Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Сөмбелә (бәйрәм) latin yazuında])
Сөмбелә (гарәп. سنبله сөнбелә — «башак»[1]) — татарларда көзге көн-төн тигезлеге (22–23 сентябрь), яучылык һәм уңыш бәйрәме. Заманалар, чорлар аша сакланып калып “Сөмбел” “сөнбел-сөнбеләгә”, бүгенге “Сөмбелә”гә әйләнгән.
Зодиак календарендә 23 августтан 23 сентябрьгә кадәр вакытны, алтынчы айны Cөмбелә дип тә атаганнар. Гарәпләр йолдыз кебек янып торган кызгылт-сары һәм сап-сары төстәге лалә чәчәген дә һәм күпсанлы вак чәчәкләре башакка охшаган тәлгәшкә берләшеп торучы үсемлекне дә (гиацинт) “сөнбел” дип йөртәләр.
Башак — ул үрчем-уңыш белән бәйләнгән, димәк биредә хатын-кыз башлангычы бар дигән сүз.
Татарларда Юлиан календаренә кадәр зодиак календарь кулланылган һәм сигезенче ай “Сөмбелә” дип йөртелгән. Бу күренеш мәкальләрдә яхшы сакланган:
- Сөмбелә туса, су суыныр
- Сөмбеләдә өелеп килер
- Сөмбеләдә урып ал, арышыңны чәчеп кал
Нәүрүз бәйрәме язның башы булса, Сөмбелә көзне түгәрәкләү ае, чөнки бу вакытта урып-җыю эшләре һәм уҗымга сөрү төгәлләнә, ашлык сугылып келәт-амбарларга тутырылган.
“Сөмбелә” табыны камыр ашларына бай була, муллык билгесе булган бавырсак пешерелгән.
“Сөмбелә” гомер-гомергә уңыш бәйрәме булган. Сөмбелә ул шундый бәйрәм җәйне көздән белдерә.
Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- “Туган тел” исемле Самара өлкә татар җәмгыяте
- Самара шәһәренең татар милли-мәдәни мохтарияте
Моны да кара[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Сөмбелә йолдызлыгы
Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- ↑ Сөнбелә — август ае, ашлык башагы; сөнбел — башак, ашлык башагы. — Гарәпчә-татарча-русча алынмалар сүзлеге: татар әдәбиятында кулланылган гарәп һәм фарсы сүзләре / К.З. Хәмзин, М.И. Мәхмүтов, Г.Ш. Сәйфуллин. — Казан: Тат. кит. нәшр., 1965. — 792 б. — Б. 533.
Осенний праздник урожая «Сөмбелә бәйрәме»
Сценарий праздника для детей старшей группы
Цель праздника:
Расширять кругозор детей о традициях, обычаях татарского народа, знакомить детей с татарским народным праздником «Сөмбелә» (Праздник урожая);
Воспитывать любовь и уважение к татарскому языку и татарской культуре;
Развивать творческие способности детей в создании художественного образа, используя игровые и танцевальные импровизации.
Ход праздника
Ведущий: Ни арада жәй үтте,
Матур көз килеп җитте.
Шатлык тулы бу бәйрәмне
Балалар куптән көтте.
Здравствуйте, ребята и гости нашего праздника!
Кадерле балалар, кунаклар! Исәнмесез!
Без бүген сезнен белән бергәләшеп “Сөмбелә”бөйрәмен үткәрергә җыелдык!
Мы сегодня собрались на праздник Сөмбелә — праздник урожая. Его отмечают в день осеннего равноденствия, когда день и ночь уравниваются. В давние времена, когда урожай был убран, осенняя посевная закончена — люди устраивали этот праздник. Хозяйкой праздника была девушка по имени Сөмбелә. Ее выбирали из числа красивых, озорных,острых на язык девушек , переодевали в Сөмбелю, выводили на площадь и там задавали ей вопросы. Например, «топор или шило?». Если она скажет «топор», то полагали, что осень будет холодная — лед можно будет разбивать только топором. Если ответ был «шило», то ожидалось, что осень будет относительно теплой — лед можно будет разбить и шилом. К её словам прислушивались даже старики и аплодировали со словами «юравың юш булсын», т. е. пусть твое гадание осуществится. Сөмбелә должна была иметь светло-желтые волосы, потому что она символизировала осень, колосья.
Давайте и мы с вами отметим этот праздник в нашем уютном зале и позовем на наш праздник Сөмбелю. (стук в дверь) Ой, а кто же это стучится в нашу дверь? (Влетает птица с письмом, отдает его ведущему.)
Давайте, ребята прочитаем письмо:
”Праздник ваш никогда не начнется, и Сөмбелә к вам не вернется!
Скучно мне в лесу одному, к вам ее я не пущу!
Вам спешу передать привет! Думали-меня уж нет?
Шурале еще живой! Что?! Не справились со мной?”
Ведущий:
Ребята, что же нам делать?
Ведь праздник без Сөмбели не начать,
кого на помощь нам позвать?
К ведущей подбегает мальчик Батыр.
Батыр:
Не переживайте!
Шурале я обхитрю,
К вам Сөмбелю приведу!
И помогут мне друзья
Только медлить мне нельзя!
Ведущий: Спасибо тебе, Батыр! Отправляйся в путь дорогу. Удачи тебе. Будут трудности, зови друзей и они тебе обязательно помогут.
(Батыр идет по воображаемому лесу и читает стихи «Яфрак бәйрәме” Ләбиба Лерона.)
Сары, сары, сап-сары
Агачның яфраклары.
Җил исә, ява яфрак —
Көзнең матур чаклары.
Оча яфрак, уйный яфрак,
Һаваларда әйләнеп.
Бүген, бүген, бүген, бүген
Яфракларның бәйрәме!
Дети исполняют песню «Алтын көз» (муз. А. Батыршина, сл. З. Нури).
Девочки исполняют под лирическую татарскую мелодию танец с листьями. Батыр любуется этим танцем.Вдруг музыка становится тревожной:навстречу Батыру выбегает волк.
Волк:
Сам обед ко мне идет!
Вот сегодня мне везет!
Съем тебя!…
Батыр:
Ты не спеши!
Лучше мне ты помоги!
Шурале знаком тебе?
Сөмбелә у нас в беде!
Держит он ее взаперти,
Мне дорогу не найти!
Волк:
Ладно, ладно, помогу!
За просто так-я не могу!
Должен ты меня развлечь
и стихи мне здесь прочесть!
Батыр :
Здесь помогут мне друзья,
Ну, ребята, выходите!
Волка тут развеселите!
Дети читают стихи.
1. Күрәмсез, дусларым, көз килде тышта;
Озак тормас, килер ак тунлы кыш та.
Китә башлады бездән инде кошлар;
Алар бездән ерак җирләрдә кышлар.
(Габдулла Тукай.)
2. Җилдә назланып оча
Алтын , сары яфраклар.
Сокланмый мөмкин түгел,
Бигрәк матур шул чаклар.
3. Яңгыры явып торсын,
Көннәре суык булсын,
Мин барыбер яратам,
Мин көзләрне яратам.
4. Кояш та сүрән генә
Күзәтә көзге ямьне.
Тезелеп кошлар китә,
Ә шулай да көз ямьле.
5. Көз һаман рәсем ясый
Төрле төсләре белән.
Сөендерә, куандыра
Мул уңышлары белән.
Волк:
Как красиво вы стихи читаете
И татарский язык хорошо знаете!
Сам,, рәхмәт” скажу я вам,
Моим новым друзьям!
Ты,Батыр,вперед иди,
Доброго тебе пути!
Батыр:
Рәхмәт, дустым!Приходи к нам на праздник!
(Идет Батыр дальше. На пути встречает «Уңыш» бабая.)
Батыр:
Исәнме, бабай! Исәнме!
Давно тебя я не видал!
Уңыш бабай:
Батыр! Исәнме! Хорошо,
Что здесь тебя я повстречал!
Я тут урожай собрал.
Все в корзину побросал.
Непорядок!Знаю я!
Да спина заболела моя,
Поэтому помощь нужна мне твоя.
Не останусь я в долгу,
Тебе подарок подарю!
Батыр:
Уңыш бабай, ты подарков не дари,
лучше Сөмбелю найти помоги.
Знаешь, где живет Шурале?
Уңыш бабай:
Ладно, помогу тебе!
Батыр: Друзья мои, помощники! Давайте поможем дедушке (зовет детей). Уңыш бабай: Вот-вот посмотрим, что же здесь есть. (Показывает овощи и фрукты. Дети должны назвать фрукт или овощ на татарском языке.) Так-так, в овощах и фруктах разбираетесь, значит сможете все правильно разложить. (Во время игры звучит татарская мелодия в быстром темпе.)
Игра-аттракцион «Рассортируй овощи и фрукты по корзинам»
Уңыш бабай:
Менә рәхмәт. Помогли.
Ну, Батыр, теперь иди
прямо, прямо по дороге!
Не сворачивай с пути!
Батыр: Рәхмәт. Сау бул, Уңыш бабай.
(Батыр идет дальше. Вдруг он видит девочку. Она сидит и плачет. Он подходит к ней.)
Батыр: Девочка, ты почему плачешь? И как тебя зовут?
Девочка: Меня зовут Айсылу. Я заблудилась, поэтому и плачу.
Батыр: Не плачь, Айсылу. Это горе, не беда. А пойдем со мной спасать Сөмбелю. Хитрый Шурале спрятал ее о нас, а без нее мы не можем праздник начать. Вдвоем будет веселее.
Айсылу: Пойдем (замечая воображаемые капли дождя). Ой!
Батыр, безгә артыбыздан
Шыбыр-шыбыр кем дәшә?
Батыр: Кем дә дәшми, көзге яңгыр
Зонтик белән сөйләшә. (Мәрзия Фәйзуллина.)
Под музыку выходят девочки с зонтиками. Один зонтик отдают Батыру и Айсылу, они прячутся под ним.
Исполняется танец с зонтиками под песню «Кулчатыр».
Дождь кончается, Айсылу с Батыром идут дальше и приходят к дому Шурале.
Батыр:
Шүрале! Шүрале!
Тату, дус булыйк әле!
Отпусти Сөмбелю-осень,
Очень, очень тебя просим!
Шурале:
Ха-ха-ха!Ха-ха-ха!
Шул кирәк сезгә!
Айсылу:
Ты же не такой плохой,
В сказке –Шурале другой!
Что захочешь, все проси!
Только Осень отпусти!
Шурале:
Ладно, ладно! Буду добрым я,
Если поиграете со мной, друзья!
Батыр: Я думаю, ребята нам с удовольствием в этом помогут.
Дети исполняют песню «Шүрәле» (З.Хөснияр сүзлөре,З.Гыйбадуллин көе.)
Дети играют с Шурале в игру:
”Син уртада, без кырыйда,
Әйләнәбез, Шүрәле.
Син нишләсең, ни кылансаң,
Шуны эшләргә була. (Шурале показывает различные фигуры, дети повторяют.)
Шурале: Балалар, мин сезгә начарлык иттем, ә сез миңа яхшылык белән җавап кайтардыгыз!
Вы меня развеселили,
И мне очень угодили!
Сюмбелю я вам верну,
У вас прощенья я прошу!
Под музыку выходит Сөмбелә.
Батыр с Айсылу подбегают к Сөмбеле, обнимают ее и ведут в центр зала.
Батыр:
Сөмбелю вы все встречайте,
Праздник дружно начинайте!
Шатлык булып бакчабызны
Гөлгә күмдең, Сөмбелә,
Безнең матур җырыбызга
Син дә кушыл, Сөмбелә!
Дети исполняют песню “Сөмбелә” Г. Зәйнәшева сүзләре, М. Шәмсетдинова көе.
Сөмбелә дип матур исем
Кушты икән кем генә?
Сөмбел гөлдән өзлеп тешкән
Чәчәк кебек Сөмбелә.
Сөмбелә, Сөмбелә,
Сөмбел гөлдән өзлеп төшкән.
Чәчәктер ул ,кем белә?
Әткәсенә, әнкәсенә
Ул күз карасы кебек.
Гөл арасында сайраган
Былбыл баласы кебек.
Сөмбелә, Сөмбелә,
Гөл арасында сайраган
Былбылдыр ул,кем белә?
Чәчәк кебек сөйкемле ул,
Былбыл кебек моңлы ул.
Таң аткач та сүнми торган
Йолдыз кебек нурлы ул.
Сөмбелә, Сөмбелә,
Таң аткач та сүнми торган
Йолдызлар ул, кем белә?
Ведущий:
Сагынып көткән, зарыгып көткән
Сөмбелә килеп җитте,
Чәчәкле, җиләкле җәйләр
Инде үтте дә китте.
Сөмбелә, Сөмбелә
Бәйрәмебез түрендә,
Алтын чәчле гүзәл кыз ул—
Уңыш кызы Сөмбелә.
Здравствуй Сөмбеля. Мы тебя очень ждали и целый год по тебе скучали.
Сөмбел: Исәнмесез, балалар! Исәнмесез, кунаклар!
Я — Сөмбелә. К вам пришла, праздник осенний вам принесла.
Ребенок:
Исәнме, Көз, алтын көз,
Безне сагынып килдеңме?
Агачларга куакларга
Сары чуклар элдеңме?
Сөмбелә:
Саумы, якын дусларым,
Сезне сагынып килдем мин,
Сезгә матур көннәр дә
Уңыш та китердем мин.
Дети исполняют песню-хоровод ”Көз җыры”.
Балалар: Көз, көз, әйт әле?
Кәрзинеңдә ниләр бар?
Сөмбелә. Кәрзинемдә кыярлар,
Помидор һәм алмалар.
Балалар. Көз, көз, әйт әле?
Кәрзинеңдә ниләр бар?
Сөмбелә. Кәрзинемдә яңгырлар,
Җылы, суык көннәр бар.
Балалар. Көз, көз, әйт әле?
Кәрзинеңдә ниләр бар?
Сөмбелә. Кәрзинемдә кызыл, матур
Алтын, матур төсләр бар
Сөмбелә:
Бик матур җырлыйсыз икән, балалар. Хәзер бераз ял итеп алсак та була. Сынап карыйм әле, үзегез турында табышмаклар беләсезме икән? А сейчас я вам загадаю загадки.
1. Җир астында алтын казык,
Без аны алдык казып. (кишер)
2. Үсеп утыра бер чүлмәк,
Өстенә кигән йөз күлмәк. (кәбестә)
3. Үзе йомры—ай түгел,
Төсе сары –май түгел,
Койрыклы—тычкан түгел. (шалкан)
4. Йодрык-йодрык булып үсә
Алма кебек кызарып пешә,
Үзе матур, аны кем әйтер? (помидор)
5. Кечкенә генә сары карт,
Кигән туны биде кат.
Туннарын туныйсың,
Тунаганда елыйсың. (суган)
Балалар, сезнең белән бик күңелле икән. Әйдәгез, уйнап алабыз. Поиграем в музыкально-хороводную игру «Бар матур бакча» («Есть красивый огород».)
Бар матур бакча
Анда үсә кишер (дети идут по кругу)
Менә шундый кишер зур (поднимают руки)
Менә шундый кечкенә (приседают)
Кишер, кишер кил әле
Биеп, биеп кит әле (хлопают)
Игра продолжается со всеми изученными овощами.
Ведущая предлагает детям сесть на стульчики.
Ведущий:
Спасибо осени за все её щедроты,
Спасибо хлеборобам за работу –
Трудились на полях они на славу!
Еще богаче стал любимый край.
Скажите, какое главное богатство осени?
Дети: Икмәк, хлеб.
Сөмбелә. Дөрес, балалар. Иң тәмле, иң кирәкле ризык ул – икмәк. Правильно, дети. Самый дорогой подарок осени – хлеб. Не зря в народе говорится «Ипи, төз – якты йөз».
Дети читают стихотворение Р.Миннулина «Икмәк булса»
1. Ипи басуда үсә,
Аннан амбарга күчә.
Аннары мичтә пешә,
Кызарып мичтән төшә.
2. Шуннан килә өстәлгә
Безгә куәт өстәргә.
Ипи булса табында
Булдырам мин барында.
3. Һәркемгә ипи кирәк
Һәркөнне ипи кирәк.
Шуңа күрә игенчене
Хөрмәт итәргә кирәк.
Ведущий: Матур бер җыр тыңлыйсың киләме, Сөмбелә?
“Икмәк кадере” җыры башкарыла. (Ф. Рәхимкулова сүзләре, К. Әһлиуллин көе.)
Сюмбеля: Бик матур җырлар өйрәнгәнсез, балалар, рәхмәт сезгә.
Ипи, өстәлгә килгәнче, никадәр ю л үтә, никадәр хезмәт сорый. Хлеб-всему голова! Икмәк булса, җыр да була, диләр. Җыр булган җирдә оста биюче дә табыла.
Дети исполняют танец с колосьями. (Песня“Чайкала иген кырлары”.)
Ведущая: Спасибо тебе, Сөмбелә, за праздник! Нам очень понравилось! И поэтому мы приготовили для тебя подарок.
Дети выносят поделку, сделанную своими руками. Сөмбелә благодарит за подарок.
Сөмбелә: Күңелле булды кичә
Мичтә бәлешләр пешә,
Хәзер инде ял итик,
Бергәләп чәйләр эчик!
Ведущий: Сау бул, Сембелә!
Яз житкәч, Нәуруз бәйрәмендә сине көтеп калабыз.
Эй,Сөмбелә, Сөмбелә,
Сембеләне кем белә?
Сөмбеләне шулар белә –
Кем эшенә өлгерә.
Мул уңышлы көзге бәйрәм
Хәркемне сөендерә.
Дети возвращаются в группу, где проходит чаепитие вместе с героями праздника.
Список используемой литературы:
1. “Балачак аланы” (“На поляне детства”). Закирова К.В. Хрестоматия для воспитателей детских садов и родителей. Казан: РИЦ, 2011. — 560 б.
2. Закирова К.В.,Мортазина Л.Р” Балачак –уйнап-көлеп үсәр чак.”Балалар бакчасында уеннар.Балалар бакчасы тәрбиячеләре hәм физкультура
инструкторлары өчен методик кулланма. Казан. Редакционно-издательский центр, 2012. – 192 б.
3. Гарафиева Г.З. Сөмбеләне кем белә? Казан, 2003.
4. Шаехова Р. К.Региональная программа дошкольного образования.
Төбәкнең мәктәпкәчә белем бирү программасы. – РИЦ,
2012. – 208 с.
5. От рождения до школы. Основная общеобразовательная программа дошкольного образования / Под ред. Н. Е. Вераксы, Т. С. Комаровой, М. А. Васильевой. — М.: МОЗАИКА-СИНТЕЗ, 2010. — 304 с.
Ссылки на оn-line cтатьи:
Хусаинова Н.Р.Татарские национально-календарные праздники и игры.
http://www.pandia.ru энциклопедия знаний.
Э. Ризаева. Сценарий татарского праздника «Сюмбеля». http://www.maam.ru/ международный образовательный портал.
Сөмбелә бәйрәме. Праздник Сомбеля.
Ход праздника
Ведущий1:
Ни арада жәй үтте,
Матур көз килеп җитте.
Шатлык тулы бу бәйрәмне
Балалар куптән көтте.
Ведущий2: Здравствуйте, ребята и гости нашего праздника!
Ведущий1: Кадерле балалар, кунаклар! Исәнмесез!
Без бүген сезнен белән бергәләшеп “Сөмбелә”бөйрәмен үткәрергә җыелдык!
Ведущий2: Мы сегодня собрались на праздник Сөмбелә — праздник урожая. Его отмечают в день осеннего равноденствия, когда день и ночь уравниваются. В давние времена, когда урожай был убран, осенняя посевная закончена — люди устраивали этот праздник. Хозяйкой праздника была девушка по имени Сөмбелә. Ее выбирали из числа красивых, озорных,острых на язык девушек , переодевали в Сөмбелю, выводили на площадь и там задавали ей вопросы. Например, «топор или шило?». Если она скажет «топор», то полагали, что осень будет холодная — лед можно будет разбивать только топором. Если ответ был «шило», то ожидалось, что осень будет относительно теплой — лед можно будет разбить и шилом. К её словам прислушивались даже старики и аплодировали со словами «юравың юш булсын», т. е. пусть твое гадание осуществится. Сөмбелә должна была иметь светло-желтые волосы, потому что она символизировала осень, колосья.
Давайте и мы с вами отметим этот праздник в нашем уютном зале и позовем на наш праздник Сөмбелю.
Ведущий1:
Сагынып көткән, зарыгып көткән
Сөмбелә килеп җитте,
Чәчәкле, җиләкле җәйләр
Инде үтте дә китте.
Сөмбелә, Сөмбелә
Бәйрәмебез түрендә,
Алтын чәчле гүзәл кыз ул—
Уңыш кызы Сөмбелә.
Ведущий2: Здравствуй Сөмбеля. Мы тебя очень ждали и целый год по тебе скучали.
Сөмбелә: Исәнмесез, балалар! Исәнмесез, кунаклар!
Я — Сөмбелә. К вам пришла, праздник осенний вам принесла.
Ребенок:
1. Сары, сары, сап-сары
Агачның яфраклары.
Җил исә, ява яфрак —
Көзнең матур чаклары.
2. Оча яфрак, уйный яфрак,
Һаваларда әйләнеп.
Бүген, бүген, бүген, бүген
Яфракларның бәйрәме!
3. Исәнме, Көз, алтын көз,
Безне сагынып килдеңме?
Агачларга куакларга
Сары чуклар элдеңме?
Сөмбелә:
Саумы, якын дусларым,
Сезне сагынып килдем мин,
Сезгә матур көннәр дә
Уңыш та китердем мин.
Ведущий1: Балалар, әйдәгез бергәләп «Көз» җырын җырлыйбыз?
Дети исполняют песню-хоровод ”Көз җыры”.
Балалар: Көз, көз, әйт әле?
Кәрзинеңдә ниләр бар?
Сөмбелә. Кәрзинемдә кыярлар,
Помидор һәм алмалар.
Балалар. Көз, көз, әйт әле?
Кәрзинеңдә ниләр бар?
Сөмбелә. Кәрзинемдә яңгырлар,
Җылы, суык көннәр бар.
Балалар. Көз, көз, әйт әле?
Кәрзинеңдә ниләр бар?
Сөмбелә. Кәрзинемдә кызыл, матур
Алтын, матур төсләр бар
Сөмбелә:
Бик матур җырлыйсыз икән, балалар. Хәзер бераз ял итеп алсак та була. Сынап карыйм әле, көзге байлыклар турында табышмаклар беләсезме икән? А сейчас я вам загадаю загадки.
1. Җир астында алтын казык,
Без аны алдык казып. (кишер)
Бала (Кишер): Минем исемем – Кишер
Теләсәң, болай пешер
Теләсәң, ашка тура.
Мине яраткан баланың
Күзләре яхшы күрә.
2.Үсеп утыра бер чүлмәк,
Өстенә кигән йөз күлмәк. (кәбестә)
Бала (кәбестә):Безнең мәктәп балалары
Яшелчәләр үстерә.
Бакчадагы туптан да зур
Мәсәлән, мин кәбестә.
3. Үзе йомры—ай түгел,
Төсе сары –май түгел,
Койрыклы—тычкан түгел. (шалкан)
Бала (шалкан): Мин бик таныш әкияттән.
Мине таныйсызмы сез?
Үсә-үсә зур булдым,
Мине алырсызмы сез?
4. Кечкенә генә сары карт,
Кигән туны җиде кат.
Туннарын туныйсың,
Тунаганда елыйсың. (суган)
Бала (суган): Минем исемем – Суган
Мин Һиндстанда туган.
Мине бик тә мактыйлар,
Шифалы дип атыйлар.
Салатка да турыйлар,
Тураганда елыйлар.
5. — «Алма!»- дисәң дә алалар,
Нәрсә соң ул балалар? (Алма)
Бала (алма): Әмин сезгә бүләккә җыр алып килдем.
ҖЫР : Алма алмалаганда
Сөмбелә:Балалар, сезнең белән бик күңелле икән. Әйдәгез, уйнап алабыз. Һәр яшелчә бары тик үзе төшерелгән рәсемнәрне генә җыярга тиеш. Ягез, кайсыгыз өлгеррәк икән?
Ведущий2:
Спасибо осени за все её щедроты,
Спасибо хлеборобам за работу –
Трудились на полях они на славу!
Еще богаче стал любимый край.
Скажите, какое главное богатство осени?
Дети: Икмәк, хлеб.
Сөмбелә. Дөрес, балалар. Иң тәмле, иң кирәкле ризык ул – икмәк. Правильно, дети. Самый дорогой подарок осени – хлеб. Не зря в народе говорится «Ипи, тоз – якты йөз».
Дети читают стихотворение Р.Миннулина «Икмәк булса»
1. Ипи басуда үсә,
Аннан амбарга күчә.
Аннары мичтә пешә,
Кызарып мичтән төшә.
2. Шуннан килә өстәлгә
Безгә куәт өстәргә.
Ипи булса табында
Булдырам мин барында.
3. Һәркемгә ипи кирәк
Һәркөнне ипи кирәк.
Шуңа күрә игенчене
Хөрмәт итәргә кирәк.
Ведущий: Матур бер җыр тыңлыйсың киләме, Сөмбелә?
“Чайкала иген кырлары” җыры башкарыла.
Сөмбелә: Бик матур шигырьләр, җырлар өйрәнгәнсез, балалар, рәхмәт сезгә.
Ипи, өстәлгә килгәнче, никадәр юл үтә, никадәр хезмәт сорый. Хлеб-всему голова! Икмәк булса, җыр да була, диләр. Мин дә сезгә бүләккә җыр алып килдем бит әле.
Сөмбелә башкаруында җыр.
Ведущий2: Спасибо тебе, Сөмбелә, за песню, за праздник! Нам очень понравилось.
Сөмбелә:Кадерле балалар, кунаклар! Миңа китәр вакыт та җитте. Мин сезгә сәламәтлек, озын гомер телим. Сау булыгыз!
Ведущий1: Менә бәйрәмебез дә тәмамланды.
Күңел күгегез һәрчак аяз булсын,
Килмәсеннәр сагыш- борчулар.
Ныклы сәламәтлек юлдаш булсын,
Аннан кадерлерәк нәрсә бар?!
Текст песни «Чайкала иген кырлары»
Чайкала иген кырлары,
Уяна таң нурлары;
Киңлекләргә алып бара
Безнең басу юллары.
Игенченең уңганлыгы,
Игенченең хезмәт яме,
Игенченең тырышлыгы
Кырларыннан күренә.
Бер офыктан бер офыкка
Җәелгән иген кыры.
Иртәдән кичләргә кадәр
Яңгырый хезмәт җыры.
Игенченең уңганлыгы,
Игенченең хезмәт яме,
Игенченең тырышлыгы
Кырларыннан күренә.
Без барасы юллар якты,
Безнең юллар үр менә.
Бу кырларда җигүле ат
Дугасыннан күмелә.
Игенченең уңганлыгы,
Игенченең хезмәт яме,
Игенченең тырышлыгы
Кырларыннан күренә.
Текст песни «Яфрак бэйрэме»
Янгыр тугел,кар да тугел,
Яфраклар ява жиргэ.
Коз турында жырлыйм эле
Кушыл син яна жырга.
Сары,сары сап-сары.
Агачнын яфраклары.
Жил исэ. ява яфрак. —
Кознен матур чаклары.
Оча яфрак,уйный яфрак,
Хаваларда эйлэнеп,
Буген,буген,буген,буген
Яфракларнын бэйрэме!
Яңгыр
Татар халык уен җыры
Әй алма, алма, алма,
Алма алмалаганда.
Алмаларга рәхәт була
Яктыр тамгалаганда.
Әй кыяр, кыяр, кыяр,
Кыяр кыярлаганда.
Кыярларга рәхәт була
Яңгыр коеп яуганда.
Әй шалкан, шалкан, шалкан,
Шалкан шалка ялаганда.
Шалканнарга рәхәт була
Яңгыр шаулап яуганда.
Кәбестәсен, помидорын,
Җиләген, алмаларын
Тәрбияләп үстерегез,
Күрерсез файдаларын.
Зал бәйрәмчә бизәлә. Өстәлләрдә уңыш: җиләк-җимеш, яшелчәләр, башаклар куела. Салмак кына музыка астына балалар залга керәләр.
1 А.б. Исәнмесез, диеп башлыйк әле,
Һәр очрашу шулай башлана.
Исәнмесез, диеп башланса ул,
Күңелләрдә ныграк саклана.
Ни арада җәй үтте
Матур көз килеп җитте,
Шатлык тулы бу бәйрәмне
Балалар күптән көтте.
2 А.б. Исәнмесез, хөрмәтле кунаклар, әти-әниләр! Бүген без халкыбызның иң гүзәл бәйрәмнәреннән берсе –“Сөмбелә” бәйрәменә җыелдык. Елның сихри фасылында, көн белән төн тигезләшкән мәлдә, татар халкы Сөмбелә бәйрәмен үткәргән . Ул — көзге бәйрәм, уңыш бәйрәме. Сөмбелә — ул “ башак “ дигән сүз. Җитен чәчле, зәңгәр күзле, зифа буйлы , сүзгә тапкыр, эшкә уңган кызны Сөмбелә дигәннәр. Әйдәгез әле, без дә бәйрәмебезне башлап шигырьләр сөйләп үтик.
Инзилә. Сарыларга сарган ак каенга
Шыбыр –шыбыр килеп кем дәшә?
Уттай янган кызыл миләш белән
Пышылдашып кем ул сөйләшә?
Ранис . Көзге җиргә гашыйк әрсез җилләр
Яфракларга шулай эндәшә.
Хушыгыз, хуш, язга чаклы, диеп,
Алар белән уйнап сөйләшә.
Эмилия. Көзге урман тып-тын булган,
Агач башы- ялангач .
Соңгы яфрак төшә калтырап,
Әз генә җил шаяргач.
Адилә Көз һаман рәсем ясый
Төрле төсләре белән.
Сөендерә, куандыра
Мул уңышлары белән.
Камилә. Көз килде,
Уңыш булды,
Табын сый белән тулды.
Рәхим итегез , дуслар ,
Көзге бәйрәмгә.
Даша. Снова осень за окошком.
Дождик сыплется горошком,
Листья падают шурша,
Как же осень хороша!
Альбина. Листья золотом расшиты,
Тропки дождиком умыты,
В ярких тапочках грибы,
Все нам, осень, даришь ты!
Ләйсәнә. Килә шаулы, алтын матур көзем.
Оча яфрак, исә көзге җил.
Табигатнең бигрәк сокландыргыч,
Хуш киләсең, көзем, әйдә кил.
Җыр “Көз килә”.
1. Шаяра әле күбәләк
Үтсәләр дә җәйләре.
Ә урамга килеп керде,
Килде яфрак бәйрәме.
Кушымта:
Нинди генә төсләре юк,
Күреп исең китәрлек.
Яфрак ява, яфрак ява
Юлыбызга түшәлеп.
2. Өлгереп җиткән миләшләр
Утлар шикелле яна.
Ә яфраклар бөтерелеп
Ява да ява, ява.
Кушымта шул ук.
3. Югалмаган икән әле
Төсләрнең яшеле дә.
Ясап яфрак бәйрәмнәре
Килә көз әкрен генә.
Кушымта шул ук.
А.б. Балалар, көз безгә үзе белән байлык, муллык алып килә. Көз җиткәч, без бакчаларыбыздан бик күп яшелчә, җиләк-җимеш җыеп алабыз. Искә төшерик әле, без нинди яшелчәләр җыябыз?
Балалар. Помидор, кыяр, шалкан, кәбестә…
(Кәрзиндәге яшелчәләргә игътибар итәләр)
А.б. Балалар, карагыз әле, кемнең кәрзине икән бу? Кем шундый уңган-булган?
Шулчак Куян керә.
Куян. Исәнмесез, балалар! Күрәм, миңа кунакка килгәнсез. Мин кышка әзерләнәм. Җәе буе су сибеп, карап үстергән яшелчә һәм җиләк-җимешләрне бакчадан җыеп алам.
А.б. Куянкай, нишләп син барысын бергә тутырдың?
Куян. Яңгыр килә дип ашыктым, шуңа шулай булды. Менә хәзер шул яшелчә, җиләк-җимешләрне аерасым бар.
А.б. Куянкай, без сиңа булышыйкмы соң?
Уен “Яшелчә, җиләк-җимешләр аеру”
Куян. Сез бик уңган балалар булып чыктыгыз. Рәхмәт сезгә. Мин китим инде, кышка әзерләнүемне дәвам итим. (Чыгып китә)
А.Б. Балалар, безнең бәйрәмебезгә кемдер җитми бит. Кем икән ул?
Балалар. Сөмбелә!
А.Б. Әйе, әйдәгез, үзен бирегә чакырыйк.
(Чакыралар. Музыка астында кулына кәрзин тотып Сөмбелә керә)
Сөмбелә . Сез мине чакырдыгызмы?
Сез мине көттегезме?
Мин килдем, исәнмесез!
Алтын яфраклар кулымда
Минем сезгә бүләгем.
Кызыл миләш белән чиккән
Өстемдәге күлмәгем.
А.б. Исәнме, Сөмбелә! Әйдә рәхим ит бәйрәмебезгә. Без сине шундый сагынып көттек. Синең килүеңә шигырьләр дә өйрәндек.
Марат. Бүген бездә матур бәйрәм –
Бүген бездә көзге бал.
Бүген көзге байлык белән
Бизәлгән безнең зал.
В.Камил. Җирдә сары яфрак –
Көз килүнең билгесе.
Сары яфрак – көз чибәрнең
Төшеп калган көзгесе.
Әмир. Ашлык булып җирдә үсә
Уңыш бит ул Сөмбелә.
Бөтен җирне нурга күмә
Кояш бит ул Сөмбелә.
Сиринә. Син килүгә сөендек,
Бик күп җырлар өйрәндек.
Шигырьләр, табышмаклар,
Күп биюләр өйрәндек.
Бию. “Яфраклар” (кызлар бии)
Сөмбелә. Дусларым, күрәм, сез уңганнар икәнсез. Минем дә сезгә бүләк – табышмакларым бар. Яле, тыңлап карагыз әле.
Кар астында кыш үткәрә,
Ямь яшел тунын киеп.
Көздән чәчеп калдырганга
Өлгерә ул иң элек.
Башта буйга сикерә
Аннан серкә очыра.
Кыш чыкса да , янып көеп
Урганны көтеп тора .
Балалар. Арыш.
Сөмбелә. Буеның озынлыгы белән
Аз калыша арыштан
Ул аңардан күп уздыра
Уңыш өчен ярышта.
Эшкәртсәләр бөртегенең
Бөтен шартын китереп .
Оныннан күмәч пешә
Күбек кебек күпереп.
Балалар. Бодай.
Сөмбелә. Бик дөрес, дусларым. Зирәклегегез мине сокландырды. Ягез әле, башакларым, бире килегез. Ничек дулкынланып үсүегезне балаларга күрсәтегез әле.
1 башак Эльвина Җылы кояш җәй буе
Безгә нурларын сипте.
Алтынсу төс йөгертте .
Ярдәм итте яңгыр да,
Шифасын бирде безгә.
2 башак Ислам Әйе, яңгыр вакытында
Кичекми килеп җитте.
Безгә ул дым эчертте
Дөрес, нык ярдәм итте,
Җил дә безгә булышты.
1башак Эльвина Аннан игенче безне
Тегермәнгә төшерде.
Кызу мичләргә куеп
Тәмле күмәч пешерде.
Г.Камил. Ипи басуда үсә
Аннан амбарга күчә.
Аннары мичтә пешә,
Кызарып мичтән төшә.
Шуннан килә өстәлгә
Безгә куәт өстәргә.
Ипи булса табында
Булдырам мин барын да.
Иркә. Көзнең иң олы бүләге-
Икмәк тора табында.
Тормышыбыз ямьле була,
Икмәк булган чагында.
Риназ . Яшәү чыганагы- кояш нурын
Җир җылысын саклап үзендә.
Күкрәкләргә терәп кисәр икмәк
Һәр табынның тора түрендә.
(Сөмбелә тәрбиячегә икмәк тапшыра.)
А.б. Рәхмәт сиңа, Сөмбелә! Менә балалар, күрдегезме, көз безгә нинди муллык әзерли. Көз ул – тылсымчы!
Себерке тотып себерә-себерә Әтәч керә.
А.б. Балалар, карагыз әле безгә тагын ниндидер бер кунак килде. Сез кем буласыз?
Әтәч. Мин — әтәч Кикрикур,
Кикригем дә шуңа зур.
Һәр көн иртән җир себерәм ,
Кара, нинди чиста бакча!
Тукта бер башак таптым. (идәндә яткан башакларны күреп).
Нишлим икән, нишләтим?
Тычканнарны чакырыйкчы,
Алар белер нишлисен.
(Әтәч тычканнарны чакыра, алар күренми).
Балалар, сез кычкырып карагыз әле, чыкмаслар микән. Исемнәре дә аларның – Чәрли белән Чүрли.
Балалар. Чәрли, Чүрли, әйдә чыгыгыз!
(Тычканнар килә.)
Әтәч (тычканнарга карап)
Менә таптым башак,
Тегермәнгә барып
Тарттырырга кирәк .
Оннан, алла боерса,
Пешерербез икмәк .
Кайсыгыз бара соң тегермәнгә?
Тычканнар. Мин түгел. Мин дә түгел.
Әтәч . Ярый мин үзем барам,
Сез сакларсыз өйне.
(Әтәч чыгып китә. Тычканнар туп уйнап кала).
А.Б. Балалар, тычканнарга бер-береңә һәрчак булышырга кирәклеген аңлатыйк әле .
1 бала. Сез нигә әтәчкә булышмыйсыз?
2 бала Эшне бергә эшләргә кирәк.
3 бала Бергә эшләсәң күңелле була.
Тычканнар . Без арыйбыз, күтәрә дә алмыйбыз.
А.Б. Бергә эшләгәндә эш авыр булмый ул.
(Капчык күтәреп әтәч кайта).
Әтәч. Менә он алып кайттым,
Инде басыйк камырын.
Кызарып пешәр бәлеш,
Алмасын да салырмын.
Йә кем баса камырын?
Чәрли. Мин түгел.
Чүрли . Мин дә түгел.
Әтәч .(бармак яный). Эх, сезне! Балалар да көләр әле үзегездән. Балалар, мин камыр басыйм , ә сез берәр җыр җырламассызмы? Күңеллерәк булыр иде.
Җыр. “Чудная пора осень”
1. Стали дни давно короче,
Но зато длиннее ночи.
Пахнет желтою травою.
Яблони давно созрели,
Ветви яблонь поредели,
И усыпан сад листвою.
Припев:
Чудная пора – осень.
Ветер листья носит, носит.
Снова птицы улетают.
Тают в небе, тают в небе, в небе тают.
2. Я одна брожу у дома.
Мне все здесь давно знакомо,
Но в волненье замираю.
Словно птицы в поднебесье,
Мне вокруг все интересно,
От чего пока не знаю.
Припев:
Чудная пора – осень.
Ветер листья носит, носит.
Снова птицы улетают.
Тают в небе, тают в небе, в небе тают.
3. Куст рябины веткой машет.
Дождь на крыше тихо пляшет.
Я свое окно раскрою.
Здравствуй, осень золотая,
Скоро, скоро я узнаю
Тайны, что несешь с собою.
Припев:
Чудная пора – осень.
Ветер листья носит, носит.
Снова птицы улетают.
Тают в небе, тают в небе, в небе тают.
Әтәч. Рәхмәт сезгә, дусларым. Күңелләрем күтәрелеп китте. Менә камырым да әзер, инде ясап мичкә генә тыгасы калды. (Әтәч чыгып китә)
Тычканнар шатлана-шатлан бииләр, сикерәләр.
Әтәч бәлеш тотып керә. Менә булды да. Йә, кем бәлешне мичкә тыгып куя. Чәрли, синме? Әллә, Чүрли, синме?
Тычканнар. Юк-юк, без түгел!..
Әтәч. Ярый инде, мичкә үзем тыгармын. Ә бәлеш пешкәнче нәрсә эшлик икән?
А.б. Әйдәгез, биеп алыйк. (Әтәч бәлешне мичкә тыгарга чыгып китә, кире керә)
Бию. “Татар биюе”.
Әтәч. Бигрәк матур биедегез. Рәхмәт сезгә, балалар! Минем бәлешем дә пешеп чыккандыр инде. Алып чыгыйк әле.
(Әтәч бәлеш алып чыга).
Әтәч. Кем ашый бәлешне?
Тычканнар. (йөгереп килеп). Мин ашыйм, мин ашыйм.
Әтәч. Юк инде, мин сезне ашатмыйм. Сез бит берни дә эшләмәдегез.
( тычканнар башларын иеп чыгып китәләр).
Әтәч . Нишләргә инде бу тычканнар белән?
А.б. Без аларны гафу итик, әтәчкәй. Икенче алар сиңа булышмый калмаслар. Алар гаепләрен аңладылар инде.
Әтәч. Ярый алайса, бу юлыга гафу итәм. Тычканнар, керегез, мин сезне гафу иттем. (Тычканнар керәләр, шатланалар)
“Эш беткәч уйнарга ярый” ,
Дип әйтә безнең халык.
Әйдәгез, дусларым, басыгыз.
Бер уйнап көлеп алыйк.
Уен. “Капчыктагы яшелчәләрне белергә (күрмичә, тотып кына)
Сөмбелә. Мин дә тагын бер кат зирәк булуыгызны тикшереп карыйм әле. Мин сезгә табышмаклар әйтәм, ә сез җавапларын табыгыз.
1.Утыра бер ак чүлмәк
Өстенә кигән йөз күлмәк. Ул нәрсә? (Кәбестә).
2. Чибәр апага карыйм да елыйм. (Суган).
3.Чәчәге агачында, алмасы тамырында (Бәрәңге).
4.Җир астында картыгыз, сакалыннан тартыгыз(Шалкан).
5. Бабай мескен картайган, эшләпәсе янтайган. (Көнбагыш)
6. Гәүдәсе бар – җаны юк,
Эшләпә кикгән – башы юк. (Гөмбә)
7. Җәй буена яшел булам
Көз җиткәч тиз кызарам.
Хәтта чибәррәк булам
Кершән сөрткән кызлардан. (Помидор)
Сөмбелә. Бигрәк тә тапкырлар инде үзегез. Булдырдыгыз! Бик матур җырлыйсыз да, биисез дә. Мин сезгә үземнең бүләкләремне тапшырырга телим . (Кәрзинне карый, бүләкләр юк. Бер кырыйда чи-чи килеп тычканнар кәрзин карап утыралар).
Сөмбелә. Ай, оятсызлар, беркемгә дә булыша белмиләр, ялкаулар, ә бүләкләрне беренче эләктергәннәр.
Тычканнар. Гафу итегез инде безне, балалар! Безнең дә бит сезнең кебек күңел ачып яшисебез килә. Без бүтән алай эшләмибез.
Сөмбелә. Гафу итәбезме, балалар?
Балалар. Гафу итәбез!
А.Б. Әйдәгез, балалар, дуслашу хөрмәтеннән тагын бер көзне котлап биеп алыйк. Тычканнар, безнең белән биисезме?
Тычканнар. Биибез, биибез.
Бию. “Проказница осень”
Сөмбелә. Сез мине тагын бер кат шатландырдыгыз. Барысы өчен рәхмәт сезгә! Менә кәрзин тулы бүләкләремне сезгә калдырам. Ә миңа китәргә вакыт. Барысы өчен дә рәхмәт сезгә, дуслар!
Алдагы көннәрегездә
Телим сезгә уңышлар.
Муллыкта, рәхәт тормышта
Яшәгез, нәни дуслар!
А.б. Рәхмәт, Сөмбелә! Синең белән безгә дә бик күңелле булды. Безнең балалар янына тагын кил.
Балалар. Сау бул, Сөмбелә!
Сөмбелә саубуллашып чыгып китә.
Җыр “Листик, листик, листопад”
1.Лучик солнца отразился в чистом отблеске воды,
Лист осенний закружился над просторами земли.
Золотистым листопадом рассыпаясь в высоте,
Опустился на ладошку листик желтенький ко мне.
ПРИПЕВ:
Листик-листик-листопад,
Кто же в этом виноват,
Может ветер озорной,
Поиграть решил с листвой.
Листик-листик-листопад,
Листья желтые летят,
Кружат в танце надо мной,
Увлекая за собой.
2. Капли дождика искрятся, и сверкают на воде,
Лист осенний уплывает как кораблик по реке.
Загадаю три желанья тихо ветру прошепчу,
Листик желтый словно птицу,
Из ладошки отпущу.
ПРИПЕВ
А.б. Безнең бәйрәмебез шуның белән тәмам, игътибарыгыз өчен бик зур рәхмәт. Киләсе очрашуларга кадәр!
“Каратун “Гөлчәчәк” балалар бакчасы”
Көз бәйрәме — Сөмбелә
Зурлар төркеме өчен сценарий
Тәрбиячеләр: Миннуллина Л.А.
2015
Праздник Сөмбелә в подготовительной группе
Задача.
Воспитывать интерес к татарской культуре. Познакомить
детей с национальным праздником «Сөмбелә».
Активный
словарь. Сөмбелә, Көз, кишер, бәрәңге, кәбестә,
кыяр, уңыш, яфраклар, яңгыр.
Музыкальный
зал оформлен в соответствии с тематикой осени.
Оборудование.
ноутбук, пианино, мультимедийный экран, зонтики для танца, листочки, корзины,
овощи, фрукты
Предварительная
работа. Знакомство детей с культурой татарского
народа, разучивание песни «Көз килә», «Туган як».
Ход праздника.
Ведущая.
Урман-кырларга
Килде
матур коз
Жэй
утте дип
Укенмибез
без.
Стихи
в исполнении детей:
Ангелина.
Уңыш
жыелды
Аккошлар
китте
Матур
көз ае
Килеп
тә житте.
Руслан.
Көз
килде.
Уләннәр
саргайды.
Сап-сары
яфраклар
Жиргә
сибелде.
Ведущая.
Здравствуйте ребята и гости нашего праздника! Исәнмесез! Ребята, какое время
года сейчас? (ответы детей: осень, көз). А какие осенние месяцы вы
знаете? (сентябрь, октябрь, ноябрь). А кто знает, по какому поводу мы с
вами собрались? (праздник Сөмбелә). Да, мы сегодня собрались на праздник
Сөмбелә. Его отмечают в день осеннего равноденствия, когда день и ночь
уравниваются. В это время урожай уже убран, осенняя посевная была закончена и
люди устраивали праздник. Хозяйкой праздника была девушка по имени Сөмбелә.
Давайте мы с вами отметим сегодня этот праздник. Ой, слышите, к нам кто-то
кажется идёт?
(В
зал входит Осень под красивую мелодию)
Осень.
Исәнмесез! Здравствуйте, ребята! Здравствуйте, гости! Вы узнали меня? Я –
Осень!
Женя.
Көз,
көз, әйт әле
Кәрзинеңдә
ниләр бар?
Осень.
А в корзине моей разноцветные листочки!
Ведущая.
Давайте, ребята, покажем наш танец с листочками Осени!
Танец
с листочками
Осень.
Спасибо, ребята, порадовали вы меня. Ой, ой, совсем забыла, почтальон передал
мне письмо, вот, пожалуйста, возьмите (передаёт письмо ведущему).
Ведущая.
Праздник ваш никогда не начнется,
И
Сөмбелә к вам не вернется!
Скучно
мне в лесу одному, к вам ее я не пущу!
Вам
спешу передать привет! Думали-меня уж нет?
Шурәле
еще живой! Что?! Не справились со мной?
Что
же нам теперь делать?
Осень.
Не переживайте, мы вместе спасём Сөмбелә. Я знаю где живёт Шурәле. Отправимся
немедленно к нему. А по дороге поможете мне собрать урожай.
Хоровод:
«Бар матур бакча»
Дети
выбирают с помощью татарской считалки картофель, морковь, лук, огурец, шофера.
Карга, чыпчык,
Син кал, син чык
Бар
матур бакча
Анда
бәрәңге усә.
Менә
шундый бәрәңге зур,
Менә
шундый кечкенә.
Бәрәңге
кил әле
Биеп,
биеп кит әле.
Əллә-лә
әл-лә
Биеп,
биеп кит әле.
Бар
матур бакча
Анда
кәбестә усә.
Менә
шундый кәбестә зур,
Менә
шундый кечкенә.
Кәбестә
кил әле
Биеп,
биеп кит әле.
Əллә-лә
әл-лә
Биеп,
биеп кит әле.
Бар
матур бакча
Анда
кишер усә.
Менә
шундый кишер зур,
Менә
шундый кечкенә.
Кишер,
кишер кил әле
Биеп,
биеп кит әле.
Əллә-лә
әл-лә
Биеп,
биеп кит әле.
Бар
матур бакча
Анда
суган үсә
Менә
шундый суган зур
Менә
шундый кечкенә
Суган,
суган кил әле
Биеп,
биеп кит әле
Əллә-лә
әллә-лә
Биеп,
биеп кит әле.
Шофер,
шофер кил әле
Биеп,
биеп кит әле.
Əллә-лә
әл-лә
Биеп,
биеп кит әле.
Слышен
плач девочки. Осень подходит к ней.
Осень.
Исәнме! Син кем?
Айсылу.
Мин Айсылу. Мин адаштым. Меня зовут Айсылу. Я заблудилась.
Осень.
Не плачь, Айсылу. Мин Көз. А пойдем с нами спасать Сюмбеля.
Айсылу:
Пойдем. Только вот кажется дождик собирается.
Безгә
артыбыздан
Шыбыр-шыбыр
кем дәшә?
Ведущая.
Кем дә дәшми, көзге яңгыр
Зонтик
белән сөйләшә.
Под
музыку выходят девочки с зонтиками. Один зонтик отдают Осени и Айсылу.
Танец с зонтиками.
Айсылу
и Осень идут дальше и приходят к дому Шурәле, он спит.
Осень.
Шурәле! Отпусти Сөмбелә.
Шурәле
просыпается. Удивленно смотрит на Осень и говорит:
Шүрәле.
Чего?
Осень.
Отпусти, говорю!
Шурәле.
Ой, напугала. А вот и не пущу! Вы со мной не играете. И на праздник не зовете!
Айсылу.
Так ты ведь злой!
Шурәле.
От того и злой, что одинокий!
Осень.
Так ведь это не беда!
Айсылу.
Конечно, мы будем с тобой играть!
Осень.
И на праздник позовем, так ведь друзья!
Шурәле.
Ага, так я вам и поверил.
Айсылу.
Мы обещаем!
Шурәле.
Вот отгадаете мои загадки. Тогда и подумаю.
Осень.
Я думаю, ребята с удовольствием отгадают.
1.
Под кустом копнешь немножко, вылезет на свет…
(Картошка
— бәрәңге слайд)
2.
Тот, конечно, мне не друг, кто не любит горький…
(Лук
— суган слайд)
3.
Ал дисәң дэ алалар, алма дисәң дэ алалар нәрсә соң ул, балалар?
(яблоко
— алма слайд)
4.
Расту в земле на грядке я,
Красная,
длинная, сладкая.
(Морковь
— кишер слайд)
Шурәле.
С загадками справились. Я вижу вы дружные ребята. Что
же делать, так и быть. Отпущу я Сөмбелә.
Под музыку выходит Сөмбелә. Осень с Айсылу
подбегают к Сюмбеля, обнимают ее.
Ведущая.
Здравствуй Сөмбелә. Мы тебя очень ждали и целый год по тебе скучали.
Сөмбелә.
Исәнмесез, балалар! Исәнмесез, кунаклар! Я Сөмбелә. К вам пришла, праздник
осенний вам принесла. Ведь осень приходит не с пустыми руками: с дождем,
холодными ветрами. Это и листья на деревьях-желтые, красные — цветные. А грибы,
посмотрите какие! Самое главное-урожай, на полях, в огородах на грядках, спеши
собирай! А теперь давайте будем веселиться, я принесла вам мою любимую игру-
«Покажи-ка,Сөмбелә!». Встанем в большой и дружный хоровод.
Я
буду показывать Вам движения, а вы повторяйте за мной.
Песня — хоровод «Күрсәт әле, Сөмбелә”
Күрсәт
әле, Сөмбелә, ничек кызлар бииләр,
Менә
шулай, менә шулай, менә шулай бииләр (танцуют)
Күрсәт
әле, Сөмбелә, ничек керне юалар,
Менә
шулай, менә шулай, менә шулай юалар (имитация движений: стирают)
Күрсәт
әле, Сөмбелә, ничек печән чабалар,
Менә
шулай, менә шулай, менә печән чабалар (имитация движений: косят траву)
Күрсәт
әле, Сөмбелә, ничек малайлар бии,
Менә
шулай, менә шулай, менә шулай бииләр (мальчики танцуют)
Сөмбелә.
Молодцы, афарин! Сегодня я собирала урожай, но Шүрәле всё сложил в одну
корзину: тут и овощи и фрукты, помогите мне разложить их в корзины.
Осень.
Друзья мои, помощники! Давайте поможем Сөмбелә (зовет детей из зала).
Посмотрим, что же здесь есть (показывает овощи, дети должны назвать что это,
спрашивает перевод на татарском языке). Так-так, в овощах разбираетесь,
значит сможете все правильно разложить. Всё раскладываем по корзинам.
(Шурәле
дает детям корзинки, дети убирают урожай, во время игры звучит татарская
мелодия в быстром темпе).
Ведущая.
Осень, Сөмбелә, наши ребята знают песню про нашу республику, сейчас они ее вам
исполнят.
Дети
исполняют песню «Туган як»
Сөмбелә.
Спасибо, рәхмәт! Порадовали. У меня для вас гостинец: национальное блюдо татар
и башкир. Кто скажет, как оно называется? (чак-чак), правильно!
Возьмите, пожалуйста, угощайтесь!
Ведущая.
Спасибо, Сөмбелә за угощения. Рәхмәт!
Осень.
Ребята, нам очень понравилось у вас, спасибо вам за песни, стихи, игры. Рәхмәт!
У меня для вас тоже есть сюрприз, который ожидает вас в группах, это Яблоки —
символ богатства и щедрости. А мне пора отправляться к другим ребятам. Сау
булыгыз, балалар!
Ведущая.
Спасибо и тебе, Осень, Көз, рәхмәт!
Персонажи
прощаются, уходят.
Ведущая.
На этом наш праздник подошел к концу, но мы продолжим его в группе за
праздничным столом. Всего вам хорошего!
Дети.
Сау булыгыз!
Возвращение
в группу.
Көз
килә.
1.
Шаяра әле күбәләк,
Үтсәләр
дә җәйләре.
Ә
урамга килеп керде
Килде
яфрак бәйрәме.
Кушымта:
Нинди
генә төсләре юк,
Күреп
исең китәрлек!
Яфрак
ява, яфрак ява,
Юлыбызга
түшәлеп.
2.
Өлгереп җиткән миләшләр,
Утлар
шикелле яна.
Ә
яфраклар бөтерелеп
Ява
да ява, ява.
3.
Югалмаган икән әле,
Төсләрнең
яшеле дә,
Ясап
яфрак бәйрәмнәре
Килә
көз әкрен генә.
Автор:
Бурганова Римма Нурмухаметовна
Муниципальное бюджетное дошкольное образовательное учреждение «Детский сад общеразвивающего вида №6 “Аленушка” Мензелинского муниципального района Республики Татарстан (МБДОУ №6 «Аленушка»)
Составила :воспитатель татарского языка Мортазина Г.М.
г.Мензелинск 2020
Осенний праздник «Сөмбелә бәйрәме »
Максат:
1. Балаларның көз, уңыш, яшелчәләр турында белем нәрен киңәйтү;
2. Татар бәйрәмнәренең матурлыгын күрсәтү;
3.Табигатькә сакчыл караш тәрбияләү, хезмәт кешесенә хөрмәт уяту
Җиһазлар: яфраклар, миләш һәм балан тәлгәшләре; кишерләр, алма; кызыл, кызгылтсары, яшел, сары, зәңгәр шарлар, туп, гөмбәләр, рәсемнәр.
Зал көзге яфраклар, миләш , балан тәлгәшләре белән бизәлә. Бәйрәм барышы
Күңелле көй яңгырый.
Алып баручы:
-Хәерле көн, хөрмәтле дуслар!
Һәммәгезгә, һәммәгезгә,
Кунакларга, дусларга!
Исәнмесез! Исәнмесез!
Мы сегодня собрались на праздник Сюмбеля — праздник урожая. Его отмечают в день осеннего равноденствия, когда день и ночь уравниваются. В это время уже урожай убран, осенняя посевная была закончена и люди устраивали этот праздник. Хозяйкой праздника была девушка по имени Сомбел. Давайте и мы с вами отметим этот праздник.
Көз көннәре килеп җитте,
Хушлашабыз җәй белән.
Бөтен җиргә яфраклардан
Алтын келәм җәелгән.
Ал. баручы: Көз, көз кил әле!
(Көй уйный. Төлке керә.- Катя)
(под музыку появляется толке)
Төлке: Исэнмесез балалар.
Уж как осень наступила,
Все деревья нарядила.
На осинке яркие листочки висят,
На рябинке яркие ягодки горят.
Минем күлмәгем(показывает на платье) дә көз кебек кызгылтсары төстә.
Нишләп сездэ бик күңелле ?
Ал. Баручы: Безнең «Аленушка» балалар бакчасында көзге бәйрәм «Сомбелэ». Дети ждут Сомбелэ .Син аны күрмәдеңме?
Төлке: Ююююк ! Ә мине не позвали. (Обижается).
Ал.баручы: Матур төлке мы очень рады . Приглашаем тебя на праздник!
Төлке: Уйнарга мин яратам. Если вы ждете Сомбелэ ,вам сначало надо выполнить задания моих друзей. Когда вы собирете разноцветные шарики Сомбелэ придет. Хәерле юл.
(под музыку появляется заяц)-Настя
Куян: Исэнмесез балалар! Вы должны мне показать скетч.
Ал.баручы: мы покажем скетч «Винегрет» .
Бакчада өстәл. Уенчыклар. Малай уйнап утыра.(Мальчик играет)
Эби- Алина
Малай_ Таня
Әби тавышы ишетелә: -Улым, ашарга кирәк.
МАЛАЙ: И, шушы әби так заботится обо мне.
Әби керә. Кулында винегрет.
ӘБИ: улым, аша. Витаминов очень много в этом салате. Аша ,зууур усэсен.
МАЛАЙ: Хәзер, әби. Витамины булмаса, ашамыйм…(болгатып карый, борчак таба) Ә-ә, нинди зур витамин (ест). Тфү, тфү.это горох!Это не витамин ,обманула меня эби.
ӘБИ: Ну малай !!! В салате очееень много витаминов. Утыр да аша, аның чөгендере, суганы, кишере, барсы да витамин инде. (китә)
МАЛАЙ: Витамин , витамин . Не одного витамина нет. Бу чөгендер, бу кишер, бу суган — фуууу ашамыйм.( прыгает) Әби-әби винегретта Бик күп, дидең, витамин. Витамин юк.( Уходит ,ложится спать)
Видит сон . ( яшелчәләр керә. )
ЧӨГЕНДЕР: Чөгендерем бигрәк тәмле
Кан составын яхшырта
Глюкоза, витаминнар,
Бар минем составымда.
КИШЕР: Витамины күп булмаса
Ашар идеме, куян.
Җитез, шаян булу өчен
Килә, дисез, көч каян?
КӘБЕСТӘ: Кәбестәдә бик күп була
Витаминның һәр төре.
Кәбестәне әрәм итмә,
Алтын кебек бөртеге.
БӘРӘҢГЕ: Бәрәңге, бәрәңге
Бәрәңгене күр, әле.
Апельсинныкыннан да күп
Витаминнар күләме.
КӨНБАГЫШ: Көнбагышның маенда
Е витамины бик күп.
Яшәрепләр китәрсең
Төшен ашасаң бик күп.
СУГАН: Исем тәмсез булса да
Сугандай дару сирәк
Салкын тисә, тизрәк,
Суган ашарга кирәк.
САРЫМСАК: Грипптан котылырга
Сарымсак ярдәм итә.
Барлык витаминнан ул,
Склад хасил итә.
МАЛАЙ УЯНА: (просыпается)
— Ашап карыйм эле. Тэмле,тэмле.
Әби керә. — молодец!
МАЛАЙ: Әйе, әби.Салат тэмле!
ӘБИ: Зур , үсәсең инде. Сәламәт булырсың.
Куян: Менә сезгә кызыл шар. Хәерле юл
« Бар матур бакча» хоровод.
(появляется буре)
Буре : Исэнмесез балалар. -Регина
Яшел шарны мин сезгә, уен уйнагач бирәм.(проводит игру)
Уен » Нәрсә бу, әйт?» НАЗОВИ, ЧТО ЭТО?
Балалар түгәрәккә басалар. Гном тупны «яшелчә», «җиләк-җимеш» исемнэре эйтеп баларга бирэ( Капуста- кэбестэ, морковь-кишер, лук- суган,огурец_- кыяр,Картошка- бэрэнге, яблоко- алма) . Тупны алган бала дөрес әйтмәсә,уеннан чыга.
Буре : Менә сезгә яшел шар. Хәерле юл
Төлке : Кызгылтсары шар белән каршы ала.
Дид.игра ИКТ Уен «Нәрсә бар?» «Нэрсэ юк»?( На экране)-проводит толке.
Төлке: Менә сезгә кызгылтсары шар. Хәерле юл
(появляется керпе)
Керпе: Исэнмесез балалар.-Альбина
Зәңгәр шарны мин уен уйнагач, бирәм.
«Собираем урожай» уены.
(Две команды собирают урожай.)
Керпе: Менә сезгә зәңгәр шар. Хәерле юл.
(появляется аю)
Аю каршы ала.Сары шар белән. Исэнмесез балалар.-Вазиля
-Покажите нам сказку «Шалкан»
Дети подготовительной группы показывают сказку «Шалкан»
Аю: Менә сезгә сары шар. Хәерле юл
Ал. баручы: Безнең шарлар җыелып бетте. Хәзер без көзне табарбыз.
Әйдәгез әле балалар, Сөмбеләне чакырыйк әле.
(-Сөмбелә, сөмбелә.-Оксана)
(Көй яңгырый Сөмбелә заходит с корзинкой ( в корзине овощи,листья.)
Исәнмесез, дуслар,
Балалар, матурлар.
Вы меня звали,я слышала.
Торопилась к вам.
А.б. : Рәхим ит, әйдә, Алтын Көз,
Балалар: Исәнмесез!
Көз,көз әйт әле
— Кәрзинеңдә ниләр бар?
Сөмбелә :-Кәрзинемдә кыярлар,
Помидор һәм алмалар.
— Көз,көз әйт әле
— Кәрзинеңдә ниләр бар?
Сөмбелә: — Кәрзинемдә яңгырлар,
Җылы —суык көннәр бар.
— Көз,көз әйт әле
Сөмбелә :— Кәрзинеңдә ниләр бар?
-Кәрзинемдә сары,кызыл
Алтын ,матур төсләр бар.
Балалар «Яфрак яңгыры» җырын җырлыйлар
Сомбелэ:У меня для вас тоже есть сюрприз, который ожидает вас в группах, это Яблоки- символ богатства и щедрости. А мне пора отправляться к другим ребятам. Сау булыгыз, балалар!
Дети: Сау бул, Сомбелэ.
Алып баручы: На этом наш праздник подошел к концу, но вы можете продолжить его в ваших группах за праздничным столом. Всего вам хорошего!
Дети: Сау булыгыз!
Сөмбелә бәйрәме. Праздник Сомбеля.
Ход праздника
Ведущий1:
Ни арада жәй үтте,
Матур көз килеп җитте.
Шатлык тулы бу бәйрәмне
Балалар куптән көтте.
Ведущий2: Здравствуйте, ребята и гости нашего праздника!
Ведущий1: Кадерле балалар, кунаклар! Исәнмесез!
Без бүген сезнен белән бергәләшеп “Сөмбелә”бөйрәмен үткәрергә җыелдык!
Ведущий2: Мы сегодня собрались на праздник Сөмбелә — праздник урожая. Его
отмечают в день осеннего равноденствия, когда день и ночь уравниваются. В давние
времена, когда урожай был убран, осенняя посевная закончена — люди устраивали этот
праздник. Хозяйкой праздника была девушка по имени Сөмбелә. Ее выбирали из
числа красивых, озорных,острых на язык девушек , переодевали в Сөмбелю, выводили
на площадь и там задавали ей вопросы. Например, «топор или шило?». Если она
скажет «топор», то полагали, что осень будет холодная — лед можно будет разбивать
только топором. Если ответ был «шило», то ожидалось, что осень будет относительно
теплой — лед можно будет разбить и шилом. К её словам прислушивались даже
старики и аплодировали со словами «юравың юш булсын», т. е. пусть твое гадание
осуществится. Сөмбелә должна была иметь светло—желтые волосы, потому что она
символизировала осень, колосья.
Давайте и мы с вами отметим этот праздник в нашем уютном зале и позовем на
наш праздник Сөмбелю.
Ведущий1:
Сагынып көткән, зарыгып көткән
Сөмбелә килеп җитте,
Чәчәкле, җиләкле җәйләр
Сэмбелэ бэйрэме
Бала. Үтте-китте матур җǝйлǝр,
Кɵзлǝр килеп җитте.
Ак каенның яфракларын
Сары тɵскǝ кертте.
Бала. Урман аланнарына
Алтын келǝм ябылган.
Милǝш телгǝшлǝренǝ
Назлап кояш сарылган.
Бала Яхшы күңелле агачлар
Җирне дǝ онытмыйлар.
Тɵрле-тɵрле бизǝк тɵшкǝн
Кием белǝн котлыйлар.
Бала Урамнар буйлап килǝ
Кɵзбикǝ кɵлǝ-кɵлǝ.
Яфракларын сибǝ-сибǝ
Шаяра,уйный,кɵлǝ.
Жыр «Сэмбелэ, син тизрэк кил» (Сɵмбелǝ керǝ)
Сɵмбелǝ.Исǝнмесез,дусларым,
Килдем мин сезгǝ тагын.
Мин кɵз кызы-Сɵмбелǝ,
Кɵзге байлык кулымда.
Муллык –сǝламǝтлек телим
Кем очраса юлымда.
Бала. Рǝхмǝт сиңа,кɵз-Сɵмбелǝ,
Синең барлыгың ɵчен.
Тормыш чыганагы булган
Барлык байлыгың ɵчен.
Сɵмбелǝ. Бǝйрǝм итик бергǝ-бергǝ,
Мул уңыш хɵрмǝтенǝ.
Чакырам мин һǝммǝгезне
Сɵмбелǝ бǝйрǝменǝ.
(Шул вакыт Җилбикǝ белǝн Юешбикǝ килеп керǝлǝр.)
Жилбикǝ. Əһǝ,бездǝн башка гына бǝйрǝм итеп ятмакчы буласызмы? Барып чыкмас! У-у-у,ɵшетǝм(очып йɵри).
Юешбикǝ. Безнең дǝ бǝйрǝм итǝсе килǝ.Апчхи!
Сɵмбелǝ.Я,Юешбикǝ,Җилбикǝ,безгǝ микроблар таратып,безнең юлны бүлеп йɵрмǝгез ǝле,балаларны бǝйрǝмсез калдырмагыз.
Жилбикǝ. Безнең дǝ күңел ачасыбыз килǝ.
Юешбикǝ.Бер биеп күрсǝтсǝгез,күңелебез ачылыр иде,ичмасам.
Сɵмбелǝ.Балалар,ǝйдǝгез Юешбикǝ белǝн Җилбикǝгǝ бер биеп күрсǝ-
тик ǝле.
Бала. Һǝр кɵз үзенчǝ килǝ ул,
Һǝр кɵз үзенчǝ матур.
Елмаешып бер биесǝк
Кɵзне ярату булыр.
(Татар халык биюе «Əпипǝ».)
Җилбикǝ. Шǝп биедегез,балалар,җил кебек җилдердегез генǝ.Менǝ болай: у-у-у…(йɵгереп йɵри).
Бала. Кɵзге җил,яңгыр
Салкын булса да,
Колак-борыннар
Бераз туңса да.
Куркытмый безне
Яңгыр,суык җил.
Һǝрвакыт ямьле
Безнең туган ил.
Юешбикǝ. Ярар,ярар,бǝйрǝмегезгǝ калдырсагыз,без сезне куркытма-
быз.Мондый балаларны куркытып буламы соң? Чыныгып беткǝн бит болар.
Сɵмбелǝ. Ярар,алайса тǝртип бозмасалар,калдырыйкмы боларны ?
Балалар. Əйе.
Бала. Кɵз килде,салкын һава
Курку салды кошларга.
Торналар оча туктаусыз
Җылы якка кышларга.
Бала . Һǝркайсы җилпи канатын
Очканда авыл аша.
Əйтерсең лǝ,каңгылдап
Җǝй белǝн саубуллаша.
Бала. Яшел куаклар буялды
Ал,кызыл,сары тɵскǝ.
Кɵзге җил,яңгыр артыннан
Яфраклар ява ɵскǝ.
Укучы. Əй,балалар,күрегез,тышта,
Əнǝ килǝ кɵз!
Балалар.Əйе,ǝйе,күрǝбез
Кɵз килгǝнен белǝбез.
Укучы. Əйтегез ǝле,сɵйлǝгез,
Ничек итеп килǝ кɵз?
Балалар. Канат кагып еракка
Кошлар очты кɵньякка.
Аюлар ɵн казыды
Бик тирǝн итеп базны.
Балыклар да тындылар,
Су тɵбенǝ чумдылар.
Агачлар-ялангачлар
Җиллǝрдǝ чайкалалар.
Тик безгǝ күңелле кɵз-
Без мǝктǝптǝ укыйбыз.
Бала. Китсǝ дǝ бездǝн,
Җǝйнең зур яме.
Алмашка килде
Уңыш бǝйрǝме.
Бала. Мичлǝрдǝ пешǝ күпереп,
Кызарып яңа икмǝк,
Бу-кɵз бǝйрǝме,димǝк.
Һич уфтанмыйм,китерсǝ дǝ
Кɵз үзенең салкынын.
Күр,ул юмартланып сибǝ,
Уңга –сулга алтынын.
Бала. Гǝрǝбǝдǝй булып үсте,
Түгелгǝн тир бушка китмǝде.
Игенченең батыр хезмǝте бу-
Күпереп пешкǝн арыш икмǝге.
Сɵмбелǝ. Сезнең алгы кɵннǝрегез
Мактау белǝн үтсеннǝр.
Барлык мǝктǝп балалары
Хезмǝт сɵеп үссеннǝр.
Юешбикǝ. Жэй буе балалар яшелчэ бакчасында эшлэде. Яшелчǝ бакчасында нилǝр ɵлгерде микǝн? Мин җǝй буе аларга су сиптем бит.
Сɵмбелǝ.Əйдǝгез,үзлǝрен тыңлап карыйк ǝле.
Керегез, керегез! Тургэ утэ курегез!
(Куян алга чыга, кулына кишер тоткан)
Куян: Кишер зур, кишер кечкенэ,
Кишер пычрак, юыйк тиз генэ.
Кишер бик тэмле, бирик куянга
Кишер бик баллы, сэенсен куян да.
Мин сезгэ табышмаклар алып килдем. Жавапларын табыгыз эле!
Помидор: Итләч, йомры, яшелен
Өзеп алдым, яшердем;
Гаҗәпләндем бераздан,
Кояшсыз да кызарган.
Мин кем , дуслар?
Бэрэнге: Өстә дә үсә алмалар,
Төптә дә үсә алмалар;
Өстәгесе кирәксез,
Төптәгесен, җиткәч көз,
Караңгыдан алалар,
Караңгыга салалар.
Пешерсәң аны тагын,
Тәмләнә шулчак табын.
Кызыл чэгендер: Ул жир астына тешкэн,
Кып-кызыл булып пешкэн.
Ашка тэм хэм тэс бирер
Дуслар, аны кем белер?
Борчак: Тар бүлмәдә үстек без,
Тезелдек тә бер сафка;
Саргайгач та йөзебез,
Сибелдек төрле якка.
Суган: Тышым сары, эчем ак,
Исемем дэ бик эйбэт.
Ай хай бигрэк яратам
Ерактан ук елатам.
Алма:Исемем- боерык,
Зурлыгым- йодырык;
Эленеп торырлык
Бар миндә коерык.
Гэмбэ: Яңгырны бик яратсам да,
Эшләпә киям көн дә.
Аягым минем бер генә,
Аумый торам мин..
(Балалар кулларындагы яшелчэлэрне дэрес жавап биргэн укучыларга бирэлэр)
(Яшелчэлэр биюе)
3 «А» классы чыгышы
3 «Б» классы чыгышы
Бала. Э хэзер 1 класска сузне бирэбез.
2 класска сузне бирэбез.
4 класска сузне бирэбез.
Сɵмбелǝ Бигрэк матур жырладыгыз,
Шигырьлэр сойлэдегез,
Барысы очен рэхмэт сезгэ.
Алдагы коннэрдэ дэ
Телим сезгэ унышлар.
Муллыкта, рэхэт тормышта
Яшэгез нэни дуслар!
Бала. Сау бул, Сомбелэ! Яз житкэч, Нэуруз бэйрэмендэ сине котеп калабыз.
Эй,Сомбелэ, Сомбелэ,
Сомбелэне кем белэ?
Сомбелэне шулар белэ –
Кем эшенэ олгерэ.
Мул унышлы козге бэйрэм
Хэркемне соендерэ.
Сэмбелэ: Балалар, мин сезгэ тэмле ризыклар китердем. Рэхим итегез, сыйланыгыз! -Сау булыгыз!
(Балалар ризыклар элэшэ)
Сэмбелэ киткэч, тэрле уеннар уйнала.