Саха тылын нэдиэлэтин сценарий

Тема: Ийэ тыл күнэ үрдүкү кылаастарга анаан ыытыллар

Салайааччы: саха тылын уонна литературатын учуутала Хоютанова Ульяна Афанасьевна.

Киириитэ:

Саха тыла — өркөн өйбүт

Саамай кэрэ, саамай күндү,

Умнуллубат, уостан түспэт,

Ийэ тэҥэ нарын – намчы,

Мунчаардахха, муунардахха,

Ырыа буолан саататар,

Сааамай уустук санаалары

Сатаан этэр кыаҕы биэрэр,

Ийэ тылбытыгар аналлаах

Дьоро күнү, күрэхпитин,

Саҕалыырбытын көҥүллээҥ.

Ырыа:

Тыл- саха омук үтүмэн үйэлэргэ чочуйбут, чопчулаабыт өйдөбүлэ, өлөрү кыайбыт өйө. Саха тылыгар норуоппут олоҕо, кута-сүрэ, майгыта-сигилитэ, өйө-санаата, иэйиитэ, философията –барыта баар.

1 түһүмэх:

Мин тылым- мин тохтор тойугум,

Мин тылым- мин туойар хомуһум,

Кэриэһим кэннибэр хааларым:

Кэхтибэт кэрэкэ тылларым.

Хас биирди киһи ааттаах-суоллаах. Ол курдук хас биирдии бөлөх аат уонна дивиз толкуйдуур.

2 түһүмэх:

Төрөөбүт төрүт тыл

Сөрүүн сүөгэй курдук

Сүрэҕи-быары сылаанньытар.

Өс хоһооннорун ситэрэн биэр.

Кулгаах ырааҕы истэр,…. харах чугаһы көрөр

Алгыс баһа сыалаах,….кырыыс баһа хааннаах

Тоҥтон толлубат,….ириэнэхтэн иҥнибэт буол

Ойуурдаах куобах охтубат,….дьонноох киһи бохтубат

Үөрэх баар-…бараммат баай

Сүгэ кыайбатаҕын — …..сүбэ кыайар

Норуот күүһэ-….көмүөл күүһэ

Аҕыйах тыл минньигэс-….элбэх тыл сымсах

Киһи тыла -….ох

Кырдьаҕастан алгыһын, …эдэртэн эйэтин ыл

3 түһүмэх:

Эппэр ийэм үүтүн кытта

Иҥпит эбит, быһыыта,

Кустук өҥнөөх

Кымыс сыттаах

Сахам мандар саҥата.

Нууччалыы тыллары сахалыы тылбааһын эт:

Дорога-суол

Сплошной лес- сис тыа

Берег-күөл кытыыта

Засидка-дурда

Кочка-дулҕа

Высохшее дерево- хаппыт тиит

Коновязь- сэргэ

Чурка-лэкэ

Столб-баҕана

Матрас-тэллэх

Браслет-бөҕөх

Молоток-өтүйэ

Лодка-оҥочо

Растояние, равное высоте кулака-тутум

Толщина мизинца-ылгын чыкыйа

Маховая сажень-былас

4 түһүмэх:

Доҕордуу уотун куруук

Үлэ, үөрэх күөдьүтэр.

Кэрэ дьыала, кэрэ тойук

Эдэр сааһы киэргэтэр.

Эйэлээхтик күрэхтэһии

Үтүө аакка тириэрдэр,

Бэрт былдьаһан тиниктэһии-

Саакка – суукка тириэрдэр.

Билигин хас биирдии бөлөхтөн биирдии оҕо тахсар тыл бэриллэр. Ону быһаарар. Айымньылар ааттара.

Тимофей Сметанин “Күөрэгэй”,

Эрилик Эристиин“Хачыгыр”,

Суорун Омоллоон “Бэйэтэ эмтиэкэ”,

Иван Гоголев-Кындыл “Хара кыталык”,

Тимофей Сметанин “Егор Чээрин”,

Суорун Омоллоон “Ачаа”,

остуоруйа “Биэс ынахтаах бэйбэрэкээн эмээхсин”,

Эллэй ”Чурум Чурумчуку”,

Суорун Омоллоон “Чүөчээски”,

Суорун Омоллоон “Хараҥаҕа тыкпыт сырдык”,

Ойуунускай “Оҕо куйуурдуу турара”,

норуот сэһэнэ “ Майаҕатта Бэрт Хара”

5 түһүмэх:

Паараласпыт тыллар паараларын бул:

Аас, бараан, ас, туор, ньүдьү, им, үөс, балай, үрүҥ, үөл, хара, муор, дьаһах, иэл, элэ, куйу, была, һайы , ис, дьаҥ, муор, тиэл

Аас-туор

Ас-үөл

Ньүдьү-балай

Куйу-һайы

Элэ-была

Им –балай

Үрүҥ-хара

Ис-үөс

Дьаҥ-дьаһах

Муор-туор

Иэл-тиэл

Куйу-һайы

6 түһүмэх:

Күлүүлээх түгэнтэн инценировка толкуйдааһын 5 мүнүүтэ

Адрес публикации: https://www.prodlenka.org/metodicheskie-razrabotki/344605-scenarij-ijje-tyl-kunje

Олунньу 13 күнэ – Төрөөбүт тыл, сурук-бичик күнэ

Олунньу 13 күнэ – саха норуотун улуу сырдатааччыта, талааннаах лингвист Семен Андреевич Новгородов төрөөбүт күнэ.

1996 сыл олунньу 9 күнүттэн Саха Республикатын бастакы президенин М.Е. Николаев ыйааҕынан С.А. Новгородов төрөөбүт күнэ “Төрөөбүт тыл, сурук-бичик күнүнэн” биллэриллибитэ. Бу күнтэн ыла сыл ахсын саха тыллаах бу күнү уруйдаан-айхаллаан көрсөр. Саха тылын сайыннарыыга, үйэтитиигэ аналлаах араас дьаһаллар, конференциялар, күрэхтэр ыытыллаллар.

Биһиги бүгүн кылааспытыгар бу кэрэ-бэлиэ күҥҥэ аналлаах тэрээһин ыытабыт.

1 остуоруйаһыт: Төрөөбүт тылбыт – саха тыла олус баай, дириҥ. Ол туоһута буолар норуот уус-уран айымньыта. Норуот уус-уран айымньытыгар туох киирэрий? Билэҕит дуо?

(остуоруйа, өс хоһооно, таабырын, олоҥхо, үгэ)

2 остуоруйаһыт: Хомоҕой тыллаах хоһоон төрөөбүт тылбыт биир кэрэ көрүҥэ буолар. Билигин оҕолоор, мин эһиэхэ …

1 остуоруйаһыт: Омуннаах остуоруйа балаҕаныгар эһигини ыалдьыттата ыҥырабыт. Оҕолоор, остуоруйа кэпсээччилэри ким диэн ааттыылларый?

Саамай сөп. Остуоруйаһыттар диэн.

Онон билсэн кэбиһиэҕин, биһиги эдьиийдии-балыстыы остуоруйаһыттар Сардаана уонна…

2 остуоруйаһыт: Саргылана диэммит.

1 остуоруйаһыт: Оҕолоор, биһиги бүгүн таабырын таайсан, остуоруйа оонньоон өйбүтүн сытыылыахпыт, хайаҕыт ордук элбэх остуоруйаны билэрин, ким талааннааҕын көрөн-истэн билиэхпит.

2 остуоруйаһыт: Бастатан туран, оҕолоор, Сардаана биһикки ханна олорорбутун таайыҥ эрэ. Биһиги чугас ыалбыт Биэс ынахтаах Бэйбэрикээн эмээхсин буолар. Ол аата биһиги ханна олорор эбиппитий? Саамай сөп. Алааска.

1 остуоруйаһыт: Биһиги эбээлээхпит. Кини уу баһа күөлгэ киирэн баран, мууска халтырыйан охтон түспүтэ. Муус, күн, былыт, тыал, хайа, кутуйах да киниэхэ көмөлөспөтөхтөрө. Биһиги эбээбит кимий? Маладьыастар. Таал-таал эмээхсин

2 остуоруйаһыт: Дьэ эрэ, аны остуоруйаны бэйэбит оонньоон көрдөрүөҕүҥ. Саамай билэр остуоруйабытын Эриэппэни талыаҕыҥ.

1 остуоруйаһыт: Эриэппэ остуоруйа хайдах саҕаланар этэй, оҕолоор? Ким тахсан кэпсиэй? (Былыыр-былыр оҕонньордоох эмээхсин олорбуттар. биир сарсыарда оҕонньор эриэппэ олордубут). Маладьыас. Саамай сөп.

2 остуоруйаһыт: Ким оҕонньор оруолун толоруон баҕарарый? Баҕалаах элбэх эбит. Онон оҕонньору таларбытыгар тиийэбит. Оҕонньор хайдах буолуохтааҕый? (кырдьаҕас, эмис, тараҕай). Биһиги оҕонньору көрүҥүнэн буолбатах, өркөн өйүнэн көрүөҕүҥ. “Кырдьаҕаһы хааһахха уга сылдьан сүбэлэт”, “Эдэртэн эйэтин, кырдьаҕастан сүбэтин ыл” диэн өс хоһоонноро бааллар.

1 остуоруйаһыт: Оҕонньор оруолун толоруон баҕарааччылар манна кэлиҥ. ким элбэх таабырын таайбыт, кини оҕонньор буолуо.

• Илиитэ, атаҕа да суох буоллар барыга үөрэтэр баар үһү. (кинигэ)

• Муора ортотугар көмүс кытах уста сылдьар. (күн)

• Айыы уола көмүс курунан далбаатыыр үһү. (чаҕылҕан)

• Тыаһа суох саба барыйан кэлэр баар үһү. (түүн)

• Аҕыс атахтаах араллаан бухатыыр баар үһү. (ооҕуй оҕус)

• Сайын саҕынньах кэтэр, кыһын устар баар үһү. (тыа)

• Атырдьах үрдүгэр тымтай, тымтай үрдүгэр мээчик, мээчик үрдүгэр ойуур баар үһү. (киһи атаҕа, көхсө, төбөтө, баттаҕа)

• Күкүр иһигэр күлтэс боотур баар үһү. (харах)

• Түөрт харахтаах түҥкэл тойон баар үһү. (түннүк)

(талыллыбыт уол эриэппэ олордубута буолар)

2 остуоруйаһыт: Эриэппэтэ өр-өтөр буолбакка улахан да, улахан буолан үүммүт. Оҕонньор эриэппэни тарпыт-тарпыт, кыайан туура тарпатах.

Оҕонньор: Эмээхсин, эмээхсин кэл!

1 остуоруйаһыт: Ким эмээхсин оруолун толоруон баҕарарый? Чэйиҥ, эмээхсини талыаххайын. Оҕолоор, эбээлэргитин тугун иһин таптыыгытый? Кыһамньытын, асчытын, остуоруйаны кэпсиирин иһин дуо? Чэ, сөп. Билигин хайаҕыт элбэх остуоруйаны ааттаабыт эмээхсин оруолун толоруо.

(элбэх остуоруйаны ааттаабыт кыыс эмээхсин буолар, остуоруйаны салгыы көрдөрөллөр)

Эмээхсин: Сиэн кыыс кэл, көмөлөс!

2 остуоруйаһыт: Сиэн кыыс оруолун толоруон баҕалаахтарга “Толбоннурар уһун суһуох” конкурс ыытабын. Ким саамай уһун баттахтаах сиэн кыыс буолуоҕа.

(оруолларын толороллор)

Сиэн кыыс: Жучка, Жучка, кэл!

1 остуоруйаһыт: Жучка оруолун толорорго булугас өйдөөх оҕо наада. көрдөөх боппуруостарга эппиэттээбит оҕо Жучка оруолун толоруо.

1. Эн машинискын. Поезд 10 вагоннаах, 1-гы вагоҥҥа 20 коробка баар, ол иһигэр 2-лии оонньуур массыына баар. Машинист сааһа хаһый? (эн сааһыҥ)

2. Хараҥа хоско киирэҕин. Остуолга чүмэчи уонна керосиновай лампа тураллар. Тугу бастаан уматаҕын? (испиискэни)

3. Икки кыыс, икки ийэ, эбэлэрэ уонна сиэнэ барыта хастарый? (үһүөлэр)

4. Вася оскуолаҕа баран испит. Киниэхэ утары 5 кыыс иһэллэр. икки өттүлэригэр балтыларын сиэппиттэр. Хас кыыс оскуолаҕа баран иһэрий? (биир да буолбатах, дьиэлээн иһэллэр)

5. Хатыҥ аҕыс лабаалаах. Лабаатын аайы 4-түү помидор үүммүт. Барыта хас помидоруй? (хатыҥҥа поидор үүммэт)

6. Кустар соҕуруу көтөн испиттэр. Икки кус иннигэр, икки кус кэннигэр. Барыта хас кус көтөн иһэрий? (3)

(кыайыылаах ыт оруолугар талыллар, оруолларынан оонньууллар)

Жучка: Куоска, кэл кө мөлөс!

2 остуоруйаһыт: Ким куоска оруолун толоруон баҕарарый? Куосканы олоҥхоһут, кэпсээнньит дииллэр. Биһиги олоҥхо оннугар норуот муудараһын туппут өс хоһооннору ким элбэҕи билэрин быһаарыахпыт. Саамай элбэх өс хоһоону эппит оҕо куоска оруолун толоруоҕа.

(талыллыбыт оҕо куоска буолар, оруолларынан остуоруйаны салгыы толороллор)

Куоска: Кутуйах, кэл көмөлөс!

1 остуоруйаһыт: Кутуйах билэргит курдук ону-маны кэбийэн сиир үгэстээх. Ким кутуйах буолуон баҕарар манна тахсыҥ. бу кэмпиэти илиитинэн тыыппакка эрэ ким түргэнник сиэбит, ол кутуйах буолуо.

(талыллыбыт оҕону кытта оруолларын оонньууллар, эриэппэни туура тардан ылаллар)

2 остуоруйаһыт: Маладьыастар! Элбэх билиилээх, мындыр өйдөөх, сымса буолаҥҥыт олус бэртээхэй остуоруйа көрдөрдүгүт!

1 остуоруйаһыт: Тэрээһиммитин түмүктүүбут.

• Бүгүн туох күнэй?

• Тоҕо бу күнү талбыттарый?

• Ким ыйааҕынан бу күн Төрөөбүт тыл, сурук-бичик күнэ буолбутуй?

2 остуоруйаһыт: Маладьыастар. Төрөөбүт сахаҕыт тылын өрө тутуҥ. Үөрэтиҥ, билиҥ, киэн туттуҥ!

Тыл туһунан өс хоһооннор:

Бар дьон тыла – ох, санаата – батас.

Уус тыл уу күүһэ күүстээх.

Ох тыл уотунан салыыр.

Тыл сүрэ уот буолар.

Киһи тыла уоттааҕар абытай.

Тыл туһунан иһирэх этиилэр…

Төрөөбүт тылын билбэккэ эрэн киһи норуотун, дойдутун таптыан, ытыктыан сатаммат.

В.А. Сухомлинскай

Сахалыы саҥа

Саха үөрэҕэ

Салааланан сайдан

Сандааран таҕыстын!

А.И. Софронов

Кэриэһим – кэннибэр хааларым:

Кэхтибэт кэрэкэ тылларым.

П.А. Ойуунускай

Скачать материал

Выберите документ из архива для просмотра:

Саха тылын нэдиэлэтэ Налимск.pptx

Выбранный для просмотра документ Саха тылын нэдиэлэтэ Налимск.pptx

Скачать материал

Описание презентации по отдельным слайдам:

• 

  1 слайд

  МБОУ “Налимская СОШ”
  Налимскай орто оскуолатыгар
  саха тылын уонна литературатын
  нэдиэлэтэ

• 

  2 слайд

  Сыл ахсын олунньу ыйга саха тылын, литературатын  нэдиэлэтэ үрдүк күүрээннээхтик буолан ааһар.  
  Ол курдук, бэнидиэнньик күнтэн саҕалаан нэдиэлэ бүтэһик күннэригэр тиийэ араас көрүҥнээх тэрээһиннэри ыытабыт.
  Саха оскуолатыгар, саха оҕотугар бу нэдиэлэ интэриэһинэй, бэйэлэригэр чугас буоларын ситиһэбит. Саха тылын нэдиэлэтин аан бастаан уопсай аһаҕас кылаас чааһыттан саҕалыыбыт.
  Бастакы учуонай – лингвист С.А.Новгородов олоҕун үлэлээбит сыратын туһунан билсиһиннэрии төгүрүк остуол тула мусталлар. Төрөөбүт тыл сүмэтин, эриэккэһин, кэрэтин-иҥэрии сыаллаах – соруктаах ыытыллар.

• 

  3 слайд

  Үбүлүөйдээх суруйааччыларбыт
  Хас сылын ахсын үбүлүөйдээх суруйааччыларбытыгар улахан болҕомто ууруллар. 5-11 кылааска үөрэнэр оҕолор хас биирдии үбүлүөйдээх суруйааччыга бэйэлэрэ матырыйаал хомуйан презентация көмөтүнэн суруйааччы олоҕун, айар үлэтин чинчийэн билиһиннэрэллэр.
  Ону таһынан, саха литературатыгар поэзияҕа, драмаҕа, кэпсээнинэн суруллубут жанрдарга киэҥник тарҕаммыт, биһирэммит айымньылар ааптардара П.А.Ойуунускай төрөөбүтэ 125 сылыгар аналлаах бу үөрэх дьылыгар улахан тэрээһин буолан ааста. Ол курдук, хас биирдии кылаас оҕолоро П.А.Ойуунускай биллибит айымньыларынан спектакль туруоран сыанаҕа көрдөрдүлэр.

• 

• 

• 

  6 слайд

  “Хомоҕой хоһоонньут” күрэх
  Саха суруйаачыларыттан киһи ситэн аахпат хомоҕой тыллаах, аата ахсаана биллибэт чулуу айымньылара үөскээбиттэрэ.
  Билинҥи үйэ аныгы кэрдиис оҕотугар төрөөбүт дойдуга, ийэ айылҕаҕа, чугас киһиэхэ тапталы иитии, үөрэтии улахан суолталаах.
  Саха хоһооннорун хоһоонноохтук ааҕарга, оҕо ааҕа туран хоһоон ис санаатын, этиллиитин этинэн-хаанынан чугастык ылына үөрэнэригэр, бэйэтин тылынан суруллубут хоһоону хас биирдии тылын сыыска-буорга түһэрбэккэ доргуччу этэр сыаллаах – соруктаах ыытыллар күрэх буолар.

• 

  7 слайд

  “Өбүгэлэрбит оонньуулара”
  күрэх
  Хас биирдии омук бэйэтин норуотун культуратын билиэхтээх. Онно сиэттэрэн биһиги саха тылын нэдиэлэтигэр сылын ахсын өбүгэлэр төрүт оонньууларын сөргүтэн оҕолорго анаан киэҥ хабааннаахтык эттэрин – хааннарын сайыннардыннар, саха омук культуратын, дьарыгын биллиннэр диэн сыаллаах – соруктаах үлэлэһэбит.
  Остуол оонньууларын, эт-хааны сайыннарар оонньуулары ыытабыт.

• 

  8 слайд

  Саха төрүт оонньуулара
  Өбүгэлэрбит сайын сайылыкка оҕолуун-улаханныын бары тэҥҥэ оонньуур туһугар көрү-нары тардаллара. Онно олоҕуран биһиги туора турбакка саха тылын нэдиэлэтин иһигэр араас көрүҥнээх саха оонньууларын уолаттарга, кыргыттарга оонньуу киэһэтин тэрийэбит.
  Хамаанданнан оонньуу көрүҥнэрэ:
  Тоҕус былас суһуоҕу өрүү. (Уол кыыһы өрөр)
  Кыаһылааһын. (атахтарын сүөһү кыаһылааһынын курдук баанан баран сүүрүү)
  Дулҕалаах сиринэн ааһыы
  Кырынаастыы сүүрүү уо.д.а
  Биирдиилээн күрэх:
  Өһөс торбос. (Моойдоругар быа кэтэн тардыһыы)
  Көтөх ынаҕы туруоруу.
  Күлүүстэһии
  Ойбонтон уулааһын уо.д.а
  3. Остуол оонньуута
  Хабылык
  Хаамыска
  Сонор

• 

  9 слайд

  Нэдиэлэ иһигэр ыытыллар күрэхтэр: викторина, олимпиада, “Брейн- ринг”, “Өркөн өй”, “Тыл оонньуута”,”ТОК” оонньуу, дьыктаан, бастыҥ өйтөн суруйуулар.
  Хас биирдии омук бэйэтин норуотун тылын-өһүн, культуратын, олоҕун-дьаһаҕын, дьарыгын, сиэри-туомун, итэҕэлин билиэхтээх. Саха тылын нэдиэлэтигэр оскуола оҕолорун икки сүһүөххэ арааран араас темалаах викториналары, Брейн- ринг, саха тылыгар литературатыгар, төрүт культура уруогар олимпиада ыытабыт, быйылгы үөрэх сылыгар саха тылыгар уонна литературатыгар олимпиадаҕа үрдүк ситиһиилэрдээхпит. Ону таһынан, төрүт культура уруогар нэдиэлэбит иһигэр киллэрэн республиканскай кэтэхтэн олимпиада күрэҕэр кыттан турабыт.

Найдите материал к любому уроку, указав свой предмет (категорию), класс, учебник и тему:

6 099 105 материалов в базе

• Выберите категорию:

• Выберите учебник и тему

• Выберите класс:

• Тип материала:

  • Все материалы

  • Статьи

  • Научные работы

  • Видеоуроки

  • Презентации

  • Конспекты

  • Тесты

  • Рабочие программы

  • Другие методич. материалы

Найти материалы

Вам будут интересны эти курсы:

• Курс повышения квалификации «Подростковый возраст — важнейшая фаза становления личности»

• Курс повышения квалификации «Экономика предприятия: оценка эффективности деятельности»

• Курс повышения квалификации «Специфика преподавания конституционного права с учетом реализации ФГОС»

• Курс повышения квалификации «Основы построения коммуникаций в организации»

• Курс повышения квалификации «Применение MS Word, Excel в финансовых расчетах»

• Курс профессиональной переподготовки «Организация маркетинга в туризме»

• Курс повышения квалификации «Источники финансов»

• Курс профессиональной переподготовки «Организация деятельности секретаря руководителя со знанием английского языка»

• Курс повышения квалификации «Мировая экономика и международные экономические отношения»

• Курс профессиональной переподготовки «Организация системы менеджмента транспортных услуг в туризме»

• Курс профессиональной переподготовки «Организация и управление службой рекламы и PR»

• Курс профессиональной переподготовки «Организация маркетинговой деятельности»

• Курс профессиональной переподготовки «Стандартизация и метрология»

Семинар аhыллыытын торжественнай чааhын сценарийа.

1) Чороонноох ункуу — МБДОУ «Ласточка»              (комп. С.К.П.)

Слайд №1                                                      (фон №1 – торж. С.К.П.)

ЕЕД— Нөрүөн – нөргүй буолуохтун, ыраахтан–чугастан ынырыыбытын ылынан кэлбит ытык-мааны ыалдьыттар, биир идэлээхтэрбит, билии киэӊ аартыгар угуйааччылар!

ГНН— Алама5ай маӊан кунунэн чысхаан тымныы аргыстаах, чыгдааннаах дьыбардаах, уhун айаны аахсыбакка төрөөбүт ийэ тылы үрдүктүк тутан тимир көлөнөн элбэх күөллэри туораан кэлбит семинар кыттыылаахтара!

ЕЕД— Үөскээбит кэскилим,

       Төрөөбүт соругум диэн

      Саха урааӊхайга

      Саргыны салайарга

      Сананан сылдьабын

      Саӊаhым барахсаттар!!!

ГНН—  Ытык ырам
       Ыhыллыа суо5а,

        Айыы санаам

        Алдьаныа суо5а,

        Кэрэ санаам

        Киэркэйэн биэриэ…

Слайд №2(С.А.Новгородов)                                    (фон №2 С.К.П.)

ЕЕД — Олунньу 13 күнэ- саха норуотун улуу сырдатааччы Семен Андреевич Новгородов торообут күнэ – САХА ТЫЛЫН КҮНЭ.

ГНН – Ийэ тыл – киhи бар5а баайа, тыынар салгына.

Слайд №3 (флаг)                                                          (фон №2 СКП)

ЕЕД – Төрөөбүт тыл — норуот уhун кэмӊэ олорбут оло5ун историятын тыыннаах кэрэhитэ. Омук тыла сайдыылаах, баай, этигэн, хомо5ой буолла5ына омук бэйэтэ эмиэ оннук; өйө-санаата чэбдик, киэӊ кө5үстээх, инники кэскилигэр  бө5ө санаалаах буолар.

Слайд №4 (Кулаковский)

ГНН— Саха суругунан уус–уран литературатын төрүттээччи, фольклорист, лингвист, бөлүhүөк А.Е.Кулаковскай 1900 сыллаахха «Байанай алгыhа» хоhоонун алгыс тылынан арыалланан, арчыланан  саха литературата сайдыбыта.

ЕЕД— 1910 сыллаахха  суруллубут «Ойуун түүлэ» филосовскай поэматыгар Саха омуга сайдар суолун  туhунан санаатын эппитэ сүдү суолталанан «Үйэ айымньытынан» бары омуктар билиннилэр. Өксөкүлээх — Өлөксөй Саха омугун Нострадамуhа.

(Видеозапись «Ойуун түүлэ») ГНН

Слайд №5 (хомус)

ГНН – Бу кэмнэргэ айыллыбыт  саха национальнай инструмена  Хомус туhунан анааран суруйуута туолла, ол курдук 2011 сыллаахха Гиннес рекордун кинигэтигэр киирдэ. Этигэн, хохуоралаах тыллаах, дьүрүhүйэр тыастаах хомуспут Саха омук культууратын, духовнаhын Аан дойду таhымыгар таhаарда.

2) Ункуу «Хомус тыаhа» 8-10 кл                                     (комп СКП)

Слайд №6 (Книги Кулаковского)                              фон №2 СКП

ЕЕД— А.Е.Кулаковскай үйэтин тухары Саха сирин бары оройуоннарын кэрийэ сылдьан, норуот тылын-өhүн хоhоонун, фольклорун хомуйбута. Кини тылга 8 үлэни бэчээттэппитэ.

Слайд №7 (таӊара)

ГНН – Саха бастакы алфавита 1819 сыллаахха оӊоhуллубута, ол эрэн кыайан тэнийбэтэ5э, арай а5ыйах таӊара кинигэтэ тахсыбыта.

Слайд №8 (Пекарский), №9 (олонхосуты)

ЕЕД— 1851 сыллаахха академик Отто Николаевич Бетлингк оӊорбут алфавитынан Эдуард Карлович Пекарскай аатырбыт тылдьыта, Cаха литературатын са5алаачыллар А.Е. Кулаковскай, А.И. Софронов бастакы уус-уран айымньылара, сахалыы сурунааллар, хаhыаттар бэчээттэнэллэрэ. Саха дьоно бэйэ-бэйэлэрин кытта Бетлингк алфавитынан суруйсаллара. Ол эрэн, саха норуотун киэӊ араӊата уорэ5э, суруга суо5а.

Слайд (основной №10)

3) Номер Ефимова Марта «Хомуска дьүhүйүү»    

Слайд №11 (Новгородов и семья, бала5ан)

ГНН- Саха норуотун маассабай суругун-бичигин алпабыытын айан төрүттээбит бастакы учуонай лингвист С.А. Новгородов 1892 сыллаахха Чурапчы оройуонугар Болтоно нэhилиэгэр күн сирин көрбүтэ. Кинини кыра сааhыгар Иван Трофимович Цыценко диэн Орто-Халыма куоратыгар ссылка5а олоро сылдьыбыт киhи суруйарга, аа5арга, ахсаанна үөрэппитэ.

Слайд №12 (Питер и Новгородов)

ЕЕД— С.А. Новгородов Дьокуускайдаа5ы реальнай училищены ситииhилээхтик бүтэрэн, 1913 сыллаахха Петроградка университетка үөрэнэ киирбитэ. Онно кини илиӊӊи омуктар тылларын кичэйэн үөрэппитэ.

ГНН— 1913 сыллаахха народнай учууталлар Бүттүүн Россиятаа5ы съезтэригэр «Краткие сведения об якутах, их школы и их право на образование» дакылааты аахпыта. Онно кини хорсуннук сахалыы тылынан үөрэтэр национальнай оскуолалары аhарга уонна сахалыы тылынан о5о үөрэнэр кинигэлэрин таhаарыыны үбүлээhини олохтуурга туруорсубута.

Слайд №13(Сурук-бичик, книги), №14(Табаахырап)

ЕЕД— Политссыльнай, этнограф, педагог Всеволод Михайлович Ионов оӊорбут букубаарын, кинигэттэн көӊүллэтиини ылан эрэ баран, бу букубаары уларытан уонна эбэн С.А. Новгородов «Сахалыы сурук-бичик» (Якутский Букварь) диэн үлэни уобаластаа5ы типография5а 1917 сыллаахха Дьокуускайга бэчээттэтэн таhаарбыта. Ол курдук 1922 сыллаахха республика бары оскуолаларыгар сахалыы тылынан үөрэтии киллэриллибитэ. 1923 сыллаахха С.А. Новгородов алпабыыта шрифкэ куттуллан үчүгэй кумаа5ыга «Сурук-бичик» сахалыы букубаар уонна «Аа5ар кинигэ» утуу-субуу бэчээттэнэн тахсыбыттара.

Слайд №15,16,17

ГНН— Саха норуота Новгородов айбыт алпабыытынан 1939 сыллаахха диэри туhаммыта. «Кыым» хаhыат, «Чолбон» уонна «Кыhыл ыллык» общественнай политическай уус-уран сурунааллар тахсыбыттара, Саха сиринээ5и кинигэ таhаарар государственнай издательство 1926 сылтан тэриллэн үлэлээбитэ. Ити курдук саха норуота үүнүү-сайдыы, үөрэхтэнии суолугар эрэллээхтик үктэммитэ.

4) ЕЕД «Сахам сирэ»                                                                 СКП

(18,19,20,21,22,23,24,25,26,27,28,29,30)

Слайд №31,32,33,34,35,36

ГНН— Лингвист С.А. Новгородов төрөөбүт күнэ – Сурук-бичик күнүнэн бэлиэтэнэр. Бу дьаhал СР бастакы президенэ М.Е. Николаев Ыйаа5ынан 1996 сыллаахха олохтоммута. СР вице-президенэ А.К. Акимов анал дьаhалынан 2005 сыллаахха С.А. Новгородов аатынан бириэмийэ олохтоммута. СР иккис президенэ В.А. Штыров аналлаах Ыйаа5ынан 2007 сыллаахха олунньу 13 күнүгэр «Бичик» национальнай кинигэ кыhатыгар С.А. Новгородов аата иӊэриллибитэ.

Слайд №37,38

ЕЕД— Төрөөбүт сахатын тылын сайыннарыыга-чинчийиигэ оло5ун анаабыт С.А. Новгородовка дьоно-сэргэтэ сүгүрүйэр-махтанар.

Слайд №39

ГНН- Саха урааӊхай

дьоло томтойуор,

өрөгөйө үрдүөр,

баайа бар5арыар,

быйаӊа дэлэйиэр,

өйө-санаата уhуор,

үөрэ5э дириӊиэр диэритин (…),

оӊорбут оӊоhуум

ордук үчүгэй буолан иhиэ.

                                                Сэмэн Новгородов

Слайд №40

ЕЕД- Оhуохай

FISH EMPIRE — игра онлайн на реальные деньги. Старт системы 31.03.2014.

Для ознакомления кликните по ссылке: http://fish-empire.net/

Наши Отличия: Открытая статистика — Вы всегда будете в курсе о текущем обороте золота в проекте. В системе не имеется никаких ограничений для выручки золота.

Выгодные условия — возможность многократно увеличить свои инвестиции. Мы предлагаем от 30% до 100% в месяц.

Увеличение капитала игры — за счет влива средств на рекламу и привлечения в игру новых участников — участниками, участвующих по реферальной програме. Быстрая поддержка на приветном форуме. Уникальная атмосфера и ещё множество других приемуществ.

О системе: FISH EMPIRE — игра онлайн на реальные деньги. Войдите в среду экономической онлайн игры и возведите свою Рыбную Империю, которая всегда будет давать Вам настоящие средства.

В этой игре Вам нужно приобретать разных рыб. Любая рыба производит икру, которую можно выручить на золото. Золото можно обменять за реальные деньги и вывести из игры на свои электронные счета.

Все рыбы дают разное кол-во икры, чем они больше стоят, тем икры дают больше. Вы можете покупать любое их кол-во, у рыб нет срока жизни, они никуда не денутся и будут давать Вам икру всегда. Сбор икры происходит без потерь и препятствий по времени.

Начинай Играть: Начать играть можно без вложений. При регистрации Всем Щука в подарок. Ежедневные бонусы, лотерея, конкурсы, акции. Так же предусмотрена реферальная програма. Приводите в проект своих знакомых и родных.

За каждое пополнение баланса партнерами, Вы будете получать 30% от суммы их пополнения. Автоматический ввод в систему и вывод средств на Ваш электронный счет. Маленькая минималка на Паеер, всего 3 RUB. Ваша Рыбная Империя будет приносить профит всегда.

Курс игрового инвентаря: 100 гр. икры = 1 гр. золота. 100 гр. золота = 1 RUB.

Рыбы——————-Стоимость—————-Доход в день————Окупаемость
Щука———————90 RUB———————1 RUB———————90 дней
Минтай——————270 RUB——————3,6 RUB———————75 дней
Лосось——————810 RUB——————13,5 RUB——————-60 дней
Осетр——————2430 RUB——————54 RUB———————45 дней
Белуга——————7290 RUB——————243 RUB———————30 дней

«Тыл баар – бараммат баай»

(тороппуттэргэ аналлаах курэх сценарийа)

Вед: «Саха тыла сир симэ5ин курдук — сиэдэрэй», «Торообут тыл соруун суогэй курдук сурэ5и – быары

сылаанньытар» кэрэ айылгылаах. Ол иьин иннинэн сирэйдээх, инчэ5эй эттээх айыы киьитэ обугэтин тылын

урдуктук тутар , сыаналыыр эбит.

Кунду о5олорбут, тороппуттэрбит, иитээччилэрбит!

«Тыл баар – бараммат баай» диэн тороппуттэрбит курэ5ин са5алыырбытын конуллээн!

Курэхтэьээччилэрбитигэр ситиьиилэри ба5аран туран сахалыы сайа5ас, намыын – намчы ырыаны бэлэх

уунуо тороппуппут Наталия Валерьевна. (Ырыа)

( Тороппуттэри 3 хамаанда5а араарыы, курэх быраабылатын, жюрины кытта билиьиннэрии)

Вед: 1 туьумэх «Таабырыннаьыы»

Ханнык эмэ костууну тугунан эмэнэн сыьыаннаан, таайтаран этэри таабырын диэн ааттанар.

«Айыл5а костуулэрэ»

1.

«Туннугунэн манан сылгы кутуруга быган турар» (Ый сырдыга)

2.

«Киьи хара5ар костубэт да, аан дойдуну тутан турааччы баар уьу» (Салгын)

3.

«Ким баар буолуой, уорэ5э суох эрээри бары тылынан кэпсэтэр?» (Ой дуораана)

«Дьиэ – уот, дьиэ5э уокка туттуллар тэриллэр»

1.

«Атын о5о санатын истибэт, бэйэтин о5отун санатын истэр» (кулуус, кулуус тыла)

2.

«Хатынтан хааннаах, сылгыттан сыьыаннаах, талахтан таайдаах» (туос иьит)

3.

«Сарсыарда аайы хонууга урун туллуктар кэлэн туьэллэр уьу» (чааскылар)

2 туьумэх «Саха остуоруйаларын тоьо билэ5ин?» (чайнворд таайыыта)

Вед: Билигин тороппут Ирина Егоровна тойук туойан иьитиннэриэ. (Тойук)

Вед: 3 туьумэх. «Ос хоьооно – обугэ номо5о»

1.

Таайбаран таайыы. «Кэккэлэьэн кэбистибит да ос хоьоонун уоскэтэбит»

2.

Хамаанданан курэх. «Ос хоьооннорун тоьо билэ5ин?»

3.

«Ос хоьооннору сааьылаан»

Вед: 4 туьумэх. «Сахам тыла барахсан»

Бу туьумэххэ 3 болох хайысханан ыйытыктары таланныт эппиэттиигит: «Олонхо», «Саха

суруйаачылара», «Саха – тыла, суруга — бичигэ». 1 болоххо 5 ыйытык баар.Ыйытыктаргыт 1-5 диэри

ыараан иьэллэр, ол оннугар баалгыт элбээн иьэр.

Вед: 5 туьумэх. «Тылтан тыл»

1.

Суруллубут суьуохтэн тыл таьаарыы. (ба-, са-, та-) 20 сок. бэриллэр.

2.

«Паараласпыт тыллары тоьо билэ5ин?» таайбаран таайыы

Вед: Хомус дьуруьуйэр алыптаах тыаьа хайа саха киьитин долгуппат буолуо5ай? Эьиги иннигитигэр

Виктория Владимировна хомуска сахалыы дьуьуйуулэрэ. (Хомуска оонньооьун)

Вед: 6 туьумэх. «Кэрэхсээннээх кэпсээнньит» (Андрей Чикачев хартыыналарынан уус-уран хомо5ой

тылларынан, о5о5о ойдонумтуо гына кэпсээн айыы)

Жюри тумук таьаарар кэмигэр, санаа атастаьыыта «Сахабыт тылын дьыл5ата»

Вед: СГУ профессора, тыл уорэ5ин наукатын дуоктара Филиппов Гаврил Гаврильевич, биьиэхэ

тороппуттэргэ анаан эппит тылларын тиэрдиэхпин ба5арабын.

«Ытыктабыллаах тороппуттэр! О5обут бугунну биьиги тылбытыттан итэ5эьэ суох, оссо ордук баай,

сайдыылаах тыллаах буоларын туьугар бэйэбит кыьаллыах, туруулаьыах, оскуолаттан, бэчээт кинигэ

тэрилтэтиттэн, салайааччыларбытыттан ирдиэх тустаахпыт. Нуучча уонна омук тылларын торообут

тыл оннугар , кини суотугар буолбакка , торообут тыл комотунэн уонна кини сайдарын туьугар

тэрийиллиэхтээх. Уорэх хайа да предметэ кэлин тиьэ5эр идэ ыларга эрэ наадалаа5ын, онтон

торообут тыл биьиги омукпут тыыннаах буоларын хааччыйар аналлаа5ын оруу ойдуох тустаахпыт»

«Сахам тыла барахсан» 4 туьумэх сыьыарыыта.

1 болох. «Олонхо»

1.

Бухатыыр ата коннору аттан уратыта.

2.

Аан Алахчын Хотун уйаланар маьа.

3.

Бухатыырдар дойдуларын кытта хайдах бырастыылаьалларый?

4.

«Ньургун Боотур» олонхону нууччалыыга ким борогуоттээбитэй?» (Владимир Державин,

биллиилээх хоьоонньут, бороуоччут)

5.

Олонхо композиционнай ньымата(тутула)5 корун

2 болох. «Саха суруйааччылара»

1.

Саха биллилээх суруйааччыларын ааттаталаан.

2.

«Кыра со5ус ньохчо5ор, быллаллыбыт уостаах, мыччыллыбыт сирэйдээх, киьи таптыан курдук

Мыычаар диэн о5онньор буолан биэрдэ» Бу хайа айымньыттан быьа тардыыный?

3.

Сергей Степанович Васильев – Борогонскай ханнык олонхолору суруйбутай? («Кун Эрили»,

«Эрчимэн Бэргэн», «Уолэн Хардааччы», «Айыы Дьура5астай»)

4.

«Хайыьар ырыата», ханнык суруйааччы айымньытай? (Илья Дорофеевич Винокуров – Ча5ыл5ан)

5.

Саха сирин суруйааччыларын союьа тэриллибит сыла? (1934с.)

3 болох. «Саха тыла, суруга — бичигэ»

1.

Саха тылын, суругун бичигин кунэ (Олунньу 13 кунэ)

2.

«Ийэ тыл» конул тумсуу салайааччыта ( Егор Петрович Жирков)

3.

Олох дьаьах, быьыы- майгы туьунан тумуктэммит ойу – санааны а5ыйах бэргэн тылынан

дьуьуннээн этэр тылынан уус –уран айымньы корунэ.(Ос хоьоон)

4.

Сахалыы бастакы гражданскай суругу олохтообут киьибит. (Семен Андреевич Новгородов)

5.

Саха тыла аан бастаан сурукка хаьан киирбитэй? (1692с. Николас Корнеялиссон , учуонай

«Северная и Восточная Тартария» диэн улэтигэр 35 тылы , 29 ахсаан ааты киллэрбит.

Голландскай тылынан быьаарбыт.)

           Быйылгы 2020-2021 үөрэх дьылыгар саха тылын нэдиэлэтэ олунньу ый

 8 —13
күннэригэр ыытылынна. Нэдиэлэ оскуола үөрэнээччилэрин уонна учууталларын
дьыктаан суруйууларыттан саҕаланна. Дьыктаан суруйуутугар кылаастарынан маннык
оҕолор тылы таба суруйар дьоҕурдаахтара көһүннэ: 5-8 кылаастартан  – 1м.Захаров Гавриил, 2м.Алексеева Нарыйа,3м. Захарова
Виолетта буоллулар. 9-11кл.1м. Алексеева Ангелина уонна Ильинова Саина, 2м. Ильинов
Виталий, 3м. Афанасьева Саргы. Учууталлартан бастыҥ үлэлээх учууталларынан
Колемова Ф.В., Исаков Г.А. таҕыстылар.

         Нэдиэлэбит иһинэн араас күрэхтэр
оонньоннулар ол курдук, биллиилээх дьоннору билии, сомоҕо домохтору, өс
хоһооннорун билии, сахалыы ребустары таайыы, таабырын таайыы, саха тылын
туһунан мин билиим диэн викторина. Оҕолор көхтөөхтүк кытыннылар.  

         Ону таһынан оскуола библиотекатыгар
юбилейдаах суруйааччылар кинигэлэринэн выставка тэрилиннэ, библиотекарь
Яковлева И.Д. оҕолору мүнүүтэҕэ аахтарда. Бастыҥ ааҕааччыларынан В.Милена,
К.Сайыына, Я.Кристина  буоллулар. Нэдиэлэ
устата оҕолорго Николаева С.Я. кытары өбүгэ оонньууларын оонньоттубут. 3 кылаас
үөрэнээччитэ В.Данил хабылыкка, хаамыскаҕа тэҥнээҕин булбата.

         Оскуола
үрдүнэн Семен Андреевич Новгородов туһунан кылаас чаастара ыытылыннылар.

         Нэдиэлэбит оһуохайынан түмүктэннэ.
Алексеев И.С. кэлэн оһуохай эттэ.

Ити курдук
нэдиэлэбит оҕолор, учууталлар көхтөөх кыттыыларынан түмүктэннэ. Кыайыылаахтар
добун суругунан  наҕараадаланнылар.
Кыттааччыларга барыларыгар туоһу сурук туттарылынна. Тыл бырааһынньыгар ыытар
тэрээһиммит төрөөбүт Ийэ тылбытын сайыннарар соруктаах үйэлээх үтүө үгэскэ
кубулуйуо диэн эрэл санаалаахпыт.

 
Оҕолорго
маннык күрэхтэр, оонньуулар сыллата ыытыллаллара буоллар, оҕолорбут билиилэрэ —
көрүүлэрэ кэҥиэ,санаалара-толкуйдара дириҥиэ, тылы муҥутуурдук баһылыылларыгар
маҥнайгы үктэл буолуох этэ.

Нэдиэлэ туһунан мин санаам:

Саха тылын нэдиэлэтэ ааспыт
нэдиэлэҕэ буолбута. Презентация көрбүппүт С.А.Новгородов туhунан. Алфавит айбыт киhи эбит. Учууталбыт кэпсээбитэ. Араас оонньуулар буолбуттара, мин
таабырын таайбытым. Диктант суруйуута, кинигэ выставката буолбута. 13 чыыhылаҕа
оскуола оҕото барыта сахалыы таҥастаах кэлбитэ.

П.Вадим 9  кылаас үөрэнээччитэ.

Саха тылын нэдиэлэтэ
олунньу ый  8-13 чыыhылатыгар буолбута. Онно С.А.Новгородов
сахалыы алпаабыты төрүттээбитин биллибит уонна кини туhунан элбэх информация
ыллыбыт. Төрөөбүт күнэ  олунньу 13 күнэ эбит,ол
иһин 1996  сыллаахха саха тылын,
суругун-бичигин күнэ биллэриллибит. Биhиги диктант суруйбуппут. Викторинаҕа,
араас оонньууларга кыттыбытым. Саха тылын уонна литературатын уруогар Екатерина Дмитриевна үөрэтэр. Кини
элбэҕи интэриэһинэйи кэпсиир, сахалыы бэргэн этиилэри аахпыппыт. Сахалыы таҥастаах үөрэммиппит. Саха тылын нэдиэлэтэ олус үчүгэйдик ааспыта.

                                                                                              
И.Саина 9 кылаас
үөрэнээччитэ.