Мин тормошто яратам сценарий

Мин яратам сине, тормыш!

Сыйныф сәгате.

-Исәнмесез, балалар.

— Сыйныф сәгатебез «Мин яратам сине, тормыш!” дип атала.

— Укучылар, сез бу сүзләрне ничек аңлыйсыз?

— Нәрсә ул тормыш ? (гомер, яшәү)

— Тормыш төшенчәсе белән нинди төшенчәләр бәйле, тормыш дигәндә күз алдыгызга нәрсәләр килә? (язмыш, гомер, дөнья, бәхет, гаилә…)

— Сезнең алдыгызда күренекле шәхесләрнең фикреләре- афоризмнар:

Тормыш – бер очы янып, көлгә әйләнеп, икенче очы, чәчәк атып, җимеш бирүче мәңгелек агач. (Шәүкәт Галиев)

«Яшәү- туктаусыз алга бару ул.” (С.Джонсон)

«Җиңел тормыш эзләгән кеше- иң мескен кеше.”(Д.Джордан)

«Кешенең иң кадерле нәрсәсе-гомере. Яшәү-эзләнү һәм борчылулар утында яну ул.”(Э.Верхарн)

Чын тормышның төп максаты-гүзәллекне тоя белү, яхшылыкка омтылу.”(А.Платон)

Кеше үз тормышын үзе бизәргә тиеш. Дөнья матур, якты. Тик шул матурлык, шул яктылык белән файдалана белергә кирәк. М. Кәрим

— Ничек сез аларны аңлыйсыз?

— Димәк, тормыш- ул мәңгелек агач, тормыш- туктаусыз алга бару дигән сүз; тормышның матур вакытлары да, авыр вакытлары да була. Кеше үзенең тормышына үзе хужа.

-Бу афоризмнар белән ризалышасызмы?

— Нәрсә эшләргә алар безне әйрәтә? (тормышның матурлыгын, кыйммәтен белергә, гомернең кадерен белеп яшәргә, тормышның авыр шартларында да үзендә яшәү өчен көч табырга).

-Ә нәрсә була ул тормышның матурлыгын, кыйммәтен белү? (Матурлыкка соклана белү, кешеләргә, табигатькә һәрвакыт игътибарлы булу, әти-әниенә һәрвакыт шатлык бүләк итү,аларның кадерен белү, гаиләндә бәхетле булу, файда һәм шатлык китерә торган эшне таба белү)

— Бәхет төшенчәсен һәркем үзенчә аңлый. Бәхетле яшәү өчен, кемдер акча тели, кемгәдер гаилә кирәк, ә кайберәүләр сәламәтлекне өстен куялар.

— Ә сезнекенчә, балалар, бәхетле тормыш- нинди тормыш ул?(әни-әти, гаилән булу, кешенең яраткан эше булу, сәламәтлек)

— Дөрес.

Дөньялара яшәү рәхәт,

Туганнар бергә булса.

Гаилә учагы һәрвакыт

Безне җылытып торса!

— Әйе, дөньяларда яшәү рәхәт, гаилә бәхете булса, сәламәтле булсан. Сәламәт булсаң гына, байлыкка һәм уңышка ирешергә мөмкин.

— Ләкин тормыш гел бәхетле һәм бер кайгысыз гына булмый.

— Язмыш сиңа җылы елмайганда, кеше булып калу җиңел, ә менә киресенчә булганда, күпкә авыррак. (Франсуа де Ларошфуко)

— Әйе, тормышынын авыр вакытлары да була. Тормыш сынаулардан тора. Төрлебез төрлечә уза бу сынауларны . А аларны уңышлы уза белергә кирәк.Кешенең тормышында иң авыр сынау нинди икән? (гаиләңне, сәламәтлекне югалту)

—Ничек узаргасың бу сынауларны? Ә ничек безнең әби-бабаларыбыз сугыш вакытында ачлык, ялангачлык күреп, әни-әтиләрен, абый –апаларын югалтып, су тормышның авырлыкларына түзеп яшәгәннәр икән? Сез бу турада уйлаганыгыз бармы? Әби-бабайларыбыздан үрнәк алыйк.

-Язмышлар сынавына бирешмичә, тормышка гашыйк булып яшик,- дип язган язучыбыз Ф.Яруллин.

—Ничек анлыйсыз бу сүзләрне?

— Фәнис Яруллин 20 яшьтә турниктан егылып аяксыз(инвалид) булып кала. Аның тормышы туктап калган кебек була, ләкин ул үзендә көч табып, язмыш белән көрәшә башлый. Ул язарга өйрәнә, укый. Без исән-сау килеш укырга авыр дибез, ә ул? Ничек түзде икән?. » Ә безенең стәрлетамак спортсмены Ирек Зарипов-17 яшендә аяксыз кала. Аның Вакуверда параолимпиадада 4 алтын медаль яулаганына ышанып буламы? Менә кемнәрдән түземлелеккә, яшәргә өйрәнергә, үрнәк алырга кирәк . Исән-сау булып та, исәнлекнең кадерен белү кирәк.

«Тормыш -ул авыр арба,

Йөгем гел артып бара.

Арбам туктап калыр иде —

Мәхәббәт тартып бара, -дигән шигырь.

— Нинди мәхәббәт турында яза икән язучы? Тормышны ярату.

-Ә нәрсә була ул- тормышны ярату?

-Димәк, тормышны ярату- ул табигатькә, матурлыкка игътибарлы булу, кешеләрне ярату, гомернең кадерен белеп яшәү, тормыш әзерләгән сынауларны уза белү дигән сүз була.

Сыйныф сәгатебезгә йомгак ясарга вакыт та җитте.

Яратырга килдек без бу җиргә,

Яратмаган йөрәк яналмый;

Яратмаган йөрәк- йөрәк түгел,

Яналмаган йөрәк кирәк түгел,-

Яратмыйча безгә ярамый,- дип язган Роберт Миңнулин. Менә шул шигырь юллары белән сыйныф сәгатебезне тәмамлыйбыз. Тормышка гашыйк булыгыз, балалар. Рухыгыз нык булсын! Авырлыкларга баш имәгез! Авыр чакта әти-әниләрегезне, укытучыларыгызны ярдәмгә чакырырга кыенсынмагыз. Бүген сезгә ярдәм кирәксә, иртәгә сез ярдәм итәрсез!

— Балалар, сезгә фикерләрегез өчен, татарча дөрес итеп җавап биргәнегез өчен рәхмәт. Сау булыгыз.

Источник

Иҫке Собханғол дөйөм урта белем биреү мәктәбе

«Тикшерелде»: «Раҫланды»

Тәрбиәүи эштәр буйынса Мәктәп директоры

директор урынбаҫары

___________ ___________

Г. С.Аҙанғолова Г.М. Йомағолов

6-сы класстың класс етәксеһе

Алғазина Мәҙинә Илдар ҡыҙының

2017-2018 уҡыу йылына

тәрбиәүи эш планы

1.Класҡа психо-педагогик ҡылыҡһырлама һәм үткән уҡыу йылының тәрбиәүи эшенә анализ

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Һығымта:_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Үткән уҡыу йылына диагностик карта

№	Фамилияһы, исеме, атаһының исеме	Уҡыуға ҡарашы	Хеҙмәткә мөнәсә-бәте	Йөкмәтел-гән эшенә мөнәсәбәте	Иптәштә-ренә мөнәсәбәте	Һәләте	Тәртибе
1	Абдрахманов Илдар Данияр улы
2	Байморатова Гөлсибәр Айнур ҡыҙы
3	Ғәҙәмшин Данис Райман улы
4	Иманғолов Байегет Илгиз улы
5	Исламбаева Гөлдәниә Сәғит ҡыҙы
6	Ишбаева Алтынай Рәмил ҡыҙы
7	Ҡолмәнбәтов Морат Азат улы
8	Хәйруллина Рузилә Альберт ҡыҙы

Иҫкәрмә: уҡыусының фамилияһы ҡаршыһына класс етәксеһе ҡыҙыл түңәрәк эшләһә — был «һәйбәт», зәңгәр квадрат торһа — «уртаса», ҡара өсмөйөш булһа — «насар» тигәнде аңлата

3. 2017-2018 уҡыу йылына ҡуйылған маҡсаттар:

— тәрбиә эшен планлы рәүештә алып барыу;

белемгә ынтылыш үҫтереү, белем алыуҙа талаптарҙы көсәйтеү;
тырышлыҡ, ихтыяр көсө, үҙ аллы белем алыу кеүек сифаттарҙы үҫтереү;
матбуғатҡа ҡыҙыҡһыныу уятыу;

— уҡыусыларҙан йөкмәтелгән эште теүәл үтәүҙәрен талап итеү;

— һәләтле балаларҙы асыҡлау, улар менән планлы эш алып барыу;

— уҡыусыларҙы үҙаллылыҡҡа өйрәтеү, уларҙа әҙәп-әхлаҡ сифаттары тәрбиәләү;

— халыҡ педагогикаһы аша халҡыбыҙҙың ғөрөф-ғәҙәттәрен һеңдереү, тәрбиә эшенә ата-әсәләрҙе йәлеп итеү;

— ижади яҡтан һәләтле, интеллектуаль һәм мәҙәни үҫешкән шәхес тәрбиәләү;

— телен, илен, ауылын, тыуған мәктәбен һөйгән уҡыусылар тәрбиәләү, файҙалы шәхес булыу теләген үҫтереү, кешелә һәйбәт һәм насар сифаттарҙы айырырға өйрәтеү;

— фәнни эштәргә ынтылыш биреү, олимпиадаларҙа, ижади конкурстарҙа ҡатнашырға өндәү;

— кластың һәм мәктәптең сараларында актив ҡатнашыу, әүҙемлекте үҫтереү.

Көндәлек бурыстар:

— уҡыусыларҙың дәрескә йөрөшөн контролдә тотоу, дәрес ҡалдырған уҡыусыларҙың сәбәптәрен асыҡлау;

— уҡыусыларҙың уҡыу һәм тәртип торошон тикшереү, синыфтан тыш сараларҙа ҡатнашыуын күҙ уңында тотоу;

— синыфта көндәлек дежур итеүҙе ойоштороу, мәктәп буйынса дежурлыҡ итеүҙе контролдә тотоу, дежурлыҡ һөҙөмтәһе буйынса «Ҡармаҡ» гәзитен сығарыу;

— уҡыусыларҙан мәктәп формаһы кейеп йөрөүҙе талап итеү;

— китап-дәфтәрҙәр торошон контролдә тотоу;

— бүлмәләге температура режимын көн дә теркәп барыу;

— класс мөйөшөн тәртиптә тотоу, унда класс тормошон бөтә тулылығында сағылдырыу.

4. Тыуған йылдары һәм енестәре буйынса статистика

Тыуған йылдары	малайҙар	ҡыҙҙар	Бөтәһе
2005	4	3	7
2006	—	1	1

Бөтәһе			8

5. Милләте буйынса статистика

Милләте	Һаны	Гражданлығы бар/юҡ	Бөтәһе
Башҡорттар	8	РФ
Урыҫтар



Бөтәһе			8

6. Тәртибе буйынса иҫәптә торған балалар

Фамилияһы, исеме	Ҡайҙа иҫәптә тора	Сәбәбе

7. Кластың ата-әсәләр комитеты

№	Фамилияһы, Исеме, Атаһының исеме	Вазифаһы	Ҡайҙа эшләй
1	Исламбаева Гөлнур Зәкир ҡыҙы	Комитет рәйесе	Хужабикә
2	Абдрахманова Гүзәлиә Рәкит ҡыҙы	Комитет ағзаһы	Мәктәп
3	Ҡолмәнбәтова Сафия	Комитет сәркәтибе	Ауыл хакимиәте

8. Мәктәп ата-әсәләр комитеты

№	Фамилияһы, Исеме, Атаһының исеме	Вазифаһы	Ҡайҙа эшләй
1		Комитет рәйесе
2		Комитет ағзаһы
3		Комитет сәркәтибе

9. Кластың шефлыҡ иткән ветерандары

№	Фамилияһы, Исеме, Атаһының исеме	Ҡайҙа йәшәй
1
2
3

10. Класс активы

№	Фамилияһы, исеме	Йөкмәтелгән эш	Һайлаған түңәрәктәр, секциялар
1	Абдрахманов Ильдар	Хеҙмәт секторы
2	Байморатова Гөлсибәр	Староста ярҙамсыһы
3	Ғәҙәмшин Данис	Спортсектор
4	Иманғолов Байегет	Хеҙмәт секторы
5	Исламбаева Гөлдәниә	Сәскәләр үҫтереүсе
6	Ишбаева Алтынай	Староста
7	Ҡолмәнбәтов Морат	Уҡыу секторы
8	Хайруллина Рузилә	Китап торошон тикшереүсе

11. Һаулыҡ торошо

№	Фамилияһы, исеме	Тыуған йылы	Һаулыҡ төркөмө	Физик төркөм	Физкультуранан азат ителгәндәр
1
2
3
4
5
6
7
8

12. Уҡыусыларҙың ата-әсәләре тураһында мәғлүмәт

№	Фамилияһы, исеме	Ата-әсәһенең фамилияһы, исеме, атаһының исеме	Эш урыны	Йәшәгән урыны, телефоны	Ғаилә хәле (күп балалы, аҙ тәъмин ителгән, урта хәлле һ.б)
1	Абдрахманов Илдар	Адрахманова Гүзәлиә Абдрахманов Данияр	Мәктәп Мәҙәниәт йорто	Әтек ауылы, Урал,3-38-80	Күп балалы
2	Байморатова Гөлсибәр	Байморатова Эльвира Байморатов Айнур	Балалар баҡсаһы —	Әтек ауылы,Урал,40,3-18-12	Күп балалы
3	Ғәҙәмшин Данис	Ғәҙәмшина Альбина Ғәҙәмшин Райман	Хужабикә Эшҡыуар	Дуҫлыҡ урамы,3-38-98	Күп балалы
4	Иманғолов Байегет	Иманғлова Фирүзә Иманғолов Илгиз	Хужабикә —	Салуат Юлаев,90, 3-18-25	Күп балалы
5	Исламбаева Гөлдәниә	Исламбаева Гөлнур	Хужабикә	Дуҫлыҡ,20, 3-38-81	Урта хәлле
6	Ишбаева Алтынай	Ишбаева Нурзиә Ишбаев Рәмил	Эшҡыуарҙар	Урал урамы, 3-38-64	Урта хәлле
7	Ҡолмәнбәтов Морат	Ҡолмәнбәтова Сафия Ҡолмәнбәтов Азат	Ауыл хакимиәте —	Салуат Юлаев, 3-38-72	Күп балалы
8	Хәйруллина Рузилә	Хайруллина Әнүзә Абубакиров Ришат	Хужабикә —	Дуҫлыҡ,10а, 3-38-90	Күп балалы

13. Класс етәксеһенең эш йүнәлештәре һәм йыллыҡ эш планы

1-йүнәлеш «Әхлаҡи-эстетик тәрбиәләү»

Планлаштырыу Һөҙөмтәләре:

мораль тәртип ҡағиҙәләре һәм әхлаҡи нормалар, этик нормалар тураһында шул иҫәптән ғаилә мөнәсәбәттәре, быуындар араһында, төрлө социаль төркөмдәр вәкилдәре тураһында белем биреү;
үҙ-ара тиҫтерҙәр менән, өлкән һәм кесе балалар, өлкәндәр менән дөйөм ҡабул ителгән әхлаҡ нормаларына ярашлы әхлаҡи-этик эш тәжрибәһе.;
башҡа кеше тормошона битараф булмау, ауыр хәлдә ярҙам ҡулы һуҙыу.;
балалар йәмғиәтендә һәм дөйөм йәмғиәттә балаларҙың кире йоғонтоһона эмоциональ сағылыш күрһәтеү һәләте, үҙең һәм башҡалар ҡылған эштәрҙе әхлаҡи яҡтан анализлу;
ата-әсәләргә (законлы вәкилдәргә), өлкәндәргә ҡарата хәстәрлекле мөнәсәбәт күрһәтеү;
үҙ мәктәбеңдең һәм ғаиләңдең йолаларын белеү, уға һаҡсыл ҡараш тәрбиәләү.

Айҙар	Эшләнәсәк эштәр	Яуаплы	Планлашты-рылған ваҡыты	Башҡарылған ваҡыты
сентябрь	Белем байрамында ҡатнашыу.	Кл.етәксеһе	1аҙна
Синыфта дежурлыҡты ойоштороу	Кл.етәксеһе	Йыл әйләнәһенә
Уҡыусылар өсөн мәктәп ҡағиҙәләре менән танышыу, иҫкә төшөрөү.	Кл.етәксеһе	1 аҙна
Һин кеше араһында йәшәйһең – әңгәмә	Кл.етәксеһе	1 аҙна
Кәйеф нимә ул – синыф сәғәте	Кл.етәксеһе	2 аҙна
Бөтә донъя матурлыҡ көнө-класс сәғәте	Кл.етәксеһе	3 аҙна
Башҡорттарҙың милли йолалары	Кл.етәксеһе	4 аҙна
Октябрь	Ярҙамсыл, иғтибарлы булайыҡ тигән темаға түңәрәк өҫтәл	Кл.етәксеһе	1 аҙна
Һеҙ иң күркәм кеше икәнһегеҙ- уҡытыусыларҙы ҡотлау	Кл.етәксеһе	1 аҙна
Көҙгө бал байрамында ҡатнашыу	Кл.етәксеһе	2 аҙна
Әҙәплелек ҡағиҙәләре-класс сәғәте	Кл.етәксеһе	3 аҙна
Минең кесе Ватаным – класс сәғәте	Кл.етәксеһе	4 аҙна
Ноябрь	«4 ноябрь – Халыктар берҙәмлеге көнө»	Кл.етәксеһе	1 аҙна
Минең – яҡшы сифаттарым – класс сәғәте	Кл.етәксеһе	2 аҙна
«Әсәйем, булһын һиңә бүләгем!» Әсәйҙәр көнөн байрам итеү	Кл.етәксеһе	3 аҙна
Атай-әсәйгә ярҙам итеү – ҙур бурыс – класс сәғәте	Кл.етәксеһе	4 аҙна
Декабрь	Класс с. Рәсәй конституцияһы көнө	Кл.етәксеһе	1 аҙна
	Класс сәғ. “Хеҙмәт аша – бәхеткә юл”- төрлө һөнәрҙәр менән танышыу	Кл.етәксеһе	2 аҙна
	“Ғаиләм – ҡәлғәм” – класс сәғәте	Кл.етәксеһе	3 аҙна
	Яңы йылға синыф бүлмәһен биҙәү	Кл.етәксеһе	Ай барышында
	Яңы – 2018 йыл, рәхим ит!» Яңы йылды ҡаршылау, байрамда сығыш яһау	Кл.етәксеһе	4 аҙна
Ғинуар	Ут дуҫта, дошманда- класс сәғәте	Кл.етәксеһе	1 аҙна
	“Эскелек,наркомания – насар ғәҙәт”	Кл.етәксеһе	2 аҙна
	Өлкәндәрҙе хөрмәт итәбеҙ – кл.сәғәте	Кл.етәксеһе	3 аҙна
	“Кәрәҙле телефон- сәләмәтлек дошманымы”кл.сәғәте	Кл.етәксеһе	4 аҙна
Февраль	Кл.сәғәте “Уҡыған – ил төҙөр.”	Кл.етәксеһе	1 аҙна
	Кл.сәғәте “Атайҙар – донъя тотҡаһы”	Кл.етәксеһе	2 аҙна
	Кл.сәғәте Туған телем – беҙҙең хазина	Кл.етәксеһе	3 аҙна
	Кл.сәғәте Хәрәкәттәрҙе регулировҡалау	Кл.етәксеһе	4 аҙна
Март	Кл.сәғәте Әсәйем — өләсәйем	Кл.етәксеһе	1 аҙна
	Кл.сәғәте Күп уҡыған – күп белер	Кл.етәксеһе	2 аҙна
	Кл.сәғәте Ер һәм һыу беҙҙең байлыҡ	Кл.етәксеһе	3 аҙна
	Кл.сәғәте Милли байрамдар, ғөрөф-ғәҙәттәр	Кл.етәксеһе	4 аҙна
Апрель	12 апрель Космонавтика көнө – кл.сәғәте	Кл.етәксеһе	1 аҙна
	Башҡортостаныбыҙҙың тарихи урындары – кл.сәғәте	Кл.етәксеһе	2 аҙна
	Сәләмәт кеше – сәләмәт милләт – кл.сәғәте	Кл.етәксеһе	3 аҙна
	Ҡоштар – беҙҙең дуҫтар	Кл.етәксеһе	4 аҙна
Май	Шәжәрәңде беләңме?	Кл.етәксеһе	1 аҙна
Бер кемдә, бер нәмә лә онотолмай	Кл.етәксеһе	2 аҙна
Ҡунаҡ хөрмәтләү	Кл.етәксеһе	3 аҙна
Мин тормошто яратам! Йәйге ял алдынан инструктаж.	Кл.етәксеһе	4 аҙна

2-се йүнәлеш «Гражданлыҡ-патриотик тәрбиә»

Планлаштырған һөҙөмтәләр:

Тыуған ил яҙмышын нығыраҡ аңларға, үҙе һәм уны уратҡан йәмғиәт өсөн яуаплы ысынбарлыҡты тойорға, тормош ҡорорға әҙер һәм һәләтле, замандың лайыҡлы кешеләре булыуҙы аңлау өсөн мәктәптә гражданлыҡ-патриотик тәрбиә системаһы булдырылған.

Үҙен ватандың һәм граждандар йәмғиәтенең бер өлөшө тип аңлаусы , түбәндәге компетенцияларҙы үҙләштереүсе булып, мәктәптә шәхес формалаша:

Рәсәйгә, үҙ халҡыныңа, үҙ республикаңа, ватаныңа, мәҙәни-тарихи мираҫыңа, дәүләт символикаһына, рәсәй федерацияһы закондарына, туған телеңә, халыҡ традицияларына, оло быуын вәкилдәренә ҡарата рухлы ҡараш;
Гражданлыҡ йәмғиәте институты тураһында, дәүләт ҡоролошо һәм рәсәй йәмғиәтенең социаль структураһы, илдең тарихының иң әһәмиәтле биттәре, республиканың этник мәҙәни традициялары һәм ҡаҙаныштары, патриотик һәм гражданлыҡ бурыстарҙы үтәү тураһында миҫал һәм белем;
граждандар йәмғиәте тәжрибәһен , милли мәҙәниәте һәм тарихы ҡиммәттәрен төшөнөү;
граждандар һәм үҙ-ара эш тәжрибәһе, илһөйәр позицияһы ҡиммәттәрен төшөнөү;
мәҙәни ара коммуникациялары һәм социаль тәжрибә;
Граждандарҙың, ғаиләләрҙең, иптәштәрҙең, кеше хоҡуҡтары һәм бурыстары тураһында белеме.

Айҙар	Эшләнәсәк эштәр	яуаплы	Планлашты-рылған ваҡыты	Башҡарылған ваҡыты
сентябрь	“Өйҙә һәм мәктәптә хәүефһеҙлек ҡағиҙәләре”		01.09
Террорлыҡҡа ҡаршы әңгәмә		01.09
Класта һәм мәктәптә дежурлыҡ, терпе газетаһын сығарыу		Дежур иткәндә
Яңы килгән уҡыусылар менән әңгәмә, мәктәптең уставы һәм ҡағиҙәләре менән танышыу		Ай эсендә
«Тыуған яғымдың үткәне һәм бөгөнгөһө». Мәктәп музейына сәйәхәт		3 аҙна
	Кластарҙа актив һайлау		1 аҙна
Октябрь	Өлкәндәргә бүләк әҙерләү		1 аҙна
Уҡытыусыларҙы ҡотлау		1 аҙна
Рәсәй Федерацияһы һәм Башҡортостантан Республикаһы символикаһы тураһында һөйләшеү		2 аҙна
Синыфта көндәлек дежурҙы ойоштороу		Ай буйы
	Дежурлыҡ буйынса отчет яһау, терпе сығарыу		3 аҙна
Ноябрь	Юл хәүефһеҙлеге ҡағиҙәләре		1 аҙна
	Район конкурстарына әҙерләнеү		Ай буйы
	Дежурлыҡ һөҙөмтәһе буйынса отчет яһау, терпе гәзитен сығарыу		3 аҙна
Декабрь	Хоҡуҡ боҙоуҙарҙы иҫкәртеү буйынса әңгәмә		1 аҙна
	Бөтә донъя тәмәкенән баш тартыу көнө		2 аҙна
	Дежурлыҡ һөҙөмтәһе буйынса отчет яһау, терпе гәзитен сығарыу		3 аҙна
	Боҙ ҡаласыҡтары конкурсында ҡатнашыу		3 аҙна
Ғинуар	Үҙебеҙҙе мәктәп ашханһында нисек тотабыҙ? әңгәмә		1 аҙна
	Нимә ул яҡшы, нимәул насар әңгәмә		2 аҙна
	Дежурлыҡ һөҙөмтәһе буйынса отчет яһау, терпе гәзитен сығарыу		3 аҙна
Февраль	Йәгеҙ әле малайҙар		3 аҙна
	Строй һәм йыр смотры		2 аҙна
	Локаль һуғыш ветерандары менән осрашыу		3 аҙна
Март	Мин тормошто һайлайым әңгәмә		1 аҙна
	Уҡыу буйынса әңгәмә алып барыу		Ай дауамына
	8 март байрамы тураҙында әңгәмә		1 аҙна
	Дежурлыҡ һөҙөмтәһе буйынса отчет яһау, терпе гәзитен сығарыу		3 аҙна
Апрель	Бөтә донъя сәләмәтлек көнө		1 аҙна
	2 апрель—Халыҡтар берҙәмлеге көнө		1 аҙна
	Мәктәп янындағы обелискты тәртипкә килтереү		4 аҙна
	Дежурлыҡ һөҙөмтәһе буйынса отчет яһау, терпе гәзитен сығарыу		3 аҙна
Май	1Май-Яҙ һәм Хеҙмәт байрамы.		1 аҙна
9 Май—Бөйөк Еңеүгә йыл. Парадта ҡатнашыу.		2 аҙна
Дежурлыҡ һөҙөмтәһе буйынса отчет яһау, терпе гәзитен сығарыу		3 аҙна

3-сө йүнәлеш Физкультура-һауыҡтырыу тәрбиә

Планлаштырыу һөҙөмтәләре:

Мәктәптә предметлы-үҫтереүсе мөхитте булдырылған, ул уҡыусыларҙың физик кимәлен күтәрергә булышлыҡ итә, социаль һәм психик һаулығын нығыта; хеҙмәт һәм оптималь ял режимы һаҡлана. Балалар, педагогтар һәм ата-әсәләр артабанғы тормоштоң төп факторы булараҡ, үҙ һаулығына аңлы рәүештә ҡарай.

Формалашыусы компетенциялар:

үҙ һаулығыңа ҡарата һаҡсыл мөнәсәбәт, шулай уҡ яҡын кешең һәм башҡа кеше һаулығын ҡайғыртыу;
физик-ара бәйләнеш , әхлаҡи, психологик, психик һәм социаль-психологик кеше һаулығы, кешенең әхлаҡи сәләмәтлеген һаҡлау, әхлаҡи һәм мөһимлеге тураһында белем;
һаулыҡ һаҡлау тәжрибәһе буйынса шәхси эшмәкәрлек;
физкультура һәм спорттың кеше һаулығы өсөн әһәмиәте, уның белеме, хеҙмәте һәм ижады тураһында белем;
компьютер уйындарының, телевидениеның, рекламаларҙың кеше һаулығына кире йоғонтоһо тураһында белем.

Айҙар	Эшләнәсәк эштәр	яуаплы	Планлашты-рылған ваҡыты	Башҡарылған ваҡыты
Сентябрь	“Сәламәт ғаиләлә- сәләмәт балалар” дәрестәрҙә, тәнәфестә, өйҙә зарядкалар эшләү	Физкультура уҡытыусыһы, класс етәкселәре	Ай дауамында
Сәләмәтлек көнөндә актив ҡатнашыу	Физкультура уҡытыусыһы, класс етәкселәре	Ай дауамында
Физкульминуткалар үткәреү.	Физкультура уҡытыусыһы, класс етәкселәре	Ай дауамында
Октябрь	Саф һауала хәрәкәтле уйындар уйнау.	Физкультура уҡытыусыһы, класс етәкселәре	Ай дауамында
«Дөрөҫ тукланыу серҙәре» тигән темаға әңгәмәләр үткәреү	Физкультура уҡытыусыһы, класс етәкселәре	Ай дауамында
Физкульминуткалар үткәреү.	Физкультура уҡытыусыһы, класс етәкселәре	Ай дауамында
Ноябрь	Каникул алдынан хәүефһеҙлек ҡағиҙәләрен ҡабатлау	Физкультура уҡытыусыһы	Ай дауамында
	Медицина күҙәтеүе үтеү, прививкалар эшләтеү.	Физкультура уҡытыусыһы, класс етәкселәре	Ай дауамында
	Физкульминуткалар үткәреү.	Физкультура уҡытыусыһы	Ай дауамында
Декабрь	Саф һауала хәрәкәтле уйындар уйнау.	Физкультура уҡытыусыһы	Ай дауамында
Физкульминуткалар үткәреү.	Физкультура уҡытыусыһы	Ай дауамында
Саңғыла йөрөргә сығыу	Физкультура уҡытыусыһы	Ай дауамында
Ҡышҡы боҙҙа үҙеңде нисек тоторға әңгәмә	Физкультура уҡытыусыһы	Ай дауамында
Ғинуар	Зона, район күләмендәге спорт ярыштарында ҡатнашыу	Физкультура уҡытыусыһы	Ай дауамында
	Медицина күҙәтеүе үтеү, прививкалар эшләтеү.	Физкультура уҡытыусыһы	Ай дауамында
	Сана, саңғыла шыуыу	Физкультура уҡытыусыһы	Ай дауамында
Февраль	Спорттың икеаҙналығында ҡатнашыу	Физкультура уҡытыусыһы	Ай дауамында
Күңелле старттар ярышы.	Физкультура уҡытыусыһы	Ай дауамында
	Зона, район күләмендәге спорт ярыштарында ҡатнашыу	Физкультура уҡытыусыһы	Ай дауамында
Март	Әңгәмә. “Һаулыҡ—ҙур байлыҡ”	Физкультура уҡытыусыһы	Ай дауамында
	Саф һауала хәрәкәтле уйындар уйнау	Физкультура уҡытыусыһы	Ай дауамында
Апрель	Сәләмәтлек иленә сәйәхәт. Тән тиреһе.	Физкультура уҡытыусыһы	Ай дауамында
	Зона, район күләмендәге спорт ярыштарында ҡатнашыу	Физкультура уҡытыусыһы	Ай дауамында
Май	Саф һауала хәрәкәтле уйындар.	Физкультура уҡытыусыһы	Ай дауамында
	Физкульминуткалар үткәреү.	Физкультура уҡытыусыһы	Ай дауамында

4—се йүнәлеш Уҡыусылар араһында хоҡуҡ боҙоуҙар өҫтөндә эш, хоҡуҡи тәрбиә һәм социаль профилактика

Планлаштырған һөҙөмтәләр:

Мәктәптә уҡыусыларҙың уҡыу һәм тәрбиә эштәре буйынса тәртибен формалаштырыу һәм хоҡуҡи мәҙәниәтен формалаштырыуға булышлыҡ итеү законы саҡыра. Һөҙөмтәлә белем биреү учреждениелары уҡыусылары белергә тейеш :

— хоҡуҡ өлкәһендә белем һәм закондар системаһына эйә булыу, ошо белемде файҙалана белеү;
— закондарҙы һәм хоҡуҡтарҙы белеү һәм хөрмәт итеү;
— дәүләт һәм мораль закондар буйынса йәшәү;
— закон буйынса йәшәү (мөмкин тиклем хоҡуҡ тәртибен һаҡлау ), ижады закон сығарыуҙа әүҙем ҡатнашыу;
— йәмәғәт тормошоноң бөтә өлкәләрендә лә толерантлы булыу;
— тормош әхлаҡи ҡиммәттәрҙе аңлау: яуаплылыҡ, намыҫ, бурыс, ғәҙеллек.

Профилактика эштәре алып барыу айҡанлы, бәлки, хоҡуҡ боҙоусы уҡыусылар һаны кәмер, һөҙөмтәлә, ҡылынған енәйәт, шулай уҡ балиғ булмағандар эштәре буйынса бүлексәлә иҫәптә торғандар ҙа һирәгәйер

Айҙар	Эшләнәсәк эштәр	яуаплы	Планлашты-рылған ваҡыты	Башҡарылған ваҡыты
Сентябрь	Хәүефһеҙлек ҡағиҙәләре менән танышыу, инструктаждар үткәреү	Класс етәксеһе	2 аҙна
“Ут менән һаҡ бул”,	Класс етәксеһе	3 аҙна
«Юлда йөрөһәң бул өлгөр, бел һин юл ҡағиҙәһен” класс сәғәте	Класс етәксеһе	4 аҙна
Октябрь	“Я имею право”( әңгәмә)	Класс етәксеһе	1 аҙна
“Сигналы светофора и регулировщика”	Класс етәксеһе	3аҙна
Ноябрь	“Балаларҙың хоҡуҡтары һәм бурыстары”(әңгәмә)	Класс етәксеһе	2 аҙна
Көҙгө каникул осорона инструктаж үткәреү	Класс етәксеһе	1 аҙна
“Элементы улиц и дорог” Класс сәғәте	Класс етәксеһе	1 аҙна
Декабрь	Юл йөрөү ҡағиҙәләре. “Элементы улиц и дорог”	Класс етәксеһе	2 аҙна
	Ҡышҡы каникул осорона инструктаж	Класс етәксеһе	4 аҙна
Ғинуар	Әңгәмә. “ Нимә ул яҡшы, нимә ул насар?”	Класс етәксеһе	3 аҙна
Февраль	Юл йөрөү ҡағиҙәһе. ”Правила перехода улиц и дорог”	Класс етәксеһе	1 аҙна
	21 февраль—Халыҡ –ара туған тел көнө	Класс етәксеһе	3 аҙна
Март	Әңгәмә. “Я выбираю жизнь”	Класс етәксеһе	1 аҙна
Яҙғы каникул осорона хәүефһеҙлек буйынса инструктаж	Класс етәксеһе	3 аҙна
	Класс етәксеһе	1 аҙна
Апрель	Юл йөрөү ҡағиҙәләрен өйрәнеү	Класс етәксеһе	2 аҙна
Май	Балаларҙың йәйге ялдарын дөрөҫ ойоштороу тураһында ата-әсәләр менән әңгәмә	Класс етәксеһе	4аҙна

5-се йүнәлеш Экология, хеҙмәт тәрбиәһе һәм һөнәри ориентация Планлаштырған һөҙөмтәләр:

ижадҡа һәм хеҙмәткә , хеҙмәт кешеләренә, кешелеккә, Рәсәйҙең хеҙмәт ҡаҙаныштарына, егәрлелеккә һаҡсыл мөнәсәбәт;
уҡыу хеҙмәтенә ижади һәм һаҡсыл мөнәсәбәт;
төрлө һөнәрҙәр тураһында белем;
тиңдәштәрең , өлкәндәр менән ижади хеҙмәттәшлек;
әхлаҡиә хеҙмәт нигеҙен, ижадты, яңынан төҙөүҙе аңлау;
йәмәғәт эшмәкәрлегенең төрлө төрҙәренән файҙалы тәжрибә алыу;
үҙенә һәм балаларға уңайлы, ҡыҙыҡлы, иң оҫта ижади эшмәкәрлектең төрлө төрҙәрен, ихтыяждарын сағылдырау;
танып белеү һәм практик, файҙалы йәмәғәт эшмәкәрлеге, бойомға ашырыу һәм социаль ижадҡа ҡарата мотивация.

Айҙар	Эшләнәсәк эштәр	Яуаплы	Планлашты-рылған ваҡыты	Башҡарылған ваҡыты
Сентябрь	Көҙгө урманға экскурсия.	Кл.етәксеһе
Класта дежурлыҡ ойоштороу.	Кл.етәксеһе
Мәктәп баҡсаһында көҙгө уңышты йыйып алыуҙа ҡатнашыу.	Кл.етәксеһе
Вазифалар бүлешеү.	Кл.етәксеһе
	Кл.етәксеһе
Октябрь	Көҙгө йәрминкәгә әҙерләнеү	Кл.етәксеһе
Көҙгө таҙартыу өмәһендә ҡатнашыу.	Кл.етәксеһе
“Тәбиғәтте һаҡлау һәр кемдең изге бурысы”	Кл.етәксеһе
Ноябрь	“Тәбиғәтте һаҡлау һәр кемдең изге бурысы” Класс сәғәте	Кл.етәксеһе
	Класс бүлмәһен ҡышҡы миҙгелгә әҙерләү	Кл.етәксеһе
Ҡышлаусы ҡоштарға тағараҡтар эшләү	Кл.етәксеһе
	Кл.етәксеһе
Декабрь	Ҡышлаусы ҡоштарға ем һалыу	Кл.етәксеһе
	Боҙло әкиәт” –ҡарҙан фигуралар. Класты Яңы йылға биҙәү.	Кл.етәксеһе
Урманға сәйәхәт “Ҡарҙағы эҙҙәр”.	Кл.етәксеһе
Ғинуар	Ҡоштарға емдәр һалыу, класты йыйыштырыу.	Кл.етәксеһе
Февраль	“Урманда” (әңгәмә)	Кл.етәксеһе
	Ҡышҡы урманға сәйәхәт	Кл.етәксеһе
	Класс бүлмәһен йыйыштырыу, гөлдәрҙе тәрбиәләү	Кл.етәксеһе
Март	Гөлдәр тәрбиәләйбеҙ(әңгәмә)	Кл.етәксеһе
	Экологик минут. Тәҙрә төбөндә тәҗрибә үткәреү. ”Фасоль үҫентеһенең тишелеп сығыуы һәм үҫеүе”	Кл.етәксеһе
Апрель	Мәктәптең тирә-яғын, баҡ-саны таҙартыу	Кл.етәксеһе
Май	Обелиск тирәһен таҙартыу, сәскәләр ултыртыу.	Кл.етәксеһе
	Мәктәп яны тәҗрибә участогында эшләү.	Кл.етәксеһе
	Урман-йылға буйҙарына экскурсияға барыу, таҙартыу өмәләрендә ҡатнашыу.	Кл.етәксеһе

6-се йүнәлеш «Ата-әсәләр менән эш»

Эшмәкәрлектең йүнәлеше: Ата-әсәләр йәмғиәте менән үҙ-ара бәйләнеш

Бурыстар: Ата-әсәләр өсөн педагогик уҡыуҙар ойоштороу, уларҙы мәктәптең тәрбиәүи һәм йәмғиәт эштәренә йәлеп итеү.

Айҙар	Эшләнәсәк эштәр	яуаплы	Планлашты-рылған ваҡыты	Башҡарылған ваҡыты
Сентябрь	Укыусыларҙың ғаилә хәле, мәктәпкә әҙерлеге менән танышыу	Кл.етәксеһе
Ата-әсәләр йыйылыштары	Кл.етәксеһе
Октябрь	Ата-әсәләр менән Дневник.ру аша бәйләнеш булдырыу	Кл.етәксеһе
	Ата-әсәләр тураһында мәғлүмәт туплау, өй эштәрен әҙерләү буйынса ата- әсәләр менән һөйләшеү	Кл.етәксеһе
Ноябрь	Ата-әсәләр менән каникулдарҙы планлаштырыу	Кл.етәксеһе
	Ата-әсәләр менән Дневник.ру аша бәйләнеш булдырыу	Кл.етәксеһе
Декабрь	Ата-әсәләр менән Яңы йыл байрамдарын үткәреү	Кл.етәксеһе
Ғинуар	Каникулдарҙы планлаштырыу	Кл.етәксеһе
	Атай, әсәй һәм мин – спорт һәйгән ғаилә	Кл.етәксеһе
Йомшағыраҡ уҡыусыларҙың ата-әсәләре менән һөйләшеү. “Бала тәрбиәләүҙә ғаиләнең роле” Ата-әсәләр йыйылышы.	Кл.етәксеһе
Февраль	Ватанды һаҡлаусылар көнөнә атайҙарға концерт күрһәтеү, бүләкләү, атайҙар менән “Күңелле старттар»	Кл.етәксеһе
Ата-әсәләр менән Дневник.ру аша бәйләнеш булдырыу	Кл.етәксеһе
Март	Әсәйҙәр алдында концерт ҡуйыу, бүләкләү.	Кл.етәксеһе
	“Уҡыусы мөйөшөндә ниҙәр бар”(өйҙәрҙә булыу)
Апрель	Ата-әсәләр йыйылышы. ”Бала ни өсөн алдай?”	Кл.етәксеһе
	Ата-әсәләр менән Дневник.ру аша бәйләнеш булдырыу
Май	Өйҙә дәрес әҙерләгәндә ярҙам итеү— ата-әсәнең роле	Кл.етәксеһе
Ата-әсәләр менән Дневник.ру аша бәйләнеш булдырыу	Кл.етәксеһе

Ата-әсәләр йыйылышының тематик планы:

№	Тема	Планлаштырылған ваҡыты
1	Ғаиләлә әҙәплелек тәрбиәһе	Октябрь
2	Бала тәрбиәләүҙә ғаиләнең роле”	Февраль
3	Бала ни өсөн алдай?”	Апрель
4	Өйҙә дәрес әҙерләгәндә ярҙам итеү— ата-әсәнең роле	Май

Источник

Сценарий “ Мин яратам сине туган жирем!” посвящённый 100-летию образования республики Башкортостан.

Хор «Башкортостан тыуган ерем»

1. Башкортостан – тыуған ерем минең,

Тирмә-тирмә һинең таузарың

Шул таузарзы алтын-көмөш итер

Туган халкым, еңеп аһ-зарын.

Тыуған ерем-тыуған төйәгем-

Башҡортостан һине һөйәмен.

Күпме быуат ғүмер кисергәнһең,

Ни тойғандыр һинең йөрәгең?

2.Башкортостан-мой край родной

Горжусь и радуюсь тобой

Твои долины ,реки и поля

Все -это ты любимая земля

Под солнцем счастья славься и сияй

Мой благодатный и цветущий край

3.(стихи по удмурдский)

1.Хәйерле кич, һаумыһығыҙ, ҡәҙерле дуҫтар!

2.Здравствуйте дорогие друзья и уважаемые гости.

3.Дьеч буресь гажано эшьес!

1.Башҡортостандың 100 йыллығына арналған “Тыуған ерем Башҡортостан!” фестивале айҡанлы әҙерләнгән эстафета тапшырыу сығышыбыҙҙы башлайбыҙ.

Беҙҙең сәләмдәребеҙҙе ҡабул итегеҙ, дуҫтар!

2. Сегодня у нас праздник, праздник песни и танца. И наш сегодняшний концерт посвящен 100летию образования республики Башкортостан. Для вручения штандарта на сцену приглашаются главы сельских поселении Кудашевский сел.сов.Габсалямов Азат Финаратович и Ялгызнаратовский сел.сов.Фатихов Рафкат Назифович.Просим вас на сцену.

(хор чыгып китэ)

1.Беззен кыззар бейегэндэ,

Башкалар ары торhон.

Баскан ерзэ ут сыгарган

Кыззар майзанда богон.

2 Наша любимая республика похожа на молодую стройную девушку- красавицу, такие же, как наши девушки .Они принесли в подарок башкирский народный танец, встречаем…

1.Күп милләтле Башҡортостан дәүләте быйыл республика булып ойошторолоуының 100 йыллығын билдәләй. Был ваҡиғаның башы илебеҙҙәге Граждандар һуғышының киҫкен мәлдәренә тап килә.

Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында ла республикабыҙ халҡы һынатмай. Фронтты ҡорал, аҙыҡ-түлек, кейем –һалым менән тәьмин итеүгә патриотик рухлы, еңеүгә ышанған Башҡортостан халҡы ҙур өлөш керетә.

hугыш кырзарында ятып калган ауылдаштарыбыззын якты истэлегенэ йыр янгырай.

«Кайту» Луиза Батыр-Болгари кое . Марсель.Галиев hуззэре.

2.Как не любить тебя Башкирия моя (за сценой)

Богата ты лесами,хлебом,сладким медом.

К тебе ведь надо относиться трепетно,любя

Чтоб ты цвела и благоухала с каждым годом

Дорогие зрители вам предлагаем отрывок из спектакля Мустая Карима «Страна Айгуль»

2.Танцы испанские — символ Свободы,
Страсти и ритма глубинной природы.
Сила дуэнде — явление духа,
Переживание ритма и звука!

1.Испан кыззарынын дэртле биюен карагыз.

2.Столицей Башкортостана является город Уфа с населением более 1 миллиона человек. С каждым годом город Уфа становится все краше и благоустроенным.И эта песня «Уфа юкэлэре» Муз.и Сл. Рима Хасанова звучит в честь нашей родной Башкирии. Поет мужской вокальный ансамбль «Эри»

1.hеззен каршыгызза «Мирас» фольклор торкомо, «Акбай шишмэсе янында».

1. Дустар менән бер йыйылып

Ултырыуы ни тора.

Хәлдәр белеп бер hөйләшсәң

Байрам куэк тойыла -тип ерлай беззен кунак кызыбыз Альбина Сэгитова.Урал Солтанов кое Анна Попова hуззэре.. Алкыштар менэн каршы алыгыз дустар.

2.Вся наша жизнь — прекрасный танец.
Вся наша жизнь — калейдоскоп.
Давайте танцем наслаждаться
Без лишних фраз, без лишних слов.

Удмуртский народный танец. Руководитель Лилия Шамсиярова.

1. «Лэйсэн» Хатын-кыззар вокал ансамбле чыгышын карагыз , «Тыуган авылым»,Сара Садыкова кое,Мостафа Ногман hуззэре.Етэксеh Алсу Кэримова.

1. «Пташечка»,Муз. и Сл. Народная. Поет Зульфия Такиева. Встречайте.

1. Эх, русский танец – загляденье!
Взорвется вширь и в высоту,
Он всем покажет, без сомненья,
Души Российской широту.

2.Прекрасна наша республика не только очаровательной природой, красивыми песнями, но и прекрасными народными танцами. Перед вами русский народный танец. Встречаем наших танцоров бурными аплодисментами!!! (аплодисменты зала).

1.Узенен монлы тавышын булэк итэ Венера Ахмадуллина.

Шамиль Тимербулатов кое .Роберт .Миннулин hуззэре. «Кайда сон сез 18,19,20»

2.Слышу я напев родной,

Звонкий мой Башкортостан,

Образ твой всегда со мной,

Светлый мой Башкортостан.

Вас поздравляют вокальный инструментальный ансамбль «Кордон»,Руководитель Вакиль Шарифьянов.(песни и авторы???????)

1.Йырлай Алсу Кэримова «Энкэем куззэре»,Зофэр Хэйретдинов кое.Асхар Кашфуллин hуззэре.

2.Многие поэты и писатели воспевали нашу Республику в своих стихах. Предлагаем вам стихотворение Мустая Карима « Каен яфрагы »,читает Зиля Шафигина.

1.На сцене ансамбль народных инструментов ,попурри на башкирские и татарские мелодии. Руководитель Ахмадуллина Венера Ангамовна.

1.Камиль Хэйруллин башкаруында йыр тынлагыз «Ак кул»,

Фэрит Хатипов. Кое,Геннадий Минаев hуззэре.

2.И кружится, кружится наша планета,

Ладонями солнца она обогрета.

И греют планету намного теплей

Улыбки и смех очень многих детей.

Ведь правда, друзья, хорошо на планете,

Когда на планете хозяева – дети!

Встречайте самых маленьких, но уже таких взрослых …

(все выходит)

1.Бөгөн беҙ ғәзиз Тыуған илебеҙ – Башҡортостаныбыҙ, уның гүзәл тәбиғәте, киң күңелле халҡы, яғымлы, моңло теле, һоҡланып бөтә алмаҫлыҡ матурлығы, байлығы тураһында дан йырланыҡ. Башҡортостандың иң ҙур байлығы – уның халҡы. Киләсәктә лә ошо күркәм илдең ҡәҙерен белеп, татыулыҡта, дуҫлыҡта йәшәйек!!!

2. Сегодня мы говорили о нашем родном Башкортостане, о его бескрайних просторах, о бесчисленных богатствах, которые нам с вами беречь и преумножать. А самое большое богатство Башкортостана это его люди. И пусть на твоей земле, Башкортостан, всегда процветает мир и дружба, пусть хватит места для всех народов, населяющих этот удивительный край!

1.(стихи по башкирский)

2.Дорогие друзья! Желаем вам здоровья, мирного неба, счастья. Чтобы наша родная республика стала еще богаче, краше, мы с вами должны лучше учиться и трудиться. С юбилеем тебя, родная Республика!

3.(стихи по удмурдский)

Вместе: Мира, добра, процветания нашей республике! Досвидания, до новых встреч!!!

Источник

Яратҡанға… үлтерәм (хикәйә)

Психикаһы ныҡ булған 18 йәштән өлкәнерәктәр өсөн. Балаларға уҡыу тыйыла!
Уның менән ҡосаҡлашып, бергә иланыҡ – ҙур һәм бәләкәй ике ҡатын. Аҙаҡ ул, тормошонан уңған, юғары уңыштарға өлгәшкән, данлы исемдәргә лайыҡ булған белдекле доктор, мине, ябай маникюр һәм педикюр оҫтаһын, цейлон сәйе менән һыйланы. Ҡатырағын да тәҡдим иткәйне лә, мин баш тарттым. Хатта дауа сифатында ла өгөткә күнмәнем…

Яратҡанға… үлтерәм (хикәйә)

ЯРАТҠАНҒА… ҮЛТЕРӘМ (ХИКӘЙӘ). БАНЫУ ҠАҺАРМАНОВА

Психикаһы ныҡ булған 18 йәштән өлкәнерәктәр өсөн. Балаларға уҡыу тыйыла.

Мәңге йәш килеш ҡалған, ҡурҡыныс сиргә ҡаршы һуңғы һулышынаса батырҙарса көрәшкән Әлиә һеңлем иҫтәлегенә.

Мин уны үлтерергә булдым. Еңел генә, ауыртындырмай. Нескәлектәре тураһында уйлағас, эште еренә еткереп ҡуйырға мөмкин. Ана шуныһы иң ҡыйыны ла инде.

Сөнки уны үлтергәс, үҙем дә йәшәй алмаҫ инем. Тимәк, бер юлы ике ҡуяндың ҡойроғон тоторға – ике бер туғандың йәнен күккә осорорға кәрәк. Уның, һеңлемдең, һәм үҙемдекен.

Ә мин тормошто яратам. Ныҡ-ныҡ! Иртән, ғәҙәтемсә төшкә етәрәк, уянып, йылы урындан тормай, иркәләнеп кирелеп-һуҙылырға, тәҙрәнән күккә ҡарап онотолоп ятырға яратам. Үҙемә үҙем йылмайырға. Төрлө холоҡло күк йөҙөнә, ҡайнар ҡояшҡа, наҙлы елгә, ҡабатланмаҫ ҡар бөртөктәренә, йылғыр ямғыр тамсыларына, йәшел үләнкәйҙәргә, елпелдәк күбәләктәргә, үткенселәргә лә йәлләмәй һөйөү йылмайыуын бүләк итәм… Ҡосаҡлашырға яратам! Көслө ағастарҙы ҡосаҡларға. Сафлыҡ бөрккән балаларҙы ҡосағыма алырға. Тоғролоҡтоң үҙе булған эттәрҙе лә ҡосаҡлайым ғына! Наҙға сарсаған ололарҙы ҡосаҡлаһам да йән рәхәте миңә. Иң татлы мәлдәр шул. Мине “ҡырағай” тигән булалар. Хаталаналар. Ни бары миңә бала саҡта ҡосаҡлау етмәгән. Шуға ла сәйерерәк булып үҫкәнмен. Хәйер, бәлки, әйтмәксе лә, бер аҙ ҡырағайыраҡмындыр ҙа: яңылыштан ғына ла яттарҙың иңбаштары, терһәктәре, ҡулдары тейеп китһә, уйлап та өлгөрмәйенсә яуапҡа йә тибә, йә һуға алам. Уның ҡарауы үтә көләкәсмен. Йылмайыуыма кешеләрҙең йә аптырап, йә күпселектә йәне көйөп ҡарап үткәнен йыш һиҙәм. Ҡараштары: “Сирле инде әллә?!” — тигәнде ярып һала.

Гелән киң йылмайып, күкте иңләп йөҙгән болоттарҙан, осҡан ҡоштарҙан, яҡтылыҡҡа тартылған ағастарҙың баштарынан күҙҙе алмай, уҫал ҡараштарға иғтибар ҙа итмәйем. Башҡаларға өҫтән төкөрөп ҡараған текә әҙәм булғанға түгел. Юҡ-юҡ, эрелектең “э” хәрефе лә миндә урын тапмаған. Ни бары яуыз, көнсөл, ике йөҙлө бәндәләрҙең ҡағылыуынан нескә күңелемде бар хәлемсә һаҡларға ынтылыуым. Ундайҙар һәр замандарҙа ла етерлек булған, минең өлөшкә лә эләктеләр.

Ғәжәп инде, ер шары ҡояш тирәләй күпме тапҡыр әйләнһә лә, кеше үҙ булмышында бөтөнләй тиерлек үҙгәрмәй ҡала бирә. Әйтәйек, таш быуаттарҙа боронғо ата-бабалар, яуҙа бөтә саралар ҙа яҡшы, тип, ахыры, мамонт итенең йомшағыраҡ өлөшө һәм усаҡҡа яҡыныраҡ урын өсөн талашһа, урта быуаттарҙа бер-беренә ошаҡ өйә-өйә, иблис һаналған ҡатындарҙы яндырып-ҡырып, “тәртип” урынлаштырырға самалағандар. Етмәһә, төп иблис белгестәре кемдәр булған, тиһегеҙ?! Эйе, белемле гуманистар. Яҙыусылар, фәйләсүфтәр, табиптар, юристар һәр һылыу, ылыҡтырғыс ҡатында яуызлыҡ сығанағын күреп, иблис мөһөрөн һуғып, уны юҡ итергә тырышҡан… Ярай, үткән-бөткән, ти, наҙанлыҡ хөкөм һөргән дәүерҙәр. Ә хәҙер һуң, юғары цивилизациялы заманда, барыһына ла аҙыҡ та, йәшәргә ҡыйыҡ та, эш тә, хатта һөйәр-һөйәркәләр ҙә етерлек ваҡытта нимәне бүлешергә мөмкин? Ҡайҙан ул кешеләрҙә яуызлыҡ һәм көнсөллөк? Нилектән ул күңелдәрҙә үрсергә, аждаһа ише башын ҡалҡытырға әҙер генә? Хәйер, был риторик һорау, һәм яуызлыҡтың бөтә төрҙәре һаманғаса гөрләп сәскә ата бирә, бәндәләрҙә көнсөллөк сикһеҙ, “иблистарға” һунар әүәлгесә дауам итә, ни бары иблис белгестәренең йөҙө һәм уларҙың ҡорбандарының исемлектәре генә үҙгәрә тора. Ә мин яуыздар ҙа, көнсөлдәр ҙә рәтенән түгел. Киреһенсә, үтә бер ҡатлы, хәйләһеҙ, мәрхәмәтле булып үҫтем. Дөрөҫөн әйткәндә, ҡай ваҡыт тупаҫ әҙәмдең йөҙөнә төкөрөргә, әшәке бәндәнең танауына елгәрге килһә лә, ата-әсәнең, ташҡа – аш менән ат, тигән өгөт-нәсихәте өҫкә ҡалҡып, ташҡа түгел, ашҡа тотонолдо. Иҫәрмен инде. Юҡҡа ғына эскерһеҙлек оңҡотлоҡҡа тиңләнмәй, ябайлыҡтан да арт асып көлөрлөк. Мин хыялыйға шул кәрәк. Әйткәндәй, хыялыйлыҡ хаҡында. Бала саҡтан иң ғәзиз, ҡәҙерле кешеләрем – атайым менән әсәйем ҡосағында үлергә тигән оло хыялым булды. Эйе, тап шулай хыялландым: кистәрен йоҡларға ятҡас, Хоҙайҙан ата-әсәйемә оҙон ғүмер һорай-һорай, уға иң йәшерен серҙәремде асып, уның менән һөйләшеп килешергә маташтым: “Әгәр ҙә мин үлә ҡалдыниһәм, әсәйемдең ҡосағында йән бирергә теләйем, ишетәһеңме унда, өҫтә? Һәм шул мәлдә атайымдың йылы усы маңлайымда, бик тә булмаһа башымда булһын әле, сәсемде һыйпаһын. Яҙып ҡуйҙыңмы? Миңә шулайынса үлеүе ҡурҡыныс булмаҫ ине, Хоҙайым. Һәм йәшәүе лә”.

Ҡапма-ҡаршылыҡлы уй-ниәттәремде Юғары Көстәр нисек яҙып-теркәп ҡуйғандыр инде, белмәйем: мин үлергә йыйынғанда, хәтәр йәшәргә теләнем. Ун йәшемдә лә, әле лә. Тик мин ныҡышмалы ғына ул. Алдыма алғанды мотлаҡ еренә еткереп ҡуям. Был юлы ла маҡсатымдан артҡа сигенергә уйламаным. Киләсәктең аҫылмалы томан-күперҙәренә ҡоролған теләк-хыялдарға ышаныс юҡ, тап ошо мәлдә йәшәргә, ниәттәрҙе бойомға ашырырға кәрәк. Әүен баҙарындағы һеңлемә ҡарап, уны аҫтыртын рәүештә үлтереү планын ҡорҙом, ә ул карауаттың үҙ яртыһында йомарланып ҡына, минең тарафтан бер ниндәй яуызлыҡ көтмәй, тәмләп йоҡлауын белде.

Аңғармаҫтан туғаным менән һоҡландым. Минән, йәмһеҙбикәнән, айырмалы, һеңлем нескә йөҙ-һыҙатлы һылыуҡай ине. Бер башҡа бейегерәк, һомғолораҡ, нескә билле. Ҡыҙыҡ, кемдән уға шундай киң, аҡыллы маңлай күсте икән? Саҡ ҡына кәкес танауҡайы һис шикһеҙ әсәйебеҙҙән, ә битенә һибелгән шаян һипкелдәр ҡайҙан? Ҡалай ғына наҙлыҡас ул туғаным… Исеме лә уның хәтәр үҙенсәлекле, башҡаларҙыҡы кеүек түгел – Алёшка. Мин уны сеп-сей сағынан алып беләм. Әле генә булған кеүек: ул көндө һары таңдан әсәй менән бәпестең ҡайтҡанына әҙерләндек. Миңә күпереп торған итәк менән йәмле генә топик кейҙерҙеләр, өләсәйем сәсемде майлап тарап, кәкере-бөкөрө бармаҡтары менән ибәтәйһеҙ генә итеп таҫманы бәйләне. Аяҡ аҫтында буталма, тигәстәре, алғы бүлмәгә сыҡтым да, көҙгө ҡаршыһындағы тәпәш бүкәнгә менеп ултырып, йөрәкһеп татлы күстәнәстәрҙе, әсәйемде һәм бәпесте көтөп, ҡыуанып танау соҡоном. Ваҡыт уҙмай ҡаңғыртты, әсәй һаман ҡайтманы ла ҡайтманы. Башымдағы таҫмам әллә оҙаҡ көтөүҙән, әллә минең бер туҡтауһыҙ ултырғыста останлауымдан, бойоҡ ҡына иңбашыма шыуып төштө. Түпәмдә кескәй генә ҡойроҡ ишараты һерәйеп тороп ҡалды. Был мине бер аҙ көйҙөрҙө. Һеңлемде бөтә матурлығымда ҡаршылар өсөн, мин ҡабаттан таҫманы шул сысҡан ҡойроғона нисек тә эләктерергә быталандым. Гүзәллек тыуырға теләмәне, мин дә бирешмәнем. Телде сығарып тороп, ошо шөғөл менән булышҡанымда әсәйем ҡайтып керҙе. Ул өйгә ингәс, мине күрмәй, быуға уралып, ҡояш кеүек балҡып, янымдан йөҙөп үтте. Хас та әкиәт һылыуы… Ҡосағында аҡ төргәк, янында атайым, өләсәйем, тағы ла кемдәрҙер – уларын таныманым. Таҫма, матурлыҡ тураһында онотоп, улар артынан саптым. Әсәй төргәкте өҫтәлгә һалды һәм атайым уны ипләп кенә асты. Шул мәлдә мин уны тәүге тапҡыр күрҙем дә инде – үҙемдең һеңлемде! Ул иҫ киткес, һушты алырлыҡ матур ине: аҡ ҡына, йомро ғына, алһыу табанлы, кескәй генә йоҙроҡло. Атайымдың бәхеттән күҙҙәре ялтыраны. Илай ине.

Бер аҙҙан өйөбөҙҙә ҡупҡан байрамдан ҡыйыҡ күтәрелә яҙҙы: ҡунаҡтар килеп тулды, йыр-бейеүҙәр менән һуғарылған һый башланды, ә мин йүргәктәр ҡуҙыһында тып-тыныс ҡына йоҡлаған һеңлемдән айырыла алмай тик торҙом. Тас әлеге кеүек. Хәтирәләр йомғағында миңә бигерәк рәхәт ине һәм көтмәгәндә һеңлемдең гүзәл йөҙөн һыҙланыу шәүләһе йыртҡас, кинәт тертләнем. Ул йоҡо аралаш ыңғырашты. Миңә уны үлтерергә кәрәк. Мөмкин тиклем тиҙерәк.

Компьютерҙы ҡабыҙып, кешене үлтереү ысулдарын эҙләргә керештем. Әгәр ҙә гуглда “үлтереү ысулдары” тигән һүҙбәйләнеште яҙһаң, ул һиңә һанаулы секундтар эсендә 6 миллион 280 меңдән ашыу яуап табып бирәсәк: кешеләрҙе үлтереү ысулдарынан башҡа енәйәттән һуң нисек эҙҙәрҙе юйырға өйрәткәндәре лә бар, шундай исемле триллерға һылтанма ла, һүҙбәйләнешкә синонимдар ҙа – был төрлөлөк эсендә юғалып ҡалырһың, уҡып иҫең китер. Минең менән һәр хәлдә шулай булды. Был миңә хас һыҙат: гел дә яңылыҡ көҫәйем, асыштарға һыуһайым, белемде арттырырға тиһәң — мине ҡуш. Саф күңелем нисек кенә ҡаршы тормаһын, мейем тырыш уҡыусы һымаҡ, ҡурҡыныс мәғлүмәттәрҙе һеңдереп, үҙенә генә билдәле мөйөштәргә бүлеп сортланы. Ярты сәғәттән мин бөтә ысулдарҙы ла үҙебеҙгә самалап-үлсәп ҡарай инем.

Уйҙарыма батып, кеҫәләге телефондың вибрацияһынан һикереп-һикереп киттем. Аяҡ осона ғына баҫып, аш бүлмәһенә сыҡтым да, ишекте ябып, телефонға шыбырланым:

— Да.
— Прекрати говорить “да”, отвечай “алло”! – трубка Тамара Аркадьевнаның басы менән геүелдәне. – Бәлки был мин түгелдер, ә биометрик мәғлүмәт йыйған берәй яуыз уйлы бәндәлер? Потом базу цифровых слепков твоего голоса могут где и как угодно использовать, ты это понимаешь, разумное существо?

Мин өлкән йәштәге әхирәтемдең басын тыңлап, йылмайҙым. Иртәнсаҡтан бирле боғаҙҙан ҡыҫҡан көсөргәнеш мине яйлап үҙ ҡыҫымынан ысҡындырҙы. Аркадьевна менән дуҫлашҡаныбыҙға ун биш йыллап барҙыр, ә танышлыҡҡа унан да күберәк. Беҙҙең әңгәмә партияһында, һәм, ғөмүмән, дуҫлыҡта ул примадонна — Аркадьевна тыумышынан лидер, оратор. Үҙенең 42-се размер аяҡ кейеме менән ҡарт ҡыҙҙар тураһындағы шаблон-стереотиптарҙы иҙеп-тапаған алтмыш йәшлек әхирәтем мөһабәт ҡиәфәтле. Көрәктәй ҙур ҡуллы, бырау ишеләй тишкес ҡарашлы ҡеүәтле ҡатынға ҡарап, мин гелән: “Аркадьевнаға ирҙәр нисек ҡурҡмай йөрөй икән ул?!” – тип таң ҡалам. Ә уға йөрөйҙәр! Ярты йыл алдан яҙылалар. Ярай, яҙылыуы бер, аҙаҡ нисек сисенеп, тоттороп ҡараталар икән – уныһы бигерәк шаҡ ҡатырырлыҡ. Ҡоростан яһалған ир булыр кәрәктер ул, Аркадьевнаның ҡулдарына бирелер өсөн. Ул, юғары категориялы табип-андролог, эше хаҡында һөйләргә яратмай. Тик берҙе генә уның йөрәгенән утлы шарлауыҡ бәреп сыҡҡайны: “Килде! Эттән тыуған нәҫтәкәй! Имеш тә, уның тормай икән йөҙ ҙә илле бер йыл! Ә бит мин уны иҫкәрттем: ҡатын-ҡыҙҙы рәнйеткән һәр ҡылығың, һәр һүҙең өсөн яуап тотасаҡһың, тип. Ул күпме ҡыҙҙы боҙҙо, “батырлыҡтары” хаҡында мөйөш һайын лаф өрҙө! Бына, Хоҙай бар ул: мине танымай, алдымда торҙо, һаулығына зарланып, импотент! Үҙе ғәйепле. Уны яратҡан, уға бирелгән һәр ҡатын-ҡыҙҙы кәмһетте, мәсхәрәләп, исемен һатты. Аллаға мең шөкөр, ҡыуып етте уны язаһы! Ҡатын-ҡыҙҙы рәнйетеп, ул иң беренсе уға ғүмер биргән әсәһен рәнйетте! Хәҙер мин уны, имеш, дауаларға тейешмен, кәзә тәкәһен, текә, аҡсалы начальникты. Мин уға елле ҡуҡыш күрһәттем! Бына уға! Уның арҡаһында минең апайым һәләк булды. Мәсхәрәне күтәрә алманы…”

Айырата әйткәндә, тап ошо һүҙҙәренән һуң беҙҙең дуҫлыҡ башланды ла инде. Был мәлдә мин оло диҡҡәт менән уның тырнаҡтарын кутикуланан таҙарта инем. Аркадьевна, онотолоп, ҡулдарын болғай-болғай һөйләне, мин клиенткамдың ҡулдарын осошонда эләктереп, бер ни булмағандай үҙ эшемде дауам иттем. Асыуынан самауырҙай ҡайнапмы ҡайнаған ҡатын ҡапыл һуңғы һүҙҙәрҙе йөрәкте әрнетерлек наҙ, һағыш менән әйтте, мин түҙмәй башымды күтәреп, уға ҡараным да, түгелеп илап ебәрҙем. Аркадьевна бер секундҡа өнһөҙ ҡалды. Аҫҡы ҡалын ирене дерелдәне:
— Что ты, моя хорошая, ну, что ты…

Уның менән ҡосаҡлашып, бергә иланыҡ – ҙур һәм бәләкәй ике ҡатын. Аҙаҡ ул, тормошонан уңған, юғары уңыштарға өлгәшкән, данлы исемдәргә лайыҡ булған белдекле доктор, мине, ябай маникюр һәм педикюр оҫтаһын, цейлон сәйе менән һыйланы. Ҡатырағын да тәҡдим иткәйне лә, мин баш тарттым. Хатта дауа сифатында ла өгөткә күнмәнем. Тамара Аркадьевна үҙе, уның әйтеүенсә, гомеопатик дозала коньяк йотҡас, аш бүлмәһенә елле фотоальбом һөйрәп килтерҙе. Асыҡланыуынса, ғаилә альбомы. Доктор, тәүҙән үк һиҙемләүемсә, ысынлап та, арҙаҡлы ғаиләнән булып сыҡты. Арҡаларын төҙ тотоп ултырып, объективҡа тура ҡараған кешеләрҙең һарғайып бөткән фотоларына төртөп күрһәтеп, клиенткам ғорурлыҡ менән һәр береһенең исем-шәрифен, уларҙың донъя медицинаһына индергән өлөштәрен тәфсирләп һанап, Ватан алдындағы ҡаҙаныштарын күкрәк киреп иғлан итте. Ҡарт ҡыҙ, баҡтиһәң, тулы ғаиләлә үҫкән икән (нишләп мин, тик тулы булмаған ғаиләләрҙә генә бәхетһеҙ балалар үҫә, тип уйлайымдыр, уныһы үҙемә лә билдәһеҙ). Аркадьевнаның үҙе кеүек эре һөйәкле, асыҡ матур йөҙлө ата-әсәһе — хирургтар. Бер олатаһы, күҙлеклеһе, заманында атаҡлы медицина әһеле булһа, уның һөйкөмлө ҡатыны ғүмер буйы медицина академияһында белем биргән. Аркадьевнаның атаһы яғынан олатаһы менән өләсәһе һуғыш ваҡытында госпиталдә меңдәрсә яралыны ҡотҡарған ветерандар – түштәрен биҙәгән орден-миҙалдарҙың сыңын хатта фотоһүрәттән дә ишеткәндәй булдым. Апаһының фотоһына барып еткәс, Аркадьевнаның йыуан бармаҡтары ҡалтыраны:
— Ошо инде минең ғәзиз Танюшам. Бала сағында.

Фотоһүрәттән миңә 5-6 йәштәрҙәге түңәрәк йөҙлө, етен сәсле ҡыҙыҡай ҡараны. Тамара Аркадьевна альбомдан тағы ла бер фотоны һаҡлыҡ менән һурып сығарҙы:
— Ул мәңгегә 18 йәшлек булып ҡалды… Июнь уртаһында ун һигеҙе тулғайны… Сығарылыш кисәһенән һуң турпоходҡа киттеләр. Ҡайтҡанында беҙ уны таныманыҡ. Үҙ-үҙенә ябылып, күҙҙәрен йомоп тик ятты. Ни булды, сирләп тораһыңмы әллә, тип һорағас, арыным, тип кенә яуапланы. Ғәйбәт тиҙ таралды. Тиҙҙән бар ҡаласыҡ уның турала төкөрөк сәсте. Бер көндө Танюшка уның менән бергә гараждар артына барыуымды үтенде. Етәкләшеп барҙыҡ. Беҙ унда кемделер оҙаҡ көтөп торҙоҡ. Танюшканың йөҙө көйәләнеүҙән ҡарайып, күҙҙәре төпкә батҡайны. Шул бәндә килде һәм апайым миңә, ситтәрәк йөрөп тор, тине. Ҡороп ҡалғыр бәндәнең, һин үҙең ғәйепле, шалава, тигәнен ишеткәндә, әллә ни алыҫ та китмәй, ҡулымдағы сыбығым менән тупраҡта йондоҙҙар эшләй инем. Йүгереп килеп, уға ырғыным, битен, ҡулдарын тырнаным. Апайымды илатҡаны, ҡайғырырға мәжбүр иткәне өсөн ошо ҡулдарым менән уны үлтерергә әҙер инем. Әммә ул беҙҙе алама һүҙҙәре менән ҡойондора-ҡойондора, юлындағы кәнсир ҡалайҙы тибеп осороп, имен-һау китеп барҙы. Йөҙөнә мәйет төҫө ингән апайым миңә, ҡайт, тине. Һинһеҙ ҡайтмайым, тип арҡырыландым. Саҡ ҡына тороп торам да, ҡайтырмын, тип ышандырҙы. Балалығыма барып, ышандым. Артыма ҡарай-ҡарай өйгә юлландым. Ә ул ҡайтманы! Йәшле моңһоу күҙҙәрен ҙур асып гараждар артында тороп ҡалды. Йәһәннәм булған икән ул ҡараштарҙа. Танюшканы беҙ төнө буйы эҙләнек. Иртән осраҡлы юлаусылар уға йылға ярында юлыҡты – апаҡайым ҡаянан ташланғайны… Танюшкабыҙҙы ябыҡ табутта атайымдың тыуған ауылына алып ҡайтып ерләнек. Бер айҙан ғаиләбеҙ менән ул ҡаласыҡтан күсендек.

Мин Аркадьевнаны иғтибар менән тыңлап, улар кисергән фажиғәне кинокадрҙар кеүек итеп күҙ алдынан үткәрҙем: киләсәккә өмөт менән баҡҡан асыҡ ҡарашлы 18 йәшлек һылыу ҡыҙҙы күрҙем; нәфсеһенә һәм теленә баш була алмаған хәшәрәттең йөҙөн сырамытырға маташтым; бала ҡайғыһынан мең киҫәккә ярылып, юғалып ҡалған ата-әсәйҙең һыҙланыуҙарын тойғандай булдым; апаһын ер ҡуйынына оҙатҡандан һуң ғүмерлеккә ир затына ышанысын юғалтҡан 14 йәшлек үҫмер ҡыҙҙы йәлләнем…

Шул көндө Тамара Аркадьевна мине оҙатырға сыҡҡанда, ант биргәндәй тантаналы рәүештә ҡосаҡланы:
— Бынан ары һиңә ниндәй ярҙам кәрәк – һора ла ҡуй! Минең шундай бәйләнештәрем бар – һинең төшөңә лә ингәне юҡ!

Бәйләнештәрҙең ҡайҙан икәнлеген аңлар өсөн артыҡ аҡыл кәрәкмәй – иң юғары креслоларҙа ултырған ирҙәр ҙә тәжрибәле андрологтың ярҙамына мохтаж. Ләкин мин әхирәтемдең изгелеге, киң күңеллеге менән бер ваҡытта ла файҙаланманым. Бәләкәй саҡтан проблемаларымды үҙ аллы хәл итергә өйрәнгәнмен. Шулай йәшәүе еңелерәк. Һин дә бер кемгә лә бурыслы түгел, һине лә бер кем дә йомошлай алмай. Ғаилә хәлдәрем арҡаһында баш ҡаланы ташлап ҡайтып киткәнемдә, Тамара Аркадьевна ныҡ ҡайғырҙы. Мин уны, ваҡытлыса ғына бит, тип йыуаттым, әммә хәҙер асыҡланыуынса, бөтөнләйгәлер. Инде бер-беребеҙҙән алыҫ йәшәһәк тә, аралашыуҙан туҡтаманыҡ. Мин уға йыш ҡына ҡунаҡҡа барып, ғәҙәтемсә маникюр һәм педикюр яһаным. Ул мине күргән һайын бәләкәй бала кеүек ҡыуана, һөйләп хәбәре бөтмәй, алдыма ни ҡуйып, ни ашатырға белмәй китә. Әйткәндәй, минең бәләләр кешеләргә артыҡ ышаныусанлығымдан тыуып торһа, Тамара Аркадьевнаның проблемаһы икенселә ине – ул бер ваҡытта ла һис кемгә лә ышанмай. Минән башҡа. Ләкин хатта уға ла асылып, һеңлемә ҡағылышлы мәрхәмәтһеҙ пландарым менән бүлешә алманым.

— Алло! Һин мине ишетәһеңме ул? – Тамара Аркадьевнаның ҡаштары нисек төйөлгәнен күҙаллап, яуаплай һалдым:
— Эйе, эйе, ишетәм, Аркадьевна!
— Хәлдәрегеҙ нисек, тип һорайым даһа?
— Аллаға шөкөр, бөтә яҡшы.
— Дарыуҙар менән проблемаларығыҙ юҡмы? Кәрәк булһа, беләһең дә инде, ер аҫтынан булһа ла, табып бирәм.
— Рәхмәт, кәрәкмәй, бөтә бар.
— Ҡәҙерлем, һин үҙеңә үҙең оҡшамағанһың, әйт, ни булды? Бәлки, бүлешерһең?

Мин уға бөтә һөйләр ҙә инем… Мәҫәлән, нисек итеп төн уртаһында түҙгеһеҙ ауыртыуҙарҙан һеңлемдең күҙенән йәштәре атылып сығыуын. Мин һикереп тороп, йоҡо аралаш ашығып, шприцтың энәһен һөйәгенә тиклем ҡаҙаным да ҡуйҙым, һәм, күрәһең, нервыһына ла эләктем – йөрәккәсем шунда уҡ иренен тешләне. Бер секундҡа ғына тешләнде лә, шунда уҡ йәш аралаш миңә йылмайырға итте, әммә мин уның ғазабын күреп ҡалырға өлгөрҙөм бит! Һәм ғазап өҫтәүем өсөн үҙемде миллион тешләмдәргә йолҡҡосланым.

Һәр инъекция — тәнен тишеп ауырттырғаным өсөн ғәфү үтенгәнемде, укол яһаған һайын йөрәгемдә яралар өҫтәлгәнен дә һөйләр инем.

Нисек итеп матурымдың бер аҙна элек саҡ телдән яҙмауы хаҡында ла берәйһе менән бүлешер инем. Беҙ уның менән сериал ҡарап ята инек, бер мәлдә һеңлем миңә табан башын борҙо ла ниҙер әйтергә уҡталды. Әммә әйтә алманы! Ҡото осоуҙан уның күҙҙәре төпһөҙгә әйләнде… Терһәгенә таянып торҙо, йыш-йыш тын алды. Ҡурҡыу тулы ҡараштары йәнемде тетрәндерҙе. Мин дә хәтәр ныҡ ҡурҡтым, ҡотом алынды. Эстән генә көсһөҙлөктән аҡырҙым, әммә күҙҙәрҙе асалаҡ-йомалаҡ иткәс, үҙемде ҡулға алдым. Мөмкин тиклем алсағыраҡ йылмайып, һеңлемдең ҡулдарынан тотоп, күҙҙәренә тура ҡараным: “Бөтә яҡшы, Алешка! Хәҙер үтә ул. Әйҙә, яйыраҡ һәм тәрән итеп тын алайыҡ. Бергә…” Уның миңә булған ышанысы сикһеҙ ине – мине тыңланы, телмәре кире ҡайтты. Биш минуттан мин шаярта ла башланым: “Ҡарале, әгәр һинең әйтер һүҙең булһа, хәҙер әйтеп ҡал, мало ли…” Эштең ниҙә икәнен һүҙһеҙ ҙә аңланыҡ, иң ҡурҡыныс шиктәребеҙҙең тормошҡа ашмауын теләнек. Тик улар кисәге КТ-ла раҫланды…

Аңлаған йәнгә көнөнә ҡырҡ тапҡыр душ төшөүемде — битемә бәргән һыу тамсылары аҫтында ярҙам итә алмауыма, көсһөҙлөгөмә әрнеп, өнһөҙ илауымды ла һөйләр инем. Ваннанан мин һис бер ни булмағандай йылмайып, йырлап-көйләп килеп сығам, һәм ваҡытһыҙ уянған һеңлемә, душ аҫтында минең гелән ҡан баҫымым күтәрелә, шунлыҡтан күҙҙәрем ҡыҙара, тип аңлатам. Ул ғәҙәттә мине үҙенә тарта ла, еүеш сәстәремдән һыйпап, барыһы ла яҡшы булыр, апай, илама, тип йыуата… Мин иламайым. Тик күҙ йәштәрем йылға булып аға ла китә, аға ла китә шул.

Аркадьевнаға нисек итеп бөтә нәмәне шаяртыуға борғанымды ла һөйләр инем: туғанҡайымды йөрөгәндә сайҡалта һәм мин уны һаҡ ҡына биленән тотоп алып, бөтә ишектәрҙең дә яңаҡтарын билдәләп үттең бит инде, тип яратып шелтәләйем. Һеңлемде “Бухенвальд әсиркәйем”, “нескә генә вешалочкам”, “минең үтә күренмәле принцессам” тип атағанымды ла табип әхирәтемдән йәшермәҫ инем. Алешканың ашай алмағанын, хатта бер тамсы һыуҙан да аҡтарып ҡоҫоуын һөйләр инем. Тыны саҡ ҡына рәтләнеү менән мин көлкөлө хәлдәрҙе һөйләй-һөйләй, ихласлап көлөп, алма кимерә башлайым да, бер нәҙек кенә киҫәген уға һиҙҙермәҫтән генә ҡаптырып ебәрәм. Ул шуны ниндәйҙер тылсым менән эҙемтәһеҙ йота ала. Иптәшкә көлә лә алмай ул, күңелем булһын өсөн йылмая ғына. Беҙ икебеҙ ҙә ролдәребеҙҙе артистарҙан кәм уйнамайбыҙ… Аркадьевна, минең һөйләгәндәрҙе тыңлап, ҡоҫоуға ҡаршы дарыу эсергә кәңәш итер ине, тик беҙгә бер ниндәй ҙә препараттар ярҙам итмәй шул! Бер нимә лә ярҙам итмәй. Бөтөнләй бер нимә лә. Шуға ла мин трубкаға йылмайҙым:
— Ҡәҙерле Тамара Аркадьевна, бөтә яҡшы! Мин киттем, йәме, бутҡа бешерергә кәрәк!
— Иди, иди, с Богом. Если что, шылтырат.

Мин бер кемгә лә шылтыратырға йыйынманым. Мин үлтерергә һәм үлергә йыйындым.

Сөнки ҡәһәр төшкөр рак беҙгә бер өмөт тә, форсат та ҡалдырманы. Ул, юлында осраған бар нәмәне ашап, эстән бөтә фронттар буйынса һөжүм итте. Рак күҙәнәктәре һөйәктәрҙе, йөрәктән башҡа бөтә мөһим органдарҙы ла баҫып алды. Туғанҡайымдың бахыр йөрәккенәһе батырҙарса тырышып-тырышып, ҡай саҡ ритмдан тайпылып: йә ҡоторғандай тибеп, йә саҡ-саҡ һиҙелерлек һуғып, ҡанды тамырҙар буйлап ҡыуҙы. Һәм нисек кенә үкенесле яңғырамаһын, ауырыуҙы артабан таратты. Ҡәбәхәт дошман мейегә лә барып етте, шунан үҙенең имәнес һәрмәүестәрен бар яҡҡа һуҙып, төп штабта нығынды. Кисә табип контрастлы компьютер томографияһы һөҙөмтәләрен күреп, шаҡ ҡатты:
— Нисек?! Нисек ул бындай шештәр менән йәшәй? Нисек ул үҙ аллы йөрөй, тын ала, һөйләшә, күрә, үҙ аңында ҡала бирә?! Уның бит башында бер тере ере юҡ…

Башында ғына түгел, бер ҡайҙа ла тере урын ҡалмағайны. Алешкамдың аяуһыҙ яҙмыштың йоҙроҡлап дөмбәҫләүенә бирешмәй йәшәүе – үҙе мөғжизә ине. Һәр көн, һәр тын алышы уның мөғжизә ине.

Мин табипҡа аяныслы йылмайып, һеңлем янына сыҡтым. Ул компьютер томографияһынан һуң кейенергә лә өлгөргәйне. Үтәләй йәнемә ҡараған күҙҙәренән ҡарашымды ситкә алманым:

— Ну, ул тиклем хәлдәр хөрт тә түгел, һеңлем. Мин көткәндән, әйтәйек, хатта яҡшыраҡ та.

— Бер ни әйтмәһәң дә була, апай, — Алешка мине йомшаҡ ҡына бүлдерҙе. – Мин барыһын да аңлайым.

Беҙ бинанан сыҡҡанда, аҡ халатлы ир тәҙрә төбөндә тороп, ҡарашы менән беҙҙе оҙатты. Йәшәүенең сере нимәлә һуң, тип баш ватты, шикелле. Беҙҙең ниндәй тамуҡта йәшәгәнде ул ҡайҙан белһең. Ҡайһы бер көндәрҙә мин һеңлемә ҡағыла ла, ҡосаҡлай ҙа алмайым – уның бар тәне шул тиклем ауырта, күҙенән түгелгән йәштәре, гүйә ҡан ҡатыш ағыла, ҡысҡырып ебәрмәҫ өсөн ул ирендәрен тешләй ҙә, түҙгеһеҙ ауыртыуҙан иҫен юя. Бер дарыу ҙа ауыртыуын баҫа алмай. Сир уның йөрәген аҡтарып сығара. Минең сыҙам яугирым көнөнә мең тапҡыр өнһөҙ килеш башындағы, һөйәктәрендәге ауыртыуҙарҙан үлә һәм терелә. Ул мәлдәрҙә уның менән бергә мин дә мең ҡат үлеп, көскә тереләм.

Ә бөгөн яҙмышты үҙ ҡулыма алыр ваҡыт етте – мин башҡаса был язаларҙы, дүрт йыл дауам иткән ғазаптарҙы күтәрә алмайым.

Туғанымды үлтереү ысулы тураһындағы ҡарар үҙенән-үҙе тыуҙы: уның баш аҫтындағы мендәрҙе хәстәр менән рәтләп, тағы бер бәләкәйерәк мендәрҙе килтерҙем. Һәм бына ул, мәсьәләнең сиселеше! Әлбиттә, мин уны йоҡлағанында мендәр менән баҫып үлтерәм дә, ваннала үҙемдең веналарҙы ҡырҡам! Ваннаға һыу йыйылған арала матур итеп буяндым да, иң ҡыйбатлы эске кейемдәрҙе кейеп, көҙгө ҡаршыһына баҫтым. Бер аҙ үҙемә ҡарап торғас, сәстәремде ялбыраттым. Был селтәр ап-аҡ комплектта мин күҙ алғыһыҙ сибәр инем! Туфли ҙа кейгәндә ине лә, тик ваннала һыу эсендә аяҡ кейемендә ятып булмаҫ…

Үҙ-үҙемә һоҡланып ҡарап тора биргәс, нимәгә әҙерләнгәнемде иҫләп, маңлайыма һуҡтым: ну, нисек итеп ап-аҡ кейемдә үләһең?! Ул бит ҡанға буялып, бысраҡ төҫкә инәсәк. Ҡара комплектты сығарырға тура килде. Аҡ төҫ кеүек, ҡара төҫтәге әйберҙәр ҙә миндә күпселектә тәшкил итә. Психологтар, ҡара төҫлө кейемде тәрән депрессиялағы, үҙенә ышанып етмәгән ҡыйыуһыҙҙар һайлай, тиһә лә, минең өсөн ул нәфислек билдәһе, ышыҡ тойғоһон да бирә. Шуға ла ошо гүзәллектә ваннала ятасаҡмын. Ваннаға етерлек һыу, үпкәләргә күберәк һауа-батырлыҡ йыйғас, упҡынға ҡаршы атланым – һеңлемә булған һөйөү хаҡына мин барыһына ла әҙер инем.

Мендәрҙе алып, туғаныма эйелдем. Алешка ҡыбырланы ла, йоҡа юрған аҫтынан аяғын һондо. Күҙем алдында ғына йыш йыуыуҙан төҫө уңған пижамаһының сите күренде.
— Ауыҙыңды ҡайырайым! – тип һүгенеп, мендәрҙе ситкә бәреп ебәрҙем. Нисек төҫө уңған пижамала йоҡлап ятҡан кешене үлтермәк кәрәк?! Бер нисек тә! Был мөмкин түгел!

Һәйбәтерәк берәй нимә юҡмы шунда, тип шкафҡа ташландым. Алешканың әйберҙәрендә эҙләнә генә башлағайным, артымда уның тауышы ишетелде:
— Нимәнелер юғалттыңмы әллә, апай?

Мин, енәйәт өҫтөндә тотолған рецидивист кеүек яй ғына уға табан боролдом. Саҡ ҡына ҡулдарҙы күтәрмәнем инде. Алешка йылмая ине. Уның йылмайыуы шул тиклем наҙлы, эскерһеҙ, йәнеңде ҡояш нурҙары иркәләйме ни! Миндәге бөтә ҡара болоттар күҙ асып йомғансы таралды. Яуапҡа балҡыным:
— Уяндың инде әллә?
— Эйе. Миңә укол эшләйекме?
— Әйҙә.
— Һин берәй ергә йыйынаһыңмы? Эске кейемең шундай матур! Секси.

Мин уның алдында эске кейемдә генә йөрөйөм, имеш. Көлдөм:
— Әйҙә, матурым, укольчик.

Алешка ботон асты:
— Һин свиданиеға бараһыңмы?
— Ҡайҙан… эләккән икән миңә свидание. Мин уның ни икәнен дә онотҡанмын.
— Кем менәндер танышҡайның да һуң…
— Уй, ҡасан булды ул, инде ике ай элек, — инъекция урынын мамыҡ менән ипләп кенә баҫып, ҡул һелтәнем. – Ул миңә шылтыратманы ла.
— Ну и дурак. Ә мендәр менән ни эшләргә йыйынғайның, апай?

Уның һорауы аяҙ көндә йәшен атҡандай яңғыраны. Аңшайып уға төбәлдем. Ул шундай арыған, йонсоған… Мин әүәлдән тик дөрөҫөн генә әйтергә, һөйләргә күнеккәнмен. Алдамағанда инде. Балаларға иһә һис ҡасан ялғанламайым, һорауҙарына тура яуап ҡайтарам. Күптәнән бәлиғ булһа ла, Алешка миңә һәр саҡ бала булып ҡала ине. Һәм хәҙер ошо бала минең ни эшләргә йыйынғанымды белергә теләй.

Ул ышанмай йылмайҙы:
— Китсәле. Һин хатта себендәрҙе лә шапылдатырға йәлләйһең.

— Ой, минең намыҫта күпме себен һәм серәкәйҙәрҙең булғанын белһәң… Бер сиңерткә лә бар. Мин уны саранча икән тип уйланым. Һаманғаса аяғым менән сытырлауҙы тойғандаймын. Ә йылан үҙе ғәйепле – салғы аҫтынан аңғармаҫтан һикерҙе. Так что, ғәфү ит, тәжрибә етерлек ул миндә.

Алешка күҙҙәрен тултырып миңә ҡараны. Юрған аҫтынан ҡулын сығарып, миңә һуҙҙы. Йылы усынан тотоп, янына ултырҙым.
— Бер ҡасан да өмөтһөҙлөккә бирелмә, апай, — Алешка минән күҙен алманы. – Өмөтһөҙлөк – упҡын. Ҡырынан йөрөмә. Һиндә шул тиклем ҡояш, яҡтылыҡ, йылылыҡ күп. Йәшә. Үтенәм.

Рәхмәтемде аңғартып, усын ҡыҫтым, мендәрен, юрғанын ипләгәс, ваннаға инеп киттем. Батырға, йә веналарҙы ҡырҡырға түгел. Иларға. Инде асыҡтан-асыҡ, үкһеп, һулҡылдап, ҡайғының эсенә тотошлай сумып.

…Ул тын ғына ике аҙнанан китеп барҙы. Донъям һүнде. Бар йыһан ҡараңғылыҡҡа осто. Уның менән бергә үлгәнемә йөҙ процент инанғайным. Ләкин иҫән ҡалдым (тормош кәрттәре ҡалай ятһа ла, тере ҡаласаҡмын, тигән һүҙем бар ул минең). Әле янымда сабыйым мыршылдай – мин уны Алешкамдың китеүенән һуң ете ай үткәс таптым: берҙән-бер «ниочемский» свидание мине ҡараңғылыҡтан һөйрәп сығарыр өсөн, киләсәгемде хәстәрләгән Юғары Көстәр тарафынан ойошторолған сара булды, ахыры. Мин, хас та утыҙ йыл элек кеүек, аҡ ҡына, йомро ғына, кескәй генә йоҙроҡло, алһыу табанлы бәпесемә ҡарап, уның йөҙөндә һеңлемде күрәм. Үҙемдең Алешкамды.

Бик тә ваҡытһыҙ телефон тырылданы.
— Алло?
— Үәт, исмаһам, маладис, ниһайәт, дөрөҫ яуапланың! Нисек һеҙ унда? – ҡолағымда Тамара Аркадьевнаның шат тауышы гөрһөлдәне.
— Бөтә яҡшы! Тормош дауам итә! – һыҙланыуҙарымды йәшерергә мин Алешкамдан өйрәндем.

Источник

Мин яратам сине, Татарстан!

(чара эшкәртмәсе)

Катнашучылар: 3нчеВсыйныфы укучылары.

Чараның максаты: укучыларны Татарстан тарихы белән кыскача таныштыру, туган илгә карата мәхәббәт һәм горурлык хисе, башка милләтләргә карата толерантлык, хөрмәт кебек уңай сыйфатлар тәрбияләү.

Үткәрү урыны: Татарстан Республикасы Түбән Кама муниципаль районының “Инглиз телен тирәнтен өйрәнүле 33 нче урта гомуми белем бирү мәктәбе” муниципаль бюджет гомуми белем бирү учреждениясе.

Залны бизәү: проекция экраны, ТАССР тарихы буенча стенд, тематик газеталар, «Татарстан – безнең уртак йортыбыз» дип исемләнгән китаплар һәм рәсемнәр күргәзмәсе.

Бәйрәм Татарстан Республикасының ике дәүләт телендә – татар һәм рус телләрендә үткәрелә.

Музыкаль бизәлеш: «Мин яратам сине, Татарстан», Татарстан гимны

Чара татар халкының биюе белән башлана.

Выход ведущих.Алып баручылар чыгышы.

Вед 1: Хәерле көн, кадерле дуслар, хөрмәтле кунаклар!

Вед 2: Добрый день, дорогие друзья, уважаемые гости!

Вед 3:

Дөньяның нигезе — матурлык

Бердәмлек, һәм Ватан,

Чәчәк ата гөлбакчадай, –

Дуслык иле Татарстан!

Вед 4:

Сегодня ярче светят краски

Цветных узоров, рушников.

В многоголосье Татарстана –

Сплетенье песен и веков.

Вед 2: В этом году наша республика отмечает 100-летие со дня образования Татарской Автономной Советской Социалистической Республики – Республики Татарстан!

Вед 4: Татарстан имеет глубокие традиции государственности, межнационального согласия и дружбы между народами.

Вед 1: Вспомним, как всё начиналось…

( Татар милли костюмнарын кигән укучылар чыга)

Ученик 1. В 1708 году в ходе административно-территориальной реформы Русского царства была образована Казанская губерния.

Татары исповедовали ислам. Каждое дело татары начинали со слов «Бисмилляхи ррахмани ррахим». Выполняли пятикратные намазы, соблюдали пост. Отмечались праздники мусульманского календаря, особенно ураза-байрам и курбан-байрам.

Ученик 2. 27 февраля 1917 года в России произошла Февральская революция. Это событие не обошло стороной и Казанскую губернию. Казань тогда являлась крупной опорой русской власти в Поволжье, центром военного округа. Такой Казань осталась и с приходом Советской власти.

Ученик 1. Декрет об образовании ТАССР, был подписан 27 мая 1920 года председателем Совнаркома Владимиром Ильичом Лениным. Автономная Татарская Социалистическая Советская Республика была организована 25 июня 1920 года.

Ученик 2. Декрет об образовании ТАССР дал огромный импульс и развитию промышленности, сельского хозяйства, энергетики, нефтехимии, культуры, других отраслей народного хозяйства.

( «Вставай, страна огромная!» җыры яңгырый, балалар хәрби киемнәрдән чыга)

Ученик 3. 22 июня 1941 г. фашистская Германия без объявления войны напала на Советский Союз. Началась Великая Отечественная война. С первых дней войны Татарстан превратился в настоящую кузницу боевых резервов для Красной армии.

Ученик 4. Сыны и дочери Татарстана участвовали во всех решающих сражениях Великой Отечественной войны. В действующую армию из республики было призвано около 700 тысяч человек. Почти 350 тысяч из них погибли, защищая свободу и независимость нашей Родины.

Ученик 5. В девяностые годы в стране произошли большие изменения – распад СССР и образование Российской Федерации.

30 августа 1990 года Верховный Совет ТАССР принял декларацию о государственном суверенитете Татарстана, преобразовав её в «Татарскую Советскую Социалистическую Республику — Республику Татарстан».

7 февраля 1992 года Татарская ССР переименована в Республику Татарстан.

Ученик 6

Татарстан сейчас – это один из наиболее развитых регионов России. Республика расположена в центре Российской Федерации, на пересечении важнейших магистралей, соединяющих восток и запад, север и юг страны. Преимуществами Татарстана являются выгодное географическое положение, богатые природные ресурсы, высококвалифицированные трудовые ресурсы, мощный промышленный и научный комплекс, развитая транспортная инфраструктура.

Вед 1: Бүгенге көндә Татарстан – жир асты байлыклары белән данлыклы, ә иң зур байлыгы – талантлы, уңган күпмилләтле халкы: татарлар, руслар, чувашлар, удмуртлар, марийлар, мордвалар hәм башкалар. Татарстан Республикасында 115 милләт халкы яши.

Вед. 2: Сейчас Татарстан — республика, богатая природными ресурсами, но её самое главное богатство — это, конечно же, талантливый, трудолюбивый, многонациональный народ, который веками жил и творил на этой территории в мире и согласии.

(Татар, рус, чуваш, мари, украин, башкорт, керәшен татарларының милли киемнэрен кигән укучылар чыга)

Ученик. (керәшен татары)

Идел ярларына нурлар сибеп,

Матур булып ата бездә таң.

Таң шикелле якты, күп милләтле

Туган илебез безнең Татарстан!

Ученик. (украин)

Дружба, дружба над усе,

Дружба радість нам несе.

Дружба всім нам дорога,

Дружба жити помага.

Ученик. (башкорт)

Ауыр юлды бергә-бергә үттек,

Еңеүгә лә килдек күмәкләп.

Һәр аҙымда тойҙом йәнәшәмдән

Дуҫтар атлағанын терәкләп.

Ученик (мари)

Мотор пуртус пеледын кумдыкеш

Пасу да олык шерге умыреш!

Марий кундемын шочшыжо улам

Моктен каласыме шомак тудлан!

Ученик(чуваш)

Вай вал ҫиреп туслахра,

Ҫаванпа ана упра.

Пул эс тусла юлташпа,

Пул эс тусла таванпа.

Пурнаҫан илеме-

Ҫиреп туслахра.

Ҫаванпа, юлташам,

Туслаха упра.

Ученик (татар)

Татарстанда тудык без,

Чуваш, татар, мари, рус,

Мордва, башкорт, һәм дә удмурт,

Яшибез бергә, яшибез дус!

Ученик:(рус)

Моей страны родной просторы

Берёзки стройные, озёра и поля

Одной семьёй веками жили мы в России,

И Татарстан для нас — родимая земля!

Керәшен татарлары биюе

Вед: У каждого народа свой язык, традиции, песни, танцы. И это многоцветие красок, разнообразие культур и единство наших общих целей, заложило фундамент развития нашей республики. За эти непростые десятилетия мы ещё больше сблизились, объединились под крышей нашего общего дома — Татарстана.

Вед: Халкыбызнын бай, hәм данлы тарихы бар, ул электән олы дәуләтләр төзеп яшәгән,бөек мәдәниятле булган. Күрше халыклар белән дус- тату гомер кичергән.

Ата-бабаларыбыз безгә «Бергәлектә көч!» дип әйтеп калдырган.

Вед: И сегодня каждый житель Татарстана понимает, чем разнообразнее мелодии, краски нашей республики, тем ярче, интереснее наша жизнь, крепче наше гражданское единство. А общечеловеческие идеалы у всех народов одни — жить, творить, созидать во имя счастья наших близких, детей и процветания Татарстана.

Звучит финальная песня “Мин яратам сине, Татарстан!

Адрес публикации: https://www.prodlenka.org/metodicheskie-razrabotki/418658-scenarij-klassnogo-chasa-po-teme-100letie-tas

Источник