? Әкеңнің сиқы анау, қайтейін, жаратқанға не жаздық, екеумізді бүйтіп жетімсіретіп қоятындай?..
— Көкемнің келгені, әже, саған ұнамай ма?- деп таңырқаған кішкентай Мейіргүл, жасаураған көзіне жаулык үшын апарған әжесіне: — Маған көп қып сағыз бен кәмпит, ойыншық тұнжырай қарады. әкелді ғой, тағы да әкелемін деді…
Немересінің мұңайған кейпінде әлі ештеңе сезіп білмеген сәбиліктің табы бар еді, бірақ өзінің күрсініп, жылағаны оның құйттай жүрегін тыншытпай тұрғанын аңғарды да, жетім көңілі күніренген Күлімбала кемпір ебіл-себіл күйге түскен бойын тез жиып алды. Қызы барда жетпістен аскан жасына қарамай еңсесін тік ұстап келген ол соңғы кезде өзінің шөгіп, тым боркеміктеніп бара жатқанын сезді. Қит етсе, көзіне үйіріліп жас келеді. Жетімек қыздың өзінен басқа сүйеніш-таянышы жоғы ойына түскенде көкірегі қарс айырылады. Әйтсе де іштей бекем болуға тырысып-ақ бағатын. Қанша тырысқанымен, осындай бір кездері сыр беріп алатыны тағы бар. Әкенің алдамшыдай аз ғана мейірімін бейкүнә көңілімен аялаған күйттай қыздың оқыстан тұнжырай қалғаны жүрегінің басын шым еткізді де, өз мұңының батпандай ауыртпалығын көкірегінен заматта серпіп тастады.
— Көкең енді келгенде, құлдығым-ау, жақсы көретін ойыншықтың тағы да неше түрін әкелемін деді-ау. Өзің де естідің ғой, иә…
— Иә, иә, әже!.. Көкем солай деген, ол алдамайды. Ол маған сосын, сосын бар ғой… Анау терезенің алдында өсіп тұрған бозқарағанның гүлін жұлып әперемін деді, бозқараған оған дейін құлпырып гүлдейді — деді, рас па әже, солай ғой әже, біздің бозқарағанның гүлі бәрінен әдемі ғой, ә!..
— Бәрінен әдемісі менің Мейіргүлім ғой! – деді Күлімбала кемпір жиен немересін бауырына тартып, маңдайынан иіскедi. — Бозқараған гүлі сенің ең жақсы көретін гүлің екенін көкең білген ғой…
Мейіргүл өзі ең жақсы көретін гүлдің бозқараған гүлі екенін әжесінің аузынан бірінші рет естіді. Расында солай екен ғой, бұрын ол мұны іштей өзі ғана біліп жүріпті, ешкімге, тіпті көкесі мен әжесіне де бұл туралы тіс жарып айтпаған. Айтпаса да, олар біліп қойыпты. Үлкендердің, сірә, балалардың ойындағысын «біліп қоятын» көріпкелі бар. Мейіргүл әжесінің дәйімде айтып жүретін сөздерінен бұған талай мәрте көз жеткізген… Бозқараған гүліне байланысты әңгімеден соң Мейіргүл күнде таңертеңгісін терезе алдында тұрып, шоқталып өскен ағаштың жас бұтақтарының басындағы өрімделген хош иісті көгілдір, көгілжім бөрте гүлдерге көзi талғанша ұзақ-ұзақ қарайды. Бөрте гүлдердің бүрін ашып, шешек атар сәтін асыға күтеді. Сол сәт туғанда көкесі келеді. Көкесі келетін – оның кеудесін шат-шадыманға бөлейтін ең күн ғажайып күн, ешбір қызыққа айырбасталмайтын күн!
Ол сол күнді асыға, шыдамсыздана күтті.
Бозқараған болса күн өткен сайын қауызын ашып, маңайына неге екенін қайдам қанша күтсе де, келмеді. Егер сұраса, гүлді әжесі де жұлып алып берер еді, бірақ көкесінің әпергеніне не жетеді?
Сондықтан шыдамдылықпен күтуі керек қой. Мейіргүл қанша күту керек болса, сонша күтер еді, бірақ бозқараған күте алмайды ғой, енді көп ұзамай қауызын ашқан әдемі гүлдері үлбірей-үлбірей, әбден оңып кетеді. Онып кеткен гүлде хош иіс қала ма?
…Бейсенбек қызының зарыға күтіп жүргенін білсе де, сол жолы да, одан соң да келе алмады. Қызын қанатының астына паналата алмай, жігері мұқалған әке, шқұса боп ішімдікке салынды. Зәрлі судан бір сәттiк қана алданыш іздеп, тентіреп кетті. Әрі-беріден кейін алақанын әркімге бір жайып, тиын-тебен сұрап, тіленіп ішкен ол жұмыс істеп те мандытпады. Ал Зұлқияш болса өз еркіне өзі ие бола алмаған маскүнемді көшеге бір-ақ күнде лақтырып тастады. Үйсіз-күйсіз сандалып, көрінген қуысты паналап, тентіреп жүрген байғұстың жүрегінде жалғыз-ақ сезім, әкелік сезім ғана қалған еді. Бірақ, салып ұрып қызына бара алмады. Талай оқталды ғой, сонда әлдебір күш бұның кеудесінен итеріп тастап, терезесінің түбінде бозқараған өскен үйге маңайлатпай қойды. Өзін сағына күтіп жүрген қызының көзіне дәрменсіз кейіпте көрінуінен қорынды, оның адамдық күш-дәрмені осыған ғана жетті. Бірер мәрте үйді алыстан торуылдап, сол маңға келіп-кетіп жүргенін Мейіргүл байқаған жоқ. Тіпті, бірде аласа шарбақтың саңылауынан сығалап, терезе алдында гүлдеп тұрған бозқарағанның түбінде құп-құйттақандай иығы селкілдеп жылап тұрған Мейіргүлді көргені әлі күнге дейін көз алдында. Ол со бір мезетте көмейіне тығылған ауыр өксікті ып-ыстық жаспен бірге құмыға жұтып, зорға басқан еді. Жүрегі қанша езіліп тұрса да, қызының қасына барып, оны айналып-толғанып жұбатуға дәті жетпеді. Сауыс-сауыс кір алақанымен жүзін көлегейлеген күйі еріксіз бұрылып кете барған. Мейіргүлдің жайдан-жай жыламайтынын білетін Бейсенбек тағы да араққа бас қойды. Жан-жары Торғынайы – Мейіргүлінің анасы туған күніне сыйлаған алтын сағатты сырахана жанындағы кәуапшыға сатып, үш күн бойы мігірсіз ішумен болды. Үш күн бойы мұнартып бұлдыраған көз алдынан иығы селкілдеп жылап тұрған қызының аянышты бейнесі кетпей қойды. Жүрегі қан жылаған ол, өзінің бұлайша тірі жүргенінен жерiнiп, көшеде ағылып, зулаған мәшинелердің астына түсіп, өлгісі де келді-ау. Ажалы жоқ па екен, көше ортасына кеп сұлаған оны зырылдаған мәшинелер айналып өте берді.
* * *
Бейсенбек қарасын көрсетпегелі бұлардың тұрмысы күйзеліп, талғажау болар аз ғана зейнетақы ақша күнделікті ас-су айыруға да жетпеуге айналды. Күлімбала кемпір бұған да қиналмас еді ғой, не бір қиямет-қайымды бастан кешпеп пе еді. Бәрінен бұрын Мейіргүлдің әр күн әкесін күтіп, елеңдей бергені жанына батты. Күнде кешкілік ертеңнен үміттеніп жастыққа бас қоятын немересінің ұйықтап жатып өкситіні жиілей берді. Мұндайда кемпір қыздың арқасынан қағып, мандайынан иіскейді. Мейіргүл сонда ғана тыншу тауып, алаңсыз ұйқыға шомады. Ұйыктап жатса да әкесін іздеген кызды жұбаткан Күлімбала кемпірдің таң атканша кірпігі кірпігіне ілінбейді. Бір ойдан соң, бір ой андыздап, көкірегін кернеген күрсіну мен нала ұзақ түннің ең бойында оның жанын жүдетіп, санасын сансыратады.
«Е-е, баянсыз бұл қу тірлікте жазған басым нендей тауқымет шекпеді! Соғыста қолға түсіп, азап көрген күйеуім Баянхан, елге оралған соң немiске сатылған опасыз деген атқа ілігіп, тағы он жылды арқалап кете барды емес пе. Тек елуінші жылдардың бас кезінде көзі үңірейіп, көкірегі сырылдап, мүгедек болып оралды ғой. Бір бейнеттен соң бір бейнет көріп, жаны да, тәні де мұқалған азаматымды қалған жерде алақаныма салып аялап өтпек болып едім-ау. Бірақ, тағдыр маған оны да көпсінді. Аяғын апыл-тапыл басқан кішкентай Торғынайдың былдырлап сөйлегенін ғана қызықтап үлгерген байғұс жарық дүниеден тұрақ таба алмады. Жетімдік көрсетпей желкілдетіп өсірген жалғыз гүлім де сабағынан ерте үзілді. Оқу бітіріп, селден қорғау мекемесінде жұмыс істеп жүргенде кездейсоқ апаттан опат болды. Қаланы селден қорғаймын деп жүріп қыршынынан қиылды. Аңырап қалған сорлы басым, бұдан былай сол жалғыздан қалған жалғыз түйір құйттай қызға
пана бола алам ба? Ей, құдіреті күшті Жаратқан, сенен сұрайтыным Мейіргүлімді аяқтандырып жіберуге əл-дәрмен бере гөр! Осы жалғыз тілегімді қабыл ала гөр, құдайым!»
Кемпір осы тілегін күн сайын іштей қайталаумен болды. Бейнетті көп шеккен адамның түбінде жолы болатынына шүбәсіз сенді. «Бір басыма жетіп артылар бейнетті көрдім ғой. Ей, Жаратушы ием, ендігі жерде мына жетiмектің өмір жасын ұзақ қыла гөр, жұдырықтай жүрегіне мұң түсіре көрме! Ия, Алла, өзіңе құлдық ұрып, мінәжат ететін пендеңнің осы тілегін теріс көрме! Қабыл ет!»
Мейіргүл таңертең ұйқыдан ояна сала, терезеден гүлдеп тұрған бозқарағанға қарайды. Тізесінің дірілдегеніне қарамай аяғының астына орындық қойып, терезенің жоғары жағындағы кішкентай жақтаушасын ашады, сол кезде бөлменің ішіне көктемнің кәусар ауасы жұпар иіс болып құйылады, бұл бозқараған гүлінің хош иісі еді.
— Әже, бүгін бозқарағанның гүлі кешегіден де көп, әне, қарашы…
— Көріп тұрмын, қарашығым!
— Әлі де гүл шашатын балапан бұтақтары көп екен өзінің, сенің бозқарағаның жаз ортасына дейін шешек ата беретін сияқты ғой.
Жарықтық, керiмсал иісі көкіректі ашқандай екен! — деп әжесі мейірлене күлімсіреді. Әжесі күлгенде кесектеу, қырланып біткен мұрнының оң жақ
ұшындағы моншақтай домаланған қалы да қоса күліп тұрғандай болады. Мұндай сәттерде оның әжімді жүзіндегі қартандықтың шаршаулы табы үшті-күйлі жойылып, қоңырқайлау қой көздерінен айрықша бір жылы нұр құйылады. Мейіргүл әжесінің әркез осы кейпін балалық ыстық та ынтық толқумен қабылдайды.
— Шынымен де менің бозқарағаным ба!? — деп таңғалды кішкентай қыз әжесінің мойнынан құшақтай алып. — Оны мен отырғызған жоқпын ғой, әже. Оны мына үйді салған адам отырғызған ғой, солай емес пе, өйткені біз көшіп келгенде ол өсіп тұрған-тұғын.
— Әрине, бұрынғы қожайын отырғызған ғой, ол рас. Бірақ енді ол сенікі болды. Енді оны сен өсіруің керек, ол солып қалмасын десең, оны сен аялауың керек, гүл де, ағаш та, не нәрсе болса да аялағанды ұнатады. Не нәрсе болса да мейіріммен көктеп, өсіп-өнеді, осыны жадыңда ұста, құлдығым!..
Мейіргүл әжесінің айтқанына кәдімгідей ойланып қалды.
Жас бозқараған расында да бұлар келгеннен кейін ғана осыншама көп гүл салған болатын. Бұған дейін оның балғын бұтақтары буынын бекітіп, желегін енді-енді желкілдетіп келе жатқан-тұғын. Кішкентай қыз моншақтай мөп-мөлдір әдемі көзімен аялап, мейірлене жақсы көргенін бозқараған да сезетін сияқты. Бұтақ ұшын жәй ғана тербей қозғап, өз тілінде желегін сыбдыр-сыбдыр сыбырлатып: «Армысың, деп тіл қатады ол. – мейірімді күтушім! Сен менің гүлімді көргенде қуанып тұрасың. Сен қуанып тұрғанда менің өзегіме нұрлы күннің шырын-сөл еселеп құйылады. Рақмет саған, қайырымды адамзат ұрпағы!» дейтіндей.
Мейіргүл де бозқарағанның қасына келгенде өзін әдеттегіден алабөтен бақытты сезінуші еді. Көгілдір әлем төріне жеп-жеңіл қалықтап жүре бергендей ғажайып күй кешеді. Бірақ оның не құдірет екенін сәби түйсігі ажыратып, біле алмайтын. Айналасы әппақ нұрға шомып, ғажайып бір әуез құлақ түбінен естіліп, жан-дүниесін тұрғандай. Қуаныштан нұрланып күлімдеген көзі бозқарағанды, бозқарағанның жұпар иісті бөрте гүлдерін ғана анық көріп тұрады. Бұл не ғажаn? Әне бір кезде көкесін қатты сағынып, күте-күте көңілі құлазығанда көзіне мөлт-мөлт келіп қалған жасты көрсетпеуге тырысып, бозқарағанды тасалап жылағаны бар. Сонда ғой, маңдайынан жұп-жұмсақ, жып-жылы алақан сипағандай болғаны.
Апыр-ай, соны ап-айқын сезіп еді-ау. Маңдайынан аялай сипаған сол құдіреттің осы бозқараған екенін ол құп-құйттай жүрегімен елжірей түйсінеді.
Күлімбала кемпір калтасында акша қалмағанын немересіне сездірмеуге тырысты. Азық-түлікті дүкеннен қарызға алып жүрді. Тіпті Мейіргүлдің қыңқылдап көп сұрайтын құмар асы балмұздақты да қарызға алған күндері болды-ау. Сондай күндердің бірінде Күлімбала кемпірдің құяңы ұстап, орнынан тұра алмай қалды. Көзі жәудіреп, әжесінің о жағына бір, бұ жағынан бір шығып есі шыққан кішкентай қыз не істерін білмей қатты састы. Қолдан келер қайран жоқ, көкесі болса ғой, бірдеңесін қылар еді, қырсыққанда одан да хабар-ошар жоқ.
«Әжетай, ауыра көрмеші, тұршы, басыңды көтерші» деп, еңіреп жылаған кішкентай қыздың даусын естіп, іргелес үйде тұратын егде орыс әйел — Ефрасинья есік қақты.
Күлімбала кемпір шала-пұла орысшасына қазақша араластырып, көгілдір көзінен аяушылық білінген көрші әйелді өзінің тұра алмай жатқан мүшкіл хәлінен хабардар етті.
— Бәбішкенің халі жаман, белім, сегіз көзім… ыспинам бай-бай, болит… Епрасүні шырағым, іскери-и шақырып бер бәбішкеге, іскери- и үкіл егеді, сосын қарошый болат, бәлит болмайт бәбішке… Көрші ақысы деген бар, Алладан қайтар септескен жақсылығың… Рахымы күшті Алла жасаған жақсылығыңа спасибі айтар деймін, алдыңнан жарылқағыр Епрастни…
Ефрасинья Күлімбала кемпірдің шала-пұла орысшасы шойырылып жатқан жатысынан-ақ не болғанын түсіне қойды да, жәутең қағып тұрған Мейіргүлдің басынан сипап, үйден тез шығып кетті. Сәлден соң жедел жәрдем келіп, уколын салып, ем-домын жасап, тілдей параққа қандай дәрі алуы керегін жазып берді. Әжесі дәрігер ұсынған қағазды көз алдына тақап бір ауық үнсіз отырды да: “Әй, қу кедейлік-ай, әй қу таршылық-ай, енді қайттік?!” деп зарлап қоя берді. Соны көрген Мейіргүлдің көзі боталап шыға
келді.
— Жылама, қарашығым, әлгі көрші әйел біз байғұстан бір хабар алмас деймісің?! Соған айтармыз, қарызға дәрі алып бере тұр дерміз. Өзі бір мейірімі жүзінен төгіліп тұрған адам ғой… Жылама, құлдығым, бұл әжеңнің қашаннан бергі үйреншікті ауруы ғой, бірер күн дамылдап қозғалмай жатсам, тұрып та кетермін, — деп әжесінің иегі кемсеңдеп кетті. Мейіргүл үнін шығара алмай, құмыға жылаған күйі далаға жүгіріп шықты да, желек шашып, гүлдеп тұрған бозқарағанның қасына барды. Жетімсіреген жүдеу көңіліне пана-демеу іздеп барды. Дір-дір еткен құп-құйтақандай қушық иықтары бүрісіп, бозқарағанға іштей мұң шақты.
«Көкем келмей қойды-ау. Әжемнен басқа ешкімім жоқ. Ал ол болса ауырып жатыр, дәрі алатын ақшаның бәріне маған балмұздақ алып қойыпты. Енді қайттік? Ақшаны қайдан аламыз? Қашан үлкен болам, кашан ақша табам?»
Осы мезет жеп-жеңіл көгілдір пердеге ұқсаған сағым пайда бола қалғандай, кішкентай қыз сол сағымның ортасына еніп жүре бергендей, құдірет, тағы да сол мап-майда, жып-жылы алақанның нәзік лебі сезілгендей болғаны.
Бозқараған тұтаса гүлдеген бұтақтарын оның қолы жететіндей етіп төмен идi ме қалай?
Бір сәт құшағын жұпар иісі аңқыған көгілдір бөрте гүлге толтырып алдында төрт-бес кемпір ұсақ-түйек сатып отырушы еді. Мейіргүл де солардың қатарына келіп қосылды. Сол-ақ екен әрлі-берлі өткен адамдар, еріксіз аялдап, гүлге еріксіз бұрылды.
— Мынау бір ғажайып бозкараған ғой! Мынандай гүлді бұрын-соңды көрмеппін! — деп бір жас келіншек, гүлге қол созды. – Өзің
өсірдің бе? Қайда тұрасың?
– Әжем ауырып жатыр. Дәрі алатын ақша жоқ. Таусылып қалыпты. Сосын ғой… сосын… Көкейіндегісін айта алмай, иегі кемсеңдеп кетті.
Гүл сатып алып тұрған келіншек балалық пәктікпен бар шынын ақтарып айтқан Мейіргүлді аяп, мүсіркей сөйледі.
— Сен тек жыламашы, ақылды қызсың ғой. Әжең әлі-ақ жазылып кетеді. Ал мен сенен күнде-күнде гүл алып тұрамын, жарай ма! Бәрін сатып қойма, маған арнап бір шоғын әркез алып қалатын бол!
Мейіргүл жеңіл күрсінді де, басын изеп: «Жарайды, тәтей!» деді.
– Бүгін апамның туған күні еді, сенің гүліңді сыйлайыншы, — деді ұзын кірпікті, тұнық үлкен көздері қуаныштан нұрланған бозбала. — Сен өзің үндемейтін момын қыз екенсің. Менің көкем де момын адам, ұрыспайды. Әжем де көкемді «жүрген бір момын адам ғой» дейді…
— Бәсе, сен көкеңе тартқан қыз екенсің ғой. Көкесіне тартқан қыз сұлу, акылды болады!
Гүлге кезекке тұрғандар әп-сәтте топырлап, көбейіп кетті.
— О, құдірет! Мына бір гүл сонау тым алыста қалған менің жас күнімді еске түсіріп жібергенін қарашы! Маған бір жас жігіт осындай бозкарағанды ғана сыйлаушы еді, — деп, еңкіш тартқан шешей қолы калтырап бозкарағанның бір шоқ гүлін алып, құшырлана иіскедi.
— Бақытты бол, қызым! Әжеңе сәлем айт, мен сенің әженді күнде таңертең сүттің кезегінде көріп жүрем, танимын…
Мейіргүлдің құшағындағы гүлдер заматта сатылып кетті.
Гүлдің қанша тұратынын, бір ғажабы, ешкім де сұраған жоқ. Гүлден түскен ақшаны кішкентай уысына қысқан ол үйге қарай жүгірді. Осылайша кешке дейін ғажайып бозқарағанның жұпар гүлі талай адамды қуанышқа бөледі. Бейтаныс адамдар алдымен тірсегі майысып гүл сатып тұрған бұған өзгеше бір жылы мейіріммен қарайды, содан соң оның гүліне арбалғандай болады.
Ең соңғы бір тал гүлді ол түс ауған кезден бері осы төңіректі айналып кете алмай жүрген, үсті-басы сауыс-сауыс, шашы ұйпа-тұйпа, ескі пенжегінің жеңі қырқылған, көзіне мұң ұялаған, гүлге ме әлде гүл сатқан бұған ба, әйтеуір жалтақ-жалтақ қарай берген бір байғұс адамға сыйлады.
— Маскүнем неме гүлді неғылсын, оның көкейін тескен ақша ғой, — деді, жайма қатардың шет жағында талдан тоқылған себет сатып отырған қалың қабағы түксиген, күптей қызыл-сары кемпір.
Кемпірдің осы сөзі әлгі бейшара адамның көкірегіне оқша қадалды ма, жасаураған көзінен жылт ете қалған болмашы сәуле кенет жым-жылас ғайып болып, әп-сәтте тұнжырап сала берді. Мейіргүл берген бір тал гүлді қойнына салып алып, түк деместен аяғын сүйрете басып, бұрылып кетті. Әне, ол иіні түсіп көше жағалап бара жатыр. Оның жасаураған көзі кішкентай қызға біртүрлі таныс сияқтанып көрінсе де, кім екенін, неткен адам екенін ажырата алмады.
Ал әлгі адам болса, өз қызы сыйлаған жалғыз тал бозқарағанды кеудесіне басып, көзінің алды бұлдырап бара жатты.
qalamger.kz
Көрілген : 0 Пікірлер : 0
Космический полет Айдына Аимбетова стал одним из самых значимых событий не только в истории казахстанского космоса, но и в новейшей истории нашей страны.
Как стать героем нашего времени? Айдын Аимбетов, 43 года, выходец из простой казахской семьи, военный летчик, космонавт-испытатель РК. Его «звездный» час наступил 2 сентября 2015 года в 10 часов 37 минут по времени Астаны, когда международный экипаж космического корабля «Союз ТМА-18М» успешно стартовал с Байконура. Спустя 10 суток Аимбетов вместе с коллегами по МКС благополучно вернулся на Землю.
«Это были 10 дней, который потрясли мой мир», — сказал Айдын.
Международное информационное агентство «Казинформ» несколько лет ведет хронологию подготовки казахстанского космонавта, и ссылки на собственные материалы будут здесь уместны.
Отряд космонавтов
В 2001 году летчиком-космонавтом, героем России и Халык Кахарманы Казахстана Талгатом Мусабаевым было объявлено о наборе в отряд космонавтов. Из более 700 казахстанцев 65 человек были признаны годными на проведение медицинского обследования, и только треть получила направление на врачебно-экспертную комиссию.
По результатам обследования всего два кандидата — Айдын Аимбетов и Мухтар Аймаханов — были признаны годными к спецтренировкам в российском Центре подготовки космонавтов (ЦПК) им. Ю.А. Гагарина.
9 ноября 2002 года Аимбетов был рекомендован для включения в отряд космонавтов Республики Казахстан. 17 декабря 2002 года Аимбетов прошел главную медицинскую комиссию (ГМК) и получил допуск к спецтренировкам. 29 мая 2003 года было принято решение о начале подготовки Аимбетова в составе группы российских кандидатов в космонавты.
С 16 июня 2003 года Аимбетов приступил к общекосмической подготовке в ЦПК. 28 июня 2005 года сдал государственные экзамены в ЦПК с оценкой «отлично». Ему была присвоена квалификация «космонавт-испытатель».
В период 2005-2009 годов он продолжил подготовку в группе по программе полета на Международную космическую станцию (МКС).
«Это были счастливые годы. Живя в Звездном городке, мы полностью окунулись в атмосферу жизни космонавтов. Рядом с нами работали живые легенды, но такие же простые люди. Именно тогда я понял, что космонавты — особая группа людей, которой дозволено прикоснуться к Вселенной, ощутить реальное могущество Космоса и понять законы Земли», — поделился Айдын Аимбетов.
Осенью 2008 года после переговоров между Роскосмосом и Казахстаном о полете казахстанского космонавта на корабле «Союз» был определен кандидатом в члены основного экипажа.
5 марта 2009 года между Казкосмосом и Роскосмосом был подписан контракт на осуществление кратковременного (10 дней) космического полета казахстанского космонавта на Российский сегмент Международной космической станции. Определена дата полета — 30 сентября 2009 года. Сумма контракта — 30 млн. долл. США.
Однако, через две недели республиканской бюджетной комиссией, заседание которой состоялось 20 марта 2009 года, в финансировании полета казахстанского космонавта на МКС было отказано. Решение об отсрочке полета казахстанского космонавта было принято в связи с финансовым кризисом.
Ожидание полета
Самым сложным периодом были годы ожидания после неожиданной отсрочки полета, вспоминает Айдын.
Председатель Национального космического агентства Республики Казахстан Талгат Мусабаев сразу же предложил Аимбетову и Аймаханову работу в системе Казкосмоса.
Айдын Аимбетов принял это предложение, и в течение первого года работал в центральном аппарате Казкосмоса. Последующие пять лет Айдын трудился в области космической науки, в институте космических исследований АО «Национальный центр космических исследований и технологий (НЦКИТ).
12 октября 2012 года Аимбетову был присвоен статус космонавта Республики Казахстан.
В апреле 2014 года Аимбетов был назначен заместителем директора созданного института космической техники и технологий АО «НЦКИТ»
«Да, это было время настоящего испытания на выдержку. Казалось, все как обычно: работа, дом, семья. Но каждый день был наполнен волнительным ожиданием новости о полете. Не скрою, были минуты отчаяния, когда казалось, что все потеряно, и полет не состоится. Это было время надежды и веры, которое завершилось счастливым моментом везения», — говорит Аимбетов.
Как следует из официальной хроники, в соответствии с договоренностью, достигнутой президентом Казахстана Нурсултаном Назарбаевым с Владимиром Путиным в ходе встречи в Москве 9 мая 2015 года, вопрос полета казахстанского космонавта на российский сегмент МКС прорабатывается сторонами в ускоренном порядке.
Роскосмосом предложено несколько вариантов его решения, наиболее приемлемым из которых с финансовой точки зрения является краткосрочный (10 суток) полет казахстанского космонавта в сентябре 2015 года.
«Я хорошо помню этот день. Это было 22 мая 2015 года. Накакнуне мы отмечали день рождения сыны Амира, которму исполнилось 17 лет. Неожиданный звонок главы Казкосмоса Талгата Мусабаева о моем полете в космос просто ошеломил. Я стоял как вкопанный, меня вернул в реальность взволнованный голос жены «Что случилось?». Я не могу сказать, что это была радость, это был просто шок. Тогда я подумал: сбылось! Тысячи пожеланий людей, который говорили : желаем тебе, чтобы ты все-таки полетел в космос, сбылись. Вот в чем сила благословения- бата!», — сказал Аимбетов.
И вот в канун дня Астаны, 3 июля 2015 года, президент РК утвердил кандидатуру Аимбетова для полета на МКС. Глава государства встретился с космонавтом-испытателем Айдыном Аимбетовым. Во встрече также приняли участие помощник Президента — секретарь Совета безопасности Нурлан Ермекбаев и председатель Аэрокосмического комитета Министерства по инвестициям и развитию Талгат Мусабаев.
Президенту Казахстана доложили о ходе подготовки Аимбетова к полету на Международную космическую станцию, осуществляемой в штатном режиме. .Аимбетов сообщил об успешной сдаче всех необходимых тестов и экзаменов. По итогам встречи президент РК Нурсултан Назарбаев дал ряд конкретных поручений в сфере космической деятельности.
«Я впервые в жизни встречался с Президентом страны. Было очень волнительно, я все боялся забыть слова своего доклада… И когда Нурсултан Абишевич пожал мне руку и просто, по-отечески пожелал успешного полета, я понял, что получил главное благословение и задание выполнить свою космическую миссию на «отлично», — вспоминает Аимбетов.
Статус повышен
Детали предстоящего полета космонавта Айдына Аимбетова далее были обсуждены в Казкосмосе. Ему изменили полетную должность.
«Он будет числиться не «участником космического полета», как предполагалось ранее, а «бортинженером-2», несмотря на то, что его миссия на борту станции продлится недолго — всего 10 дней. Этот вопрос обсуждался во время встречи в Москве главы Казкосмоса Талгата Мусабаева с руководителем Роскосмоса Игорем Комаровым», — сообщила пресс-служба Казкосмоса.
Старт с космодрома Байконур транспортного пилотируемого корабля «Союз ТМА-18М» с экипажем в составе Сергея Волкова — командира экипажа, (Роскосмос), Андреаса Могенсена- бортинженера -1, астронавта Европейского космического агентства (ЕКА) и Айдына Аимбетова — бортинженера-2 (Республика Казахстан) запланирован на 1 сентября 2015 года.
Нам всем за сорок
27 июля 2015 года Айдын Аимбетов, проходящий подготовку в российском центре подготовки космонавтов в Звездном городке, отмечает свой 43-й день рождения.
Айдын родился 27 июля 1972 года в селе Заря Коммунизма (ныне с.Отенай) Талдыкурганского района Талдыкурганской области, ныне Алматинской области Республики Казахстан.
В 1989 году окончил среднюю школу №20 в городе Талдыкорган. В 1989 году поступил и в 1993 году окончил Армавирское высшее военное авиационное училище с присвоением квалификации «летчик-инженер».
Первое заявление для вступления в отряд космонавтов Айдын подавал в 1993 году. С мая 1993 года А.Аимбетов служил в рядах Вооруженных сил Республики Казахстан. Им освоено 4 типа самолетов (Л-39, Миг-23, МиГ-23МЛД, Миг-27, Су-27), имеет налет более 470 часов, выполнил более 360 прыжков с парашютом, является инструктором парашютно-десантной подготовки. Офицер-водолаз.
«Нашим казахстанским космонавтам было за сорок, когда они впервые полетели в космос. Токтару Аубакирову было 45 лет, Талгату Мусабаеву 44 года, а мне 43. И у всех был свой путь в космос. Читал в книге, что Талгат Амангельдиевич шел к своей мечте стать космонавтом 33 года. Токтар Онгарбаевич тоже с детства грезил самолетами. У меня путь в космос тоже немалым оказался — почти 15 лет…».
Маме Айдына Жумагуль 67 лет, она на пенсии. Отец Акан умер в возрасте 66 лет в 2007 году. У Айдына есть два брата и сестра.
Супруга Айдына — Лилия родилась в городе Байконыр, домохозяйка. У Аимбетовых трое детей: две дочери и сын. Старшему — сыну Амиру 17 лет, дочерям Диане и Даяне 14 и 8 лет.
«Позвонил маме и поблагодарил ее за свое появление на свет. В этот день я вспомнил отца. Ведь именно ему я обязан своей мечтой стать космонавтом! Помню, как мы с отцом лежали на свежескошенной траве во время летнего сенокоса и, глядя в ночное небо, увидели падающую звезду. Метеорит прочертил длинную линию, я был поражен. Отец объяснил мне, что это за небесное явление. Да, именно тогда у меня появилась мечта узнать, что такое космос. И вот я теперь в Звездном городке и готовлюсь к полету, отец!», — рассказывает Аимбетов.
Определен день старта
29 июля 2015 года заместитель председателя Аэрокосмического комитета Министерства по инвестициям и развитию РК Еркин Шаймагамбетов сообщил, что основная задача полета — реализовать ряд космических экспериментов, чтобы провести исследования с участием наших ученых.
«Основные направления исследований — космический мониторинг: будут наблюдать за состоянием экологии, в частности, за состоянием Аральского моря, за перемещением пыльных бурь, за состоянием Каспийского моря и проблемам нефтезагрязнения. Кроме того, будет проведено исследование в сфере биотехнологии и биомедицины — исследование влияния космического полета на космонавта и др. Нашими учеными прорабатываются различные методики в этих сферах, а их апробация будет осуществляться на борту МКС»,- сказал Е. Шаймагамбетов.
Из хроники: Роскосмос сформировал основной и дублирующий экипажи миссии 45/46 к МКС, старт которой запланирован на транспортном пилотируемом корабле «Союз ТМА-18М» с космодрома «Байконур», сообщила пресс-служба Роскосмоса.
В состав основного экипажа вошли: командир ТПК «Союз ТМА-18М», космонавт Роскосмоса Сергей Волков, бортинженер-1, астронавт ЕКА Андреас Могенсен, бортинженер-2, космонавт Казкосмоса Айдын Аимбетов.
Дублерами были утверждены: командир — космонавт Роскосмоса Олег Скрипочка, бортинженер-1 — астронавт ЕКА Тома Песке, бортинженер-2- космонавт Роскосмоса Сергей Прокопьев.
Контракт на полет подписан
27 Августа 2015 года. Из хроники: На Международном авиационно-космическом авиафоруме «МАКС-2015» в подмосковном Жуковском состоялись переговоры председателя аэрокосмического агентства «Казкосмос» Талгата Мусабаева и временно исполняющего обязанности руководителя Федерального космического агентства Александра Иванова, в ходе которых стороны подписали контракт на полет казахстанского космонавта Айдына Аимбетова в качестве бортинженера на Международную космическую станцию.
За сутки до старта
1 Сентября 2015 года. Из хроники: Делегация Казкосмоса во главе с председателем Аэрокосмического комитета Министерства по инвестициям и развитию РК Талгатом Мусабаевым, прибывшая накануне вечером на космодром Байконур, встретилась с космонавтом РК Айдыном Аимбетовым.
Талгат Мусабаев поблагодарил руководство российского Центра подготовки космонавтов им. Гагарина за возможность пообщаться с казахстанским космонавтом перед стартом. Встреча в силу обсервационного режима проходила за стеклом в конференц-зале гостиницы «Космонавт».
Глава Казкосмоса спросил о ходе предстартовой подготовки, пожеланиях космонавта, отметил, что этот полет станет еще одним важным шагом на пути развития казахстанского космоса.
Айдын Аимбетов рассказал руководству Казкосмоса о телефонном разговоре с Президентом РК. «Глава государства от имени всего казахского народа пожелал мне успешного полета, и я готов с честью выполнить эту задачу»,- сказал космонавт.
На вопрос, что чувствует Айдын сейчас, накануне своего полета, он ответил, что «это просто необъяснимо и понять его может только Талгат Амангельдиевич».
«Сейчас я реально оцениваю героизм Талгата Мусабаева, который был трижды в космосе и вошел в книгу рекордов Гиннеса по пребыванию в открытом космосе», — отметил Аимбетов.
Пуск
2 Сентября 2015 года, 10:37. Из хроники: сентября 2015 года в 10.37 минут по времени Астаны с космодрома Байконур стартовал космический корабль «Союз ТМА-18М».
Это юбилейный, 500-ый запуск ракеты-носителя с «Гагаринского старта». К международной космической станции (МКС) отправилась очередная экспедиция в составе командира корабля российского космонавта Сергея Волкова, бортинженеров — первого астронавта Дании Андреаса Могенсена и космонавта-испытателя Республики Казахстан Айдына Аимбетова.
За стартом экипажа наблюдали сотни людей, среди которых вице-премьер Казахстана Бердибек Сапарбаев, руководители «Роскосмоса», «Казкосмоса», Европейского космического агентства, близкие и родные космонавтов.
Проводить сына в дальний космический путь приехала мама Айдына Аимбетова Жумагуль-апа, отец Сергея Волкова — космонавт Александр Волков, жены и дети всех трех членов экипажа.
Как сказала супруга Айдына Лилия Аимбетова, «мы пока не принимаем никаких поздравлений, только после того, как они прибудут на МКС, мы можем быть спокойны».
На борт МКС Айдын Аимбетов взял флаг Республики Казахстан, флаги Ассамблеи народа Казахстана и международной выставки «ЭКСПО-2017».
5 сентября 2015 года Аимбетов позвонил с борта МКС главе Казкосмоса Талгату Мусабаеву.
«Я в это время находился в рабочем кабинете. Несколько часов назад в прямом эфире посмотрел штатную стыковку с МКС, ждал информацию о переходе экипажа на станцию. И тут звонок, слышу голос Айдына. Обрадовался, конечно, это был настоящий сюрприз! Но не удивился, так как уже получал такие звонки с орбиты. Помню, как в первый раз с борта МКС позвонил Юрий Лончаков, тогда я действительно удивился!», — рассказал Мусабаев.
Айдын Аимбетов, получивший статус первого космонавта Казкосмоса, доложил руководителю космического ведомства Казахстана о благополучном прибытии в «космический дом». «Чувствую себя хорошо, адаптация тоже в норме, приступаю к выполнению космической программы», — сказал Айдын.
Космические дневники Айдына
«Невесомость — это полное спокойствие. До полёта я много слышал от летавших космонавтов, что вид Земли из космоса — божественный. Когда я в первый раз увидел Землю в иллюминаторе, понял, что это идеальная красота», — поделился космонавт.
«Научная программа Казахстана включает порядка 20 экспериментов. Среди них мониторинг дня бывшего Аральского моря и территории Каспийских нефтяных месторождений. Сверху очень хорошо видно, каким большим было Аральское море. Но в настоящее время вода ушла, и на ее месте солевые пустыни, и это все с песком несет на близлежащие населенные пункты и плодородные земли», — отметил Аимбетов.
«Приступил к выполнению эксперимента Дастархан-6. Первое блюдо — мясо по-казахски в сублимированном виде, — написал он в Твиттере. — Непривычно кушать в невесомости. Мясо вкусное, но суховато. Не хватает сорпы. Поделился с Сергеем Волковым и Андреасом Могенсеном. Улыбаются».
«Опробовал АСУ в модуле Звезда. Полёт нормальный. Продолжаю эксперимент Дастархан-6. На завтрак суп и обезвоженный творог», — продолжил он.
«Доброе утро, земляки и земляне! На Земле грезил о космосе, в космосе снится Земля. Продолжаю работу. Задач предостаточно, времени мало», — написал казахстанский космонавт в Твиттере.
«Не сразу получается приступить к выполнению заданий, в частности, к фотографированию Аральского моря и нефтяных месторождений, поскольку, пока я нахожу нужную точку на земле, станция уже покидает эту зону. МКС делает полный оборот вокруг земли за 92 минуты, я ставил будильник и ждал. Где-то на четвертый раз удалось сделать необходимые фотографии», — сообщил он.
«Во вторник, 8 сентября в 20:10 по времени Астаны, отвечу в прямом эфире на вопросы журналистов», — поделился Аимбетов.
Девять членов экипажа Международной космической станции провели 8 сентября встречу с журналистами со всего мира в режиме телеконференции.
Также в дни полета Аимбетова казахстанские студенты провели сеанс радиосвязи с казахстанским космонавтом на МКС.
«Моя мечта сбылась, я на орбите Земли, в очень слаженном коллективе, который работает, как швейцарские часы!», — поделился Аимбетов.
Президент встречает космонавтов
12 сентября 2015 года, в столичном аэропорту президент Казахстана Нурсултан Назарбаев встретил международный экипаж космического корабля «Союз ТМА-16М», который вернулся с Международной космической станции.
Кроме того, в зале для официальных делегаций аэропорта экипаж ждали жена и дочери казахстанского космонавта, отечественные и иностранные журналисты, представители госорганов.
«Был проведен ряд экспериментов, их необходимо обработать на Земле. О результатах исследований говорить еще рано. Аимбетов выполнял научную программу из восьми научных экспериментов, которую мы подготовили для него», — сообщил президент Национального центра космических технологий при Аэрокосмическом комитете Министерства по инвестициям и развитию РК Жумабек Жантаев.
Он отметил, что проводилось исследование по скорости таяния ледников Казахстана, результаты которого позволят сделать выводы по состоянию климата. Кроме того, эксперимент по получению так называемого «кулоновского кристалла», который позволит открыть новые вещества для земли. Был проделан эксперимент по наблюдению грозовой активности верхней атмосферы и ее возможного влияния на космические аппараты, на бортовое оборудование. Также был проведен мониторинг трубопроводных линий.
Айдын Айымбетов выполнил научные поручения, сказал Нурсултан Назарбаев в ходе встречи в Астане международного экипажа космического корабля «Союз», вернувшегося с Международной космической станции.
«Среди многих государств, которые хотели бы участвовать, мы если не единственные, то одни из таких немногих, кто запускает своих космонавтов в космос. Не одного, а троих. Наше сотрудничество с Российской Федерацией на космодроме Байконур дает нам такие плоды. Все затраты для космоса сразу не окупаются. Но весь мир стремится освоить космос. Вопрос не в сегодняшних выгодах», — отметил Президент, отвечая на вопрос журналиста.
По словам Назарбаева, космические затраты сулят огромные выгоды для научно-технического прогресса. «То, что испытывается в космосе, невозможно делать на земле. Набирая весь опыт исследования на земле, ученые делают большие открытия. Поэтому любые деньги, которые государство направляет в космос, они окупаются. Весь мир соревнуется в этом. И Россия в первых рядах», — заявил глава государства.
Назарбаев подчеркнул, что совместно с близким партнером — Россией — Казахстан намерен развивать свое космическое агентство и космическую работу.
«Мы еще раз поздравляем Айдына Аимбетова, который не просто летал, но и выполнил научные поручения. Они очень необходимые и нужные. Четыре спутника летают (на орбите). Мы их запустили», — отметил Президент.
Семейная зарисовка
На месте посадки космонавтов в жезгазганской степи среди встречающих был сын казахстанского космонавта Айдына Аимбетова — Амир.
За месяц до старта мы побывали в доме у Аимбетовых и пообщались с семьей космонавта, который в это время был на подготовке в Звездном городке.
Супруга Айдына — Лилия — родом из Байконура. Родилась в городе Ленинске (ныне Байконыр), там же окончила среднюю школу, и после этого вся семья переехала в Талдыкорган.
«Но встретились мы не на Байконуре, — смеется Лилия. — В Талдыкоргане мы с семьей Айдына были соседями, так и познакомились. Мой папа работал в воинской части, а Айдын служил там после окончания Армавирского высшего военного авиационного училища. Живя на Байконуре я, конечно, мечтала, чтобы мой муж был летчиком или космонавтом, но чтобы это реально произошло! Я благодарю судьбу и Всевышнего за эту поддержку».
Старшему из детей Аимбетовых, сыну Амиру, 17 лет, он учится в 11 классе № 53 столичной школы. Амир похож на своего папу, особенно манерой говорить — негромко, но быстро, четко, как будто отдавая команды.
В комнате старшеклассника целая стена посвящена Вселенной — фотообои с изображением открытого космоса. «Я тоже, как и отец, хочу стать летчиком. Знаю, что для этого нужно получить хорошие знания, заниматься спортом», — рассказал Амир. Оказалось, что юноша четыре года занимался каратэ, имеет серьезные награды по этому виду спорта, увлекается баскетболом и хорошо учится в школе. Несколько лет ходит в авиашколу Астаны. Из 32 часов налета 18 часов сам управлял самолетом.
«Я тоже хочу, как брат, работать в системе авиации», — говорит 14-летняя Диана. «Мы видели, как трудно пришлось папе на пути к его мечте стать космонавтом. Для нас он — пример во всем, это и отношение к труду, к людям, к жизни».
Самая младшая и любимая дочь Айдына Даяна учится во втором классе. «Я просто люблю своего папочку и знаю, что он самый сильный на свете», — улыбается Даяна. Во время проводов отца на Байконуре Даяна оказалась самой сильной и сдержанной. Именно ей пришлось держать «удар» журналистов, которые целой толпой окружили ребенка после пресс-конференции на космодроме.
«Мне в это время вообще было не до прессы, мы не спали несколько ночей, переживая за полет. Старались думать только о хорошем, но мысли были всякие, — добавляет Лилия. — Мама Айдына, моя свекровь Жумагуль ана тоже приехала на Байконур. Благодаря ее материнской молитве все прошло благополучно».
«Главе нашей семьи Акану Рыскельдиновичу было бы 74 года, он умер 8 лет назад. Он знал, что Айдын прошел все экзамены для полета в космос и всегда верил в него», — рассказала Жумагуль апай. Айдын — второй сын в нашей семье, первый сын Айдар всего на год старше Айдына, военнослужащий департамента Пограничных войск РК. Дочь Дина занимается домашним хозяйством. Младшему сыну Алимиру 33 года, работает в нацкомпании «Эйр Астана».
Высшая награда
14 Октября 2015 года указом главы государства Нурсултана Назарбаева космонавту Айдыну Аимбетову присвоено звание «Халық қаһарманы». Глава государства подчеркнул, что вызов земному притяжению всегда есть и будет величайшим подвигом человека.
«Но считаем, что только достойному и мужественному он покоряется. Таким героем сегодня стал наш третий космонавт Айдын Аимбетов, поэтому я подписал вышеназванный Указ о присвоении ему высшего звания «Халық қаһарманы» с вручением самого высокого ордена «Отан», золотой медали, а также о присвоении ему звания «Летчик — космонавт Казахстана». Это самые высокие государственные награды, подчеркивающие его героический подвиг, совершенный во имя и для всего народа нашей страны», — добавил Назарбаев.
В свою очередь, Аимбетов передал Назарбаеву государственный флаг РК, побывавший в космосе.
«Ты выполнил все задачи, наших космонавтов теперь стало трое, мы верим, что их число будет еще увеличиваться», — сказал Назарбаев в ходе церемонии.
Глава государства также выразил пожелание, чтобы будущее Казахстана всегда было на высоте. Президент подчеркнул, что казахстанцы гордятся тем, что уже шесть десятилетий на наших просторах действует всемирная космическая гавань Байконур.
«За более чем полвека пилотируемой космонавтики на околоземном пространстве побывали всего 545 космонавтов из 38 стран, включая Казахстан», — добавил Назарбаев.
Мысли, навеянные космосом
Размышления Айдына Аимбетова: «Глядя в иллюминатор на землю, невольно задумываешься о бытие, смысле жизни, и, когда находишься там, все наши амбиции, проблемы, все кажется незначительным. Понимаешь, что человек — это маленькая песчинка в бескрайней вселенной…»
«Находясь на орбите, человек еще отчетливее понимает, что самое главное — это семья, дружба, труд во благо родины, то есть простые человеческие радости, которые надо ценить каждую секунду.
«Вид нашей планеты с МКС вызывал бурю в моей душе, в груди произошел взрыв, меня наполнило чувство любви, схожее с любовью к матери или ребенку, то чувство, когда хочется проявлять заботу, то есть землю надо беречь».
« У всех космонавтов свои привычки, свой менталитет, но все жили как братья, ели за одним дастарханом. В космосе у земли нет горизонтов, и хотелось бы, чтобы населяющие ее народы понимали это и жили в дружбе, согласии, так как только совместными усилиями человечество будет иметь большие возможности в освоении ближнего и дальнего космоса».
Новая волна
Из хроники: Для космонавта-испытателя Айдына Аимбетова наступили «горячие» дни: встречи, выступления, интервью. После успешного полета в космос и возвращения в Казахстан время народного героя расписано буквально по часам. «Это еще большая нагрузка, чем в космосе», — смеется Айдын.
За две недели после прибытия домой произошло столько событий: незабываемая встреча с главой государства, награждение самой высшей наградой страны — Золотой Звездой «Қазақстан Республикасының Халық Каһарманы» и орденом «Отан», отчет перед Казкосмосом и учеными Казахстана по итогам научной космической программы, встреча с коллегами из Министерства обороны страны, десятки встреч, интервью.
«Я до сих пор нахожусь под впечатлением от встречи с Нурсултаном Абишевичем. Его отеческая забота, внимание, простота общения просто поразили! Я горд и счастлив, что мне выпала такая честь — пополнить число наших казахстанских космонавтов и достойно выполнить пятую космическую программу РК», — сказал Аимбетов.
Говоря о планах на будущее, космонавт Аимбетов еще раз подчеркнул, что готов работать там, где пригодятся его знания и опыт.
Аимбетов стал официальным послом международной выставки «ЭКСПО-2017», казахстанский космонавт проводит десятки встреч, дает многочисленные интервью журналистам, скоро ему предстоит совершить поездку по всем регионам Казахстана. И после отчетов перед народом Казахстана, который болел за него и благословил на этот успешный полет, он спешит приступить к работе.
«Я благодарен Судьбе за этот великий шанс стать одним из 545 землян, летавших в космос. Это мой гражданский и человеческий долг — эффективно использовать свои знания и опыт, полученные в космосе, во благо своей страны», — признался он.
Оригинал статьи: https://www.nur.kz/society/941301-kazakhstanec-v-kosmose-kak-nachinalsya-p/
Мәди Айымбетов Айтбенбетұлы 1946 жылы 14 қарашада Қостанай облысы, Амангелді ауданы, Амангелді селосында туған. 1972 жылы Қазақ мемлекеттік университетінің журналистика факультетін тәмамдағаннан кейін көп жылдар бойы республикалық газет-журналдар басылымдары — «Қазақстан пионері» газеті мен «Пионер» журналында — кіші, аға әдеби қызметкер, бөлім, бастығы, жауапты хатшы; «Қазақстан коммунисі» журналында аға әдеби қызметкер болып жұмыс істеді. 1986-1993 жылдар аралығында республиканың Баспасөз жөніндегі мемлекеттік комитетінде көркем әдебиет бөлімінің бастығы, «Ғылым» баспасының бас редакторы болдым. 1993-2003 жылдар аралығында республиканың жоғарғы заң шығару органы — Жоғарғы Кеңесте, одан соң Қазақстан Республикасы Парламентінің Мәжілісі мен Сенаты Аппараттарында Редакциялық-баспа бөлімі меңгерушісінің орынбасары, 2003-2011 жылдары — Сенат Аппратында Редакциялық-баспа бөлімнің меңгерушісі болып қызмет атқарды. 2009 жылы бері мемлекеттік қызметтен зейнетдемалысына шыққаннан бері — ҚР Әділет минстрлігі жанындағы Заң шығару институтының жетекші ғылыми қызметкері.
1986 жылдан — КСРО Жазушылар Одағының, тәуелсіздік жылдарынан бастап Қазақстан Жазушылар Одағының мүшесі. Қазақстан Республикасының Мәдениет қайраткері (2006). Ақтөбе облысы Байғанин ауданының Құрметті азаматы (2011)
«Тәтті мұң» атты алғашқы әңгімелері бірі жетпісінші жылдардың басында жарық көрді, содан бері жиырмаға жуық прозалық кітаптардың авторы болдым. Бірқатар кітаптары орыс тіліне («Голубая тропинка» (1978), «Чаша печали» (1997), «На тверди земной» (2004), «Элегия бытия» (2012), ал жекеленген шығармалар украин, белорус, молдован, түркмен, өзбек, қырғыз, ұйғыр, шешен және тағы басқа ұлт тілдеріне аударылған. Жекелеген шығармаларым Мәскеудің «Детская литература» баспасынан жарық көрген балаларға арналған шығармалардың жинағына (1995), «Художественная литература» баспасынан шыққан Қазақ прозасының «Домбыра и колыбель» антологиясына (2013) енген. Осы таяудағы жылдары «Дүние керуен», роман (2013), «Таңдамалы әңгімелер мен хикаяттар» (2014 ж.,«Ақтөбе» кітапханасы сериясы,23 том) атты кітаптары жарық көрді.
Қырық жылдан астам уақыт шығармашылық жұмыспен айналысып келе жатқан танымал жазушының бірқатар таңдаулы прозалық шығарамалары «Жазушы» баспасының «Қазіргі қазақ прозасы» кітапханасының сериясымен жеке кітап боп жарық көрсе, «Раритет» баспасы өзінің «Қазақ прозасының алтын қазынасы» сериясымен оның прозалық кітаптарын оқырмандарға қазақ және орыс тілдерінде ұсынды.
Жазушының шығармалары мен шығармашылық қызметі жөнінде әр жылдары «Жұлдыз», «Қазақ әдебиеті», «Жас Алаш», «Жалын», «Егемен Қазақстан», «Казахстанская правда», «Детская литература» (Мәскеу), «Сарыарқа» және басқа басылымдарда жазылып, әдеби орта мен оқырмандар тарапынан оң бағасын алып, әдеби ортаның толық сараптамасынан өтті.
Қазақ әдебиетінде өзіндік орны бар, суреткерлік әлеуетімен оқырмандарға кеңінен танымал қаламгердің өткен ғасырдың жетпісінші жылдарынан бастап күні бүгінге дейін жарық көрген прозалық шығармалары негізгінен повесть пен әңгіме жанрында жазылған. Прозаның бұл жанрында қаламгер өзінің басты стихиясы – әсіресе ауыл өмірін, кейіпкерлерінің өмірлік танымын, характерін, өзіндік болмысын әр қырынан көрсете біледі. Әңгімелердегі әртүрлі образдар адам әлемінің тұтастай бір галереясын жасайды. «Құла түздегі үнсіздік», «Кәрі жыланның азасы», «Ақша бұлт-Таңкөрік», «Құмөзектің Донкихоты», «Сырлы зерен» және тағы басқа да әңгімелерде прозашының кейіпкер жан-дүниесін психологиялық, әлеуметтік сипатын ұтымды иірімдермен аша біледі.
Қаламгердің 1980 жылдардың соңы мен 1990 жылдардың бірінші жартысында жазылған прозалық туындылары, «Дүние-керуен» романы мен «Шырақшы Қалжігіт» хикаяты қырқыншы-елуінші жылдардағы адамдардың тағдыры, олардың жақсылық, ізгілік мұраттар жолындағы әрекеті, озбырлықпен күресі туралы тақырыпты қозғайды. Жазушының образ сомдаудағы шеберлігі кейіпкерлерінің болмысын шынайы да шұрайлы тілмен аша білуінен айқын көрініс тапқан.
1980-1985 жылдар аралығында жазылып, жарық көрген балалар мен жасөспірімдер өмірінен жазылған «Бар болғаны он төрт жас», «Нәзік жаңғырық», «Ғашық болу бақыты», «Күнекей», «Көлге шомылған Ай» және тағы басқа хикаяттарда жас кейіпкерлердің адами болмысының қалыптасу ерекшеліктерін өміршең тартымды оқиғалар арқылы көркем әрі шебер өрнектеледі. Бұл шығармалардың барлығы да жазушының қазақ балалар әдебиетінің бейнесін ашықтауға қосылған айтарлықтай рухани зор үлесі.
Қаламдастары мен өнер қайраткерлері туралы портреттер, эсселер, қоғам өміріндеге әртүрлі өзекті проблемалары туралы мен очерктері мен мақалалары да — жазушының публицистика жанрындағы таңдаулы еңбектері.
Мемлекеттік бірнеше наградалары, атап айтқанда: КСР Жоғарғы Кеңесінің грамотасымен (1982), Қазақстан Республикасының Құрмет грамотасымен (2001), «Ерен еңбегі үшін» (2010) медалімен, «Құрмет орденімен» (2015), Қазақстан Республикасы Президентінің «Күміс барыс» белгісі бар Алғысы, (2006), «Қазақстан Конституциясына 10 жыл» (2005), «Қазақстан Қазақстан Республикасының Парламентіне 10 жыл» (2006), «Астананың 10 жылдығы» (2008) «ҚР Конституциясының 20 жылдығы» (2015), мерекелік медалдарымен, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының Құрмет грамоталарымен (2008, 2009 жж.), Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің «Құрметті заңгер» медалімен (2013) марапатталды.
Әкесі Айымбетов Айтбенбет (1908-1958) қызметкер болған адам, шешесі — Айымбетова Тоқтар Сайыпқызы (1915-1980) үй шаруасы және бала тәрбиесімен айналысқан көп балалы ана. Бұл кісілер Ақтөбе облысының Байғанин ауданында туып, сол жерде дүниеден өтті.
Отбасы — зайыбы Алпысбаева Роза — көп жылдары білім беру саласында қызмет істеген, қазір зейнеткер. Балалары — Ардақ (экономист-қаржыгер), Ернар (заңгер), Әсел (халықаралық туризм менеджері, халықаралық журналистика магистрі), жоғары білімді мамандықтары бойынша әртүрлі қызмет салаларынада еңбек етеді, әрқайсысы үйлі-баранды, олардан немерелері бар.
В честь юбиляра была организована встреча за круглым столом в конференц-зале «Мәңгілік ел» АРУ имени К. Жубанова.
До этого обладателя международной премии «Алаш» Мади Айымбетова принял глава региона Ондасын Уразалин, оказав почести известному писателю.
В ходе круглого стола презентована новая книга именинника «Бопай ханым». Заместитель акима Актобе Айбек Купенов, поздравляя писателя, обрисовал его творческий путь, отметил весомый вклад в казахскую литературу. Доктор философских наук, профессор Алтай Тайжанов среди всех произведений Мади Айымбетова выделил собрание сочинений из пяти томов, сказал об особенностях «Бопай ханым». Мнением о творчестве юбиляра поделился также председатель облфилиала РОО «Совет мира и согласия» Келдибай Еспаганбетов, как оказалось — одноклассник Айымбетова.
Директор ТОО «Ақтөбе Медиа», председатель областного филиала Союза журналистов Казахстана Раукен Отыншин в свою очередь отметил, что Мади Айымбетов много лет плодотворно трудился на государственной стезе, работал в редакционном издательстве аппарата Сената вместе с нынешним Главой государства Касым-Жомартом Токаевым.
— Мастерство Мади Айымбетова в описании героев и сюжетов книг высоко оценил академик Зейнолла Кабдолов. Маке издал прекрасные творения, для создания образа простого труженика не раз возвращался к историческим корням, приезжая на малую родину. Желаю ему и впредь творческих успехов, острого пера, — с такими словами Раукен Отыншин вручил юбиляру нагрудный знак «Еңбек даңқы» І степени.
Абат КАРАТАЕВ
Фото Хайредена РАУШАНОВА
From Wikipedia, the free encyclopedia
| Personal information | |||
|---|---|---|---|
| Full name | Abat Kayratuly Aymbetov | ||
| Date of birth | 7 August 1995 (age 27) | ||
| Place of birth | Kyzylorda, Kazakhstan | ||
| Height | 1.84 m (6 ft 0 in) | ||
| Position(s) | Forward | ||
| Club information | |||
|
Current team |
Astana | ||
| Number | 17 | ||
| Youth career | |||
| Aktobe | |||
| Senior career* | |||
| Years | Team | Apps | (Gls) |
| 2012–2019 | Aktobe | 109 | (21) |
| 2020 | Kairat | 20 | (10) |
| 2021–2022 | Krylia Sovetov | 0 | (0) |
| 2021 | → Astana (loan) | 14 | (6) |
| 2022– | Astana | 15 | (7) |
| International career‡ | |||
| 2014–2016 | Kazakhstan U21 | 17 | (4) |
| 2019– | Kazakhstan | 26 | (6) |
|
*Club domestic league appearances and goals, correct as of 10 October 2022 ‡ National team caps and goals, correct as of 22 November 2022 |
Abat Kayratuly Aymbetov (Kazakh: Абат Қайратұлы Айымбетов, romanized: Abat Qairatūly Aiymbetov; born 7 August 1995) is a Kazakhstani football player who plays for Astana and the Kazakhstan national team.
Career[edit]
Club[edit]
Aymbetov made his Kazakhstan Premier League debut for FC Aktobe on 26 September 2012 in a game against FC Akzhayik.[1]
On 27 January 2020, FC Kairat announced the signing of Aymbetov to a one-year contract, with the option of a second.[2]
On 21 February 2021, Krylia Sovetov announced the signing of Aymbetov.[3] On 21 January 2022, his contract with Krylia Sovetov was terminated by mutual consent.[4]
Astana[edit]
On 2 April 2021, Astana announced the signing of Aymbetov on loan from Krylia Sovetov until the summer transfer window.[5] On 13 July 2021, the loan to Astana was extended until the end of 2021.[6] In January 2022, Aymbetov returned to Astana for their first pre-season training camp in Turkey.[7]
International[edit]
Aymbetov made his Kazakhstan national football team debut on 8 June 2019 in a Euro 2020 qualifier against Belgium, as a 66th-minute substitute for Maxim Fedin.[8]
Career statistics[edit]
Club[edit]
- As of match played 9 October 2022[9][10]
| Club | Season | League | National Cup | Continental | Other | Total | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Division | Apps | Goals | Apps | Goals | Apps | Goals | Apps | Goals | Apps | Goals | ||
| Aktobe | 2012 | Kazakhstan Premier League | 6 | 0 | 3 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 9 | 0 |
| 2013 | 10 | 2 | 2 | 0 | 0 | 0 | — | 12 | 2 | |||
| 2014 | 13 | 0 | 3 | 1 | 4 | 1 | 0 | 0 | 20 | 2 | ||
| 2015 | 23 | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | — | 24 | 1 | |||
| 2016 | 2 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | — | 3 | 0 | |||
| 2017 | 3 | 0 | 0 | 0 | — | — | 3 | 0 | ||||
| 2018 | 23 | 2 | 0 | 0 | — | — | 23 | 2 | ||||
| 2019 | 29 | 16 | 1 | 2 | — | — | 30 | 18 | ||||
| Total | 109 | 21 | 11 | 3 | 4 | 1 | 0 | 0 | 124 | 25 | ||
| Kairat | 2020 | Kazakhstan Premier League | 20 | 10 | 0 | 0 | 2 | 0 | — | 22 | 10 | |
| Krylia Sovetov | 2020–21 | Russian Football National League | 0 | 0 | 0 | 0 | — | — | 0 | 0 | ||
| 2021–22 | Russian Premier League | 0 | 0 | 0 | 0 | — | — | 0 | 0 | |||
| Total | 0 | 0 | 0 | 0 | — | — | — | — | 0 | 0 | ||
| Astana (loan) | 2021 | Kazakhstan Premier League | 14 | 6 | 5 | 2 | 2 | 0 | 0 | 0 | 21 | 8 |
| Astana | 2022 | Kazakhstan Premier League | 15 | 7 | 2 | 1 | 2 | 0 | — | 19 | 8 | |
| Career total | 158 | 45 | 18 | 6 | 10 | 1 | 0 | 0 | 186 | 51 |
International[edit]
- As of match played 3 June 2022[9]
| Kazakhstan | ||
|---|---|---|
| Year | Apps | Goals |
| 2019 | 6 | 0 |
| 2020 | 6 | 2 |
| 2021 | 5 | 0 |
| 2022 | 9 | 4 |
| Total | 26 | 6 |
International goals[edit]
- Scores and results list Kazakhstan’s goal tally first.[9]
References[edit]
- ^ «Aktobe v Akzhayik game report by Soccerway». Soccerway. 26 September 2012.
- ^ «ОФИЦИАЛЬНО: АБАТ АЙМБЕТОВ – ИГРОК КАЙРАТА». fckairat.com (in Russian). FC Kairat. 27 January 2020. Retrieved 27 January 2020.
- ^ «Абат Аймбетов подписал контракт с Крыльями». kc-camapa.ru/ (in Russian). PFC Krylia Sovetov Samara. 21 February 2021. Retrieved 23 February 2021.
- ^ «Абат Аймбетов покинул «Крылья Советов»» (in Russian). PFC Krylia Sovetov Samara. 21 January 2022.
- ^ «Абат Аймбетов – футболист Астаны». fcastana.kz/ (in Russian). FC Astana. 2 April 2021. Retrieved 3 April 2021.
- ^ ««Крылья Советов» отдали в аренду двух футболистов» (in Russian). PFC Krylia Sovetov Samara. 13 July 2021.
- ^ «Астана начала первые тренировочные сборы в Турции». fcastana.kz/ (in Russian). FC Astana. 14 January 2022. Retrieved 15 January 2022.
- ^ «Belgium v Kazakhstan game report». UEFA. 8 June 2019.
- ^ a b c Abat Aymbetov at National-Football-Teams.com
- ^ Abat Aymbetov at Soccerway
External links[edit]
- Abat Aymbetov at FootballFacts.ru (in Russian)
