Оголорго олонхо сценарий

 Владимирова Евдокия Николаевна

Соморсуннааҕы “Чэчир”уһуйаан музыкальнай салайааччыта.

Амма улууһа.

Чөмчүүк саастаах оҕолорго олоҥхо сценарийа

                      Саха киһитэ оһоҕун иннигэр олордоҕуна – олоҥхоһут, оҕуһун мииннэҕинэ ырыаһыт диэн мээнэҕэ эппэттэр.Саха оҕото бэйэтин олоҥхо дойдутун оҕотобун диэн киэн тутта ааттыы улаатарын туһуттан оҕону чөмчүүк сааһыттан төрөөбүт тылын сүмэтигэр олоҥхо нөҥүө үөрэтиини саҕалыыбыт.  Уһуйааммытыгар 1992 сылтан саҕалаан фольклор араас көрүҥүн билиһиннэрэбит, үөрэтэбит. Норуот ырыатыттан саҕалаан олоҥхо туруоруутугар тиийэ киэҥ далааһыннаах үлэ ыытыллар. Уһуйаан оҕотугар сөптөөх олоҥхо сценарийа суоҕун иһин бэйэм олоҥхолору кылгатан сценарий оҥорон хас да олоҥхону туруорбуппут. Ол сценарийдартан бу кэнники  сыанаҕа оонньуурга анаан оҥорбут А.С.Федоров “Тимир куйахтаах Дьурантай бухатыыр”олоҥхотун сценарийын уһуйаан иитээччилэригэр, музыкальнай салайааччыларыгар көмө буолаарай диэн эһиги болҕомтоҕутугар таһаарабын. Оҕону олоҥхо оһуор тылыгар, кылыһахтаах ырыатыгар – тойугар үөрэтиигэ күүс- көмө буолуоҕуҥ.

 Тимир Куйахтаах Дьурантай бухатыыр (А.С.Федоров)

(Олоҥхо)

Оонньуур дьоно:

1.Олоҥхоһут

2.Олоҥхоһут

3.Тимир куйахтаах Дьурантай Бухатыыр.

4.Тукулаана Куо.

5.Боппо тойон-кыыс аҕата

6.Чуучаана хотун-кыыс ийэтэ

7.Айыы ойууна.

8.Аартык иччитэ.

9. Абааһы бухатыыра Тимир Чыыбыстай

10.Кыаханньа кыыс

11.Сорук-Боллур.

12.Ат.

13.Абааһы оҕолоро.

14. Айыы кыргыттара.

Маҥнайгы көстүү

Сцена.Орто дойду.

Олоҥхоһут  1: Былыргы дьылым

Быдан анараа өттүгэр,

Урукку дьылым

Отой анараа өттүгэр,

Ааспыт дьылым

Адьас анараа таһаатыгар

Үс саха үөскүү илигинэ,

Түөрт саха төрүү илигинэ

Сир ийэ барахсан

Сиэрэй тииҥ тиҥилэҕин саҕаттан

Тэнийэн тэрбэйэн

Үүнэн үөскээн

Сараадыйа улааппыта үһү.

Олоҥхоһут2: Ойон тахсар күннээх,

Охтон баранар мастаах,

Уолан суорайар уулаах

Аҕыс иилээх-саҕалаах

Атааннаах –мөҥүөннээх

Орто туруу дойду диэн

Олохсуйбута эбитэ үһү.

Олоҥхоһут 1: Сир ийэ барахсан улай киинигэр

Иэримэ дьиэни иччилээн

Иитэр сүөһүнү күрүөлээн

Бур-бур буруо таһааран

Ыал буолан

Боппо тойон оҕонньор,

Чуучаана хотун эмээхсин

Баай байаннар,

Тот тотоннор

Олорбуттара эбитэ үһү.

Дьылҕа хаан оҥоһуутунан

Кэтэһэн-кэтэһэн

 Кэлтэгэй буолбуттарын кэннэ,

Күүтэн-күүтэн

 Күүстэрэ быстарын саҕана

Кыыс оҕо мааныта

Күн сирин көрбүт.

Олоҥхоһут 2: Бу оҕолоро

Үс хонон үстээх оҕо саҕа,

Биэс хонон биэстээх оҕо саҕа,

Уон хонон уоннаах оҕо саҕа буолбут.

Аҕалаах ийэтэ

Саарбаҕа саһыаран улаатыннарбыттар,

Киискэ суулаан кистээбиттэр,

Эппит тылын быһа гыммакка

Атаахтатан ииппиттэр.

Олоҥхоһут 1: Ол курдук, кыыс оҕо барахсан

Сааһын ситэн төлөһүйэн барбыт.

Алтан үүн тиэрбэһин курдук

Арылхай харахтаах,

Хара саһыл кутуругун түүтүн

Харсыһыннара уурбут курдук

Хойуу хаастардаах,

Ойон тахсар күн курдук

Орбоҕордуҥу уостаах

Киирэр күн килбиэнин курдук

Кытархай иэдэстээх

Эйэҕэс майгыылаах

Элэккэй саҥалаах

Дьүһүннээх үтүөтэ,

Көрүҥнээх мааныта

Кыыс оҕо кыраһыабайа буолбут.

Олоҥхоһут 2: Ойох барар сааһа

 Ойон тиийэн кэлбит.

Онуоха ийэлээх аҕата

Кыыс энньэтин

Эрдэттэн бэлэмнээбиттэр.

Таҥара табатын курдук

Таҥыннаран намылытаары,

Сир симэҕин курдук

Симээн сэнньилитээри

Тоҕус улууска сураҕырбыт,

Аҕыс улууска аатырбыт

Бакаанай ууска

Анаан минээн

Симэх оҥотторбуттар.

Сцена сырдыыр. Чуучаана хотун талах олоппоһун уонна ииһин  туппутунан сценаҕа киирэр. Аҕаларын кэтэһэ-кэтэһэ иистэнэр, ырыа ыллыыр.

Чуучаана хотун : Тукулаана Куо,

Көмүс чыычааҕым,

Оҕом сыыһа…

Тастан аҕа киирэр, илиитигэр холбуйалаах.Үөрбүт – көппүт.

Боппо тойон: Көмүс чыычаахпыт симэҕин

Бакаанай уустан

Ситэттэрэн аҕаллым.

Холбуйаны талах олоппоско уурар. Симэхтэри көрдөрөр. Эмээхсин бастыҥаны ылан көрөр.

Чуучаана хотун:Тоойуом, Тукулаана Куо, кэлэ оҕус!

Кыыс киирэр. Симэхтэри көрөн, сирэйэ-хараҕа сырдыы түһэр, дьонугар сүүрэн кэлэр. Ийэлээх аҕа кыыстарын симииллэр.

Иккиэн: Күндү чыычаахпыт барахсан,

Мааны киһи буоларга

Бакаанай уус барахсан

Чочуйан оҥорбут симэҕин

Кэтэртэхпит буолуохтун.

Кыыс симэхтэрин көрүнэр, эргичиҥниир.

Тукулаана Куо: Дьэ-буо,

Күндү төрөппүттэриэм!

Сүһүөхтээх бэйэм сүгүрүйэн,

Хоолдьуктаах бэйэм хоҥкуйан,

Тоноҕостоох бэйэм тоҥхойон тураммын

Махтаннаҕым буолуохтун!

Ийэлээх аҕатыгар сүгүрүйэр, сценаттан сүүрэн тахсар. Ийэлээх аҕа эмиэ тахсаллар.

Олоҥхоһут 1:  Биир үтүө күн Тукулаана Куо

Алта кыталык кыргыттарын кытта

Алаастарын ортотугар

Атах тэпсэ оонньообуттар

Хатыҥ чараҥ быыһынан

Сасыһан киирэн барбыттар,

Күнү быһа көрүлээн, көччүйэ сынньаммыттар

Кыргыттар оонньоон баран сынньана олорбуттар.

Олоҥхоһут 2: Эмискэ, хантан даа кэлбитэ биллибэккэ

Көтөр диэтэххэ көтөргө майгыннаабат,

Кулгаахтаах истибэтэх,

Харахтаах көрбөтөх

Улахан бэйэлээх кыыла

Икки кынаттарынан сапсынан

Көтөн кэлэн сиргэ түһээт

Абааһы уолугар дьүһүн кубулуйда.

Тыас-уус бөҕө буола түһэр. Сцена түгэҕиттэн көтөр кыыл көтөн кэлэн кыргыттары эккирэтэр.Кыргыттар хаһыытаһа-хаһыытаһа сценаттан сүүрэн тахсаллар. Тукулаана Куо соҕотоҕун хаалар. Көтөр кыылбыт сүтэн баран абааһы буолан тахсан кэлэр. Күлэ-күлэ кыыска чугаһыыр, төбөтүн оройуттан харбаан ылар. Кыыс охтон түһэр. Абааһы уола илиитигэр кыыс кутун тутан турар.

Тимир Чыыбыстай: Алдьархайдаах аллара дойдуттан

Эһиги кыыскытын

Хоонньуга уктар

Холоонноох доҕор

Оҥосто таҕыстым (алларастыыр)

Абааһы көтөрө буолан сценаны эргийэн тахсан барар. Кыыс ийэлээх аҕата сүүрэн тахсаллар. Охто сытар кыыстарын үрдүгэр тобуктаан олорон ытыыллар, айманаллар. Кыыс дьүөгэлэрэ тахсан ытаһаллар.

Чуучаана Хотун: Оо, оҕом!

Боппо тойон: Оо, көмүс чыычааҕым!

Айыы ойууна киирэн кэлэр. Оҕонньордоох эмээхсини уоскутар.

Айыы ойууна: Иэримэ дьиэни иччилиэх

Аал уоту оттуох

Төрөтөр оҕону төлкөлүөх

Көмүс чыычаахпыт

Алдьархайга түбэстэ.

Үрүҥ Айыы тойонтон көрдөһөр.

Үүт таас үктэллээх

Үкэр куйаас тыыннаах

 Үрүн Айыы тойонуом!

Үҥэн сүктэн көрдөһөн эрэбин.

Айыы дьоно күндү көмүс кыыстара,

Тукулаана Куо кутун-сүрүн

Аллара дойду

Албан ааттааҕа, абааһы уола

Уоран-талаан барда.

Ону өрүһүйэр

Күүстэ-көмөтө ыытыҥ даа диэн

Сүһүөхтээх бэйэм сүгүрүйэн ,

Хоолдьуктаах бэйэм хоҥкуйан тураммын

Орто дойдуну көмүскүүр,

 Араҥаччылыыр аналлаах

Бухатыыр уолаҥҥа ыытыҥ диэн

Көрдөстөҕүм – ааттастаҕым буолуохтун!

Ойуун тобуктаан умса түһэн олорор. Задник ортотугар баар күҥҥэ уот тыгар. Күн фонугар Үрүҥ Айыы тойон күлүгэ көстөр.

Үрүҥ Айыы тойон: Сардаҥалаах маҥан халлаан

Үрүмэ долгунун үөһээ өттүгэр

Үктэллэнэн үөскээбит

Тимир куйахтаах Дьурантай Бухатыыры

Аат ааттаан, суон сурахтаан

Орто дойду аймаҕын көмүскүүргэ анаан

Ыыттаҕым буоллун!

Кыайдаҕына кини эрэ кыайыа!

Хоттоҕуна кини эрэ хотуо.

Уот хараҥарар, күлүк сүтэр. Сүрдээх улахан тыас иһиллэр. Айыы ойууна тахсар. Эмискэ Тимир куйахтаах Дьурантай бухатыыр биирдэ баар буола түһэр.

Дьурантай бухатыыр: Айыым дьоно, ханна бааргытый?

Дьэ-буо!

Үөһээ үрдүк айыылартан

Орто туруу дойдуга

Араҥаччылыыр аналлаах

Тиийэн кэллим эһиэхэ.

Бухатыыр ыллыы турар кэмигэр кулиса икки өттүттэн айыы дьоно тахсаллар. Аҕа баһылык бухатыыртан көрдөһөр

Боппо тойон: Көр- буо!

Көмүс чыычаахпыт

Кутун сүрүн

Аллараа дойду адьарайдара

Уоран-талаан бардылар.

Күүс-көмө буол диэн

Көрдөстөхпүт – ааттастахпыт буолуохтун!

Ийэ чороонноох кымыһынан Дьурантай Бухатыыры күндүлүүр.

Олоҥхоһут 1: Көхсүттэн  тэһииннээх күн дьонноро

Арҕаһыттан тэһииннээх айыы аймахтара

Айыы бухатыырын одуулаан көөртөрө

Бысталаабыт тиит курдук

Быыппастар быччыҥнаах

Эриллэҕэс тиит курдук

Эрчимнээх илиилээх

Киэҥ аан курдук

Кэтит дараҕар түөстээх

Алта былас сарыннаах

Быһый быһыылаах,

Бөҕө мөссүөннээх

Урааҥхай оҕотун уһуктааҕа

Киһи киэнин килбиэннээҕэ эбит.

Дьурантай бухатыыр кымыһын иһэн баран ийэҕэ чороонун туттарар. Куйахтаах батаһын ылар. Сценаҕа ойуун тахсар, илиитигэр кымньыылаах. Дьурантай бухатыыр ойууҥҥа нөрүөн нөргүйэр.

Айыы ойууна: Тимир куйахтаах Дьурантай Бухатыыр,

Өлөр хаалар күннэр

Өрөһүлтэ буоллун диэн

Көмүс кымньыыны биэрэбин.

Охсуһууга киирдэххинэ

Уһун субуйа кылыска кубулуйуо.

Дьурантай бухатыыр кымньыытынан салгыны эрийэр.

Дьурантай бухатыыр: Эрэллээх доҕоруом,

 аналлаах атым, ханнаҕыный?

Ат ырыата: Тимир куйахтаах Дьурантай бухатыыр,

Эрэллээх доҕор, аламаҕай аргыс буола кэллим.

Сындыыстыы сыыйыллан, сырыыгын чэпчэтиэм

Эрэллээх көлө буолуоҕум.

Боппо тойон: Орто дойдуга

Ананан түспүт

Аттаах атым,

Суолдьут соноҕоһум!

Айыы бухатыырын Тимир Дьурантайы кытта

Аллараа дойдуга киирсэҥҥин

Кыайыы хотуу алгыстаах,

Өрөгөй талаан үктэллээх

Орто дойдуга эргиллээр.

Дьурантай бухатыыр: Дьэ-буо!

Аһыныгас санаалаах айыым дьоно,

Быдан дьылларга бырастыыларын!

Дьурантай бухатыыр атынан айаннатан сценаттан тахсан барар.

Айыы дьоно: Үөһээ үрдүк айыылартан

Ананан түспүт

Тимир куйахтаах Дьурантай бухатыыр!

Охтоохтон охтума,

Саалаахтан самныма!

Тукулаана Куобутун абааһы аймаҕыттан

Быыһаан таһаар диэммит

Көрдөстөхпүт, ааттастахпыт буолуохтун!

Сцена хараҥарар.

Иккис көстүү

Олоҥхоһут 2: Айыы бухатыыра

Атыгар хатана түстэ да айаннатан киирэн барда,

Чыпчылыйыах бэтэрээ өттүгэр

Араас элбэх алаастары,

Туспа туора күөллэри,

Халыҥ хара тыалары

Хайыта сүүрэн аастылар,

Орто уонна Аллараа дойду

Силбэһэр киинигэр

Айаннатан кэллилэр.

Олоҥхоһут1: Бу дойдуга аҕыс аартык

Ааннарын харабыллаабыт

Кыра уҥуохтаах,

Даллаҕар кулгаахтаах,

Арбах баттахтаах,

 Быччаҕар харахтаах,

Суптугур сарыннаах,

Өһөс хааннаах

Ыларга ылбаҕай,

Биэрэргэ бэрдимсик

Аартык иччитэ

Баһылаан олорор эбит.

Аартык иччитин дойдута, Аартык иччитэ мас кэнниттэн тахсан кэлэр. Ону-маны иһиллиир. Илиитигэр күлүүс тылын тута сылдьар.

Аартык иччитэ: Көр – буо!

Аан дойду ыпсыытын аҕа баһылыга,

Аартык иччитэ, халҕан тойоно

Мин буолабын! (күлэр)

Миигиттэн көҥүлэ суох

Ким да киирбэт, тахсыбат. (күлэр)

Сымара тааска олорор. Ааны тоҥсуйар тыас иһиллэр. Аартык иччитэ соһуйан туран кэлэр. Иһиллиир.

Аартык иччитэ: Туох буолла?

Тимир Чыыбыстай: Аартык иччитэ,ааҥҥын арый!

Аартык иччитэ: Ол тоҕо?

Тимир Чыыбыстай: Арый диибин дии!

Аартык иччитэ: Амтаннаах ас баар дуо?

Тимир Чыыбыстай: Арый диэтим дии, арый!

Аартык иччитэ аанын аһар. Сценаҕа абааһы уола киирэр. Аартык иччитэ куттанан олоро түһэр. Абааһы уола күлэр. Аартык иччитэ кулгааҕын саптар.

Тимир Чыыбыстай: Албан ааттаах

Аартыгым иччитэ,

Орто Дойдуттан

Кыайан-хотон иьэбин! (Күлэр)

Аартык иччитигэр эт быраҕан биэрэр. Аартык иччитэ эти сиир, уҥуоҕун тиниктиир.

Аартык иччитэ: Оттон били кыыһын?

Абааһы уола хоонньуттан мөкүчүгү (кыыс кутун) хостоон таһаарар, көрдөрөр. Онтон кулгааҕар тутан иһиллиир. Кыыс ытыыра иһиллэр.

Тимир Чыыбыстай: Хух-хуух!

Мөкүчүгү сцена хаҥас өттүгэр быраҕар. Кулиса кэнниттэн илиитэ кэлгиллибит, сэниэтэ эстибит Тукулаана Куону тардан ылар. Аартык иччитэ кыыһы көрөн уҥан түһэр. Абааһы уола сүрдээх улаханнык күлбүтүттэн  Аартык иччитэ өйдөнөн кэлэр, тааһыгар олорор, этин салгыы сиир.

Тимир Чыыбыстай: Дьэ эрэ, нойоон!

Аартык иччитэ,

Ир суолбун ирдээн

Тиийэн кэллэхтэринэ

Этэн биэриэҥ да –

Моойдоох баскыттан матыан!

                                                                    Өйдөөтүҥ дуо?

Аартык иччитэ: Өйдөөтүм!

Абааһы уола кыыһы соспутунан сценаттан тахсан барар. Аартык иччитэ абааһы уола тахсыбыт аартыгын уонна Орто дойдуга  тахсар аартыктары нэһиилэ хатыыр. Абааһы уола кэлбэтин диэн силлиир. Ааны  тоҥсуйар тыас иһиллэр. Аартык иччитэ соһуйар, иһиллиир.

Аартык иччитэ: Туох буолла?

Дьурантай бухатыыр: Аартык иччитэ! Ааҥҥын арый!

Аартык иччитэ: Ол тоҕо?

Дьурантай бухатыыр: Ааҥҥын арый! Айыы бухатыыра кэллим!

Аартык иччитэ нэһиилэ ааны арыйар.

Аартык иччитэ: Чэ, киир.

Сценаҕа Дьурантай бухатыыр киирэр. Тула өттүн көрүнэр.

Дьурантай бухатыыр: Дьэ буо!

Убайдаатар убайым,

Аартыгым иччитэ!

Алдьархайдаах аллара дойду

Албан ааттаах атамаана

Тимир Чыыбыстай

Айыы аймаҕын

Күҥҥэ көрдөрбүт

Көмүс чыычаахтарын

Тукулаана Куону

Уоран талаан барбытын

Ир суолун ирдээн иһэбин!

Аартык иччитэ ити тыллартан  олоро түһэр, толкуйдуур.

Аартык иччитэ: Ол онон барбыта!

Сцена тугэҕин диэки ыйар. Айыы бухатыыра  ол диэки барар. Аартык иччитэ кинини албыннаабытыттан  күлэр.

Аартык иччитэ: Мин даҕаны айыы бухатыырын албынныыр эбиппин ээ. (күлэр).

Күлүүһүнэн оонньуур. Бухатыыр төҥнөн кэлэр. Аартык иччитин хабарҕатыгар түһэр.

Дьурантай бухатыыр: Тоҕо албынныыгын?

Аллараа дойду аартыгын

Аана ханна баарый?

Ыйан биэрбэт буоллаххына

Моойдоох баскын быһыам!

Аартык иччитэ куттанан дьиҥнээх суолу ыйан биэрэр. Айыы бухатыыра күлүүһү Аартык иччититтэн былдьаан ылан ааны бэйэтэ аһар. Аартык иччитин тааһынан баттатар уонна барар.

Олоҥхоһут 2: Арбах баттахтаах

Аартык иччитин

Айыы бухатыыра

Өрө-таҥнары сахсыйан

Аллараа дойдуга

Ааһар аартык аанын

Күлүүһүн былдьаан ылан

Арыйан киирбитэ-

Амырыын сыттаах,

Буспатах балык миинин курдук

Бадыа-будуо эркиннээх

Кэлтэгэй ыйдаах-күннээх

Үллэҥнии сүүрбүт үөннээх

Хороҥнуу сүүрбут хомурдуостаах

Кыймаҥныы сүүрбүт кымырдаҕастаах

Арбайа сүүрбүт абааһылаах

Аҕыс уон аҕыс

Ааһар албастаах

Тоҕус уон тоҕус

Куодайар кубулҕаттаах

Алдьархайдаах аллара дойдута  эбит.

Аллараа дойду. Абааһы уола ооҕуй оҕус илимигэр хааллыбыт кыыһы соһон киллэрэр. Кыыһы тутан көрө-көрө үөрэн өрүтэ эккириир. Кыыс хаһыытыыр, куота сатыыр. Абааһы уола сценаттан тахсан барар. Кыыс илимиттэн төлөрүйэ сатыыр да кыаллыбат.

Тукулаана Куо: Ыый-ыый-ыыйбыан!

Аай -аай-аайбыан!

Кимнээх буолан кимим кэлэн көмүскүөй,

Туохтаах буолан тугум кэлэн туруулаһыай…

Абааһы кыыһа сценаҕа тахсар. Кыыс ытыыр ырыатын истэр, абарар.

Кыаханньа кыыс: Өссо кини ытыырдаах баҕастаах!

(Тукулаана кыыһы  үөрбэтинэн охсор, күлэр)

Дьиэтиллэхпин-тиэриллэхпин!

Тыстыын ини баттахтаахпын

Ньыламанчай харачай

Кыаханньа кыыс буолабын!

Абааһы кыыһа Тукулаана кыыһы  үөрбэтинэн охсор. Тимир Чыыбыстай киирэн кэлэр, айыы кыыһын көмүскэһэн абааһы кыыһыгар кыыһырар, үүрэр.

Тимир Чыыбыстай: Хайа, бу тугуй, бар мантан!

Абааһы кыыһа кыыһыран үөхсэ-үөхсэ тахсан барар.

Тимир Чыыбыстай: Алдьархайдаах дойду

Албан ааттааҕа

Арсан Дуолай хос-хос сиэнэ

Мин буолабын! (күлэр, кыыска чугаһыыр)

Ньыгы-ньыгы-ньыгыйыгыам!

Адьыгы-дьыгы –дьыгыйыгыам!

Кыыһы илимиттэн босхолуур. Кыыс куота сатыыр. Абааһы уола эккирэтэн иһэн кыыс кута мөкүчүк буолбутун хабан ылар. «Хуух» диэн баран кулиса кэтэҕэр быраҕар уонна тахсан барар. Айыы бухатыыра киирэн кэлэр. Абааһы уолун көрдүүр. Тимир Чыыбыстай үөрбэлээх тахсан кэлэр.

Дьурантай бухатыыр: Аллара дойду адьарайа

Тимир Чыыбыстай

Айыы кыыһын

Тукулаана Куону

Босхолуу тарт.

Тимир Чыыбыстай: (сэнээн күлэр)

Эн диэтэх киһи

Туох буолан саҥардын?

Мин чиргэл уҥуохпун

Сэймэктии иликкинэ,

Хара хааммын

Тоҕо иликкинэ

Тукулаана Куо

Көмүс чыычаахпын

Биэриэм суоҕа. (күлэр)

Абааһы уола сүллүгэһинэн түһэр, бухатыыр батаһынан түһэр. Охсуһуу саҕаланар.

Олоҥхоһут 1: Тохтооҥ!

Аан дойдуну аймаамаҥ!

Уот Кудулу байҕалга баран охсуһар үһүгүт!

Тимир Чыыбыстай: Мин туох да буруйум суох!

Барыта бу Айыы бухатыыра!

(сүллүгэһин ылан куотар)

Дьурантай бухатыыр: Тимир Чыыбыстай!

Ир суолгун ирдиэм!

Тоҥ суолгун тордуом!

Икки өттүттэн хайалар тахсаллар. Уот кудулу байҕал көстөр. Бухатыырдар уот кудулу байҕалга охсуһаллар. Айыы бухатыыра хоттороору гыммытыгар, сценаҕа Айыы ойууна тахсар.

Айыы ойууна: Тимир куйахтаах

Дьурантай бухатыыр,

Күүс-көмө буоллаҕым буоллун!

Айыы ойууна сценаттан тахсар, Бухатыыр кымньыыны ылар, эргитэр. Кылыс буолар. Абааһы уола кэннинэн чинэрийэр. Айыы бухатыыра кылыһынан охсор, абааһы уола аһаран биэрэр. Айыы бухатыыра абааһы уолун сүрэҕин туһаайан анньар. Абааһы уола уот кудулу байҕалга охтон түһэр. Дьурантай бухатыыр помост үрдүгэр тахсар.

Дьурантай бухатыыр: Дьэ-буо!

Өстөөхпүн өһөрдүм!

Саастаахпын самнардым!

Уруй-айхал буолуохтун!

Ох саатын ылан ытар, кулиса кэнниттэн кыыс кута ытыһыгар кэлэн түһэр. Бухатыыр куту кулгааҕар тутан иһиллээбитигэр кыыс ытыыра иһиллэр. Кыыс кутун мөһөөччүгэр уктан сценаттан тахсан барар.

Олоҥхоһут 2: Айыы бухатыыра

Албан ааттаах

Адьарай аймаҕын

Кыайан –хотон

Тукулаана Куо

Көмүс кутун

Хараҕын харатыныы харыстаан

Тоҕус түүннээх күн устата

Тохтоон уоскуйан турбакка

Сэттэ уон сэттэ

Силлиэ холорук сирдьиттэнэн

Аҕыс уон аҕыс

Аан холорук аргыстанан

Тоҕус уон тоҕус

Дохсун буурҕа доҕордонон

Сир баһа холбоһор

Айан аартыгынан тахсан кэлбитэ-

Били аартыгын иччитэ

Баттаппыт тааһын анныгар

Тиэриллэн сытар эбит.

Ону көрөөт, биһиги киһибит

Аһыныгас санаата киирэн

Аартыгын иччитин

Баттаппыт тааһыттан босхолоото.

Дьурантай бухатыыр: Аартык иччитэ,

Аны албыннаабат буол!

Айыы дьонугар

Аартыктарын аанын арыйар буол!

Аартык иччитэ ааны нэһиилэ аһан биэрэр. Бухатыыр тахсан барбытын кэннэ Аартык иччитэ ааннарын хатыыр.

Аартык иччитэ: Кэлбит-барбыт

Бары атаҕастыыллар!

Туох соругар төрөөн эрэйи көрдөхпүнүй?!

Мас кэннигэр баран, быыһынан көрөн турар.

Үһүс көстүү

Олоҥхоһут 1: Отут түүннээх күнү мэлдьи

Айаннатан сиэллэрэн

Орто дойдуга тиийэн кэллилэр.

Биһиги киһибит

Дьурантай бухатыыр

Тукулаана Куо кутун иҥэрэн

Утуйбут уутуттан уһугуннарда.

Тукулаана Куо барахсан

Үрүҥ тыынын өрүһүйбүт

Тимир куйахтаах

Дьурантай бухатыырга

Үс төгүл сүгүрүйдэ,

Үөрэн мичилийэ турда.

Дьэ, ити курдук

Дойдуларын диэки

Чугаһаан истэхтэринэ

Атах сыгынньах

Сорук-Боллур уол

Таба көрөн ылан,

Дьонугар –сэргэтигэр

Сүүрдэн тиийэн

Кэпсии-ипсии турда

Сорук-Боллур уол: Аһуулаһатан, аһуулаһатан!

Аллараа дойду атамаанын кыайбыт

Дьурантай бухатыыр

Дьурулатан иһэр!

Күндү көмүс чыычаахпытын

Тукулаана Куобутун

Өлөр өлүү тыыныттан

Былдьаан иһэр доҕоттор!

Чэй эрэ түргэнник

Көрсө охсор үһүгүт!

Аһуулаһатан, аһуулаһатан!

Орто дойду олоҕо. Норуот сценаҕа турар. Дьурантай Бухатыыр Тукулаана Куону атыгар олордон киирэн кэлэр.

Боппо Тойон: Көмүс чыычаахпытын

Тукулаана Куону,

Дьурантай бухатыыры

Толору кымыстаах чороонунан

Айах тутан көрсүөҕүҥ!

Дьурантай бухатыырга кымыстаах чороону туттараллар.

Боппо тойон: Үөһээ үрдүк айыылартан айыллыбыт

Тимир куйахтаах Дьурантай бухатыыр,

Айыы дьонун аатыттан

Албан ааккар

 Уруй- айхал этэбит.

Дьурантай бухатыыр: Дьэ-буо!

Орто туруу бараан дойду

Аһыныгас санаалаах

Айыы хаан аймаҕын

Уйгулаах олоҕо

Огдолуйбатын диэн

Өлөр-хаалар күҥҥүтүгэр

Өрүһүйэр буолуом!

Быстар-ойдор күҥҥүтүгэр

Күүс-көмө буолуом!

Айыы дьоно: Дьэ-буо!

Аартыгыҥ аана арылыннын!

Дьоллоох суолун тобулуннун!

Кэскилбитин төрүттээбиккэр

Кэмэ суох махтанабыт!

Тускуо, тускуо!

Быыс сабыллар. Записька оһуохай  иһиллэр.

           
Сценарий мероприятии посвященного к декаде олонхо.

1 ведущий: Дорогие
гости нашего мероприятия, вас приветствуют воспитанники этноклуба «Камелек» №19
школы!

25 ноября объявлен в нашей республике Днем
Олонхо. Именно в этот день в 2005 году Юнеско объявило якутский народный эпос
шедевром устного и нематериального наследия человечества.

Мы предлагаем Вам отрывок из Олонхо «Ньургун
Боотур Стремительный». Пусть перед вами откроется волшебный мир олонхо.

Уже все друзья сегодня в сборе,

Уже веселья через край-                                                                
начало

Гуляй на ветровом просторе,

Чудесный праздник олонхо.

1 ведущий: Давным
— давно создателем был сотворен Верхний мир- светозарная полуденная страна,
улыбчивый мир с освежающе голубым воздухом и ведущими вверх молочными
ступеньками. Верхним миром правил седовласый старец господин Юрюнг Ар Тойон.
Жители Верхнего мира великие ойуны- шаманы.

2 ведущий: с
высоко поднимающимся солнцем, гладкошироким, цветистым, был создан- сотворен
Срединный мир. Здесь разродились три племени, расцвело четыре племени айы-
уранхай саха. Там на Сайдалыкы эбэ, жили- поживали отец господин – прродитель
народа айы  Саха Сарын Тойон, мать госпожа – прародительница – Сабыйа Баай
Хотун. У них была дочка светлоликая, лучезарная, девятисаженной косой, Туйарыма
Куо – девушки красоты невиданной, доброты неслыханной. (Выходят Саха Сарын
Тойон и Сабыйа БААй Хотун с дочкой Туйаарыма Куо)

Танец  Туйаарымы Куо

1 ведущий: с
непримиримо- негостеприимно сумрачными метельными небесами, с бушующими темными
вихрями в бедственной топи подземной тьмы был сотворен Нижний мир. В этой
стране жил тварь одноглазая, с пастью бездонной, подобной пещере, с одной
ноздрей на длинном носу, редкозубый Уот Усутакы. Богатырь абасы похищает
луноликую Туйарыма Куо и в мгновение ока скрылся в Нижнем мире.

Похищение Туйаарымы Куо

2 ведущий: на
защиту племени айы уранхай —  саха и серединного мира изВерхнего мира Юрюнг Аар
Тойон спускает богатыря Нюргун Боотура Стремительного. Богатыри из непримиримо
враждебных миров дерутся смертным боем, топча мерзлую землю по колено,
превратив её в месиво.

Выход богатыря Нюргун Боотура.

1 ведущий:
тридцать дней и тридцать ночей бились они на равных в дикой драке, жестоком
раздоре. От битвы смертельной устали они, не в силах продолжать дальше, так и
стояли они, обессилев, опираясь друг о друга лбами.

Битва богатырей

2 ведущий:
вызволить из беды брата спустилась на землю из Верхнего мира Айы Умсур
удаганка, спасительница восьми небес протянула Нюргун ботуру волшебную плетку.
Взяв её, Нюргун боотур нанес сокрушительные удары сыну абаасы Уот Усутакы.
Луноликую Туйарыма Куо вызволил из тьмы подземной.

Выход белой шаманки, освобождение Туйаарымы
Куо.

Неиссякаемое изобилие и благодать установились
на земле. Радость трех родов саха была великая. Уруй- туску.уруй- Айал! Уруй!
!ру1 Уруй! Слава! Слава! Слава!

В честь освобождения Туйаарымы Куо Устроим
маленький концерт.

1 ведущий: Наши
гордые преданья,

                        Наши древние напевы

                         И раздолье песен
новых-                                                                   

                         Вот о чем поет хомус

Ансамбль хомусистов СОШ№19. Композиция
«Весенние мотивы»

2 ведущий: Звучи,
мотив старинный, не стихай.

                       Птицей мчись по синим
высям,

                      смех из сердца
высекай,                                                                   

                       Голубым плеши кумысом,

Древний танец осуохай.

Круговой танец Осуохай.

1 ведущий: Вот
олень, красавец стройный,

                       Благородный и
спокойный,

                       У него рога ветвисты,                                                                       

                       Ноги бойки, ноги
быстры,

                       Может он летать как
птица,

                        только пыль за ним
клубитсся!

«Танец олененка» выступает Виолетта
Кириллова.

2 ведущий: В моей
земле, среди лесов и вод,

                     Оставшись нам от предков
наших давних,

                     Немало сказок и легенд
живет –

                     Любой якут воспитан на
преданьях.

                      Когда порой седой
олонхосут

                       Заводит сказ о
древности былинной,

                      Сердца людей восторженно
поют

                      В лад этой песне, темной
и старинной.

Чабыргах читает Лариана Попова.

1 ведущий: Пускай
зимой ты хмур, туманен,

                        Но мне бы так воспеть
тебя, чтоб все твои лучились грани            

                        И по тебе вздыхал
южанин,

                        Еще не виде, но любя!

Стихи о Якутии читают Младшая группа.

2 ведущий: Пой же,
пой ты, подруга моя!

                        Видишь – в лунном
сиянии поле.                                                           

                        И реки золотая
струя,                                                                          

                        Словно ветер гуляет на
воле.

Песня « Ырыа ыллаары» поет Милена Яковлева

1 ведущий: Наше
мероприятие подошло к концу. Желаем всем мира и счастья, дружбы и согласия!

2 ведущий: Желаем
всем крепкого здоровья, благополучия и новых свершений во имя процветания
родного края!

«Олонхо дойдутугар айан» теманан аьа5ас уруок хаамыыта:

Сыала-соруга:

• уерэнээччилэргэ олоҥхо туһунан билиһиннэрии;

• олоҥхону өйдүүллэригэр, ылыналларыгар олук ууруу;

• олоҥхо туһунан билиилэрин кэҥэтии.

Туттуллар технология: Куолаан үөрэтии технологията, уерэнээччигэ туһаайыллыбыт  үөрэх.

Уруок тэриллэрэ: ноутбук, проектор, экран

Уруок бэлиэ тыла: Олоҥхо — саха норуотун энциклопедията, бары күндүтэ мустубут музейа» -Суорун Омоллоон.

Үтүө күнүнэн!

Мин аатым Саргы Семеновна, бүгүн эһиэхэ олоҥхо нэдиэлэтин чэрчитинэн, аьа5ас уруок ыытыагым, эһиэхэ кэпсэтиһэн ырытарга табыгастаах буоллун диэн бөлөҕүнэн олортоотум, сөбүлэһэгит? Темабын билиһиннэрэрбин көҥүллээн — “Олоҥхо дойдутугар айан”. (слайд барар)

Киирии тыл

Бастатан туран, эһигиттэн ыйытыахпын баҕарабын, олоҥхо- диэн тугуй, ким төһө билэрий, истибитэй, эбэтэр бэйэтэ олоҥхону толорор уерэнээччи билигин биһиги ортобутугар баар дуу? (сэһэргэһии)

Олоҥхо – норуот тылынан уус-уран айымньытын чыпчаала. Киһи олоҥхону аахтаҕына, кэрэтик саҥарарга, олоҥхо тылын өйдөөтөҕүнэ, мындырдаан толкуйдуурга, ис хоһоонун биллэҕинэ, сөптөөхтүк дьаһанан олорорго үөрэнэр. Онон бу улуу айымньы киһиэхэ бары өттүнэн үчүгэйи оҥорор.

2005 сыллаахха сэтинньи 25 күнүгэр ЮНЕСКО олоҥхону киһи аймах чулуу айымньытынан билиммитэ. Онон саха олоҥхото аартык аайы аата ааттанар, тоҕой аайы сураҕа иһиллэр буолла.

Саха олоҥхотун XIX үйэттэн саҕалаан, нуучча үөрэхтээх дьоно – айанньыттар Линденау, Мидендорф, О.Н. Бетлингк, сыылынайдар И.А. Худяков, Э.К.Пекарскай, С.В.Виташевскай, В.А. Серошевскай, В.М. Ионов о.д.а. сурукка-бичиккэ киллэрэн барбыттар. Революция кэнниттэн үөрэхтээх сахалар А.Е.Кулаковскай, С.А.Новгородов, П.А. Ойуунускай олоҥхоҕо улахан болҕомтолорун уурбуттар. Олоҥхону научнай чинчийиинэн Сэһэн Боло, А.А.Саввин, Г.У.Эргис, И.В.Пухов, Г.М.Васильев, Н.В.Емельянов дьарыктаммыттар. Олоҥхону араас өттүттэн чинчийиигэ билигин А.С.Попова, П.Н.Дмитриев, В.В.Илларионов үлэлэрэ биллэр.

Сүрүн чааһа

(слайд барар)

Олоҥхолоон оҕонньор барахсан

Оллоонноон олорон эрэ

Олоҥхо номоҕо оҥостон,

Эриэккэстик этэн-тыынан

Эҕилдьитэн киирдэҕинэ,

Урааҥхай саха барахсан

Нохтолоох тойон сүрэҕэ долгуйан

“Ноо!” – диирэ эбитэ үһү…

Эһиги эбээлэргит, эһээлэргит дьоҥҥутугар, эһиэхэ даҕаны кэпсииллэрэ эбитэ буолуо, былыр уһун күннэрдээх хараҥа кыһыны хайдах балаҕан иһигэр аһаралларын. Билиҥҥи курдук лаампа уота суоҕар, көмүлүөк оһох тула олорон чугастан, ыраахтан ыҥырыллан кэлбит олоҥхоһуту сарсыарда халлаан сырдыар диэри истэллэрэ эбитэ үһү. Олоҥхоһут көмүлүөк оһох иннигэр талах олох маска оллоонноон олорон эрэ олоҥхотун саҕалыыр эбит. Ол кэмҥэ олонхолуур киһини хас биирдии дьиэҕэ олуһун кэтэһэллэр этэ диэн кэпсииллэр. Бэл кыра оҕолор ытыылларын тохтотон чуумпуран истэллэрэ, онтон орто саастаах оҕолор үтүктэн көрөллөрө эбитэ үһү.

Олонхоһут суруйааччылары ааттаталаан: (Платон Алексеевич Ойуунускай, Семен Степанович Яковлев — Эрилик Эристиин, Владимир Михайлович Новиков — Күннүк Уурастыырап, Сергей Степанович Васильев- Бороҕоонускай о.д.а.)

(слайданан көрдөрүү)

Олоҥхоһут олоҥхону саҕалыыр эбит аан дойду айыллыытыттан.

Аан дойду айыллыыта

Былыргы үйэҕэ

Ойуу-бичик уорҕалаах,

Киирэр-тахсар күннээх,

Кэрэ быйаҥ кэскиллээх

Кэтит аан ийэ дойду

Сириэдийэн үөскээбит.

Ороһуоллаах уулаах,

Одун байҕал олбохтоох,

Охтон баранар мастаах,

Уолан бүтэр уулаах

Аҕыс иилээх-саҕалаах

Аан ийэ дойду айыллыбыт.

Олоҥхо үс дойдута. Бу ханнык дойдуларый? (ааҕан тайтарыы)

1. Былыыр — былыр үөскээбит күлэр күөх салгыннаах, үрүҥ илгэ үктэллээх, үкэр куйаас тыыннаах күндүл күнүс дойду (үөһээ дойду)

2. Үс саха үөскээбит, түөрт саха төрөөбүт, ойон тахсар күннээх, охтон баранар мастаах, уолан бүтэр уулаах алаҕаркаан-тэтэгэркээн дойду (орто дойду)

3. Силлиэ түспүт, холорук ытыллыбыт, барбатах балык миинин курдук борук-сорук дойду (аллараа дойду)

Олоҥхо үс сүрүн сюжеттан турар:

1. Завязка сюжета — төрүтэ, олоҥхо туохтан саҕаламмыта.

2. Кульминация — ол эбэтэр олоҥхо сүрүн геройа утарылаһааччытын кытта күөн көрсүүтэ.

3. Развязка – тумук. Сүрүн геройбут кыайыыта-хотуута, сиргэ ил-эйэ олохсуйуута.

Аал –Луук мас

Аҕыс иилээх-саҕалаах

Атааннаах-мөҥүөннээх

Аан ийэ дойдуларын

Хаба ортотугар

Аҕыс салаалаах

Аар кудук мас

Үүммүт эбит.

Аал – Луук мас барахсан

Тула өттө тула

Сүөгэй арыыта

Сөлөгөй чөҥөрө чүөмпэлээх.

Билигин эһиэхэ олоҥхо текстарын түҥэтиэм. Итилэри ааҕан бараҥҥыт, олонхо ханнык сюжета суруллубутун бөлөҕүнэн сүбэлэһэн баран этиэххит.

(текстары ааҕаллар, ырыталлар)

Новиков Владимир Михайлович — Күннүк Уурастыырап

“Тойон Дьаҕарыма бухатыыр” олоҥхотуттан быһа тардыылары аахтыгыт, дорҕоонноохтук аахпыт, санааҕытын үллэстибит о5олорго барыгытыгар махтал!

Олонхо сүрүн идеята тугуй? ( Орто дойдуга олохтоох айыы аймаҕын туһугар туруулаһан охсуһуу, кинини араҥаччылыырга ыҥырыы)

—Олонхолор үксүгэр хайдах ааттаналларый? ( сүрүн геройдар ааттарынан, олоҥхолор испииһэктэрин көрдөрүү)

Олоҥхоҕо киһи аймахха баар түөрт сүрүн сыаннас баар:

1.      Сиэр- майгы сыаннастара

2.      Мал-сал сыаннастара

3.      Ис утум

4.      Кэрэ, уран сыаннастара

Түмүк (рефлекция)

Бүгүҥҥү “Олоҥхо дойдутугар айан” уруогу төһө ылынныгытый, сэҥээрдигит, сөбүлээтигит дуу? Биирдиилээн санааларгытын этэргитин истэбин. Ис иһигэр киирэн кэпсэтиһэн, ырытан истэххэ маарыынны санааларгыт уларыйан таҕыстылар дуу?

Олоҥхо – улуу айымньы. Саха норуотун олорбут олоҕо. Охсуспут охсуһуута, кини өйө-санаата – сырдыкка тардыспыт санааларын баҕата, үчүгэйгэ баҕарбыт үрдүк идеялара – бука барыта олоҥхоҕо түмүллэллэр. Ол иһин, саха олоҥхото сүүһүнэн ахсааннаах үгүс дьыллар халыҥ хаардарыгар саптаран, хараҥа күөннэригэр күлүктэнэн, умнуллан сүппэтэҕэ.

Билигин кини, көҥүлүн булбут дьоллоох норуот саамай сыаналаах айымньытын быһыытынан, өрөгөйдөөх советскай үйэ социалистическай культуратын толоонугар, аҕыс салаалаах Аал-Луук мас курдук барҕара сайдар, силигилии чэлгийэр кэмэ кэллэ. Ол бэрт кэскиллээх, сүүнэ үөрүүлээх, үтүө дьыала буолар.

Норуот күүһэ – өйүгэр, өйүн күүһэ – тылыгар диэн этэллэр. Тыл бары бастыҥа, сүмэтэ фольклорга, олоҥхоҕо баар диэн тылларынан уруокпун түмүктүүбүн. Болҕомтоҕут иһин барҕа махтал!

Мындыр – туох баҕарар уустук, бириинчик өттүн таба көрөр, таба өйдүүр.

ЮНЕСКО – наука, үөрэх, культура боппуруостарын быһаарар аналлаах Аан дойдутааҕы тэрилтэ.

Аартык – киэҥ, улахан айан суола.

Тоҕой – суол, өрүс токуруйан өҕүллүүтэ, өҕүллэр сир.

Эҕилдьитэн – уу сүүрүгүн курдук тохтообокко саҥаран.

Оллоон кэбистэ – атаҕын үрдүгэр атаҕын уурда.

Уорҕа – тас өттө.

Быйаҥ – өлгөм үүнээйи, ас-үөл, баай-дуол.

Сириэдийэн – олохтоохтук үөскээн, туругуран.

Одун – үөһээ олохтоох, модун, тыйыс.

Илгэ – киһиэхэ күүс киллэрэр үгүс үүнээйиттэн састааптаах күндү убаҕас ас.

Үкэр куйаас – наһаа сыралҕана суох итии, чуумпу күн.

Күндүл – ыраас, сырдык.

Атааннаах-мөҥүөннээх – айдааннаах, иирсээннээх.

Сөлөгөй – үрүҥ ас, үүт ас.

Чөҥөрө чүөмпэ – эмпэрэ кытыылаах олус дириҥ уулаах сир.

_________

Дьэ бу,

Былыргы дьыл киэнин

Быһылааннаах быдан мындаатыгар,

Урукку дьыл киэнин

Алдьархайдаах анараа таһаатыгар,

Нөҥүө дьыл киэнин

Дүбдүргэннээх түбүлээн түмүгэр,

Чиэрэс дьыл киэнин

Дибдиргэннээх тигилээн тимэҕэр,

Тэргэн ый киэнин

Быысаһар ыпсыытыгар,

Үүнэр күн киэнин

Үөскүүр саҥатыгар, —

Сэндэлэс мас эркиннээх,

Сиэкилэ дугуй уу толбонноох,

Сибэкки күөх от кырыстаах,

Сир сибиир ийэ хотун,

Сэттэлээх тииҥ кыыл

Тиҥилэҕин тириитин курдук,

Тэнийэн тэлгэнэн,

Сиэллээх сири иһит

Сиксигин курдук

Ситэн сириэдийэн

Үөскээбитэ эбитэ үһү.

Аҕыс иилээх саҕалаах,

Атааннаах мөҥүөннээх,

Айдырҕаннаах-амырҕаннаах,

Айгырыын силик

Аан ийэ дайды

Аҕыстаах саарба кыыл

Атаҕын тыһын курдук

Аҥнан-бохтон айыллан,

Талахтаах далбар чабычах

Чапчааһынын тараадыйан

Үөскээбитэ эбитэ үһү.

_____________

Тиит мас курдук

Чинэриччи тартаран ылла,

Бэс мас курдук

Хаҥараччы тартаран ылла.

Икки иэнин иҥиирэ

Икки туут хайыһар курдук

Өрө кэдэриччи таттаран таҕыста;

Икки сототун уҥуохтара

Икки атыыр оҕус буулаҕатын курдук

Иһирдьэ-таһырдьа

Матырыччы тардыллан хааллылар.

Хатан куйах

Таҥаһын таҥынна.

Хара балаххай

Хаанын хааннанна,

Хахай модун

Дьүһүнүн дьүһүннэннэ,

Харса суох

Быһыытын быһыыланна,

Хараҕалаах, хааннаах,

Батаһын тайахтанна.

Кырыыс хаан кыттыста,

Өс-саас үксээтэ,

Хара санаа хаҥаата;

Тыа кыыла тыаһырҕаата,

Далай балыга дьаадыйда,

Көтөр кынаттаах күрэннэ;

Күн быата тулунна,

Ый быата быһынна,

Сулус уота тоҕунна;

Өлүү уута тааҥнаата,

Сир чиэппэрэ сиҥиннэ.

Былыт быһаҕаһа хайынна.

___________

Ол дойду киэнэ

Баай тиит мастара бука бары

Бастарыттан таҥнары хаттылар,

Уулаах улуу күөллэрэ бүүс бүтүннүү

Ортолоруттан оҥойо уоллулар;

Дьэс солуур түгэҕин

Тэниччи тарпыт курдук

Чэки курус халлаана

Дьэбин уоһуйан,

Дьэбидис гына тустэ.

Бу курдук

Муҥ быһылаан,

Түптэ түлүөн

Буола турдаҕына,

Аныардаах арҕаа халлаан

Аргыардах алын тардыытыттан

Алаас сыһыы быһаҕаһын саҕа

Ала чуоҕур былыт обургу,

Часкыйбытынан,

Таҥнары сатыылаан тахсан,

Ортотунан быһа ыстанна,

Төбөтүнэн хайа ыстанна.

Ол кэлин кырыытыттан,

Өрүскэ тутуулаах киһи

Өрүсүһэн бугуллаабыт

Хаардаах бугулун саҕа

Өлүү сидьиҥ чэлкэҕэ

Былыттан быһа ыстанан,

Биһиги киһибит иннигэр кэлэн

Биирдэ “пал” гына түстэ.

Онуоха

Биһиги киһибит

Соһуйбут курдук

Ол чэлкэҕи

Ойон тиийэн

Уһун дурба батаһынан

Ортотунан быһа далайан кэбистэ.

Инньэ гынарын кытта,

Табыйар Хара бухатыыр обургу

Илэ бэйэтинэн,

Эт дьүһүнүнэн

Биһиги киһибит иннигэр

Биирдэ бэрис гына түстэ.

Хаһыытаһа-хаһыытаһа

Хапсыбытынан бардылар;

Үөгүлэһэ-үөгүлэһэ

Өттүктэспитинэн бардылар;

Ойбонноох оройдоругар

Уурсубутунан бардылар;

Киргиллээх кэтэхтэригэр

Киирсибитинэн бардылар.

_____________

Онуоха туран,

Анараа киһи,

Атыттан туспэккэ эрэ,

Тойон Дьаҕарыма бухатыыры

Тула сүүрдэ сылдьан,

Туох да кэпсэтиитэ суох

Толбонноох ньууруттан

Тоҥсуйбутунан барда,

Килбиэннээх сирэйиттэн

Кэрпитинэн барда.

Итинниккэ түбэһэн баран,

Биһиги киһибит даҕаны,

Иэс күүтэн,

Иҥнэн-туттан туруох

Бэйэлээх буолуо дуо, —

Харса суох

Хардарсыбытынан барда,

Омуннаах үлүгэрдик

Охсуспутунан барда,

Дьүүлэ суох

Түһэрсибитинэн барда.

______

Тумул арыы тыа

Туллан-быстан түһэн иһэрин курдук

Туорай туоһахталаах

Нуоҕалдьын кугас аттаах

Тойон Дьаҕарыма бухатыыр обургу,

Тойон инититтэн арахсан баран,

Орто туруу дойду

Дьоллоох суолун тобулан,

Аан ийэ дайды

Айылгылаах аартыгын арыйан,

Илин өттүгэр

Эргэнэ хара тыа саҕа

Эҕэрдэ хаан эккиннэнэн,

Ойоҕос өттүгэр

Моҕол ураһа дьиэ саҕа

Соргу дайаан доҕуһуолланан,

Муҥ-быһылаан буолбакка,

Эрэй-буруй эрийбэккэ,

Ыарыы-сүтүү ыксаласпакка,

Дьаҥ-дьаһах таарыйбакка,

Өлүү-үлүгэр үтүрүйбэккэ,

Абааһы-албын атаҕастаабакка,

Алыс үчүгэйдик айаннаан, —

Иитиллибит-тэриллибит

Ийэ сибиир дойдутугар,

Илин атах кэбирэ суох эриэккэс бэттик

Эргийэн-тиийэн кэлбитэ эбитэ үһү.

___________

Дьэ доҕоттоор,

Олоҥхотун олоҥхо,

Омуннааҕын омуннаах,

Бу,

Куртуйах улар

Кутуругун түүтүн курдук

Куударалаах баттахтаах,

Хотой Айыы баай

Тойон оҕонньор аҕалаах,

Эрдэҕэс улар

Түөһүн түүтүн курдук

Эбирдээх иэдэстээх

Эдьээн Айыы баай

Хотун эмээхсин ийэлээх,

Тумул арыы тыа

Туллан быстан түһэн иһэрин курдук

Туорай туоһахталаах

Нуоҕалдьын Кугас аттаах

Тойон Дьаҕарыма бухатыыр обургу,

Тохтор-хордор

Кыайан хороммот

Дохсун кэрэ

Тотун тотон,

Бараатар-хайаатар

Кыайан бараммат

Барҕа баһаам

Баайын байан,

Ыырдар-хайдар

Кыайан ситтэрбэт

Ыраах күтүр

Ыырын ыырданан;

Аат бөҕөтүттэн суодуйан,

Үөһээ дойдуттан

Үргүөһүн үргүйбэккэ,

Аллараа дайдыттан

Аргыаһын аргыйбакка,

Иитэр сүөһүнү күрүөлээн,

Төрөтөр оҕону уйалаан;

Аал уоту оттон,

Алаһа дьиэни тэринэн,

Алтан сэргэни анньан,

Аар баҕаҕы айгыһыннаран,

Араҕас чэчири тиирэн.

Арыы түһүлгэни төрүттээн

Аҕа баһын тосту олорон, —

Үс саханы үөскэтэн,

Түөрт саханы төрөтөн,

Биэс саханы бииһэтэн,

Кириэс ыырай

Кинээһэ буолан,

Сатыы ыырай

Саарыга буолан,

Орто дойду

Тутааҕа буолан.

Олорбута эбитэ үһү.

МБДОУ детский сад присмотра и оздоровления «Туллукчаан-от»

Саввинова А.Г.

Олонхону кыра саастаах о5олорго уерэтии

Иитээччигэ кѳмѳ

Ѳргуѳт – 2015с.

Иhинээ5итэ

I туhумэх. Киириитэ

1. Олонхону о5о5о уерэтии

2. О5о уонна олонхо

3. Олонхо о5о оонньуутугар

II туhумэх. Дьуhуйуу.

1. О5о олонхону дьуhуйуутэ

2. Дакылаат «Олонхо дойдутун о5отобун»

Тумук тыл

I туhумэх. Олонхо тѳрут ѳйдѳбуллэрэ

Киириитэ

Олонхо уус уран айымньы, хас биирдии олонхо угус ураты дьоруойдаах тус туhунан ис хоьоонноох – олонхо ѳбугэ тѳрутпут кэлэр кѳлуѳнэлэргэ кэриэс гынан хаалларбыт кэс тыла, ол кэс тыла диэн олонхо5о олох дьаhах, ѳй санаа, былдьаhыктаах, быhылааннаах кэм майгытын сигилитин туhунан уустаан-ураннаан дьуhуйбут уѳрэ5э эбит. Ону ааhан киэн халлаан киэлитин, итэ5эл, сиэр туом туhунан билиини тиэрдэр уѳрэх. Онтон саамай сурунэ – киhи аналын, бухатыыр айыы айма5ын кѳмускуур, араначчылыыр аналлаа5ын уран тылынан умсугутан инэрэр уѳрэх. Ол да иhин сункэн билиини инэринэн ильдэ сылдьар олонхоhуту улуу педагог Г.Н. Волков «Олонхоhуттар норуот утуѳкэннээх учууталлара эбиттэр», — диэтэ5э.

Олонхо тѳрут ѳйдѳбуллэрэ саха оло5о, тулалыыр олох кѳстѳр-кѳстубэт эйгэтин, аан айыл5аны анааран сылыттаан кѳрѳр уѳруйэ5ин кытта быhаччы ситимнээхтэр. Олонхо иитэр уѳрэтэр, сайыннарар кыа5ын тута сылдьар тѳрут ѳйдѳбуллэрин маннык наардыахха сѳп:

• Аан дойдуну анаарар тѳрут ѳйдѳбуллэр: аан ийэ дойду, Аар кудук мас //Аал луук мас, уеhээ дойду , орто дойду, аллара Дойду, то5ус хаттыгастаах халлаан, ойук былыт, кинкиниир киэн куйаар, былыргы быльдаhыктаах быдан дьыллар мындаалара.

• Киhи аймах аналын туhунан: айыы айма5а, кун айыы улууhа, кун ѳркѳн улууhа, саха ураанхай, аар тойон а5а, кун кубэй ийэ, айыы кыыhа, окко туспут оноhуу, тѳннубэт тѳлкѳ, киhи буолар кэрэмэс кэскил, саха буолар салбар салааhын,; бутун оноруу, киhи тѳрдѳ буол, кэнчээрини кэнэтэр, удьуору ууhатар о.д.а.

• Бухатыыр аналын туhунан: айыы бухатыыра, бухатыыр ата, кун улууhун, айыы айма5ын араначчылыыр аналлаах, суон дурда, халын хахха, кун киhитэ кѳмускэс, айыы киhитэ аhыныгас, айыы сирин аарыма ба5аната, кун сирин кутур куустээ5э, Кудай Бахсы уус о.д.а.

• Айыы айма5ар утары турар куус туhунан: абааhы айма5а адьарай бииhэ, Арсан Дуолай, уѳдэн тугэ5э, Нэс Утугэн, абааhы уола, абааhы кыыhа, о.д.а.

• Итэ5эл туhунан: сур-кут,буор кут, салгын кут ийэ кут, урдук айыылар, Урун Айыы Тойон,иччи, ойуун, уда5ан, кыырар, дьалбыйар, алгыыр, од.а.

• Норуот уйгулаах оло5ун-дьаhа5ын туhунан: алаhа дьиэ, иэримэ дьиэ, аал уот, алтан сэргэ, аар ба5ах, урун суурук, хара суурук, унаар буруо, уостубат уйгу, быстыбат, быйан, иитэр суѳhу;

• Тыл кууhун туhунан: кэс тыл, аман ѳс, хомуhуннаах тыл, сиэрдээх тыл илбистээх тыл, иччилээх тыл, сэттээх-сэлээннээх тыл, тыл иччитэ;

Бу а5ыйах холобуртан олонхо терут ѳйдѳбуллэрэ киhи буолар кэскили тустуур ѳйу санааны тиэрдэр аналлаахтара кѳстѳр.

Олонхону о5о5о уѳрэтии.

Киhи аймах уйэлэр тухары олох туhугар туруулаhар охсуhуу наадатын, эр санаалаах кууhун , кэрэ утуѳ быhыы-майгы уйэлээ5ин, киhи оло5о бутун норуотун оло5ор суолталаа5ын олонхо философията кэрэhэлиир.

Олонхо кэнчээри ыччаттарбытын иитиигэ-уѳрэтиигэ туhанар сорук турар.

Тулуурдаах буолуу проблемата кыра саастаах о5олорго эмиэ баар. Билинни о5о кыра сааhыттан билиилээх-кѳруулээх, толкуйдуур дьо5урдаах, тыла ѳhѳ ыраас, ситимнээх сайдыылаах буолара ирдэнэр. О5олору иитэргэ былыргы ѳбугэлэрбит абыычайдарын , этиилэрин олоххо туhанарбыт ордук буолуо этэ.

О5о туhунан:

О5о – уйэ кэскилэ

О5о – инники эрэл

О5о – дьол-уѳруу,

О5о – оло5у, омугу сал5ааччы

Улэм сыала соруга О5олору сиэрдээх быьыыга- майгыга, ѳйгѳ-санаа5а иитии, ѳбугэлэрбит угэстэрин, итэ5эллэрин, тѳрут культуураны о5о5о ѳбугэлэрбит оонньууларын нѳнуѳ тириэрдии- уѳрэтии. Олонхо тылынан-ѳhунэн, дьоруойдарын уобарастарын, олонхо дойдутунан былыргы ѳбугэлэрбит олорон ааспыт олохторун кэрэhэлиир, сал5ыыр, кэнчээри ыччаттарбытыгар кѳрдѳрѳн, утугуннэрэн, уерэтии иитии.

Актуальноhа

Олонхо тылын-ѳhун кѳмѳтунэн о5ону сахалыы тыынна ѳбугэлэрбит олохторун-дьаhахтарын билиhиннэрээри. Бу олонхо диэн суду айымньыга о5олору кыра саастарыттан уhуйан иитиигэ-уѳрэтиигэ.

Тылларын саппааhын байытыы, уустаан-ураннаан бэргэн-хомо5ой тылынан кэпсэтэр уонна кэпсиир дьо5урдарын, уобарастаан толкуйдуур фантазияларын сайыннарыы.

Улэм формалара

• Дьарыктар

• Бэсиэдэлэр

• Олонхо оонньуулара

• Олонхону оонньооhун (драматизация)

О5о5о бастаан олонхо сириттэн дойдутуттан са5алаан кэпсээhин уруhуйу кѳрдѳруу, олонхо дьоруойдарын уобарастарын кѳрдѳруу, ѳйдѳтуу.

Дьарыкка сахалыы ѳбугэ оонньууларын оонньоотуу. Олонхону улахан группа о5олоругар утугуннэрэн аахтарыы. О5о уус уран тылы-ѳhу билэригэр бэйэтин сааhыгар сѳптѳѳх тойугу, олонхону уѳрэтии.

О5о уонна олонхо

Ханнык ба5арар омук уѳскээбит олорбут оло5ун кэпсиир, сырдатар уостан-уоска бэриллэн, аныгы ыччакка тиийэн кэлбит уостубат-ѳспѳт айымньылаах буолар. Саха омуга уѳскээбит дойдутун тыынын, дьонун ѳйун-санаатын, оло5ун дьаhа5ын кэрэhэлиир суду айымньытынан олонхо буолар. Олонхо тылын – ѳhун иhитиннэрии о5о кыра эрдэ5иттэн ыытыллар. О5о олох кыратыгар ыалга, дьиэ5э-уокка, эбэ-эhэ, тѳрѳппут олонхону сэнээрэн истэннэр о5о бол5омтотун тардаллар. Уhугэр диэри сааcтаах кырачааннар ойууну кѳрѳн олонхо дойдутун, сирин-уотун, айыы бухатыырын, кыыhын аатын суолун, уратытын билсэллэр.

Ол курдук ѳйдууругэр табыгастаах гына остуоруйа куpдук кылгатан, ол эрэри олонхо ойуулуур-дьуhуннуур, олук тылларын туттан сурун ис хоhоонун иитээччи билиhиннэрэр, о5о ѳйугэр онорон кѳрѳр дьо5урун сайыннарар. Олонхону кыра сааhыттан билсэн, этигэр хааныгар инэринэн, ылынан улааппыт о5о:

1. Ѳйдѳѳн истэр дьо5ура сайдар

2. Олонхо тылыгар-ѳhугэр интириэhэ уhуктар.

3. Тѳрѳѳбут норуотун былыргы оло5ун-дьаhа5ын кытта билсэр

4. Ыраа5ы толкуйдуур ыраналыыр буолар, ойуулаан-дьуhуннээн, уобарастаан кѳруутэ сайдар

5. Тулалыыр айыл5атын, эйгэтин убаастыыр, учугэй-куhа5ан ѳруттэри араарар, тѳрѳѳбут норуотунан киэн туттар буола улаатар

6. Айыы сыралын инэринэн, сахалыы сиэрдээх киhи кэрэмэhэ буолар кыахтанар.

Олонхо о5о оонньуутугар

Саха иьитэ

Анала 3-5 саастаах о5олорго ус атахтаах чороон, кытыйа.

Быьаарыыта:

4-6 аны арахсыбыт хартыыналары саха иhитэ уруhуй.

Хас биирдии иhит тус -туспа оhуордаах халын хордуонунан оноhуллубут

Сайыннарар кыа5а:

Бу оонньуур 3-5 саастаах о5олор саха иhитин арааhын кытта билсэллэригэр улахан кѳмѳ буолуо ,

Оонньуур о5о толкуйун таьымын, ѳйугэр онорор дьайыыларын

Сатаан тэнниир, араарар ,сурунун булар , уобарастаан толкуйдуурун

Сайыннарар кыахтаах ,

Ону тэнэ бѳлѳ5унэн, паараннан улэ5э тутуннахха , бэйэ – бэйэлэрин

Кытта бодоруhарга уѳрэнэллэр.

«Олонхо ус дойдута» таныллар хартыына

Быьаарыыта

Ус дойду уруhуй 3 чаастан турар ,

Уѳhээ дойду — халлаан куйаара ,былыттар ,сулустар ,урун айыылар

Орто дойду — сир араната, айыл5а , уунээйилэр ,кыыллар ,уѳн-кѳйуур, кѳтѳрдѳр

Аллараа дойду -сир аллараа араната

Хас биирдии дойду бэйэтэ туспа ис хоhоонугар сѳп тубэhиннэрэн ууруллар

Сайыннарар кыа5а

Ус дойду ойуу о5о сенсорнай сайдыытын хааччыйар уонна олонхо ус дойдутун билсиhиннэрэр демонстрационнай матырыйаал буолар, улахан о5о олонхону бэйэтэ кэпсиир кыахтанна5ына, тылын-ѳhун, айар, кэпсиир уонна бол5омтолоохтук истэр дьо5урун таhымын урдэтэр кыахтанар

Хамсаныылаах олонхо оонньуута

Эрчимэн Бэргэн бухатыыр 6 – 7 саастаах о5олорго

Иитээччи аан дойду айыллыыта хоhоон аа5ар

Бухатыыр эрчимэн бэргэн аллараа дойдуга айанныыр

3 куруугу сы5арытан онон хаамар

Аллараа дойдуга ѳйдѳѳн кѳрбутэ хара тааhынан кѳрѳн турар эбит

Абааhы о5олоро 5 о5о куруук иhигэр тураллар ,

Эрчимэн Бэргэн ньолбуhах хара ѳрбѳхтѳн оноhуллубут мээчигинэн быра5аттыыр

5 абааьы о5олоро тогурук хаптаhын урдунэн солбуhан ууран хаамаллар

Куота сатыыллар,

Барыларын табан Эрчимэн Бэргэн хотор

Оонньуу сайыннарар кыа5а

Оонньуу быраабылатын тутуьан, о5о сатаан быллаанныыр ,хонтуруолланар , бэйэтин салайынар тургэнник хамнанар ,сымса буоларыгар эрчийэр.

II туhумэх. Дьуhуйуу.

О5о олонхону дьуhуйуутэ

Ханнык ба5арар олонхо аан ийэ дойдуну ойуулааhынтан, онуоха бухатыыр о5о тѳрѳѳн уѳскээн, ситэн хотон барыытыттан са5аланар. Салгыы бухатыыр быhылааннаах сырыылара уѳруу-кѳтуу, ѳрѳгѳй тосхойуутунан тумуктэнэр

О5о тэрилтэтигэр норуот тылынан уус уран айымньытын олонхону билиhиннэриигэ театр оонньуутун туhаналлар

Угэс буолбут ньыманнан олорон эрэ биир киhи толоруута (олоонноон олорон эрэн, кулгаах тардыстан, хара5ы быhа симэн олорон толоруу).

Улуустаа5ы НПК детсад бэлэмнэнии белех иитиллээчитэ Нарыйа Захарова олонхону дьуhуйэн иккис миэстэни ылбыта.

Дакылаат аата «Олонхо дойдутун о5отобун»

Олонхо диэн норуоттан тахсыбыт уус-уран айымньы. Олонхо бэрт былыр уѳскээбит, ол иhин уhу диибит.

Сыала-соруга:

Мин олонхо тылын истэммин, ойуутун кѳрѳммун, олонхолуу уѳрэнэммин саха былыргы угэстэрин ырыаларын-тойуктарын уѳрэтэбин.

Олонхо ус дойдута – сырдык ыраас дойду, утумэн угус уѳруулээх учугэй орто дойду, харана куьа5ан тыыннаах аллараа дойду.

Олонхо5о Аал-Луук мас – орто дойдуга уунэр ытык мас. Аал-Луук маска сир-дойду иччитэ Аан Алахчын хотун олорор. Ол иhин Аал – Луук маhы харыстыыллар.

А5ыс иилээх – са5алаах атааннаах мѳнуѳннээх

Аан ийэ дойдуларын хаба ортотугар

А5ыс салаалаах Аал луук мас ууммут эбит.

Тойон айах са5а лонку кѳмус туорахтаах эбит,

Тэллэх туос са5а нэлэмэн кѳмус сэбирдэхтээх эбит,

Аал Луук мас барахсан тула орто тула

Суѳгэй арыыта сологой чѳнѳрѳ чуѳмпэлээх.

Олонхо сурун геройдара – бухатыырдар:

Урун уолан бухатыыр

Ньургун Боотур бухатыыр

Абааhы уола Арсан Дуолай бухатыыр.

То5ус былас суhуохтаах

Тунал5аннаах ньуурдаах

Туйаарыма Куо

Олонхо учугэй кыыhа.

Олонхо бухатыырын ата:

Дьулусханнаах дьулуо манан халлаан

Дьураатыгар тура тѳрѳѳбут

Дьулусхан субуйа суурук

Дьураа хара ат барахсан…

Модун эр со5отох олонхоттон быhа тардыы:

Биир утуѳ кун

Орто дойду оло5ун

Аллараа дойдуттан

Абааhы айма5а

Тахсан аймаатылар.

Туналыкаан Куону

Уоран илдьэ бардылар.

Модун Эр Со5отох бухатыыр

Кыыьырыа5ын кыыьыран

Туналыкаан Куону

Быыьыы барарга тэринэр.

Айаннаан сынньана олордо5уна

Сорук боллур уол кѳтутэн кэллэ

Ататтан ыстанан

Тѳкунуйэ биэрэн

Ойон турда.

Субу курдук диэн

Ырыалаах буолла.

Аhуу – ля – hаатан (2 тогул)

То5ус халлаан ула5атыгар

Тура тэбинэн тѳрѳѳбут

Тойон ини убайым

До – hо –роо –бо (2тогул)

Арсан Дуолай атаман

Туналыкаан Куону

Аллараа дойдуга

Ойох ылан эрэр.

Чэй эрэ тургэнник

Бара охсуон уhу

Чэй эрэ, чэй эрэ…

Сити курдук Модун Эр Со5отох бухатыыр абааhы бухатыырын Арсан Дуолайы охсуhан хотон кыайар.

Модун Эр Со5отох бухатыыры кытта Туналыкаан Куо холоонноох до5ор буоларга ананан кэлсэр.

То5ус тууннээх – кун уруу ыhыа5а буолбута уhу.

Тумукпэр:

Мин олонхону истэммин олонхо дойдутун геройдарын тустарынан элбэ5и биллим. Олонхону кэпсии уѳрэнним. Олонхо тумугэр орто дойду улуу бухатыыра, абааhы бухатыырын улту сынньан уѳдэн таhаан онороро ойуулаан кэпсэнэр эбит

Ус саха уѳруутэ урдээбит

Уруй – туску

Уруй – айхал

Тумук тыл

Ѳбугэлэрбит былыргыттан утумнаан кэлбит культууралара сал5ана санатылла сырыттын диэн уѳрэтэбин –иитэбин.

Олонхо кѳмѳтунэн о5о тылын-ѳhyн байытыы, ойуулаан-дьуhуннээн кэпсиир дьо5урун сайыннарыытыгар иитэбин-уѳрэтэбин

О5о5о сахалыы тыыны иитэр сыалтан-соруктан о5о тэрилтэтигэр сахалыы муннуктары, оонньуулары онорон о5о сайдар эйгэтин олохтооhун.

Ити курдук олонхо дьарыктарыттан олоххо утуѳну олордуу, атын дьон иннигэр эппиэтинэстээх, дьонун-сэргэтин харыстыыр кѳмускуур киhини иитиигэ дьулуур, олох олоруу толору дьолугар тиийэр суолу арыйыы тѳрутэ о5о ис айылгытыгар инэр кыа5а уескуур. О5о ону чопчу билинэн, ѳйугэр хатаабата5ыын иhин, уйул5атыгар (иhигэр) утуѳ тѳрут буолан, оло5ун тускулууругар кыах биэрэр куус буолуо. Омук тѳhѳннѳн сайдыылаах да соччонон ѳбугэлэрин ытыктыыр буолар.

15.11.2016

Конкурсно — познавательная игра » Олонхо»

Конкурсно — познавательная игра » Олонхо» для 1-2 класса. История Якутской земли.

Оценить

776

Цели и задачи:

• В игровой форме проверить и закрепить ранее
  полученные знания об олонхо по темам: “Якутский
  эпос олонхо”, “Покровитель лошадей Джесегей
  Айыы”, “Герои олонхо”, “Олонхо. Срединный мир”,
  “Три мира олонхо”, “Нижний мир”, “Верхний мир
  олонхо”.
• Расширить познания детей о Вселенной — Верхнем
  мире, Срединном мире, Нижнем мире, о героях
  олонхо, населяющих Верхний мир, Срединный мир,
  Нижний мир.
• При помощи предлагаемых перед игровым туром
  вопросов провести фронтальную проверку знания.
• Способствовать дальнейшему формированию
  нравственных понятий как доброта, взаимопомощь,
  благодарность, любовь к родителям.
• Развивать познавательный интерес у детей к
  эпосу олонхо.
• Оказание помощи ребенку в развитии творческого
  потенциала народа cаха, склонностей,
  способностей, помощь в якутском самоопределении,
  самореализации в семье, школе, окружающем мире.

Оборудование: Юла, буквы из разрезной азбуки,
картины, изображения, рисунки учащихся трех
миров, героев олонхо, карточки с подсказками,
ручки, бумаги, якутские узоры Иэйиэхсит богини
Верхнего мира (за правильный ответ), призы.

Подготовительная работа:

1. Подготовить буквы на магнитной основе.
2. Подготовить вопросы для игроков и зрителей.
3. Подготовить призы для игроков.
4. Подготовить игру “Поле чудес” (юла).

Ход мероприятия

I. Беседа

– Сегодня у нас необычный урок, а урок-игра “Поле чудес”, посвященная к теме олонхо. Олонхо – это древняя былинная история народа саха о героических подвигах. Нам нужно выбрать первую тройку игроков. Участниками первого тура станут те, которые правильно ответят на три вопроса. Вопросы: Как называется царство черных сил, демонов всякой разной нечисти? — Нижний мир был царством черных сил. Черные силы нижнего мира всегда хотели поработить Срединный мир. В нижнем мире живут злые духи – абаасы. В каком Мире живут Боги Айыы? – Олонхо – древнее поверье народа cаха. Наша Вселенная в те далекие времена создалась из трех миров. В Верхнем мире властвовали Боги Айыы, высшие небесные силы. Верхний мир – небо, там живут добрые духи. Кто защищал Срединный мир от злых духов, всякой разной нечисти? — Срединный мир – это Земля, где живут люди. У Срединного Мира были свои защитники – могучие богатыри. Такие как Ньургун Боотур, Могучий Эр Соготох, Элэс Боотур, Эрчимэн Бэргэн и т.д.. Мы хотим быть похожими на этих богатырей, такими же умными, сильными, ловкими.

Богатыри

Дети, ответившие на эти вопросы, становятся
участниками первого тура.

Тур 1. “Житьё-бытьё Срединного мира”

Задание: Напиток этот вкусен и полезен,
содержит много витаминов С, Р, В, обладает
чудодействием, исцеляет, очищает организм, дает
энергию. В те далекие времена называли напиток
“живой водой” (кумыс – национальный напиток
народа саха)

Первый игрок вращает юлу. Если названной буквы
в слове нет, то право следующего хода переходит к
другому игроку, пока не разгадывают слово. Если
игрок подряд правильно угадывает три буквы, то
выносят два чорона, в одном из них находится приз.
Чорон – это деревянная посуда для питья кумыса.
Игрок, угадавший слово, выходит в финал, получает
узор “Иэйиэхсит”. Все игроки получают приз.

Вопросы для участников второго тура:

1. Как зовут творца мира? – Юрюнг Айыы Тойон –
   творец мира.
2. Чему учат олонхо? – Олонхо учили отличать добро
   и зло. Олонхо учит быть добрым, побеждать зло,
   быть благодарным, помогать друг другу, уважать
   слабых, пожилых. Любить своих родных и Родину,
   чтобы дети с малых лет учились жить.
3. Как называют человека, который исполняет
   олонхо? – Олонхосутами. Они очень талантливые,
   яркие люди. Обычно они в те далекие времена были
   простыми бедными крестьянами – скотоводами. А в
   наше время талантливейших олонхосутов много. Мы
   тоже учимся с раннего детства подражать и
   сказать олонхо. В I классе в районном фестивале
   олонхо всем коллективом стали призерами
   фестиваля, а Маша Трофимова заняла IV место. Она
   знает олонхо Сергея Васильева “Эрчимэн Бэргэн”
   и сказывает наизусть 145 слов олонхо.

Тур 2. “Герои олонхо”

Задание: Где жили Нюргун и Айтал –
Куо? – в Верхнем мире

Подсказка: Так описывается их страна.
Там царили спокойствие, богатство, гармония.

Игрок, угадавший слово, становится участником
финала и ему вручается узор “Иэйиэхсит”. Все
участники второго тура награждаются призами.

Вопросы для участников третьего тура:

1. Как описывается Земля, в которой жили древние
   якуты?
2. Дополните отрывок: Добрый конь так и радовался
   … своего хозяина, что побежал еще быстрее. (Новой
   победе.)
3. Задание: Отгадайте кроссворд (вывешивается
   кроссворд на формате А3)

1. Нюргун – он славный богатырь, стремительный –
   быстрый, ловкий. А как переводится богатырь? (Боотур.)
2. Как звали сестру Нюргуна? (Айтал-Куо.)
3. Место для привязывания лошадей у древних
   якутов? (Коновязь.)
4. Как называют Гнедого коня Нюргун? (Скакун.)
5. Как звали хозяина болота? (Ап Хара.)
6. Как называют людей, которые благодарят за добро,
   помощь? (Благодарные.)

Тур 3. “Красавица Земля”

Задание: Поднявшись на высоту
птичьего полета, мы увидим родные места наших
героев олонхо. Он лежит в самом центре Срединного
мира. Такой широкий, что грозный, быстрокрылый
сокол, летит изо всех сил, за тридцать дней не
может долететь с одного края на другой.

Подсказка: Его окаймляют зеленые леса.
Шелест шелковистых берез ублажает слух. С небес
льется пение жаворонка. В лесах полно дичи. В
озерах серебрится крутобоковая рыба. Не
надышишься медовым пьянящим воздухом. (алас)

Игрок, угадавший слово, становится участником
финала и получает узор “Иэйиэхсит”. Все игроки
получают призы.

Финал

Задание: Олонхо является вершинным
достижением фольклорной классики народа саха. В
одном олонхо содержится от десяти до нескольких
тысяч слов в определенном порядке.

Подсказка: Певец олонхо знал их и
сказывал наизусть целыми ночами. Современная
наука еще не раскрыла секрета записи такого
огромного количества информации в мозге
человека – биоматериале. Этим будут заниматься
науки будущего, кибернетика и биогенные
технологии. Итак, в одном олонхо содержится от
десяти до скольки тысяч слов? (До ста.)

Финалист награждается призом.

В итоге изучения данной программы учащиеся
выполняют проектные работы. Например, доклад
ученика 2-го класса Иванова Лёвы на тему
“Жаворонок” (см. Приложение)
выполнен с целью изучения темы “Животный мир
Срединного мира”, занял призовое место в
Чугуновских региональных чтениях.

Фестиваль, посвященный Дню Олонхо
«Эпосы народов Земли Олонхо»
Начало мероприятия: 14.00ч
Место проведения: актовый зал МКУ «Центр семейного устройства»
Техническое оборудование: проектор, экран, колонки, звуковое оборудование (6 микрофонов).
Музыкальная подготовка – музыкальное оформление праздника.
Художественно-оформительская подготовка – украшение холла (иллюстрация «Чоорона» из воздушных шаров, выставка поделок), украшение зала (гирлянды из шаров: голубой и белый цвета).
Ведущие: Дормидонтова Елена Геннадьевна, Лавренова Наталья Николаевна.

Цель:
• воспитание уважения к людям различных национальностей, стремление жить в мире и дружбе со всеми народами;
• приобщение к материальной и духовной культуре народов, населяющих Республику Саха (Якутия).
Задачи:
• развивать интерес к шедеврам мировой культуры;
• познакомить с культурой этих народов;
• воспитывать уважение, вызвать интерес, любознательность к культуре, языку, деятельности, быту народов, населяющих нашу Республику;

Ход мероприятия.
Сцена празднично украшена: на проекторе демонстрация мультимедийной продукции.
(На экране – виды Якутии. Приветственная песня про Землю Олонхо)
Входят ведущие.
(Слайд 1)
Ведущий 1 читает стихотворение:
То в снегах, то в ливнях, то в туманах
Богатырской силы не тая,
Возле двух великих океанов
Ты лежишь, Якутия моя.
(Слайд 2)
Ведущий 1: Здравствуйте дорогие гости, ребята древней земли Олонхо!
Ведущий 2: Дорооболорун кyнду Олонхо дойдутун оhолоро онна ыальдыттара!
Ведущий 1: Мы рады приветствовать вас на нашем празднике, который посвящён «Дню Олонхо» – он проходит 25 ноября каждого года.
(Слайд 3)
Ведущий 2: Именно в этот день у якутов наступало время слушать сказку – «олонхо».
(Слайд 4)
Ведущий 1: Во благо нашей республики живут и трудятся, люди разных национальностей и вероисповеданий.
Ведущий 2: Почти у всех этих народов существуют эпические сказания.
• у киргизского народа фундаментальный эпос «манас»
• у греческого народа знаменитая «иллиада и одиссея»
• у русского народа – былины
• у бурятов – «гэсэр»
• у эвенков «нимнгакан»
• у корело – финского народа «колевала»
(Слайд 5)
Ведущий 1: Тема нашего праздника «Эпосы народов Земли Олонхо» и сегодня мы пригласили друзей, которые расскажут нам об эпосах народов, которые живут в нашей республики.
(Слайд 6)
Ведущий 2: Олонхо – это древний героический эпос о богатырях, об их подвигах, где добро побеждает зло. Изустно передаваясь из поколения в поколение, олонхо заменял и литературу, и историю, в нем повествуется о межплеменных войнах, о невыносимом гнете и произволе богатых тойонов, об удалых «благородных разбойниках», мстившим баям.
(Слайд 7)
(Отрывок «Олонхо» в исполнении олонхосута Алданского района Кондратьевой Клары Петровны)
(Слайд
Ведущий 1: В старину наши предки считали, что существовало три мира — Верхний, Средний и Нижний.
(Слайд 9)
В Верхнем мире обитали Боги «Айыы» — высшие небесные силы, внешне они были похожи на людей, но отличались особым могуществом, мудростью и красотой.
(Слайд 10)
Ведущий 2: Средний мир – это земля с ее лесами, полями и озерами, где жили люди, их называли племенем «Айыы аймаhа».
(Слайд 11)
В Нижнем мире, где всегда было темно и сыро, жили «абааhы», страшные чудовища которые нападали на людей и причиняли им зло.
(Инсценировка отрывка из эпоса «Нюргун Боотур — Стремительный» в исполнении воспитанников «Центра семейного устройства»)(количество выступающих 11 детей)
Инсценировка отрывка из эпоса «Нюргун Боотур — Стремительный»
(На сцену выходят 4 юноши и девушка в национальных костюмах)
(Слайд 12)
1 автор: Божества из Верхнего мира отправляют богатыря по имени Нюргун в Средний мир для защиты людей от злых чудовищ.
Им должен быть необыкновенный, чудесный герой с предопределенной свыше судьбой, специально посланный:
2 автор: Чтоб улусы солнечные
Защитить,
Чтоб людей от гибели
Оградить.
(Слайд 13)
1 автор: Поэтому герой Нюргун Боотур Стремительный:
2 автор: Строен станом, словно копье,
Стремителен, как стрела,
(Слайд 14)
Был он лучшим среди людей,
Сильнейшим среди людей,
Красивейшим среди людей,
Храбрейшим среди людей.
Не было равных ему
В мире богатырей.
(Слайд 15)
Девушка: Угрожает нам бедой
Черной силы злая власть.
Храбрый витязь молодой,
Отврати от нас напасть!
3 автор: Каждый лесок и каждый алас,
Вы, племена народа айыы,
Я защитить собираюсь вас!
Все испытанья мне не страшны,
В нижней стране,
Куда еду я,
Из человеческих костей настил, реки от слез пролитых темны.
Но не страшат лишенья меня:
Не отступлю я, вперед идя!
Все мои помыслы — о врагах,
Должен их племя развеять я,
Чтоб разгоралось пламя, гудя,
В сложенных дедами очагах.
(Слайд 16)
Танец богатырей: (выступление гр «Улыбка).
Танцующие вместе: За Срединную милую землю мать
Будем насмерть стоять,
Будем насмерть стоять!
(Слайд 17)
4 Автор: Пусть живет на белом свете,
Без тревог и без скорбей,
Беспечальное, как дети,
(Слайд 18)
Племя солнечных людей,
Без страданий и без розней,
Без губительной войны,
(Слайд 19)
Под высоким небом звездным
Мирно люди жить должны.
(Слайд 20)
В блеске солнечного света
Расцветай, моя страна.
(Слайд 21)
Ведь у всех людей планеты
Будет родина одна.
Счастьем каждый день отмечен.
(Слайд 22)
На душе у всех светло, —
Человечество навечно
Мир и дружбу обрело.
Сила дружбы велика
Славься мир на все века!
(Слайд 23)
1 Автор: По древним обычаям якутского народа всем поклон мы шлем вам низкий, с добрым словом и с любовью, с хлебом, солью и кумысом.
(Выступающие в завершении кланяются зрителям)
(Девушка и 2 юношей держат в руках чороны, подают гостям кумыс и лепешки)
(Во время угощения ведущий произносит слова)
Ведущий 2: Кумыс напиток священный
Пусть от священного напитка
Будет здоровье в избытке
Благословляем Вас на добрые, мирные дела,
Пусть силе вашей начинания осеняет мудрость природы,
Множьте благополучие страны и своего народа!
(Дети садятся на места зрителей)
(Слайд 24)
Ведущий 1: Страны – побратимы, наш украинский род.
И язык похожий и похож народ.
Ведущий 2: Встречайте! У нас в гостях учащиеся средней школы №2, художественный руководитель Дуда Елена Рафаиловна.
(Показ презентации, песня «Червоно рута» в исполнении учащихся СОШ №2, количество выступающих 6 детей)
(Слайд 25)
Ведущий 1: А сейчас разрешите предоставить слово директору – «тойону» нашего «Центра семейного устройства» Николаю Семеновичу Миронову, поприветствуем его.
(Приветственное слово директора «Центра семейного устройства» Миронова Николая Семеновича)
(Слайд 26)
Ведущий 1: Силён, как вольный ветер,
Могуч, как ураган,
Он защищает землю
От злобных басурман!
Он силой доброю богат,
Он защищает стольный град.
Спасает бедных и детей,
И стариков, и матерей!
(Слайд 27)
Ведущий 2: Всегда на Руси чтили силу богатырскую и прославляли ее в сказаниях и песнях, которые нам представят воспитанники «Центра семейного устройства», руководитель инсценировки Мацалюк Олеся Викторовна.
(Выступление воспитанников «Центра семейного устройства») (количество выступающих 5 детей)
(Слайд 28)
Ведущий 1: Сегодня у нас в гостях начальник муниципального учреждения «Управления культуры и искусства» Алданского района Евгений Александрович Гузман.
(Приветственное слово начальника муниципального учреждения «Управления культуры и искусства» Алданского района Евгения Александровича Гузман)
(Слайд 29)
Ведущий 2: Народы коми, обожествляя природу, создали своих богов и духов, имеют свой миф о сотворении мира, защитников русской земли.
Ведущий 1: Встречайте, учащиеся Алданского лицея, руководитель Тизилова Анна Михайловна.
(Выступление учащихся Алданского лицея, в количестве выступающих 10 детей)
(Слайд 30)
Ведущий 2: Есть башкирский язык, есть татарский. История татар и башкир в течение ряда веков была тесно переплетена. Татары и башкиры веками проживали вместе. Эти два народа имеют общие исторические корни.
Ведущий 1: Отголоски татаро – башкирских взаимоотношений доносят до нас разные предания и легенды, о которых нам расскажут учащиеся средней школы №1, под руководством Иваненко Ларисы Геннадьевны.
(Выступление учащиеся СОШ №1, количество выступающих 5 детей, презентация)
(Слайд 31)
Ведущий 1: Язык родной! Язык далеких предков,
Как сказочно и мудро ты звучал.
Ты высветил мне прошлое эвенков:
О чем народ мой пел, о чем молчал.
Ведущий 2: В эвенкийском эпосе прославляли одиноких героев, оленя-друга, девушек-красавиц. Исполняли «нимнгакан» на эвенкийском языке, в переводе означает «подобно шаманскому пению нимнган».
(Выступление ансамбля «эннэкэн» с п. Хатыстыр Алданского района)
(Слайд 32)
Ведущий 1: Под сенью гор, сады и нивы…
Шумят листвою тополя…
Как ты свободна, как счастлива
Кыргызов древняя земля!
Ведущий 2: Об истории киргизского народа нам расскажут учащиеся Алданской гимназии, руководитель Тихонова Наталья Егоровна, встречайте их.
(Выступление участников программы учащиеся Алданской гимназии), (количество выступающих 9 детей)
(Слайд 33)
Ведущий 1: В заключении мы хотим представить вам небольшой концерт группы «Эннэкэн», которые приехали из далекого поселка Хатыстыр.
(Выступление ансамбля «эннэкэн» с п. Хатыстыр Алданского района)
(Слайд 34)
Ведущий 1: Уважаемые гости и участники концертной программы, мы желаем вам мира и счастья! До новых встреч!
Ведущий 2: Корсуоххэ диэри!Фестиваль, посвященный Дню Олонхо
«Эпосы народов Земли Олонхо»
Начало мероприятия: 14.00ч
Место проведения: актовый зал МКУ «Центр семейного устройства»
Техническое оборудование: проектор, экран, колонки, звуковое оборудование (6 микрофонов).
Музыкальная подготовка – музыкальное оформление праздника.
Художественно-оформительская подготовка – украшение холла (иллюстрация «Чоорона» из воздушных шаров, выставка поделок), украшение зала (гирлянды из шаров: голубой и белый цвета).
Ведущие: Дормидонтова Елена Геннадьевна, Лавренова Наталья Николаевна.

Цель:
• воспитание уважения к людям различных национальностей, стремление жить в мире и дружбе со всеми народами;
• приобщение к материальной и духовной культуре народов, населяющих Республику Саха (Якутия).
Задачи:
• развивать интерес к шедеврам мировой культуры;
• познакомить с культурой этих народов;
• воспитывать уважение, вызвать интерес, любознательность к культуре, языку, деятельности, быту народов, населяющих нашу Республику;

Ход мероприятия.
Сцена празднично украшена: на проекторе демонстрация мультимедийной продукции.
(На экране – виды Якутии. Приветственная песня про Землю Олонхо)
Входят ведущие.
(Слайд 1)
Ведущий 1 читает стихотворение:
То в снегах, то в ливнях, то в туманах
Богатырской силы не тая,
Возле двух великих океанов
Ты лежишь, Якутия моя.
(Слайд 2)
Ведущий 1: Здравствуйте дорогие гости, ребята древней земли Олонхо!
Ведущий 2: Дорооболорун кyнду Олонхо дойдутун оhолоро онна ыальдыттара!
Ведущий 1: Мы рады приветствовать вас на нашем празднике, который посвящён «Дню Олонхо» – он проходит 25 ноября каждого года.
(Слайд 3)
Ведущий 2: Именно в этот день у якутов наступало время слушать сказку – «олонхо».
(Слайд 4)
Ведущий 1: Во благо нашей республики живут и трудятся, люди разных национальностей и вероисповеданий.
Ведущий 2: Почти у всех этих народов существуют эпические сказания.
• у киргизского народа фундаментальный эпос «манас»
• у греческого народа знаменитая «иллиада и одиссея»
• у русского народа – былины
• у бурятов – «гэсэр»
• у эвенков «нимнгакан»
• у корело – финского народа «колевала»
(Слайд 5)
Ведущий 1: Тема нашего праздника «Эпосы народов Земли Олонхо» и сегодня мы пригласили друзей, которые расскажут нам об эпосах народов, которые живут в нашей республики.
(Слайд 6)
Ведущий 2: Олонхо – это древний героический эпос о богатырях, об их подвигах, где добро побеждает зло. Изустно передаваясь из поколения в поколение, олонхо заменял и литературу, и историю, в нем повествуется о межплеменных войнах, о невыносимом гнете и произволе богатых тойонов, об удалых «благородных разбойниках», мстившим баям.
(Слайд 7)
(Отрывок «Олонхо» в исполнении олонхосута Алданского района Кондратьевой Клары Петровны)
(Слайд
Ведущий 1: В старину наши предки считали, что существовало три мира — Верхний, Средний и Нижний.
(Слайд 9)
В Верхнем мире обитали Боги «Айыы» — высшие небесные силы, внешне они были похожи на людей, но отличались особым могуществом, мудростью и красотой.
(Слайд 10)
Ведущий 2: Средний мир – это земля с ее лесами, полями и озерами, где жили люди, их называли племенем «Айыы аймаhа».
(Слайд 11)
В Нижнем мире, где всегда было темно и сыро, жили «абааhы», страшные чудовища которые нападали на людей и причиняли им зло.
(Инсценировка отрывка из эпоса «Нюргун Боотур — Стремительный» в исполнении воспитанников «Центра семейного устройства»)(количество выступающих 11 детей)
Инсценировка отрывка из эпоса «Нюргун Боотур — Стремительный»
(На сцену выходят 4 юноши и девушка в национальных костюмах)
(Слайд 12)
1 автор: Божества из Верхнего мира отправляют богатыря по имени Нюргун в Средний мир для защиты людей от злых чудовищ.
Им должен быть необыкновенный, чудесный герой с предопределенной свыше судьбой, специально посланный:
2 автор: Чтоб улусы солнечные
Защитить,
Чтоб людей от гибели
Оградить.
(Слайд 13)
1 автор: Поэтому герой Нюргун Боотур Стремительный:
2 автор: Строен станом, словно копье,
Стремителен, как стрела,
(Слайд 14)
Был он лучшим среди людей,
Сильнейшим среди людей,
Красивейшим среди людей,
Храбрейшим среди людей.
Не было равных ему
В мире богатырей.
(Слайд 15)
Девушка: Угрожает нам бедой
Черной силы злая власть.
Храбрый витязь молодой,
Отврати от нас напасть!
3 автор: Каждый лесок и каждый алас,
Вы, племена народа айыы,
Я защитить собираюсь вас!
Все испытанья мне не страшны,
В нижней стране,
Куда еду я,
Из человеческих костей настил, реки от слез пролитых темны.
Но не страшат лишенья меня:
Не отступлю я, вперед идя!
Все мои помыслы — о врагах,
Должен их племя развеять я,
Чтоб разгоралось пламя, гудя,
В сложенных дедами очагах.
(Слайд 16)
Танец богатырей: (выступление гр «Улыбка).
Танцующие вместе: За Срединную милую землю мать
Будем насмерть стоять,
Будем насмерть стоять!
(Слайд 17)
4 Автор: Пусть живет на белом свете,
Без тревог и без скорбей,
Беспечальное, как дети,
(Слайд 18)
Племя солнечных людей,
Без страданий и без розней,
Без губительной войны,
(Слайд 19)
Под высоким небом звездным
Мирно люди жить должны.
(Слайд 20)
В блеске солнечного света
Расцветай, моя страна.
(Слайд 21)
Ведь у всех людей планеты
Будет родина одна.
Счастьем каждый день отмечен.
(Слайд 22)
На душе у всех светло, —
Человечество навечно
Мир и дружбу обрело.
Сила дружбы велика
Славься мир на все века!
(Слайд 23)
1 Автор: По древним обычаям якутского народа всем поклон мы шлем вам низкий, с добрым словом и с любовью, с хлебом, солью и кумысом.
(Выступающие в завершении кланяются зрителям)
(Девушка и 2 юношей держат в руках чороны, подают гостям кумыс и лепешки)
(Во время угощения ведущий произносит слова)
Ведущий 2: Кумыс напиток священный
Пусть от священного напитка
Будет здоровье в избытке
Благословляем Вас на добрые, мирные дела,
Пусть силе вашей начинания осеняет мудрость природы,
Множьте благополучие страны и своего народа!
(Дети садятся на места зрителей)
(Слайд 24)
Ведущий 1: Страны – побратимы, наш украинский род.
И язык похожий и похож народ.
Ведущий 2: Встречайте! У нас в гостях учащиеся средней школы №2, художественный руководитель Дуда Елена Рафаиловна.
(Показ презентации, песня «Червоно рута» в исполнении учащихся СОШ №2, количество выступающих 6 детей)
(Слайд 25)
Ведущий 1: А сейчас разрешите предоставить слово директору – «тойону» нашего «Центра семейного устройства» Николаю Семеновичу Миронову, поприветствуем его.
(Приветственное слово директора «Центра семейного устройства» Миронова Николая Семеновича)
(Слайд 26)
Ведущий 1: Силён, как вольный ветер,
Могуч, как ураган,
Он защищает землю
От злобных басурман!
Он силой доброю богат,
Он защищает стольный град.
Спасает бедных и детей,
И стариков, и матерей!
(Слайд 27)
Ведущий 2: Всегда на Руси чтили силу богатырскую и прославляли ее в сказаниях и песнях, которые нам представят воспитанники «Центра семейного устройства», руководитель инсценировки Мацалюк Олеся Викторовна.
(Выступление воспитанников «Центра семейного устройства») (количество выступающих 5 детей)
(Слайд 28)
Ведущий 1: Сегодня у нас в гостях начальник муниципального учреждения «Управления культуры и искусства» Алданского района Евгений Александрович Гузман.
(Приветственное слово начальника муниципального учреждения «Управления культуры и искусства» Алданского района Евгения Александровича Гузман)
(Слайд 29)
Ведущий 2: Народы коми, обожествляя природу, создали своих богов и духов, имеют свой миф о сотворении мира, защитников русской земли.
Ведущий 1: Встречайте, учащиеся Алданского лицея, руководитель Тизилова Анна Михайловна.
(Выступление учащихся Алданского лицея, в количестве выступающих 10 детей)
(Слайд 30)
Ведущий 2: Есть башкирский язык, есть татарский. История татар и башкир в течение ряда веков была тесно переплетена. Татары и башкиры веками проживали вместе. Эти два народа имеют общие исторические корни.
Ведущий 1: Отголоски татаро – башкирских взаимоотношений доносят до нас разные предания и легенды, о которых нам расскажут учащиеся средней школы №1, под руководством Иваненко Ларисы Геннадьевны.
(Выступление учащиеся СОШ №1, количество выступающих 5 детей, презентация)
(Слайд 31)
Ведущий 1: Язык родной! Язык далеких предков,
Как сказочно и мудро ты звучал.
Ты высветил мне прошлое эвенков:
О чем народ мой пел, о чем молчал.
Ведущий 2: В эвенкийском эпосе прославляли одиноких героев, оленя-друга, девушек-красавиц. Исполняли «нимнгакан» на эвенкийском языке, в переводе означает «подобно шаманскому пению нимнган».
(Выступление ансамбля «эннэкэн» с п. Хатыстыр Алданского района)
(Слайд 32)
Ведущий 1: Под сенью гор, сады и нивы…
Шумят листвою тополя…
Как ты свободна, как счастлива
Кыргызов древняя земля!
Ведущий 2: Об истории киргизского народа нам расскажут учащиеся Алданской гимназии, руководитель Тихонова Наталья Егоровна, встречайте их.
(Выступление участников программы учащиеся Алданской гимназии), (количество выступающих 9 детей)
(Слайд 33)
Ведущий 1: В заключении мы хотим представить вам небольшой концерт группы «Эннэкэн», которые приехали из далекого поселка Хатыстыр.
(Выступление ансамбля «эннэкэн» с п. Хатыстыр Алданского района)
(Слайд 34)
Ведущий 1: Уважаемые гости и участники концертной программы, мы желаем вам мира и счастья! До новых встреч!
Ведущий 2: Корсуоххэ диэри!

Материалы на данной страницы взяты из открытых истончиков либо размещены пользователем в соответствии с договором-офертой сайта. Вы можете сообщить о нарушении.

МБДОУ Д/С №3 «Чебурашка» ГО «Жатай»

Праздник «Путешествие в мир Олонхо»

с элементами спортивных соревнований

для детей старшей и подготовительной групп

инструктор по физкультуре: Сизых Т.В.

воспитатели: Яковлева Е.Ф.

Цели:

1. Ознакомление с якутским героическим эпосом- олонхо.

2.

Закрепление

физических

навыков

в

якутских

играх,

упражнениях, видах спорта.

3. Развитие фонетического слуха, внимания, памяти, силы.

4. Формирование гармонически развитой, активной личности

сочетающей в себе духовное богатство, моральную чистоту и

физическое совершенство посредством народного колорита в

физическом воспитании.

Февраль, 2018 г.

«Путешествие в Мир Олонхо»

Действующие лица: Ведущий, рассказчица, богатырь Ньургун Боотур, сестра Айталыын

Куо.

Подготовка к празднику: изготовление декораций, установка экрана, подбор музыки

музыкальным руководителем, изготовление слайдов, изготовление пазлов.

Спортивный инвентарь: гимнастические скамейки 4 штуки, 2 фишки, корзина с малыми

шарами по численности детей, 4гимнастические палки, 6 кеглей.

Ход праздника.

Под музыку дети входят в зал и садятся на гимнастические скамейки.

Ведущий: Здравствуйте ребята, сегодня мы отправимся в путешествие в Мир Олонхо.

Рассказчица:

(слайд).

На восьмиободной- восьмикрайней земле- матушке,на самом средоточии Срединного

Мира жили добросердечные племена Солнечного улуса- Кюн Еркен.

(слайд).

Жителей серединного мира стали одолевать злые племена- абасы. Тогда Аан Алахчын

умоляет Юрюнг ААр Тойона ниспослать сверху могучего богатыря.

(слайд).

Чтобы защитить и приумножить племя Саха- уранхай с Верхнего мира спускают на землю

Ньургун Боотура вместе с сестрой Айталыын Куо.

(слайд).

Дети на срединном мире растут резвясь, не зная никакой нужды.

(слайд).

Когда мальчик возмужал и превратился в богатыря, девочка превратилась в светлоликую

красавицу с семисаженной косой.

(слайд).

Спокойная жизнь Ньургуна Боотура с его сестрой Айталыын Куо была нарушена

внезапным ненастьем: налетела буря, загрохотал гром, посыпал снег, наступил холод.

(слайд).

Богатырь Нижнего мира Ыйыста Хара, похитив Айталыын Куо, внезапно исчезает.

(слайд).

Чтобы вызволить сестру из плена, Ньургун Боотур одевает богатырские доспехи и берет

снаряжение, садится на своего преданного друга- коня.

(слайд).

Ньургун Боотур идет по горячему следу богатыря абасы, укравшего сестру, преследует его

по остывшим следам и заплутал в дремучем лесу ,непроглядной тайге.

(слайд).

Богатырь: Сегодня, мы, ребята, с вами пойдем волшебными путями

По нашей сказочной стране и побываем там везде!

Хочу я вас благословить и на последок всех спросить:

Готовы вы пройти везде? Друг другу помогать в беде?

Тогда- вперед! Все- заодно! Олонхо вас ждет давно!

Физкульт минутка « ручей».

Ведущий:— ребята давайте поможем богатырю? Сначала нам нужно перейти через ручей.

Встаньте друг за другом, поставьте руки на плечи впереди стоящего, широко расставьте

ноги. Вот мы и вышли с вами к глубокому ручью. Он бежит в даль, а мы пойдем за ним. С

начало ручей очень широкий, потом стал уже, уже… Ручеек стал совсем узким и мелким,

теперь вы можете смело ступать по его дну. Вдруг совсем неожиданно ручеек стал очень

глубоким! – Скорее плывите на берег! ( дети садятся на места).

Ведущий: Молодцы, ребята, 1-е испытание вы прошли отлично! Теперь нам нужно

собрать камни счастья, но не просто собрать, а прыжками которые называются «Кылыы»-

прыжки на одной ноге.

Камни счастья помогут нам одолеть «Огненного змея», который повстречался нам на

пути. И тогда наш путь будет свободен.

Ведущий: Мы успешно прошли испытания, потому что вы, ребята, дружные, смелые,

сильные, умелые. И сейчас дети прочитают якутские пословицы.

Дети:

1.

Друзья познаются в беде.

2.

Один в поле не воин.

3.

Кто ищет тот всегда найдет.

4.

Не говори «гоп» пока не перепрыгнешь.

5.

Семь раз отмерь, один раз отрежь.

6.

Виден сокол по полету.

Ведущий: Вот теперь мы можем приступить к следующему испытанию на силу, богатыри

очень сильные, вот мы сейчас и проверим какие вы у нас сильные. «перетягивание

палки» ( дети садятся парами, нога к ноге, ноги чуть согнуты, в руках держат палку. На счет

три дети тянут палку на себя, кто перетянул тот и победил ).

Устали, присаживайтесь на свои места. Перед следующим испытанием нужно отдохнуть.

Дети: стих « Узоры чорона» Моисей Ефремов.

Вы посмотрите, как светло и ровно

Похож на задушевный разговор,

По стенкам деревянного чорона

Бежит и не кончается узор.

В нем оживает старина седая,

Умельцев давних темная судьба

Вот мчатся кони, время обгоняя,

Вот высится нетленно городьба.

И лена непременной бороздою

Лежит среди немеренных лесов,

И над ее стремительной водою

Застыли пики скальных гольцов.

Так пусть в веках бежит смело и ровно

По стенкам деревянного чорона

Бессмертный не затейливый узор.

Ведущий: Ребята, какое прекрасное стихотворение про чорон! Давайте соберем его из

пазлов.

Ведущий: А чтобы перейти к следующему испытанию вам нужно отгадать загадки!

ЗАГАДКИ:

1.

Кто в году четыре раза переодевается? (земля).

2.

Говорят белые цветы по ночам рассыпаются (звезды).

3.

Посреди моря золотая чаша плавает (солнце).

4.

Есть говорят старик в костяной шубе (карась).

5.

У одного богатыря ошейник деревянный говорят (запряженный бык).

6.

Некто девять месяцев не ест, всю зиму спит ( медведь).

7.

Мальчик попрыгунчик питается растительной пищей говорят (заяц).

Молодцы ребята, вот мы и подошли к последнему испытанию. Оно называется прыжок

зайца — «Куобах».

Нужно на двух ногах проскакать между предметами и остаться на той стороне ( кто

быстрее).

Все справились с заданием . Становитесь дружно в круг – поиграем дружно! Игра «Тэйэн

ис» (успей отскочить).

Входят Ньургун Боотур и его младшая сестра Айталыы Куо. Ребята большое вам спасибо,

что помогли мне спасти мою сестру, а в благодарность за это мы подарим свой танец!

Дети проходят на места садятся ( танец).

Всем спасибо! Звучит якутская музыка детей угощают якутскими лепешками. Все уходят по

группам.