Милли уеннар сценарий

Кручинина Лариса Владиславовна музыкальный руководитель

МБДОУ Красносельский детский сад  «Рябинушка»

Высокогорского муниципального района Республики Татарстан

Васильева Лилия Табрисовна МБДОУ воспитатель МБДОУ Красносельский детский сад  «Рябинушка»

Высокогорского муниципального района Республики Татарстан

РАЗВЛЕЧЕНИЕ ДЛЯ РАЗНОВОЗРАСТНОЙ ГРУППЫ

ЯРМАРКА НАРОДНЫХ ИГР

                              МИЛЛИ УЕННАР ЯРМИНКӘСЕ

Цель:  Формирование у детей  чувства патриотизма и любви к своей Родине, республике, стремления сохранять и приумножать культурное наследие.

Задачи: 

Воспитывать уважение между народами, сохраняя национальные традиции русского и татарского народов.  Воспитывать уважение и чувство гордости за Татарстан, за русский и татарский народ, богатый обычаями, трудолюбием, умением работать и веселиться от души.

Формировать навыки выразительного пения, ритмичного движения, игры на музыкальных инструментах;

Развивать интерес к народному искусству через народные игры, танцы, песни. Формировать положительные эмоциональные чувства,

Способствовать  формированию коммуникативных навыков.

Бурычлар: 

Балаларда туган илебезгә,туган телләребезгә,халкыбызның рухи хәзинәләренә мәхәббәт тәрбияләү.Төрле милләт халыкларына хөрмәт,дуслык хисләре тәрбияләү. Рус һәм татар халыкларның җырларын, уеннарын йөрәнүгә теләк булдыру.

Тәрбиячеләр һәм балалар рус,татар киемнәрендә

Татар киемнәре кигән балалар һәм тәрбияче татар көенә бүлмәгә керәләр.

А.Б: Дус яшәргә кирәк җир йөзендә,  дуслар кирәк һәрбер кешегә

Дуслык булса янәшәдә, дошманлык чыгар юкка.

Балалар: 

1. Йөри безнең бакчага бик күп төрле, балалар.  

Төрле-төрле телләрдә, сөйләшә белә алар.

1. “Дустым” сүзен дурт телдә, өйрәндем мин үзем дә.

Әйтә беләм икә телдә “исәнмесез” сүзен дә.              

1. Төрлә костюмнар киеп, йөрибез җырлап, биеп.

Атадык без бу бәйрәмне “дуслык бәйрәме”.                  

1. Без татарлар! Шушы исәм белән! Җирдә яшәү үзе зур бәхәт!

Яшибез без бу җирдә, бер халыклар белән берләшеп!                                                          

А.Б. (бәйрәм турында сузләр)…….

А.Б: Кунакларсыз нинди бәйрәм булсын инде? ( рус көе )Ә менә кунаклар узләре дә!

Звучит музыка, дети в русских  костюмах проходят по кругу за воспитателем, останавливаются напротив.  (Воспитатель так же одет в русский костюм)

Песня «Золотая ярмарка»  муз. Л. Николаева

1.Хорошая погодка  на душе моей стоит.

Пойду гулять на улицу, где музыка звучит.

Пойду гулять на улицу, где ярмарка цветёт,

Где плачет и смеётся весёлый наш народ.

Припев: Ярмарка, ярмарка, золотая ярмарка.

Ярмарка, ярмарка, звонкая и яркая,

Как душа моей России, как моя душа./2р/

2.А если тучи чёрные над ярмаркой пойдут,

Не очень опечалится дождём торговый люд.

Им песню задушевную сыграет музыкант,

Для них такая музыка дороже, чем брильянт.

Припев тот же

А.Б: Безгә дуслар кунакка килгәннәр.Безнең бәйрәмгә рәхим итегез! Бер беребезне сәләмлик!

Дети  в татарских костюмах: Исәнмесез!        

Дети в русских костюмах: Здравствуйте!

Потешница (воспитатель в русском костюме):

Вот мы и пришли к вам на ярмарку себя показать, ваш товар посмотреть!

Я – Потешница весёлая, ваша гостья развесёлая!

Народ собирается, наша ярмарка открывается!

Дети:

1. Нынче день такой чудесный, только петь да танцевать,  

    Всех друзей мы приглашаем чай попить, да поиграть!                

2. Пусть играют нам гармошки и выходят плясуны,                                

    Хорошеют наши лица, когда радуемся мы!          

Общий хоровод «Шире круг» муз. Львов-Компанеец

Припев: Шире круг, шире круг, музыка зовёт,

Всех друзей, всех подруг в дружный хоровод! /2раза/

1. Дружат птицы в вышине, дружат рыбы в глубине,

Дружит с морем океан, дружат дети разных стран.

Кушымта: Әлләлә -әлләлә бию чакыра

Бар иптәшне, дусларны безнең бәйләнгә /2раза/

2. Кыз малайлар дус була, көяш гөлләр дус була,

Күк йолдызлар дус була, бар халыклар дус була

Припев: Шире круг, шире круг, музыка зовёт,

Всех друзей, всех подруг в дружный хоровод! /2раза/

А.Б: (чәк –чәк ала) Буләк итәбез чәк – чәк, тормышыгыз булсын  мул хәрчак!  

Балалар утыралар

А.Б. Без узебезнең яраткан илебездә һәм якты республикабызда бик дус яшибез. Барлык халыкларга бәхет һәм шатлык телибез. Безнең Татарстан куанычлары белән данлыклы! Безгә Татарстанда яшәргә ошый!

Уен «Без бик дус булыйк»

(Дети стоят в кругу, в середине водящий.

На 1ч музыки все дети бегут по кругу лёгким бегом,

На2ч – бежит водящий

На 3ч – водящий продвигается от одного ребёнка к другому, пожимая им руки на каждое слово « Без- бик- дус — на последнее:  булыйк»  обнимается  с  тем, на кого пришлось это слово  и меняется местами.

Игра продолжается)

Потешница:

Эй, народ честной, здравствуйте, всех на праздник Ярмарку приглашаем. Веселья и хорошего настроения желаем!

 2продавца  и 2покупателя встают к 1прилавку, остальные дети садятся.

(на прилавке — платочки, дудочки, венки, бусы)

1 продавец:

Эй, на Ярмарку спеши, купи, что хочешь, для души!      

2 продавец:

Подходите, подходите, на товары поглядите!                              

У Коробейников в запасе есть и бусы, и венки, разноцветные платки!

Девочка-покупатель:

 Есть у вас платочки, яркие, как щёчки?

1 продавец:

Есть такие, забирайте, да платить не забывайте.

Мальчик-покупатель: А я — Дудочку куплю, очень музыку люблю!  

Мальчик берёт дудочку, девочка – платочек, все дети берут платочки и встают в общий круг

Игра «Дудочка» р.н.м

Все поют: Сидит Коля на лугу, он играет во дуду,

Хорошо дуда играет ,выговаривает.

Мальчик поёт: Выходите-ка на луг, на зелёный луг гулять,

На зелёный луг гулять, да под дудку плясать!

Танец «Платочки-цветочки» р.н.м

Выходят 2 продавца и покупатель к 2прилавку

(на прилавке — макеты выпечки из солёного теста)

1 сатучы: 

Килегез! Килегез! Нәрсәләр бар, күрегез!    

Алучы:

А откуда ваш товар?  

Вместе: Из Татарстана!

2 сатучы:  

Өстәлдә безнең чәк-чәк, бавырсак һәм өчпычмак!        

Алсуда һәм Әскәрдә буләк Җитәр бар илгә!

1 сатучы: 

Бүләкләрне алыгыз, Кунакларны сыйлагыз! (продавцы и покупатели берут угощения, выходят вперёд, все дети встают врассыпную)

Җыр  «Без эзерлибез табын»

1. Без әзерлибез табын, китереп бөтен ягын.

Уртага куйдык чәчәк, чәчәк янына чәкчәк.

Бавырсак һәм кыш теле, ризыклар төрле,төрле

Сумса,бәлеш,өчпөчмак, гөбәдия һәм көймак.

2. Без әзерлибез табын, китереп бөтен ягын.

Уртага куйдык чәчәк,чәчәк янына чәкчәк.

Җитешегез, кунаклар! Кыстатмагыз, кунаклар!

Өйгә кайтып китәргә, ашыкмагыз,кунаклар.

Выходят 2продавца и покупатель к 3прилавку

(на прилавке музыкальные инструменты)

1 Продавец:

Подходи, честной народ, мы стоим у ворот,

Становитесь в ряд, выбирайте всё подряд:                                                            

Дудки, хлопушки, бубны, погремушки!

2 Продавец:  

 Пришли мы с ложками, свистульками, гармошками!

 По дешёвке продаём! Почти задаром отдаём!

Покупатель: 

Обошел я много мест, не видал нигде оркестр.    
Заиграйте-ка сейчас, чтоб пустились ноги  в пляс!

«РУССКИЕ НАИГРЫШИ» р.н.м

(СД «Топ, топ, каблучок»1, трек №10)

А.Б:  Безнең әле оркестр бар, шундый шәп итеп уйный                                        

Барлык килгән кунакларны шаккатырырга уйлый.

ТАТАРСКИЙ ОРКЕСТР

(Перкуссионные колокольчики)

Продавец и покупатель подходят к 4прилавку

 (на прилавке – тюбетейки, калфаки, фартуки)

Сатучы: 

Ярминкәгә чакырабыз, киемнәрне сатабыз            

Килегез,килегез! Алыгыз,алыгыз.                                                    

Алучы:   

Киемнәрне алырбыз, куңел ачыйк барыбыз.  

Уеннар уйнамыйча, куңелле булмас безгә.

Уен уйныйк бергәләп, басыйк кумәк түгәрәк.

А. Б: Әйдәгез балалар”Түбәтәй” уенын  уйнап алабыз.

 «Түбәтәй” уены

(Дети становятся в круг. Они поют и передают тюбетейку  друг другу. Музыка прекращается.от, у кого останется тюбетейка, выходит в середину и танцует под музыку и аплодисменты всех участников игры)

Все поют: Түбәтәеңне кигәнсең, бик ераклардан килгәнсең

Төскә матурлыгың белән шаккатырыйм дигәнсең

Туп туп түбәтәй, түбәтәең уккалы,

Чиккән матур түбәтәең, менә кемдә тукталды.

Потешница:

Солнышко, солнышко, ярче нам свети!
Будут на полянке цветики расти.
Солнышко, солнышко, ярче нам свети!
Будут здесь, на ярмарке слаще калачи.

Солнышко, солнышко, выгляни в окошечко,

Все дети: Солнышко, солнышко, выгляни в окошечко!

Игра «Солнышко вёдрышко»  р.н.м.

(дети встают в 4 шеренги по краям ковра. Водящий – Солнышко, в середину. На каждую строчку  одна из колонн выходит, делая 4 шага вперёд, затем назад. На последнюю сроку выходят все. На проигрыш водящий догоняет детей)

Все поют: Солнышко вёдрышко, выгляни в окошечко,

Там твои детки, сидят на загнетке,

Лепёшки валяют, тебя поджидают.

Солнышко вёдрышко, выгляни в окошечко,

Солнышко вёдрышко, выгляни в окошечко.

 А.Б.  Уеннар бит, балалар, витамин кебек алар.

 Куңелләрне үстерә, йөрәкләргә көч бирә! Уйныйбызмы?

Все дети: Уйныйбыз! Уйныйбыз!

УЕН «ПАРЫҢНЫ ТАП»

(дети стоят в общем кругу. С началом музыки ведущий реюёнок подходит к кому-нибудь, кланяется, затем поворачивается и начинает двигаться в обратную сторону. Второй идёт следом. Ведущий выбирает следующего ребёнка, поклон, разворот, все идут в обратную сторону. Таким образом выбирают несколько детей. На 2часть музыки выбранные дети берутся за руки и образуют небольшой круг. С окончанием музыки строят пары (обнимабтся) тот, кто остался без пары, становится ведущим)

Потешница:

Как солнце щедрое в небесной сини  из века в век не устаёт сиять,

Так согреваешь нас и ты, Россия! Для ста народов ты – родная мать!

В соседних памятных селеньях татарин, русский и чуваш

Зовут друг друга с уваженьем иптәш, товарищ иль юлдаш.

Единый смысл трех разных слов  понятен испокон веков.

А.Б:  Без бер илнең балалары, барыбыз да дуслар без.

Татарлар, чуваш, марилар, башкорт hәм руслар без!

“ТАТАР БИЮЕ” т.х.к (танцуют 3-4 пары)

                             Проигрыш: Выход, построение в круг

1фигура: 1ч — взявшись за руки, дети идут по кругу

                2ч – девочки выходят в круг, укче-баш, притопы;

           Мальчики выходят в круг, присед, притопы;

2фигура: 1ч – перестроение в 2 шеренги лицом одна к другой;

            2ч – повтор движений 1 фигуры в шеренгах навстречу друг другу;

3фигура: 1ч – перестроение в 1 шеренгу лицом к зрителю;

           2ч — повтор движений 1 фигуры вперёд к зрителю

Ребёнок:

У разных народов есть прелесть традиций,

Одежда своя и родной свой язык…

Ну, как мне татарской землей не гордиться?

И тем, к чему с детства душою привык!

ҖЫР “  ТУГАН ТЕЛ”

(2, 3,4куплеты дети могут петь соло)

1. И туган тел, и матур тел, әткәм-әнкәмнең теле!
   Дөньяда белдем син туган тел аркылы.
2. Иң элек бу тел белән әнкәм күп нәрсә бишектә көйләгән,
   Аннары төннәр буе әбкәм хикәят сөйләгән.
3. И туган тел! Һәрвакытта ярдәмең белән синең,
   Кечкенәдән аңлашылган шатлыгым, кайгым минем.
4. И туган тел! Синдә булган иң элек кыйлган догам:
   Ярлыкагыл, дип, үзем һәм әткәм-әнкәмне, ходам!

Потешница: 

Под теплым солнцем вырастая, мы дружно, весело живем!

Россия, милая, родная, цвети и крепни с каждым днем!

 А.Б: Туган илебездә без дус,тату яшибез.

 Туган илебезне без яратабыз һәм хөрмәтлибез.

Чума үрдәк, чума каз, 
Тирән күлне ярата ул, ярата. 
Зәрифә үзенә иптәш эзли,

 Зәрифә үзенә иптәш эзли,
Белмим, кемне ярата шул, ярата.

Түбәтәеңне кигәнсең, 
Бик ераклардан килгәнсең,

Төскә матурлыгың белән

Шаккатырыйм, дигәнсең. 
Кушымта: Түп – түп-түбәтәй, 
Түбәтәең укалы. 
Чиккән матур түбәтәең

Юл читендә зәңгәр чәчәк 
Якты нурлар тарата. 
Безнең кызлар һәм малайлар

Якын дуслар арасыннан 
Берсен сайлап ал әле.

Без пешердек ак калач;

Менә шулай ул биек,

Менә шулай тәбәнәк,

Менә шуның киңлеге,

Менә шуның тарлыгы. 
Ак калач, ак калач,

Куяннар шулай йөри. 
Куяннар кебек сикереп йөриләр.

Әйт, күгәрчен, син генә,

Үрдәкләр ничек йөри? 
Ул болай да, ул шулай, 
Үрдәкләр шулай йөри. 
як-якка янтаеп, алпан-тилпән йөриләр. 

Миңлебай. 

Балалар түгәрәк уртасына бер бала сайлап чыгаралар. Үзләре кулга-кул тотынышып, түгәрәк байлап жырлап йөриләр: 
Без йөрибез әйләнеп, 
Син уртада, Миңлебай, 
Син нишләсәң, ни кылансаң,

Бу бик яхшы биюче,

Аның биюе матур,

Кәрия-Зәкәрия, коммая,

Кәри комма, Зәкәр комма, 
Зәкәрия коммая 
Бу вакытта уртадагы бала бер иптәшен алып әйләнеп тора. Әйләнеп туктагач, чакырган иптәшен калдырып, түгәрәккә баса. Тагын җыр башлана: 
Бу бик яхшы җырлаучы,

Бу бик яхшы җырлаучы.

Аның җырлавы матур,

Сиздермичә ташлап китәм

Иптәшен дә табалмый,

Урыныннан да торалмый,

Куян, куян, син сикер,

Келәткә кердек май каптык; 
Кап та коп, , 
Авызыңны ач та йом! 
М-м-м 
Балалар уен сүзләрен көйләп әйтәләр, аннары, берьюлы авызларын йомып, җиңелчә, күңелле көйгә төрле шаян хәрәкәтләр ясыйлар. Кем көлеп җибәрә, шул уеннан чыга ҺӘМ җәза үтәргә тиеш була (җырлый, бии, сорауларга җавап бирә н.б.). 

Башмакчы. 

Балалар түгәрәк ясап басалар. Өлкәннәрдән берәү уенны оештыручы була. Ул, кулына бер башмак алып (башмак уйнаучы балаларның аяк размерыннан зуррак булырга тиеш), уртага баса.

Җырлый: 
Төрле һөнәр беләбез, 
Матур итеп тегәбез; 
Асыл төсле җепләр белән

Эре җиләкләр җыям.

Аларны йә киптерәм,

Йә татлы каклар коям.

Монда җиләк күп икән,

Күрсәт әле, үскәнем. 

Балалр түгәрәк ясап басалар ҺӘМ бер баланы уртага чыгаралар. Күмәк җырлап әйләнеп, уртсдагы балага төрле эшләр кушалар. Уртадагы бала кушылган эшне башкара. Кырыйдагылар да: «Менә шулай, менә шулай»,-дип, ул эшләгән эшне кабатлыйлар. Эш кушу өчен түбәндәге җыр-такмаклар файдаланыла: 
— Күрсәт әле, үскәнем,

Ничек кошлар очалар? 
— Менә шулай, менә шулай,

Шулай кошлар очалар. 
— Күрсәт әле, үскәнем,

Ничек йөри аюлар? 
— Менә шулай, менә шулай,

Шулай йөри аюлар. 
— Күрсәт әле, үскәнем, 
Ничек чаба поездлар? 
— Менә шулай, менә шулай,

Шулай чаба поездлар. 
— Күрсәт әле, үскәнем,

Ничек сикерә куяннар? 
— Менә шулай, менә шулай,

Милли уеннар (Гарифуллина Ф. Ф)

Аю-бүре

Максат: Игътибарны, хәтерне, күзәтүчәнлекне, кабул итү сәләтен, диалогик сөйләмне үстерү.

Бу күмәк уен җәй көне тышта, җае туры килгәндә, әрәмәлек буйларында уйнала.

Балаларның берсе аю яки бүре булып берәр җирдә посып тора. Башкалары урманга «җиләк җыярга» китәләр. Берәү аларга каршы очрап сораша:

— Дуслар, кая барасыз?

— Кара урманга барабыз.

— Кара урманда нишлисез?

— Кура җиләк җыябыз.

— Җилә к белән нишлисез?

— Җиләктән как коябыз.

— Бүре килсә нишлисез?

— Урман буйлап чабабыз.

Аннан соң барысы да күмәкләп җырлыйлар:

Җиләк җыям, как коям,

Дәү әнигә бүләккә;

Монда җиләк күп икән,

Аю-бүре юк икән.

Бүре яшеренгән җиреннән сикереп чыга да аларны куа башлый. Кемне тотса, шул бүре була.

Уен йөгереклек һәм җитезлек сәләтен үстерүгә ярдәм итә.

Кап та коп

Максат:  Балаларның күзәтүчәнлеген, игътибарын, хәтерен, сөйләмен, эмоциональлеген үстерү.

Берничә бала бер түгәрәк булып утыралар, бер-берсенең баш бармакларын учлаган килеш, йодрыкларын йодрык өстенә куеп, кулларын бергәләп күтәреп-төшереп шуны әйтәләр:

Без-без, без идек,

Без унике кыз идек;

Базга төштек бал ашадык,

Келәткә кердек май ашадык;

Өйгә мендек өйрә эчтек,

Коега төштек су эчтек;

Бер тактага тезелдек,

Таң атканчы юк булдык,

Кап та коп,

Авызыңны ач та йом! —

диләр дә барысы да берьюлы авызларын йомалар.

Моннан соң уенчылар берсе дә авызын ачмаска, көлмәскә, сөйләшмәскә тиеш.

Алар бер-берсен көлдерү өчен төрлечә кыланалар, күз-йөз белән төрлечә ымнар ясыйлар. Кем иң элек авызын ачса, йә көлеп җибәрсә, аннан:

— Күктән кемнең өе башына төштең? — дип сорыйлар.

Ул берәр таны ш өйне атый. Шуннан соң ул өйдә ире, хатыны, балалары белән ничә кеше булса, көлүченең үзен дә кушып, һәрбер уйнаучы бу көлгән кешенең кулына йә маңгаена шулар санынча чиртеп ала. Уен тагын яңадан башлана.

Җиз бүкән

Максат:  Йөгереклекне, җитезлекне үстерү өчен бу уен күбрәк малайлар арасында җәй көне тышта уйнала.

Балалар бер түгәрәк булып, җирдә «җиз бүкән» булып, чүгеп утыралар. Һәрберсенең артында бер малай басып саклап тора. Арада бер малай бүкәнсез калдырылган була. Ул арттан килә дә «сакчы» белән сүз башлый:

— Җиз бүкән, җиз бүкән сатлык микән?

— Җиз бүкән сатлык икән.

— Күпме хак алыр икән?

— Хак ярым хак, пот ярым борчак икән.

— Әйдә йөгерешеп карыйк, кем килеп алыр икән? — диләр дә түгәрәк тышыннан бер-берсенә каршы йөгереп әйләнәләр. Кем иң элек әйләнеп килеп җитсә, җиз бүкән шуныкы була.

Алдыр чишмә тамчылый

Максат:

Балалар, икегә бүленеп, бер-берсеннән 20—30 метр ераклыкта тезелеп басалар. Уйнаучылар бер-берсе белән кулга-кул тотынышалар. Беренче яктагылар икенче яктагыларга кычкырып такмаклыйлар:

Алдыр чишмә тамчылый,

Гөлдер чишмә тамчылый,

Ал кирәк, гөл кирәк,

Бездән сезгә кем кирәк?

Каршы яктагылар җавап бирәләр:

Алдыр чишмә тамчылый,

Гөлдер чишмә тамчылый,

Ал да кирәк, гөл дә кирәк,

Роза матур кыз кирәк.

Исеме чыккан уенчы каршы якны ң сафын йөгереп барып өзеп чыгарга тырыша. Өзә алса, бер уенчыны ияртеп, үз ягына алып кайта. Өзә алмаса, шул якта кала. Уен шул тәртиптә бер якта уенчылар беткәнче дәвам итә.

Кошлар һәм читлек

 Максат: Бу уен балаларны тәвәккәл һәм түземле булырга өйрәтә.

Уенда катнашучыларның яртысы (8—12 кеше), кулга-кул тотынышып, «читлек» хасил итәләр. Калганнары «кошлар» була. Алар төрле якта «очып йөриләр». Уенны алып баручы хәбәр биргәч, «читлек» ачыла — балалар кулларын югары күтәрәләр. «Кошлар» читлеккә кереп-чыгып йөриләр.

Алып баручы яңада н хәбәр салгач, «читлек» ябыла — балалар, чүгәли төшеп, кулларын төшерәләр. Түгәрәктән чыга алмый калган «кошлар» тотылган дип исәпләнә. Алар да, кулга-кул тотынышып, «читлек» ясаучылар янына басалар.

«Читлек» иркенәя. «Читлек» 3—4 кат ачылып-ябылгач, уенга йомгак ясала. Иң җитезләр билгеләнә. Соңыннан уенчылар урыннарын алмашалар.

Искәрмә . Әгәр алып баручы хәбәр салганда «кош»ның башы читлек эчендә кала икән, ул тотылган дип исәпләнә. «Читлек»нең эченә кермичә кырыйда гына «очып йөргән» «кош»лар да тотылганга исәпләнә.

Яшелчәләр

Максат:  Балаларның уңай эмоцияләрен, кызыксынучанлыгын үстерү.

Яз көне ишегалдында, болыннарда уйнала торган уен. Балалар арасыннан «бакчачы», «яшелчә алучы» билгеләнеп куела. Балалар бер тирәгә җыелыбрак утыралар, һәм «бакчачы» аларның колагына яшелчә исемнәре әйтеп чыга. Шул вакыт «сатып алучы» килеп ишек кага һәм ике арада шундый сөйләшү була:

— Тук-тук!

— Кем бар?

— Мин.

— Син кем?

— Кеше.

— Нигә килдең?

— Яшелчә алырга.

— Нинди?

— Шалкан (теләгәнен әйтә).

Әгәр яшелчәләр арасында «шалкан» булса, ул торып йөгерә һәм билгеләгән урынны урап килә . Әгәр «сатып алучы» ул арада аны куып тота алмаса, «шалкан» үз урынына килеп утыра, һәм, аңа яңа исем кушылып, уен дәвам итә. Әгәр бала тотылса, ул уеннан чыга. Уен «яшелчәләр» тотылып беткәнче дәвам итә.

Майламыйча купмый

Максат: игътибарны, кабул итү сәләтен, диалогик сөйләмне үстерү;

Түгәрәк уртасында берәү тәңкә салып йөри. Бөтен кешеләргә салып бетергәч ул: «Тәңкә батыр, сикереп тор»,—ди.

Тәңкәле кеше: «Майламыйча купмый», — ди. Шуннан соң тәңкә салучы йә бер җыр башкара, йә биеп күрсәтә, аннан болар урыннарын алышалар: җырлаган (биегән) кеше утыра, икенчесе тәңкә салучы була.

Мин качам, син тот

Максат: Хәрәкәтләр координаөиясен ныгыту. Кумәк уйнау теләге тәрбияләү

Уйнаучылар кулга-кул тотынышып, парлап басалар. Алда, аларга каршы, уенны алып баручы баса. Балалар бергәләп:

«Без, балалар, яратабыз качыш-тотыш уйнарга. Әйдә безне тотып кара, көчең җитсә тотарга», — дип әйтүгә, беренче булып басып торган пар кулларын ычкындыра, һәм икесе ике якка йөгереп китә. Уенны алып баручы аларның берсен тотарга тиеш. Тотылган кеше уенны алып баручы була.

Чыпчык, чык

Максат: игътибарны, хәтерне, күзәтүчәнлекне, кабул итү сәләтен үстерү

Балалар түгәрәккә басалар. Уртада бер бала кала. Ул — сыерчык. Сыерчык бер бала янына килә дә: «Чык әле, әй, кошчык , исемең кем?»—ди . Ул бала: «Чыпчык», — дип җавап бирә һәм : «Ә үзең кем соң син? Йөрисең ник борчып?» — дип сорый. Сыерчык: «Кем дисеңме, чыпчык? Мин булам сыерчык. Бу минем йортым, чык моннан, чык , чык, чык», — ди. Алар икесе дә түгәрәк тышына чыгып, икесе ике якка йөгерәләр һәм, йөгереп килеп, буш «ояга» керергә тырышалар. Урынсыз калган бала түгәрәк эченә баса һәм сыерчык итеп билгеләнә. Уен шулай дәвам итә.

Буяу сатыш

Кызлар бер якка, малайлар икенче якка тезеләләр. Уен алып баручы (буяу сатучы) кызларга буяу төсләре атап чыга.

Малайлар берәм-берәм «буяу» сатып алырга киләләр. Алучы сатучыга болай ди:

Буяуларың бар микән,

Зәңгәр микән, ал микән?

«Төсем матур, мине ал», —

Диючесе бар микән?

Буяу сатучы җавап бирә:

Буяуларым күптән күп:

Зәңгәр, кызыл, яшел, күк.

Кайсы һөнәрен күрсәтсә,

Шуңа шөһрәт, даннар күп.

Сатып алучы, үзенең нинди дә булса һөнәрен күрсәткәннән соң, буяу төсе бирелгән кызларның берсен алып, үз сафына китә. Аннан «буяу» сатып алырга икенче малай килә. Уен «буяу»лар алынып беткәнче дәвам итә.

Самовар

Самовар һәм әби сайланып куела. Калганнары читкәрәк тезелешеп утыралар. Әби балаларга ширбәт исемнәре әйтеп чыга, аларны «самовар» ишетмәскә тиеш. Әби, «самовар»ның колагын тотып: «Чәй эчәргә килә-килә… шикәр!» —ди.

«Шикәр», акрын гына килеп, «самовар»ның аркасына төртә дә үз урынына барып утыра. «Самовар» карый, балаларны ң барысы да баш бармакларын өскә каратып утыра.

«Самовар» кем төрткәнен әйтергә тиеш. Әгәр белсә, тоткан бала «самовар» була. Белмәсә, «шикәр»гә икенче исем кушылып, уен дәвам итә. Өч мәртәбә әйтә алмаган «самовар»га җәза бирелә.

Гөрләмеш, яки кача-кача

Гөрләүчене берәр койма, багана як и өй-келәт почмагына, койма артына илтеп, өйдә булса, почмакка илтеп гөрләтәләр.

Бу урын барлык уйнаучыларга да «оя» була. Гөрләүче коймага яки почмакка карап йөзе белән баса һәм йөзен каплап гөр-гөр әйтә:

Гөр-гөр гөрлимен,

Вакыт күбен белмимен,

Вакыт күбен белер идем,

Мин бит сезне күрмимен.

Инде озак гөрләдем,

Моннан ары түзмимен.

Ул әйткәнче, балалар качып бетәргә тиеш. Алардан бер дә тавыш-тын килмәсә, гөрләүче эзли башлый. Ул кемне дә булса, берәр уйнаучыны күрсә, исеме белән кычкыра. Шуннан ул гөрләгән ояга кайсы элек килеп кулы белән кагылса, шунысы тотылмаган була. Әгәр дә гөрләүче ояга качучыдан алдан килеп баскан булса, йә качканда аркасына сугып өлгерсә, ул качучы отылган була да гөрләүче урынына баса.

Гөрләүче барлык качучыларны да табып чыгаргач, уен тагын башлана.

Мәкаль әйтеш

Балала р түгәрәкләнеп утыралар . Берәүнең кулында төйнәлгән кулъяулык була. Ул алар алдына чыгып баса да әйтә:

— Мин мәкаль әйтүче булам. Мәкальнең беренче яртысы минем телемдә, икенче яртысы шушы төендә. Хәзер мин, сезгә бер мәкальнең яртысын әйтеп, бу яулыкны кайсыгызга булса да ыргытырмын да, «бер, ике, өч…» дип, алтыга хәтле санармын. Мин шулай санаганчы, яулык тигән кеше тиз генә шул мәкальнең икенче яртысын әйтеп өлгерергә тиеш. Әйтә алган кеше мәкаль төенен чишкән дип санала, әйтә алмаучыга җәза бирелә.

Шулай ди дә, уен башлана. Әйтик, уртадагы бала: «Ни чәчсәң, …» — дип, яулыгын берәүгә ыргыта. Яулык тигәне аңа : «Шуны урырсың»—дип җавап бирә. Тагын моңа мисаллар:

Ыргытучы : Кем эшләми, …

Яулы к тигәне : шул ашамый.

Ыргытучы : Какма кеше капкасын, …

Яулы к тигәне : ү з капкаңны кагарлар.

Ыргытучы : Ачтан үлсәң дә, …

Яулы к тигәне : ата-анаңны ташлама.

Ыргытучы : Ачы булсаң, тоздай бул, …

Яулы к тигәне : татлы булсаң, балдай бул.

Ыргытучы : Бер тиенлек куян, …

Яулы к тигәне : у н тиенлек зыян.

Ыргытучы : Берәү туеп сикерә, …

Яулы к тигәне : берәү туңып сикерә.

Ыргытучы : Ашаганда колагың селкенсен, …

Яулы к тигәне : эшләгәндә йөрәгең җилкенсен һ . б .

Ыргытучы алтыга хәтле санаганчы җавап таба алмаган кешегә җәз а бирәләр. Яулыкны алган соңгы кеше, тагын берәр мәкальнең беренче яртысын әйтеп, яулыгын икенче кешегә ыргыта. Уен шулай дәвам итә.

Ашханә

Максат: балаларның кабул итү һәм истә калдыру сәләтен үстерү;

Балалар түгәрәкләнеп басалар. Уенны алып баручы уртага чыгы п баса һәм түгәрәктәге балаларны ң һәммәсен ризык исемнәре белән атап чыга. Аннан соң ашханәдә булган берәр вакыйга турында ирекле хикәя сөйли башлый. Хикәягә балаларга кушылган ризык исемнәре керү мәҗбүри.

Хикәя барышында исеме чыккан бала әйләнеп алырга тиеш. Әгәр моны эшләмәсә, ул уеннан чыгарыла. «Ашханә» дигән сүз чыкканда барлык балалар да әйләнәләр. Уен түгәрәктә бер генә бала калганчы дәвам итә. Ул җиңүче була.

Ак, димә, кара, димә…

Максат: Уенны ң максаты : балаларның уйлау сәләтен үстерү, аларда игътибарлылык, тапкырлык сыйфатлары тәрбияләү.

Балалар тезелеп утыралар. Санамы ш ярдәмендә сорау бирүче билгеләнә. Ул балаларга төрле сораулар бирә. Аңа җавап бирүче «ак», «кара», «әйе», «юк» димәскә тиеш. Башны түбән ияргә һәм көләргә дә ярамый. Сорау алучы, бер баланың каршына басып, әйтергә ярамаган сүзләрне әйттерү өчен, юри сораулар бирә:

— Синең күлмәгең нинди, акмы?

— Кызыл.

— Синең аягыңда туфлимы?

— Итекләр.

— Сөтнең төсе нинди? һ. б.

Әгәр бала, ялгышып, әйтергә ярамаган сүзләрнең берәрсен әйтсә, йә булмаса башын исә, яки көлеп җибәрсә, ул бала сорау алучы була. Уенның кагыйдәсен шигырь юллары белән әйтеп, уенны дәвам итә:

«Ак», димә, «кара», димә,

Башыңны түбән имә.

«Әйе», димә, «юк», димә,

Көлмә, елмайма.

Искәрмә: без кечкенә чагында бу уенны ике кеше уйный идек. Шигырьне әйткәндә соңгы ике юлында берәр нинди сорау бирелә һәм шул сорауны ачыклый-ачыклый әйтергә ярмаган сүзләрне әйттерергә тырыша идек:

Әйе-юкны әйтмәскә,

Ак-карага тимәскә,

Өч миллион акчаң булса

Нишләр идең?

Чүлмәк сатыш

Балалар җиргә «чүлмәк» булып түгәрәкләнеп утыралар.

Артларына һәрберсенең «хуҗа»сы баса.

Берәү чүлмәк алучы була һәм:

— Чүлмәк сатасыңмы?— дип сорый.

Хуҗа:

— Сатмыйм, каймак саласым бар,— ди. Яки:

— Мин китсәм, каймагымны урлыйлар,— ди.

Шул рәвешле сөйләшкәндә, хуҗалар, «чүлмәк»ләрен җиң чабулары белән каплап торалар. Сүзгә мавыгып торганда, алучы «чүлмәк»нең баш киемен, яулыгын сыдырып ала да:

«Ачык авызларның каймагын шулай итәләр»,— дип, икенче хуҗага килә . Йөгереп-йөгереп берсе дә сатмагач, яңадан баштагы хуҗага дәшә:

— Чүлмәгеңне сатасыңмы инде?

— Сатам.

— Күпмегә сатасың?

— Өчкә,— дисә, өч мәртәбә (күпме әйтсә, шулкадәр) кул сугышалар. Сатучы белән алучы ничәгә килешсәләр, түгәрәк тышынна н кара-каршы шулхәтле чабышалар . Кем алдан килсә, чүлмәк шуныкы була, аның артына баса. Артта калучы чүлмәк алучыга әйләнә. Уен шулай дәвам итә.

Почмак алыш

Максат: Уенның максаты: балаларның сөйләм күнекмәләрен үстерү, аларда уяулык, җитезлек сыйфатлары тәрбияләү.

Балалар мәйданчыкның төрле урыннарында басып торалар. Алар — «әбиләр». Бер бала, «әбиләр» янына килеп, мунча сорап йөри:

— Әби, мунча бир әле?

— Мунчам буш түгел әле.

— Әби, мунча бир әле?

— Ташы төшкән.

— Әби, мунча бир әле?

— Мунча салырга агач юк. (Шулай итеп, төрле сәбәпләр әйтелә.)

Аннары тиз генә: «Һоп, һоп!» — дип, берничә мәртәбә кычкыралар. Шушы вакытта балалар урыннарын алыштыралар.

Мунча сораучы бала шушы арада берәрсенең урынын алып өлгерергә тиеш. Кем урынсыз кала, шул уенны дәвам итә.

Песи белән тычканнар

Максат: Балаларның игътибарын, кызыксынучанлыгын, шатлык хисләрен үстерү

Бу да почмак алыш уеннарының бер төре. Уенда биш бала катнаша. Уйнаучыларның берсе «песи» була. Калган дүртесе, «тычкан» булып, почмакта урын алалар. Песи уртада тора.

Тычканнар үз почмакларында торганда, ул аларга тимәскә тиеш. Тычканнар һәрвакыт урыннарын алмашырга йөгереп торалар. Шул чагында песи аларның берсен тотарга тырыша.

Шуңа күрә урыннарын алмашырга теләгән тычканнар элек бер-берсенә күз белән яки кул белән ымлап, йә булмаса йөткереп, «Әйдә урыннарны алмашабыз!» дигән серне белдерәләр.

Шул вакыт песи, башын аска игән, күзен йомган булып, астан гына аларны күзәтеп тора. Тычканнар, аннан көлеп, як-яктан такмаклыйлар:

Мияу-мияу мышнаган,

Мич башында кышлаган,

Бүген тычкан тотмаган,

Тотар иде йоклаган.

Песи-песи поскан,

Ике күзен кыскан,

Кысса безне тоталмый,

Тотар иде, җиталмый…

Шулай дип җырлашка н арада, алдан ымлашкан буенча, берсе икенчесенең почмагына таба чаба башлыйлар. Шул чагында песинең «күзләре ачыла», почмакка җиткәнче бер тычканны тотып ала. Кулына төшкән тычкан песи була да, элгәреге песи, буш почмакны алып, тычкан була. Уен шулай дәвам итә.

Алырмын, кош!

Максат: Реакция тизлеген, балаларның игътибарын, кабул итү һәм тыңлау сәләтен үстерү.

Балалар арасыннан «тилгән» һәм «ана кош» сайлап куела. Калган балалар «бәбкәләр» була. Алар «ана кош» артына бер­бер артлы булып тезеләләр, бер-берсенә ныклап ябышалар.

«Тилгән» «ана кошка » ташлана: «Алырмын, кош!» «Ана кош», кулларын җәеп, балаларын саклый, «тилгән» кайсы якка ташланса, шунда «тилгән»гә каршы чыга: «Бирмәмен, кош!» «Тилгән» иң арттагы баланы тартып ала алса, үз оясына алып китә һәм уенны дәвам иттерә. Уен вакытында балалар чылбырны ычкындырмаска, «ана кош»тан ераклашмаска тырышалар.

Песием, песием

Максат:  Ишетү игътибарын, координацияләрне, ритм хисен үстерү

Бер бала икенче балага кул сыртын сузып тора. Икенчесе, аның кул сыртын сыйпый-сыйпый, түбәндәгечә тиз-тиз такмак әйтә:

Песи, песи, пес итәр,

Ана песи сөт эчәр,

Ана песи сөт эчкәндә,

Ата песи күз кысар.

Ал дигәндә алмасаң,

Лап итәр дә шап итәр!

«Лап итәр» дигәндә, сыйпаганы теге баланың кул сыртына шап иттереп суга. Тегесе кулын тартып алып өлгермәсә, отылган була. Отылмаса, тегесе сыйпаучы, монысы сугучы була.

Искәрмә: 2-3 яшьлек балалар да бу уенны яратып уйный.

Буш урынлы

Максат: Йөгереклек һәм җитезлекне булдыру өчен булган бу уен җәй көне тышта, кышын киң залларда ир һәм кыз балалар арасында уйнала.

Шобага яки санашу юлы белән берәүне көтүче итәләр дә, калган балалар, бер түгәрәк ясап, бер-берсенең кулларына тотынышып торалар. Көтүче, түгәрәк тышыннан сагалап, түбәндәгечә җырлап йөри:

Саескандай чыйкаклап,

Мин йөримен өй саклап,

Каздай булып кыйгаклап,

Сиңа тиям, син әбәк!

Шулай дип берсенең аркасын а суга да түгәрәк әйләнә йөгерә. Сугылган бала, урыныннан чыгып, аңар каршы яктан

йөгерә. Алдан әйләнеп килеп җиткәне шул буш урынны ала. Урынсыз калганы көтүче була да, уен дәвам иттерелә.

Казлар-аккошлар

Максат: Бу уен балаларның сөйләм телен үстерү һәм к, г авазларының дөрес әйтелешен тикшерү, ныгыту максаты белән үткәрелә.

Мәйданчыкның бер башына «казлар өе», икенчесенә «көтүче өе» билгеләп куела. Бу өйләрдән читтәрәк — «бүре өне».

Буш урын — «болын».

— Казлар, казлар!

— Га-га-га!

— Ашыйсыгыз киләме?

— Бик килә шул, бик килә!

— Алай булса кайтыгыз!

— Без бит кайта алмыйбыз,

Тау астында бүре бар,

Ул безне тотып ашар.

— Сезнең бар канатыгыз —

Очып кына кайтыгыз.

«Казлар», канатларын җәеп, болын өстеннән «өйгә» таба «очалар», аларга «бүре» каршы чыга һәм «казлар»ны тотарга тырыша. Тотылган «казлар»ны «бүре» үз өенә алып китә.

Кунаклар

Балала р кулга-кул тотынышып , түгәрәкләнеп басалар. Уртага бер бала чыга. Кырыйдагы балалар түгәрәк буенча әйләнеп җырлыйлар:

Ямьле бәйрәм көн иде,

Чакырдык без кунаклар;

Кунакларны сыйларга,

Салдык майлы коймаклар,

Чыж-пыж итеп коймаклар

Җәелде, әй җәелде. (Кулларын як-якка җәяләр.)

Менә тагын кечкенә

Булып калды, җыелды. (Кысылалар.)

Җыелды, әй җыелды,

Аннан ары кабарды. (Кулларын югары күтәрәләр.)

Кабарды, әй кабарды,

Шиңде, юп-юка калды. (Чүгәлиләр.)

Пеште инде коймаклар,

Сыйландылар кунаклар.

Тордылар, баш иделәр,

Таралдылар, әй шатлар. (Баш ияләр.)

Бииләр, ай-яй шатлар. (Бииләр.)

Түбәтәй

Максат: балаларның кабул итү сәләтен, игътибарын, тәр бияче артыннан аерым сүзләрне һәм фразаларны актив кабатлауларын үстерү

Балалар түгәрәкләнеп басалар. Түбәндәге җырны җырлый-җырлы й түбәтәйне бер-берсенә бирәләр . Җы р ахырында түбәтәй кемдә булып кала, шуңа «җәза» бирелә (бии, җырлый, шигырь сөйли, әтәч булып кычкыра һ. б.) Уен шулай дәвам итә.

Түбәтәеңне кигәнсең,

Бик ераклардан килгәнсең,

Төскә матурлыгың белән

Шаккатырыйм,— дигәнсең.

Түп-түп-түбәтәй,

Түбәтәең укалы.

Чиккән матур түбәтәең

Менә кемдә тукталды.

Көн-төн

Максат: балаларның игътибарын, кабул итү сәләтен үстерү;

Балалар түгәрәкләнеп басалар. Уртага берәү чыга. Ул — «ябалак», түгәрәктәгеләр «кошлар» булалар.

Ябалак «төн» дип кычкырса, «кошлар» куллар белән кош очкандагы хәрәкәтләр ясыйлар. Ә «көн» дисә, барысы да катып калалар. Әгәр шул вакыт берәрсе селкенсә, ул уеннан чыгарыла.

Уен, шул рәвешчә, түгәрәктә бер генә «кош» калганчы уйнала. Ул җиңүче була.

Ватык телефон

Максат: балаларның кабул итү сәләтен, игътибарын, хәтерен, тәрбияче күрсәтмәләрен үтәү осталыгын үстерү;

Балалар бер рәткә тезелеп утыралар. Бер бала уенны алып баручы була. Ул иң беренче утырган баланың колагына тиз генә бер сүз әйтә. Анысы үз чиратында янындагы иптәшенә, ә ул — күршесенә… Шулай итеп, бу сүз, колактан-колакка әйтелеп, теземнең икенче башына барып җитә. Шуннан соң уенны алып баручы сүз барып тукталган соңгы баладан:

«Нинди сүз?» — дип сорый. Тегесе әйтә. Әгәр сүз дөрес барып җитмәсә, ул рәт буенча сүзнең кемдә «бозылганлыгын» эзләп китә. Сүзне бозган бала артка барып утыра, һәм уен яңадан башлана. Әгәр сүз дөрес килеп җитсә, уенны алып баручы үзе артка барып утыра. Аның алдындагы бала уенны алып баручы була.

Мияу-мияу, нинди төс?

Максат: төсләрне, матурлыкны белдерүче сыйфатлар ярдәмендә сөйләм теле компонентларын үстерү;

Балалар санамыш ярдәмендә бер «песи» сайлап куялар.

Калганнары бер сафка тезелә. Песи алга баса һәм «Мияу-мияу!» ди. Балалар : «Нинди төс?» —ди п сорыйлар. Песи берәр төсне атый. Мәсәлән, сары булсын, ди. Балалар тизрәк якын-тирәдәге сары төстәге әйберне тотарга тырышалар (сары күлмәк, салам һ. б.). Андый әйбер тапмаган бала тиз генә йөгереп китә. Песи аны тотарга тиеш. Тота алса, тотылучы песи булып, тота алмаса, үз урынында калып, уен шулай дәвам итә.

Төсле автомобильләр

Максат: балаларның кабул итү сәләтен, игътибарын, хәтерен үстерү;

Балалар бүлмәнең бер як стенасы буйлап, як и мәйданчык кырыена куелган урындыкларда утыралар. Алар — «автомобильләр». Уйнаучының һәрберсенә нинди булса да (үз теләге буенча) төсле флаг, яки төсле түгәрәк боҗра бирелә.

Тәрбияче бүлмә (мәйданчыкның) уртасына йөзе белән уйнаучыларга карап баса. Ул кулына төрле төстәге өч флаг тоткан. Тәрбияче флагларның берсен югары күтәрә. Кулларына тәрбияченеке төсендәге флаглар тоткан балалар мәйданчык буйлап (теләсә кайсы юнәлештә) йөгереп йөри башлыйлар; йөгергәндә алар автомобиль булып гүелдиләр. Тәрбияче кулындагы флагны югарыдан түбәнгә төшергәч, балалар туктыйлар һәм «автомобильләр кире кайталар» дигән сигналдан соң әкрен генә үз «гаражлары» (урындыклары) янына юнәләләр . Аннан соң тәрбияче икенче төстәге флагны югары күтәрә, һәм уен яңадан башлана.

Тәрбияче флагларны югарыга берәмләп, икешәрләп яки өчесен дә берьюлы күтәрә ала. Флагларның өчесен дә берьюлы күтәргәндә, барлык автомобильләр дә үз «гаражларыннан» чыгалар.

Утыр-утыр, Мәликә

Максат: Тоемлап тану сәләтен үстерү; балаларның эмоциональлеген үстерү.

Балалар түгәрәккә басалар, берәү, күзен бәйләп, түгәрәк уртасына утыра. Балалар, кулга-кул тотынышып, түгәрәктә җырлап әйләнәләр:

Утыр, утыр, Мәликә, алмагачның төбенә,

Кем утырган каршыңа, әйтеп бирче тиз генә.

Берәү аның кырыена утыра. Уртадагы бала аны капшап танырга һәм исемен дә әйтергә тиеш. Әгәр белмәсә, аңа җәза бирелә. Уен шул рәвешчә дәвам итә.

Аю урманында

Максат: Хәтерне, кабул итү сәләтен, авазларны әйтү күнек мәләрен үстерү;

Мәйданчыкның бер очына сызык сызып куела. Бу «урман чите» була. Сызыктан 2—3 адым арыра к аю торган урын билгеләнә. Мәйданчыкның каршы ягына «балалар өе» сызып куела.

Бер бала «аю» итеп билгеләнә. Калган уйнаучылар үзләренең өйләрендә урнашалар.

Тәрбияче: «Урманга барабыз»,— ди. Балалар гөмбә, җиләк җыйган сыман, бер бөгелеп, бер тураеп, урманга киләләр һәм әйтәләр:

Аю бабай урманында

Җиләк, гөмбәләр җыям.

Аю өнендә утыра,

Безгә карап үкерә.

Аю бу вакытт а үз урынында утырырга тиеш . Балалар «үкерә» дигән сүзне әйтүгә, аю, үкереп, урыныннан тора, ә балалар өйгә йөгерәләр. Аю аларны тотарга (әбәкләргә) тырыша. Тотылган баланы аю үз өненә алып китә. Балалар яңадан җилә к һәм гөмбә җы я башлыйлар.

Аю 2—3 уйнаучыны тоткач, яңа аю сайлана, һәм уен яңадан кабатлана.

Соры куян юына

Максат: Җитезлеклек, тизлек кебек физик сыйфатларны үстерү.

Уйнаучыларның берсе «куян» булып билгеләнә. Калганнары түгәрккә басалар. Куян түгәрәк уртасына баса. Түгәрәккә тезелгән балалар тәрбияче белән бергә түбәндәге сүзләрне әйтәләр:

Соры куян юына,

Ул кунакка җыена,

Юды борынын,

Юды авызын,

Юлы колагын,

Сөртте корытып!

Куян барлык хәрәкәтләрне шигырьдәге сүзләргә килештереп башкара, борынын, авызын, колагын юа һәм сөртенә.

Аннан соң ул ике аякта сикерә-сикерә түгәрәктә торучы берәр бала янына (кунакка) бара. Ул бала куян урынына түгәрәк уртасына баса, һәм уен кабатлана.

5—б куян алмашынгач, уен тәмамлана.

Нардуган

Максат: Хәрәкәтләр координаөиясен ныгыту. Кумәк уйнау теләге тәрбияләү

Бер бала уртага чыгарыла. Башк а балалар аның тирәсендә бер түгәрәк ясап, кулга-кул тотынышып , шуш ы нардуган җырын җырлап әйләнәләр. Ул үзенә бер көйгә җырлана:

Син уртада, без кырыйда,

Әйләнәбез, нардуган,

Син нишләсәң, ни кылансаң,

Мин дә шуны булдырам!

Җыр беткәндә, уртадагы бала нинди дә булса бер хәрәкәт ясый, түгәрәктәге балалар да шул хәрәкәтне ясыйлар. Кем шуны булдыра алмаса, уртадагы бала үз урынына аны чыгара да, уен баштагыча дәвам итә.

<span lang=»RU» times=»» new=»» roman’,=»» serif;»=»»> 

Татар халык уеннары.

МАКСАТ:

1. Балаларны татар  халык  уеннары, аларны? ?зенч?лекл?ре, кагыйд?л?ре  бел?н якыннан таныштыру.

Барышы:

Х?ерле к?н , укучылар! Кичке уеннар элек-элект?н татар халкыны? и? матур, и? к?рк?м йолаларыннан саналган.??йге матур кичл?рд?, кояш баткач, картлар яткач,су буйлары, урман аланнары, ямь-яшел болыннар яшьл?рне? шат авазларына к?мелг?н. Кичке уеннарда ?ыр-бию, уен-к?лке бер ген? минутка да тынып тормаган. Анда ?ырлы-биюле т?г?р?к уеннары, ике урам арасында ?ыр ярышлары, шаян такмаклар ?йтеш?, к?м?к ??м ялгыз биюл?р,кызыклы уеннар уйналган.Кичке уеннарда егетл?р ??м кызлар бер-берсе бел?н танышкан-кавышканнар,к?решк?н-с?ешк?нн?р, в?гьд?л?р бирешк?нн?р. Шу?а к?р? д? кичке уеннар яшьл?рне? и? яраткан урыны булып саналган.Кадерле балалар! Б?ген без сезне? бел?н шул уенарны? бернич?се бел?н танышырбыз, уйнап карарбыз.

     “К?рс?т ?ле, ?ск?нем” уены.

Уен балаларны? х?зерге заман хик?я фигыльл?рне? 3 зат к?плеген куллану к?некм?л?рен ныгыту,   кыргый ??м йорт хайваннарына хас билгел?рне к?рс?терг? ?йр?т? максатыннан чыгып оештырыла.

Уенны? эчт?леге. 

Балалар т?г?р?к ясап басалар ??м ипт?шл?ренн?н берсен уртага чыгаралар да, к?м?к ?ырлап ?йл?неп, уртадагы балага т?рле эшл?р кушалар. Уртадагы бала кушылган эшне башкара. Кырыйдагылар да: “Мен? шулай, мен? шулай”, дип, ул эшл?г?н эшне кабатлыйлар. Эш кушу ?чен т?б?нд?ге такмаклар файдаланыла:

 К?рс?т ?ле, ?ск?нем,

Ничек й?ри аюлар?

-Мен? шулай, мен? шулай,

Шулай й?ри аюлар.

К?рс?т ?ле, ?ск?нем,

Ничек  й?ри керпел?р?

-Мен? шулай, мен? шулай

Шулай й?ри керпел?р.

К?рс?т ?ле, ?ск?нем,

Ничек ?гез кычкыра?

Мен? шулай, мен? шулай

Шулай ?гез кычкыра. ?.б…

 (Ничек ?рд?кл?р й?ри, ничек куян сикер?, ничек эт  йортны саклый)

» Кем ?итезр?к?”

Ара калдырып ике урындык куела, урындыклар астына озын бау сузыла (бау урындыклардан чыгып тормаска тиеш). К?й башлануга ике  уенчы  урындыклар тир?ли биеп й?рил?р, к?й туктауга  уенчылар  урындыкка утырып бау тартып алалар. Уенчылар санамыш аша сайланыла

Санамыш: -У?да уймак, табада коймак,

                Мичт? б?леш, ал да ябеш.

Беренче утырып бауны алган уенчы ?и??че.

                                    “Чума ?рд?к, чума каз”уены.

 Балалар бер-берсен? карап (ике саф булып) тезелешеп басалар. Бер бала так кала, ул балаларга карап баса. Балалар бала исемен ?йтеп ?ырлыйлар. ?ыр бет?г?, так калган бала саф арасыннан ?т?, ?зен? пар таба, артка барып басалар. Ялгыз калган бала алга чыгып баса, уен д?вам ит?.

 Чума ?рд?к, чума каз,

Чума ?рд?к, чума каз,

Тир?н к?лне ярата шул, ярата.

Тир?н к?лне ярата шул, ярата.

Булат ?зен? ипт?ш сайлый

Булат ?зен? ипт?ш сайлый,

Белмим кемне ярата шул, ярата.

Белмим кемне ярата шул, ярата.

                                     “Т?г?р?кле уен”

 Балалар т?г?р?к буйлап й?рил?р. Кушымтада бер малай уртага чыга, ?зен? бер кызны чакыра, алар уртада биил?р, калган балалар урыннарында ?йл?н?л?р.

Т?г?р?кле уйнаганда,

?йл?неп ?ырлаганда,

Т?гел? к??ел мо?нары,

Чишм?д?й кайнап ага.

У?ган егет, сикереп чык!

Чиб?р кызны алып чык!

Бире килегез ?ле,

Биеп бирегез ?ле.

Кил, Айсылу, бир кулы?ны,

?йл?неп уйныйк берг?.

Уйныйк, берг?, биик берг?,

Ямь тулсын яшь к??елг?.

                                       “К?рия-З?к?рия”

 Балалар т?г?р?к ясап басалар ??м ипт?шл?ренн?н берсен уртага чыгаралар да аны? турында ?ырлыйлар. Кушымтаны ?ырлаганда уртада торучы бала  бии, башкалар кул чабалар.

Бу бик яхшы укучы,

Бу бик яхшы укучы.

Аны? укуы яхшы,

Аннан ?рн?к алыгыз.

Кушымта:   К?рия — З?к?рия коммая,

Кария — З?к?рия коммая,

К?ри комма, З?к?рия,

З?к?рия коммая.

Бу бик яхшы ?ырлаучы,

Бу бик яхшы ?ырлаучы.

Аны? ?ырлавы яхшы,

Аннан ?рн?к алыгыз.

Кушымта.

Бу бик яхшы биюче,

Бу бик яхшы биюче.

Аны? биюе матур,

Аннан ?рн?к алыгыз.

Кушымта.

» Капкалы”                                  

10 пар ?ит?кл?шеп зур т?г?р?к ясап басалар.Парлар  ?ит?клшк?н килеш кулларын ?ск?  к?т?реп капка ясап торалар.К?й башлануга арадан бер пар  ?зе тел?г?н капкага кер?, алар урынына баса, ?леге пар икенче капкага бара.К?й туктауга капкага керерг? ?лгерми калган пар ??за ала.

             “Яулык бир?м”

 Уйнаучылар к?й астында — зур т?г?р?кт?, ? уенны алып баручы т?г?р?к уртасында бию х?р?к?тл?ре ясап й?ри. К?й туктауга, уенны алып баручы бер бала янына кил? д? «Яулыгымны ал, кес??? сал»,— ди. Балалар: «Бер, ике, ?ч, д?рт, биш, тотарга тырыш»,— диюг?, бала уенны алып баручыны тотарга ??м яулыкны аннан алырга тырыша.

Просмотр содержимого документа

«Татар халык уеннары »

Көндәлек тормышта татар халык
уеннарының һәм әкиятләрнең
әһәмияте.

Уеннар – халык иҗаты җимеше ул. Аларны да халык уйлап чагарган.
Нинди генә уенны алма, аның эчтәлегендә
кешеләрнең әүвәлге чорлардагы
шөгыльләре, тормыш-көнкүреше чагылыш таба.

Уеннар турында төрки –татар язма
истәлекләрдә дә мәгълүматлар очрый.
Мәсәлән, ХI гасырда яшәгән филолог
Мәхмүд Кашгарый язып калдырган “Диване лөгатет-төрек”
әсәрендә “Мөгез-мөгез” дигән балалар
уенының тасвирланмасы бирелә.

Балалар су янына төзелешеп утыралар.
Алардан берсе: “Мөгез-мөгез”, — ди. Калганнары: “Нинди мөгез,
нәрсәнең мөгезе?”, — дип сорыйлар. Ул
берәм-берәм мөгезле хайваннарның исемнәрен санап
әйтә. Аның артыннан балалар кабатлыйлар. Әгәр
шулар арасында мөгезсез хайваннарның исеме әйтелеп,
кабатланса, шул баланы суга этеп җибәрәләр.

Уйлап карасаң, ничек кызык: моннын
тугыз гасыр элек уйналган уен сез хәзерге вакытта уйный торган “Очты,
очты…” уенына ничек охшаган…

Әммауеннар тормыш вакыйгаларын гына
кабатлый икән дип уйларга ярамый. Алай гына булса, уенның бер
кызыгы да булмас иде. Алар да, әкиятләр, бәетләр,
җырлар кебек үк, буыннан-буынга күчә-күчә
шомарганнар, аларга яңа кызыклы вакыйгалар, сүзләр, хәрәкәтләр
өчтәлгән. Шулай итеп уен мавыктыргыч, кызыклы булып
киткән.

Уеннар, тәрбия чарасы буларак,
баланың шәхес булып формалашуына зур йогынты ясый, психик
үсешенә ярдәм итә. Алай гына да түгел, алар
нәниләрдә дуслык, иптәшлек, гаделлек, зирәклек
кебек сыйфатлар да тәрбияли. Уеннар ярдәмендә бала тырыш,
көчле, сәләтле, нык ихтыярлы булып үсә. Физик
активлык, балаларда җитезлек, өлгерлек, кыюлык сыйфатлары
тәрбияләү белән беррәттән,
нәниләрнең ихтибарын арттыруга, хәтерләрен
үстерүгә дә булышлык итә. Уен вакытында
балаларның иҗат мөмкинлекләре ачыла,
мөстәкыйльлекләре арта, оештыру сәләтләре
үсә. Кечкенәдән алынган хәрәкәт
күнекмәләре нәниләргә тышкы дөнья
белән тирәнрәк танышырга ярдәм итә.

Уен – баланың тормышка
әзерләү күнекмәсе ул. Уеннар балага зур файда
китерәләр, алар ярдәмендә ул үзенең
характерына нигез ташы булып урнашып кала тораган гадәтләргә,
күнекмәләргә өйрәнә, моның
өстенә бу уеннар балада, гадәттә, зур
канәгатьләнү хисе уяталар, – дип язган профессор П.Ф.
Лесгафт.

Уен вакытында баланың
күңеле күтәренке, көр була, һәм бу
халәт аның нерв системасына уңай йогынты ясый. Уен вакытында
туган шатлыклы кичерешләр уенны көчле тәрбия чарасына
әверелдерә. Балалар бакчасы тәрбиячесе өчен уен –
балаларны яхшырак аңлау, аларга тагын да ныграк якынаю чарасы да.
Чөнки нәкъ менә уен вакытында тәрбияче һәр
баланың нәрсәгә сәләтле булуын, аның
оештыру мөмкинлекләрен яхшырак күрә ала, холкын,
гадәтләрен күбрәк аңлый. Уен
ярдәмендә оялчан, үз эченә бикләнгән
балаларны да “уятырга” мөмкин. Уендагы текстка, җырга кушылып,
аның кагыйдәләрен үтәп, йә булмаса ниндидер
роль башкарып бала үз көченә ышанырга, эшләгән
эшенә бәя бирергә өйрәнә, анда
башкаларның хәленә керә белү,
ярдәмләшү, игътибарлылык кебек матур сыйфатлар
тәрбияләнә.

Уеннар күптөрле:
хәрәкәтле, сюжетлы-рольле, музыкаль, дидактик, уеннар,
төзелеш һәм танып белү уеннары һ.б. Әлеге
уеннар нәниләрнең төрле яктан үсүен
тәэмин итә, иҗади мөмкинлекләрен, хыялларын
баетуда, фикер активлыгын һәм зиһеннәрен
үстерүдә ныклы этәргеч булып тора.

Балалар халык уеннарын бик яратып
уйныйлар. Халкыбызның гореф-гадәтләре, йолалары,
тормыш-көнкүреше чагылыш тапкан бу уеннар балаларда өлгерлек,
тапкырлык, күмәклек, ярдәмләшү, шулай ук
кешелеклелек, шәфкатьлелек, сабырлык кебек күркәм сыйфатлар
тәрбияли. Халык уеннары – җитезлеккә, көчкә,
зирәклеккә сынау ул.

Иң башта уеннарны сайлый белү
зур әһәмияткә ия. Уеннарны сайлаганда, тәрбияче
балаларның шәхси мөмкинлекләрен, яшь
үзенчәлекләрен, уен белән ни
дәрәҗәдә кызыксынуларын, балаларның уен
алдындагы халәтен, кәефен истә тотарга тиеш.

Уенны башлаганда, йә булмаса уенны
алып баручыны сайлаганда, сынамышлар кулланырга мөмкин. Сынамышлар –
тәрбиячегә уен вакытында рольләр билгеләү
өчен дә уңайлы чара. Уенның күңелле,
җанлы, уңышлы үтүе күп очракта рольләрне
дөрес билгеләүдән тора. Уеннарны оештыруга җитди
әзерләнергә кирәк. Уеннар никадәр кызыклырак итеп
оештырылса, аларның файдасы шулкадәр зуррак. Берьюлы икедән
артык уен уйнарга киңәш ителми. Беренче уен күп
хәрәкәтле булса, икенчесе тынычрак була, берсе –
түгәрәк ясап уйналса, икенчесе – як-якка таралып уйнала.

Бер елда кечкенәләр
төркемендә чама белән 10 яңа уен
өйрәнелә, уртанчылар төркемендә – 12, зурлар
һәм мәктәпкә әзерлек
төркемнәрендә 14 уен өйрәнергә
мөмкин. Моннан тыш, һәр төркемдә алдагы елларда өйрәнелгән
уеннар кабатланып тора, уйнала. Нәниләрнең яше арткан саен,
уеннарның максаты катлаулана бара. Төрле яшьтәге балаларга
бер уенның төрле вариантларын бирергә була. Тәрбияче
балалар белән уйный торган барлык уеннарны яхшы белергә, аларны
оештыру өчен, бөтен белемен, фантазиясен, иҗади
мөмкилекләрен файдаланырга тиеш.

Татар халкының да, башка
милләтләрнеке шикелле үк, бай уен репертупры һәм
уен фольклоры бар.

Балалар уеннары:

—      
Юаткычлар;

—      
Мавыктыргычлар;

—      
Сүз уеннары (санамышлар, тел көрмәкләндергечләр,
әйтешләр, алдавычлар һ.б.);

—      
Җырлы-биюле уеннар;

—      
Драма уеннары;

—      
Зиһен сынамыш уеннары;

—      
Хәрәкәтле уеннар һ.б.

Балалар уеннары

Балаларның рухи яктан бай, физик
яктан сау-сәламәт булып үсүендә уеннарның
әһәмияте зур. Олыларга эштән бушаган вакытында
күңел ачу, ял итү вакыт уздыру өчен бер чара булса,
бала өчен “уен – чын шөгелгә, тормыш
көрәшенә һәм хезмәткә
әзерләнү ул”.

Юаткычлар

Балалар бәби вакытында ук уеннар
белән очраша. Юаткычларның кулланылыш максаты бәбинең
күңелен ачу, дәртләндерү, кузгату өчен
була. Баланы коендырганда, мәсәлән, болай диләр:

Казлар канат бирсен,

Торналар аяк бирсен,

Бүрәнәләр май
бирсен,

Ябалаклар йон бирсен,

Балам зур үссен,

Үс-үс-үс!

Мавыктыргычлар

Бала үсә төшә
сөйләмне аңлый башлагач, аның белән тел
ярдәмендә дә мөгамәлә итү
мөмкин. Ул инде төрле күңел ачуларда да зурлар белән
пратнёр була ала. Баланың бу акыл һәм психологик яктан
үсеше халык иҗаты әсәрләренең яңа
төрләрен таләп итә. Мавыктыргычларда баланың кул
бармакларына төрле рольләр биреп, алар арасында бер вакыйга сыман
нәрсәләр сөйләнелә. Билгеле ки,
турыдын-туры үгет-нәсыйхәт бирү балага кызык
түгел, әгәр дә әйтәсе үгетне уеннар
рәвешендә ирештерсәң, ул аңа игътибар
итәчәк. Мавыктыргычлар шулай “уйнап кына” баланы тормыш
хакыйкатенә төшендерү, элементар тормыш законнарына
өйрәтү үзлегенә ияләшә.

Сүз уеннары

Бала үскән саен, аның
дөньяны танып белүе дә, эстетик зәвыгы да үсеш
кичерә. Ул инде үз ишләре белән аралашып, алар
белән партнёр булып, бергәләп уен коралалар.

Җырлы-биюле уеннар

Җырлы-биюле уеннарда музыка, җыр,
такмак хәлиткеч роль уйный. Көй уен
хәрәкәтләре белән
тәңгәләшә, җыр һәм
такмакларның эчтәлеге хәрәкәтләр
белән иллюстрацияләнә.

Җырлы-биюле уеннарны анализлау
шушыны күрсәтә: алар күп гасырлар дәвамында йола
бәйрәмнәре вакытында зурлар тарафыннан уйналып килгән
һәм соңга таба нәниләр репертуарына
күчкән.

Драма уеннары

Балалар уеннарының иң таралган
бер төре – тамашалы (драма) уеннар. Театрлаштыру яисә шуңа
омтылу балаларның күп уеннарына хас. Ул нәниләр
психологиясе үзенчәлегеннән килә. Нәниләр
әйләнә-тирәлектән күп
тәэссирләр алсалар да, аларны сүз белән тулаем
әйтеп бирә алмыйлар. Шунлыктан үзләре
күргән нәрсәләрне театрлаштырырга, уйлап
бирергә тырышалар.

Зиһен сынаш уеннары

Балалар репертуарында уйнаганда
бигрәк тә гакыл-зиһен эшчәнлеге таләп
ителгән уеннар бар. Бу уеннарны, беренче чиратта, балаларның
мантыйкый фикерләвен арттыручы әһәмиятле чаралар, халык
педагогикасының гүзәл үрнәкләре.

Татар халкының уеннары
һәм уен фольклоры милләтебезнең эстетик карашларын,
милли характерын, генетик тамырларын ачыграк төсмерләргә
дә мөмкинлекләре ачык чагыла. Икенче чктан ул халыкның
рухи тормышын, көнкүрешен матурлык кануннары нигезендә
оештыруның мөһим чаралары да булып тора. Кыскасы, уен – ул
җитди шөгыль.

Куланылган әдәбият:

1.    
Р.Ягъфәров. Татар халык уеннары. Энҗе чәчтем – энҗе
җыям. – К.: “Раннур” нәшрияты, 2002.

2.    
Р.Ягъфәров. Балалар фольклоры. Энҗе чәчтем – энҗе
җыям. – К.: “Раннур” нәшрияты, 2000.

Уеннар – халык иҗаты җимеше
ул. Аларны да халык уйлап чагарган. Нинди генә уенны алма, аның
эчтәлегендә кешеләрнең әүвәлге
чорлардагы шөгыльләре, тормыш-көнкүреше чагылыш таба.

Уеннар турында төрки –татар язма
истәлекләрдә дә мәгълүматлар очрый.
Мәсәлән, ХI гасырда яшәгән филолог
Мәхмүд Кашгарый язып калдырган “Диване лөгатет-төрек”
әсәрендә “Мөгез-мөгез” дигән балалар
уенының тасвирланмасы бирелә.

Балалар су янына төзелешеп утыралар.
Алардан берсе: “Мөгез-мөгез”, — ди. Калганнары: “Нинди мөгез,
нәрсәнең мөгезе?”, — дип сорыйлар. Ул
берәм-берәм мөгезле хайваннарның исемнәрен санап әйтә.
Аның артыннан балалар кабатлыйлар. Әгәр шулар арасында
мөгезсез хайваннарның исеме әйтелеп,  кабатланса, шул
баланы суга этеп җибәрәләр.

Уйлап карасаң, ничек кызык: моннын
тугыз гасыр элек уйналган уен сез хәзерге вакытта уйный торган “Очты,
очты…” уенына ничек охшаган…

Әммауеннар тормыш вакыйгаларын гына
кабатлый икән дип уйларга ярамый. Алай гына булса, уенның бер
кызыгы да булмас иде. Алар да, әкиятләр, бәетләр,
җырлар кебек үк, буыннан-буынга күчә-күчә
шомарганнар, аларга яңа кызыклы вакыйгалар, сүзләр,
хәрәкәтләр өчтәлгән. Шулай итеп уен
мавыктыргыч, кызыклы булып киткән.

Бишек җырлары, юаткычлар,
мавыктыргычлар белән безнең телләр ачылган. Шулар аша
әти-әнинең, әби-бабайларның,
үзеңә дә сиздермичә, юаткан булып кына безне
әйләнә-тирәлек белән таныштырганнар,
яшәү кагыйдәләренә
өйрәткәннәр, күңелеңдә дә
матурлыкны күрә белү тойгысы
тәрбияләгәннәр.

» Су буенда кичке уен » фольклор бәйрәм үткәрү өчен сценарий

Төзүчесе-автор: Хозина Ирина Александровна

Туймазы районы Кандра авылы музыка

мәктәбенең музыка теориясе укытучысы.

Тәрҗемәче: Ә. М. Мирзаһитов исемендәге Кандра

авылы 2-нче урта мәктәбенең туган тел

укытучысы Латыйпова Филүсә Тәлгәт кызы һәм

Кандра авылы 1-нче урта мәктәбенең туган тел

укытучысы Әхтәриева Вәсилә Гәрәй кызы .

Кичке уеннар элек-электән татар халкының иң матур, иң күркәм

йолаларыннан саналган.Җәйге матур кичләрдә, кояш баткач, картлар

яткач,су буйлары, урман аланнары, ямь-яшел болыннар яшьләрнең шат

авазларына күмелгән. Кичке уеннарда җыр-бию, уен-көлке бер генә минутка

да тынып тормаган. Анда җырлы-биюле түгәрәк уеннары, ике урам арасында

җыр ярышлары, шаян такмаклар әйтешү, күмәк һәм ялгыз биюләр,кызыклы

уеннар уйналган.Кичке уеннарда егетләр һәм кызлар бер-берсе белән

танышкан-кавышканнар,күрешкән-сөешкәннәр, вәгьдәләр бирешкәннәр.

Шуңа күрә дә кичке уеннар яшьләрнең иң яраткан урыны булып саналган.

Гомумән хәзер традицион халык уенннарының актив кулланыштан китүе

ачык күренә. Әгәр дә без киләчәк буыннарны милли традицияләрдә

тәрбиәләү зарурлыгын таныйбыз икән, халык рухының аерылгысыз бер

өлешен тәшкил иткән уеннарыбызның югалуына юл куймаска тиешбез.

Уен ул – катнаш сәнгать һәм мәдәният төре,аның байтагында көй, бию,

махсус җайланмалар катнаша. Аларны сүз белән тасвирлап бетереп булмый,

моның өчен махсус схемалар, ноталар, рәсемнәр булуы зарур.

Максат:

1)Балаларның җырлы-моңлы , биюле уеннары аша гасырлар буенча

үткәрелгән татар халык йола бәйрәмнәрен саклап калу;

2) Киләчәк буынны милли традицияләр нигезендә тәрбияләү;

3) Уен барышында җанлы диалог, һәртөрле сөйләшләр, көлке, җор сүз,  

импровизация аша балаларның сөйләм телен үстерү, мантыйкый (логик)

фикерләвен арттыру;

Бурычлар:

1) Балаларны уен аша татар халык  йолалары белән таныштыру;

2) Киләчәк буыннарны милли традицияләрдә тәрбияләү нигезендә халкыбыз

рухының аерылгысыз бер өлешен тәшкил иткән уеннарыбызның югалуына

юл куймау;

3) Халкыбызның милли трдицияләрен җыйнау, матбугатта  бастыру , аларга

кабаттан «җан өрү» хәстәрен күрү;

Җиһазлау: курчак, эскәмбия, читән, йорт, 3 көянтә, 6 чиләк, елга макеты ,

чәчкәләр.

( “Бормалы су” көенә 3 кыз чыга)

1 кыз: Кумәк бию, уен көлке

Була кичке уенда.

Кызлар -егетләр жыела,

Таллыкта, су буенда.

2 кыз: Пар табыш лы, эсир алыш

Кичке уенда була

Таныштыра, дуслаштыра

Яшьләрне шушы йола.

3 кыз: Жырлар, биюләр өзелмәс.

Шатлык өстәр гармун да.

Укенерсез килмәсәгез,

Кызык булачак монда!

(Лилия эскәмбиядә утырган килеш бишек җырын җырлый, курчагын йоклатып өйгә кертеп бәллүгә сала. Көянтә – чиләкләр белән кызлар чыга, сөйләшәләр.)

« Әлли-бәлли » Мөхәммәт Садри сүзләре Әнвәр Бакиров көе

1.Әлли-бәлли, ак бәби,
Ак бишектә ят, бәби.
Әлли-бәлли, бәбием,
Балдан татлы нәнием.

2.Әлли-бәлли ит, бәби,
Тәмле йоклап кит, бәби.
Әлли-бәлли, бәбием,
Балдан татлы нәнием.

3.Әлли-бәлли, бал гына,
Йокы сиңа ял гына.
Әлли-бәлли, бәбием,
Балдан татлы нәнием.

4.Йокла, йокла, багалмам,
Үскәч бишеккә салмам.
Әлли-бәлли, бәбием,
Балдан татлы нәнием!

( “Бормалы су” көенә көянтә-чиләкләр тотып кызлар керә)

4 кыз: Кызлар! Әйдәгез , Лилияне кичке уенга чакырабыз.

Барыбыз: Әйдәгез!

5 кыз: Лилия кичке уенга чыгасыңмы?

6 кыз: (Лилия тәрәзәдән карый һәм әкрен генә:) Хәзер чыгам. (чыга) Исәнмесез кызлар!

Кызлар: Исәнме Лилия.

( Егетләр читән артында утыралар һәм кызларны күзлиләр. Берсе тавышланмагыз дип ишара ясый, икенчесе җиңел генә башына сугып ала. Марсель кинәт килеп чыга, калганнар аның артыннан.)

Малайлар: А-ХААААА!!!! ( Кызлар куркып китәләр)

1 егет: Исәнмесез, саумысыз!

Нигә кәҗә саумыйсыз.

2 егет: Әтәчегез күкәй салган

Нигә чыгып алмыйсыз.

7 кыз: Әй, Әпсәлам, Әпсәләм!

Сәлам бирдем әссәлам!

Сездән безгә тиештер бит..

Малайлар: Сәлам!

Барысы кызлар: Шуннан.

3 егет: Тугыз ким уннан.

Барысы кызлар: Шуннан.

4 егет: Утырга да шуган.

Барысы кызлар: Шуннан.

5 егет: Кишер белән суган..

Барысы кызлар: Шуннан?

6 егет: (аптырап) Егетләр, ярдәм итегез әле миңа!

(Егетләр кул селтиләр. Җырларга җыеналар, бер-берсенә капма-каршы басалар.)

7 егет: Эй, егетләр,кызлар, әйдәгез әле, жырлап алыйк!

Барысы : ( уртада басып торалар , өч төркемгә бүленеп җырлыйлар.)

“Без җырлыйбыз”

1)Без җырлыйбыз шаян җырлар,

Ә сез тыңлап торыгыз.

Әнә килә автомобил,

Булыр безнең җырыбыз.

О-хо-хо, о-хо-хо! Булыр безнең җырыбыз. 2 тапкыр (уртада басып торучы балалар урыннарында кала, калганнары ике яктан бии-бии капма-каршы “П” хәрефе ясап баса, кызлар уң, малайлар сул якта.)

2.Кызлар: ( кызлар малайларга каршы һәрбер аяктан икешәр тапкыр тыпырдап, кулга-кул тотынышып яки алъяпкыч итәкләрен тотып килә)

2) Әнә килә автомобил ,

Төягәннәр калайлар.

Безнең авыл малайлары ,

Туксан яшьлек бабайлар.

О-хо-хо, о-хо-хо! Туксан яшьлек бабайлар. 2 тапкыр (артка китәләр)

3.Малайлар: ( егетләр кызларга каршы һәрбер аяктан икешәр тапкыр тыпырдап, кулларын бер-берсенең иңнәренә куеп киләләр)

3)Әнә килә автомобил,

Төягәннәр капчыклар.

Безнең авылның кызлары,

Сиксән яшьлек карчыклар.

О-хо-хо, о-хо-хо! Сиксән яшьлек карчыклар. 2 тапкыр. (артка китәләр)

4. Барысы : ( уртада торучы балалар алга атлый куллары итәкләрендә)

4) Тыпыр,тыпыр, тыпырдашып

Бергә басаек әле

Уйнап-көләп, җырлап-биеп,

Күңел ачаек әле.

О-хо-хо, о-хо-хо! Күңел ачаек әле. (артка китәләр)

О-хо-хо, о-хо-хо! Күңел ачаек әле.

1 кыз: (алга чыгып)

Булды-булды. Кызлар !Малайлар!

Без биредә бик шаулашабыз.

Әйдәгез, чишмәгә суга барабыз.

Барысы кызлар: Әйдәгез, әйдә!

Малайлар: Без дә барабыз!

Барысы кызлар: Юк, без сезне алмыйбыз!

1 юн.: Барабыз! (ышаныч белән)

2юн.: Сезгә ярдәм итәрбез!

Барысы : Без барабыз !

2 кыз: Әйдәгез, чиләкләрне алаек.

( Көянтә-чиләкләрен алып җырлый-җырлый биеп баралар) Су юлы (татар халык җыры, башкара Сөмбел Билалова )

“Су юлы» (татар халык жыры, башкара Сөмбел Билалова) 1.Әйдә, иркәм, алып барам
Чишмәләргә, суларга;
Чишмәләрдән су алганда
Су чәчрәтеп уйнарга.

Ай, җаныем, суларда
Су чәчрәтеп уйнарга.

2.Суда сусар йөзә микән,
Салкын суга салмыйча?
Син бәгъремне сагнып көтәм,
Юлдан күзем алмыйча.

Ай, җаныем, суларда
Су чәчрәтеп уйнарга.

3.Суда сусар йөзәдер лә,
Сулары сай булса да;
Бәгърем, хатлар язсана
Өч кенә юл булса да.

Ай, җаныем, суларда
Су чәчрәтеп уйнарга.

4.Су буенда акбүз атлар —
Бар да каеш нукталы;
Сагынмамын, димә, җаныем,
Сагынырсың, туктале.

Ай, җаныем, су юлы,
Бик сагындым бу юлы.

3 кыз: Нинди ямьле чишмә буе!

4 кыз: Әй, кояшкай, зәп-зәңгәр күк,

Безгә карап көләсезме.?

5 кыз: Сайрар кошлар, саф чишмәләр.

Безнең җырны ишетәсезме?

6 кыз: Бик күңелле монда, әйдәгез, жырлап алабыз!

(Җырлы-биюле уен. Түгәрәкләнеп басалар)

Барысы : “Бормалы су” Нәкый Исәнбәт сүзләре Заһид Хәбибуллин көе

(Түгәрәк буйлап йөриләр уң якка алмашлап атлыйлар.)

1.Ай бормалы, бормалы ла, Бормалы су буйлары,
Бормалы су буйларында
Үскән зифа буйлары.
(Түгәрәк буенча йөриләр, сул якка алмашлап атлыйлар.) Ал матурмы, гөл матурмы, Гөл булыйм юлларыңда;
Ирмен дигән ир егетнең
Гөл шиңмәс кулларында.

Кушымта:

Ал гөл дә таң гөл, ( уртага баралар)
Сез кадерле яшь кызлар,
Сез уңган, сез чибәр, ( артка чигәләр ) Ил күгендә йолдызлар.
Дан безнең кызларыбызга, ( уртага баралар)
Гөл сибик юлларына.
Эшләре яңгырар аларның ( артка чигәләр )
Безнең ил җырларында.

(Түгәрәк буйлап йөриләр уң якка алмашлап атлыйлар)

2.Айкалмасын, чайкалмасын Китергән суларыгыз.
Кайсы йолдыз асларында
Йөрегән юлларыгыз?!

(түгәрәк буйлап йөриләр суң якка алмашлап атлыйлар)
Ал матурмы, гөл матурмы
Гөл булыйм юлларыңда.
Ирмен дигән ир егетнең
Гөл шиңмәс кулларында.

Кушымта:

(Капма-каршы басалар, ике яктан да берәр кеше чыгып парлап әйләнәләр, кире басалар,барысы да әйләнеп чыкканчы бииләр)

Яшь чаклар бер чак, Яшь гөлнең кадерен бел.
Ал белем, алга бар,
Белем гөле сүнмәс гөл.
Дан безнен кызларыбызга,
Гөл сибик юлларына.
Эшләре яңгырар аларның
Безнең ил җырларында.

7 кыз: Әйдәгез уеннар уйныйбыз .

Барысы :      Әйдәгез, әйдәгез.

1 кыз: Нинди уен уйныйбыз?

Барысы :   ” Капкалы уен”ын уйныйбыз

2 кыз: Яңа утырткан капканы

Баганасы бик шома.

Капка эләктереп калмасын

Ычкынырга чамала.

(Егетләр, кызлар парлашып басалар,парлары белән капкадан чыгалар.Көй беткәндә кайсы пар уртада калса , шуларга җәза бирелә.) Бер кыз белән егет кулларын өскә күтәреп басалар, калганнар капкадан чыга башлый. Капкачылар кемнедер тотып калалар. Җәза бирәләр.

Татар бию көе.

3 кыз: Марсельне  нишләтәбез?

Барысы :       Мәзәк сөйләсен.

3 егет: Марсель:         Юк, мин табышмак әйтәм.

Сырлы, сырлы, сырлы ул,

Безнең белән җырлый ул,

Биетә дә, җырлата дә,

Күңелле ул, моңлы ул.

Я, нәрсә ул, әйтеп карагыз

Барысы :   Гармун.

4 юн: Ә гармунда кем остарак уйный, ягез әле,егетләр

(Нияз гармунда уйный татар җыры яки татар биюе. Калганнар парлап әйләнәләр).

4 кыз:      Айсылуны нишләтәбез?

5 егет:          Жырласын.

Барысы:       Юк, биесен

“Такмаклар”

( Бер кыз бии- 1 куплет дәвамында, 2-нче куплетында балалар такмаклар әйтә, 3-нче куплетта кул чабалар. Кыз биюдән чыга, ә егет керә.)

I ч. 1ч.) Кыз чыга бии;

2ч.) Балалар такмак әйтә.

Бие, бие, бие але, биегәне юк але

Биегәне булмаса да матур бии бит әле

3ч.) Кул чабалар, кыз биюдән чыга, егет керә

IIч.) 1ч.) Егет чыга бии;

2ч.)Балалар такмак әйтә;

Уфадан килгән егет оек чабата киеп

Монда килеп, итек киеп

Нишләп йөрисең биеп.

3ч) (Кул чабалар)

IIIч.) Балалар бии.

5 кыз: Кызлар, егетләр! Уйнадык та, җырладык тә,

биедек тә! Әйдәгез кайтыйк инде.?

Барысы: Эй, койтасы килмий бит але!

6 кыз: Кайтыик инде, әни өйде су көтә .

Барысы: Ярар! Әйдәгез!

7 кыз: Чылтырап аккан чишмәгә

Суга дип барган идем.

Тиз генә әйләнеп өйгә,

Кайтырбыз дигән идек.

1 кыз: Әле айлы кич җитмәгән,

Янмый күктә йолдызлар.

6 егет: Су алырга дип чишмәдән

Ашкына безнең кызлар.

7 егет: Балкырлар барлык йолдызлар,

Елмая безнең кызлар.

(Кызлар көянтә-чиләкләрен тотып горур басып торалар, егетләр аларга елгадан су алып чиләкләрен көянтәгә эләргә ярдәм итәләр. Кайты…