Министерство
образования Республики Башкортостан
Государственное
бюджетное профессиональное образовательное учреждение Октябрьский нефтяной
колледж имени С.И. Кувыкина
Сценарий
башкирского народного обычая на башкирском языке
«Аулаҡ
өй»
(«Свободный
дом»)
Преподаватель:
Сайфуллина
Г.М.
2017г.
Маҡсат: «Аулаҡ
өй» йолаһы аша башҡорт халҡының ғөрөф-ғәҙәте менән танышыу.
Бурыстар: «Аулаҡ
өй» йолаһы менән танышыу.
Башҡорт халыҡ йолаларына
ҡыҙыҡһыныу уятыу, ғөрөф-ғәҙәтен өйрәнеү.
Һүҙлек байлығын арттырыу.
Башҡорт халҡының үткәненә, киләсәгенә ҡыҙыҡһыныу, өйрәнеүгә теләк уятыу.
Йыһазландырыу:
Келәм,
ашъяулыҡ, таҫтамал, самауыр, башҡорт халыҡ аштары (бауырһаҡ, бәлеш, һөт, ҡатыҡ һ.б.),
ҡурай моңо, башҡорт халыҡ костюмдарынан күлдәктәр һәм алъяпҡыстар; «Һәүәнәй
әбей» уйынына кейемдәр: бәләкәс мендәрҙәр, яулыҡ, шәл, бүрек, тун, быйма,
көрәк, күлдәк; кис ултырыуға ҡул эштәре (туғыҙ ҡыҙға), баян, ҡурай, иҙән йыуғыс
таяғы, «Һуҡыр тәкә» уйынына яулыҡ, ағас ҡалаҡ, йөҙөк, тимер оло каса (ҡоймаҡ
ҡойорға),
«Аулак өй» йыры яңғырай.
Илназ: Һаумыһығыҙ,
хөрмәтле ҡунаҡтар! Һаумыһығыҙ, ҡәҙерле студенттар!
Константин: Здравствуйте
уважаемые гости, наши дорогие студенты!
Илназ: Бөгөн
беҙ һеҙҙең алдығыҙға Аулаҡ өй тигән башҡорт халҡының ата-бабаларҙан ҡалған ғөрөф-ғәҙәтен
тәҡдим итәбеҙ. Йортта хужа булып ҡалған ҡыҙҙар, иптәштәрен саҡырып, ҡул эштәре
менән булышҡандар. Аулаҡ өйгә уйынға егеттәр ҙә килгән. Уйындар уйнап, йырҙар
йырлап та ҡараңғы кискә тиклем күңел асҡандар.
Константин: «Аулаҡ
өй» —
это старинный обычай. На русский язык переводится как
«Свободный дом». Когда
взрослые уезжают в гости, девушки
оставшиеся дома одни,
приглашают в гости молодёжь. Там они играют в
игры, танцуют, поют песни до самого позднего вечера.
Сәхнәлә ике ҡыҙ. Ҡул эштәре менән
булышалар.
Ләйсән:
Эльвира, өйҙә кеше юғында аулаҡ өй ойошторабыҙмы әллә?
Эльвира:
Әйҙә. Ҡыҙҙарҙы саҡырайыҡ, егеттәр ҙә килер.
Эльвина инә.
Эльвина:
Сәләм, ҡыҙҙар!
Эльвира:
Һаумы, Эльвина!
Ләйсән:
Һаумы, Эльвина, беҙ аулаҡ өй ойошторабыҙ. Күрше ҡыҙҙарҙы
саҡырып килтерсе? Беҙ
өйҙө йыйыштыра торабыҙ.
Эльвира:
Ә мин ҡоймаҡ бешереп алам. Бәлеш тә мейестә бешә.
Эльвина:
Ярар, мин хәҙер.
Ҡыҙҙар йырлай-йырлай өй йыйыштыралар, бейеп-бейеп тә алалар.
Бер
аҙҙан ҡул эштәрен күтәргән ҡыҙҙар килеп керәләр. Ҡайһы берҙәрендә күстәнәстәр
ҙә күренә.
Ҡыҙҙар
иҫәнләшәләр.
Эльвина:
Мин күстәнәскә бауырһаҡ алып килдем.
Елена: Ә мин
ҡып-ҡыҙыл алма.
Зарина: Мин
ваҡ бәлеш алып килдем.
Эльвира:
Ҙур рәхмәт. Ә бына беҙ ҡоймаҡ бешерҙек.
Ләйсән:
Әйҙәгеҙ үтегеҙ, иң алда бер аҙ ҡул эше менән ултырып алайыҡ.
Ҡыҙҙар ултырышалар, сигеү, бәйләм
менән булалар.
Ситтән шиғыр ишетелә.
Кис
ултырып ҡыҙҙар сигеү сигә,
Сиккәндәре,
беләм – бирнәлек.
Апайымды
былтыр һораттылар-
Әле
йәшерәк, тип бирмәнек.
Кис
ултырып ҡыҙҙар сигеү сигә,
Биҙәктәргә
ялғап биҙәкте.
Биҙәктәре
шундай гүзәл, матур,
Тик
йырҙары өҙә үҙәкте…
Йырлай-йырлай егеттәр килә.
Беҙ үҙебеҙ Дәү Аҡтаныҡ-
Йөрөмәйбеҙ маҡтанып.
Беҙ урамдан үткән саҡта,
Ҡыҙҙар ҡала уфтанып.
Һай, илдәре, илдәре,
Илдәрендә күлдәре.
Был илдәрҙә ҡыҙҙар
йырлай,
Һандуғастай телдәре.
Ҡыҙҙар тыз-быз киләләр, кейемдәрен
төҙәтәләр.
Айбулат:
Ҡыҙҙар-йондоҙҙар, былбыл ҡоштар, инергә мөмкинме?
Ҡыҙҙар:
Юҡ-юҡ кертмәйбеҙ.
Денис: Керетегеҙ
инде, беҙ мөйөштә генә ултырып торабыҙ. Беҙ буш килмәнек, күстәнәскә йыр-бейеү
алып килдек.
Ҡыҙҙар: Әллә
керетәбеҙме?
Елена: Ләйсән,
Эльвира, әйҙәгеҙ керетәйек?
Ҡыҙҙар: Эйе-эйе,
беҙ риза. Инһендәр.
Ләйсән: Ярар
инде. Мин дә риза.
Эльвира: (Ишекте
аса.) Рәхим итегеҙ!
Руслан: Бөркөттәрҙән
һандуғастарға сәләм!
Егеттәр: Сәләм!
Ләйсән:
Кәнфитле һүҙҙәрегеҙҙе алдыҡ.
Ҡапма-ҡаршы таҡмаҡ әйтеү.
Айҙар: Егеттәр! Ҡыҙҙарға
таҡмаҡ әйтеп алайыҡ әле.
Егеттәр:
Һандуғас
һайраған була,
Тешен
ҡайраған була.
Сәсен
тарап үрә белмәй –
Егет
һайлаған була.
Ҡыҙҙар
Һандуғас
һайраған була,
Тешен
ҡайраған була.
Ат
туғарып егә белмәй –
Ҡыҙҙар
һайлаған була.
Егеттәр
Алын
алырһың микән.
Гөлөн
алырһың микән?
Минең
кеүек шәп егетте
Ҡайҙан
табырһың икән?
Ҡыҙҙар
Беҙҙең
урам аҡ балсыҡ –
Бата
күрмә, атлап сыҡ.
Һин
дә минән артыҡ түгел –
Бер
аҙ ғына маҡтансыҡ.
Егеттәр
Ҡыҙҙар
кейә ҡыҙыл салбар,
Беҙгә
ҡарайһы ла юҡ.
Ҡыҙҙар
беҙгә үҙе килә,
Барып
алаһы ла юҡ.
Ҡыҙҙар
Ҡалын
юрғандарығыҙҙы
Ябынырһығыҙ
әле.
Беҙгә
түгел, әбейҙәргә
Ялынырһығыҙ
әле.
Үәт!
Ҡыҙҙар-егеттәр көлөшәләр.
Шул ваҡыт ҡыҙҙарҙың өләсәһе ҡайтып
керә.
Әбей (Румия Закиевна):
Ниндәй матур йыр ишетелә тиһәм, үҙебеҙҙекеләр йырлай икән.
Эльвира:
Өләсәй, ҡайтып та еттеңме ни?
Ләйсән: Зинһар,
асыуланма инде, дуҫтарҙы аулаҡ өйгә саҡырған инек.
Әбей: Ярай-ярай,
уйнағыҙ, көлөгөҙ. И-и-и беҙҙең дә йәш саҡтар бар ине бит. Беҙ ҙә шулай аулаҡ
өйгә йыйыла торған инек.
Рита: Әбей, һин
күп кенә киҫәтеүҙәр беләһең бит, әйт әле бер нисәһен.
Әбей:
Элек-электән иң оло ниғмәт икмәк булған (икмәк ала).
Бер ҡасан да икмәк өҫтөнә әйбер ҡуймағыҙ.
Икмәктән өҫтөн нәмә юҡ.
Икмәктең валсығы ла беҙҙән оло, ҡойоп ашамағыҙ. Бына шулай икмәкте ололағыҙ,
балаҡайҙарым.
Ҡыҙҙар-егеттәр:
Ололайбыҙ, әбей, ололайбыҙ.
Әбей: Өҫтәлде ҡағыҙ
менән һөртмәгеҙ, тауыш сығыр.
Оло кешегә үҙең башлап сәләм бир.
Эльвина:Өләсәй,
беҙ ҙә мәҡәлдәр беләбеҙ бит. Ағас емеше менән,
кеше эше менән татлы.
Юлиә:Егет кешегә
етмеш төрлө һөнәр ҙә аҙ.
Руслан: Һөнәрле
үлмәҫ,һөнәрһеҙ көн күрмәҫ.
Константин:Тырышҡан
табыр, ташҡа ҡаҙаҡ ҡағыр.
Оля: Ҡалған эшкә
ҡар яуыр.
Әбей: Бигерәк
булдыҡлы егеттәр, уңған ҡыҙҙар икәнһегеҙ. Булдырҙығыҙ. Ярай, мин төпкө бүлмәгә
инеп, ял итәйем.
Светлана: Әйҙәгеҙ,
күмәк уйындар уйнап алайыҡ.
“Ҡалаҡ“ уйыны
Юлиә: Ниндәй уйын
уйнайбыҙ?
Илнар: “Ҡалаҡ“
уйынын. Бына, исмаһам, уйын!
Айбулат:
Нисек уйнайбыҙ?
Светлана:
Көй уйнап туҡтаһа, ҡалаҡ кемдә ҡала, шуға яза бирәбеҙ.
Уйын башлана.
Көйлө-көйлө ҡалағым
Һиңә минең таҡмағым.
Ҡушһаң, уйнайым,
Ҡушһаң йырлайым
Беренсегә яза бирелә.
Светлана:
Ниндәй яза бирәбеҙ?
Айҙар: Йырлаһын!
Илназ: Шиғыр
һөйләһен!
Елена: Әтәс булып
ҡысҡырһын!
Илнар: (Уртаға
ултырғыс ҡуя.) Эйе-эйе, өс тапҡыр әтәс булып ҡысҡырһын.
(Ки-кри-кү-ү-үк)
Икенсегә яза.
Светлана:
Ниндәй яза бирәбеҙ?
Ләйсән:
Бейеһен!
Эльвина:
Таҡмаҡ әйтеп бейеһен!
Рита: Әйҙәгеҙ, түбә
таҡтаһы һанатабыҙ.
Барыһы ла:
Эйе-эйе.
Өсөнсөгә яза.
Светлана:
Ниндәй яза бирәбеҙ?
Константин:
Йырлап күрһәтһен!
Барыһы ла:
Эйе-эйе.
Рита:
Һеҙгә йомаҡ әйтәм, яуабын дөрөҫ әйтһәгеҙ, йырлайым, әйтмәһәгеҙ – юҡ! Ҡара урман
башында ала ҡарға ултыра. Нимә ул?
Илназ:
Трактор.
Айбулат:
Ер өҫтөндәге трактор.
Рита:
Дөрөҫ түгел, үҙем әйтәм – түбәтәй . Йырламайым.
Денис:
Эй, улай ҡыҙыҡ түгел. Әйҙәгеҙ, “Һуҡыр
тәкә” уйынын уйнап алабыҙ.
“Һуҡыр тәкә” уйыны
Ләйсән:
Әйҙәгеҙ. Кемдең күҙен бәйләйбеҙ?
Денис:
Айбулаттыҡын инде.
Айбулаттың
күҙен бәйләп, һамаҡлай-һамаҡлай әйләндерәләр:
Әбей-әбей, әптер,
Береһен алып эләктер.
Дөбөр-дөбөр-дөптөр,
Тибер-тибер-тип-тип.
Һамаҡты әйтеп бөтөү менән, барыһы ла йүгереп таралышалар. Айбулат эҙләй.
Береһен тотоп алһа, исемен әйтергә тейеш. Исемен дөрөҫ әйтһә, тотолған кешегә
“яза” әйтәләр. Яза үтәлгәндән һуң, тотолғандың күҙен бәйләйҙәр, уйын дауам итә.
Уйын башлана. Беренсегә яза бирелә.
Айбулат:
Тәк. Был Рита.
Барыһы ла:
Дөрөҫ.
Рита: Мин
бейейем.
Барыһы ла:
Эйе. Әйҙә, бейеһен.
Рита башҡарыуында бейеү. Икенсегә
яза.
Айбулат:
Был Эльвирамы?
Илнар: Юҡ, дөрөҫ
түгел. Һинең үҙеңә яза. Ләйсәндең битенән үбергә!
Ләйсән:
Юҡ инде. Юҡ.
Айбулат
күҙе бәйләнгән килеш Ләйсәнгә табан атлаған була. Ләйсән, тиҙ генә өҫтәлдән
тәрилкә алып, Айбулаттың битенә терәй.
Барыһы ла көлөшә.
Эльвина:
Әсәйем йәш саҡта «Һәүәнәй әбей» уйынын уйнай торғайныҡ, тип һөйләй ине. Әйҙәгеҙ
беҙ ҙә уйнайыҡ.
Барыһы ла: Беҙ
риза.
Илнар: Кем
«Һәүәнәй
әбей» була?
Светлана:
Беренсе һорағас, үҙең булаһың инде.
«Һәүәнәй әбей»ҙе кейендереп, ауылды
урап килергә ебәрәләр.
Илназ: Ауылды урап
кил.
Юлиә: Нисә өй бар
икәнлеген һанарға онотма.
«Һәүәнәй әбей» ишектән сығыу менән
биҙрәләр шалтырағаны ишетелә.
Рита: Ул әйләнеп
килгәнсе «Йөҙөк һалыш» уйынын уйнап алайыҡ.
“Йөҙөк һалыш» уйыны.
Уйында ҡатнашыусылар теҙелешеп ултыралар. Бер студент көтөүсе, икенсеһе “йөҙөк
һалыусы” була. Ул ҡулдарын ҡуш услап ултырған студенттарҙың барыһына ла йөҙөк
һалып сыға, йөҙөктөң кемгә тура килеүен бер кем дә һиҙергә тейеш түгел, унан көтөүсенән
кемдә йөҙөк икәнлеген һорай. Йөҙөклө кешене тапһа, шуға наказ бирелә, тапмаһа
тағы ла көтөүсе була.
Илназ: Мин
көтөүсе булам.
Оля: Мин йөҙөк
һалам. (Һалып сыға.) Кемдә йөҙөк?
Илназ: Русланда.
Денис: Дөрөҫ
түгел. Язаға бер шиғыр.
Илназ шиғыр һөйләй.
Илназ: Был
юлы йөҙөк Айнурҙа.
Барыһы ла:
Дөрөҫ.
Эльвира: Ҡурайҙа
уйнаһын.
Айнур ҡурайҙа уйнай.
Биҙрәләр шалтырауы ишетелә. Илнар
килеп инә. Уны ултырғысҡа ултырталар. Константин уның таяғын ала. Елена уға һыу
эсерә.
Илнар: Уф, арыным.
Юлиә: Йә, нисә өй
һананың?
Илнар: Эйе, һананы
тей. Мөршиҙә әбей менән Әхәт бабай ҡунаҡтан ҡайтып барғанда ҡаршыларына мин
осраным. Әбей әпсен-төпсөн уҡып ҡалды, Әхәт бабай таяғы менән йығылғансыға
тиклем ҡыуаланы. Саҡ- саҡ ҡотолдом.
Барыһы ла көлөшә.
Ләйсән: Уф,
арытты. Инде бер аҙ ял итеп, сәй эсеп алмай булмаҫ.
Айбулат:
Беҙ сәйләп ултырмайбыҙ, ҡыҙҙар.
Денис: Мейестәге
бәлеште ҡултыҡ аҫтына ҡыҫтырайыҡ та таяйыҡ.
Егеттәр йырлай-йырлай ҡайтып
китәләр.
Улай итергә кәрәк,
Былай итергә кәрәк.
Хужаларға рәхмәт әйтеп
Ҡайтып китергә кәрәк.
Эльвина:
Бигерәк күңелһеҙ булып ҡалды бит әле егеттәр киткәс.
Светлана:
Уның ҡарайһы, рәхәтләнеп сәй эсербеҙ хәҙер.
Рита: Ә һеҙгә
күңелле булдымы? Оҡшаһа, иртәгә Нурияларҙа аулаҡ!
“Аулаҡ өй” йыры уйнай. Барыһы
сәхнәгә сығып йыр башҡарыла.
Осраштыра, таныштыра,
Ҡауыштыра аулаҡ өй.
Аулаҡ өйҙән китмәҫ егет
Үҙенә йәр һайламай.
Моңло тальян гармундарҙа
Кемдәр уйнай аулаҡ өй.
Гармун уйнамаған егет
Ҡыҙҙар күң(е)лен яуламай.
Аулаҡ өй, аулаҡ өй,
Эй аулаҡ өй, аулаҡ өй.
Уйната ла, йырлата ла
Бейетә лә аулаҡ өй.
Аулаҡ өй, аулаҡ өй,
Эй аулаҡ өй, аулаҡ өй.
Аулаҡ өйгә йөр(ө)мәгән
ҡыҙ
Егет күң(е)лен яуламай.
Балалар баҡсаһында “Аулаҡ” байрамы
Латыпова Рәсимә Сәғҙәт ҡыҙы
Стәрлетамаҡ ҡалаһы
Маҡсат: балаларҙы халыҡ ижады үрнәктәре менән таныштырыу, башҡорт халыҡ йырҙарын, бейеүҙәрен, йомаҡтарын өйрәтеү, туған телгә һөйөү тәрбиәләү.
Йыһазландырыу:башҡорт милли балаҫтары, сигелгән мендәрҙәр, һике, һандыҡ, самауыр.
Балалар менән алдан алып барылған эштәр: йырҙар, бейеүҙәр өйрәнеү, Башҡортостан тураһында альбомдар менән танышыу, башҡорт халыҡ әкиәттәрен уҡыу, башҡорт халыҡ йырҙарын тыңлау.
Байрам барышы
Зал. Өй эсе күренеше. Стенала, иҙәндә — милли балаҫтар.Һикегә лә балаҫтар йәйелгән, мендәрҙәр өйөлгән. Урҙала сигелгән таҫтамалдар эленгән. Һике эргәһендә һандыҡ.
Өләсәй менән ҡыҙыҡай инәләр (Өләсәй- әбейҙәрсә кейенгән тәрбиәсе, ҡыҙыҡай- Айгөл исемле булһын).
Өләсәй:Ҡыҙым, һин ултырып тор. Ә мин аҙ ғына баш төртөп алайым әле. Ошо донъя мәшәҡәттәре менән арып та киттем инде. Атайыңдар ҙа ҡунаҡҡа китте бит әле.Һин, ҡыҙым, берәүгә лә ишек асма инде, яраймы…
Өләсәй һикегә менеп ята, ә Айгөл уның эргәһенә ултырып, ҡулъяулыҡ сигә башлай. Ишек шаҡыған тауыш ишетелә. Айгөл ишекте аса. Милли кейемдәр кейгән тәрбиәсе һәм ҡыҙҙар килеп керә.
Тәрбиәсе:Айгөл, һинең атайыңдар ҡунаҡҡа киткән икән. Тимәк, бөгөн һеҙҙә –аулаҡ. Бергә-бергә күңел асайыҡ тип килдек (ҡыҙҙар шаулаша).
Айгөл:Шауламағыҙ, ҡыҙҙар, шауламағыҙ. Өләсәйемде уятаһығыҙ бит!. Әйҙәгеҙ шым ғына уйнайыҡ. Ниндәй уйын уйнайбыҙ?
Тәрбиәсе: Әйҙәгеҙ, “Беҙ ун ике ҡыҙ инек” уйынын уйнайыҡ. ( Уйын башлана. Ҡыҙҙар шаулашалар, ҡысҡырып көләләр, йырлайҙар.Тауышҡа өләсәй уянып китә).
Өләсәй: Уф, хоҙайым! Һеҙ мине йоҡлай тип уйлаһығыҙмы? Аҙ ғына баш төртөп алайым тиһәм… Башымда бейей башланығыҙ бит. Шулай булмай бит инде, аулаҡҡа килдек тигәс тә. Бын беҙ йәш саҡта аулаҡта тәртипле була торғайныҡ. Ҡул эштәре эшләй инек: бәйләй инек, ҡулъяулыҡ сигә инек, йөн тетеп ултыра торғайныҡ. Һеҙ ҙә эш менән булығыҙ ( өләсәй балаларға йомғаҡтар тарата. Ҡыҙҙар башҡорт халыҡ йыры “Шәл бәйләнем”де йырлайҙар. Тағы ла ишек шаҡыйҙар. Тауыштар ишетелә).
Тышта малайҙар тауышы:Ҡыҙҙар, асығыҙ әле ишекте! Асмаһағыҙ – тәҙрәнән керәбеҙ!
Ҡыҙҙар: Малайҙар килгән, малайҙар! Кем әйтте икән уларға беҙҙә аулаҡ икәнен? (Айгөл өләсәһенән рөхсәт һорай ҙа ишекте аса. Өйгә матур итеп кейенгән малайҙар инеп тула).
Малайҙар: Саҡырмаһағыҙ ҙа килдек, ҡыҙҙар! Бергәләшеп уйнайыҡ, күңеллерәк булыр.
Ҡыҙҙар: Әйҙәгеҙ таҡмаҡ әйтешәйек. (Тәрбиәсе ҡыҙҙар менән малайҙарҙы ҡапма-ҡаршы баҫтыра).
Малайҙар:
Һай, ҡыҙҙары, ҡыҙҙары,
Янып тора күҙҙәре.
Ҡыҙҙарына һүҙ әйтмәгеҙ-
Бик уңғандар үҙҙәре.
Ҡыҙҙар:
Егеттәре килгәндәр,
Ишек асып ингәндәр.
Беҙҙең аулаҡта икәнде
Әллә ҡайҙан белгәндәр.
Малайҙар:
Алын алайыҡ микән?
Гөлөн алайыҡ микән?
Урталарға йүгереп сығып,
Кемде алайыҡ икән?
Ҡыҙҙар:
Алын алырһығыҙмы?
Гөлөн алырһығыҙмы?
Беҙ барырға ҡаршы түгел-
Һайлап алырһығыҙмы?
Өләсәй: Эй, балалар, нисек матур итеп йырланығыҙ!.Һай , афарин! Йәш саҡтарым иҫемә төшөп китте.Әллә бейеп тә күрһәтәһегеҙме?
Тәрбиәсе: Булдырабыҙ уны, инәй. Әйҙәгеҙ әле, егеттәр, ҡыҙҙарҙы бейергә саҡырайыҡ.(Балалар “Башҡорт полькаһы”н бейейҙәр).
Өләсәй: Һай, балалар, бигерәк тә оҫта бейейһегеҙ икән!.
Тәрбиәсе: Беҙҙең балалар шулай ул, инәй. Үҙҙәре — оҫталар, үҙҙәре- уңғандар, үҙҙәре- аҡыллылар.
Балалар:Инәй, беҙгә әкиәт һөйлә әле.
Өләсәй:Балаларым, әкиәттәрҙе онотоп та бөткәнмен инде. Йомаҡ ҡына ҡояйым.
1.Аҡ бабай, аҡ бабай, аҡ туныңды ҡаҡ, бабай (ҡыш).
2.Ҡышын да, йәйен дә йәшел (шыршы).
3.Йәйен һоро, ҡышын аҡ,
Ҡыҫҡа ҡойроҡ, шеш ҡолаҡ (ҡуян).
4.Ап-аҡ юрған таптым,
Ер өҫтөнә яптым (ҡар).
5.Көндөҙ йоҡлай, кис уяна (ай).
6.Иртә килә, кис ҡайта (ҡояш).
Өләсәй: Эй, бәләкәстәрем,бигерәк зирәк икәнһегеҙ, бөтә йомаҡтарыма ла яуаптар таптығыҙ.
Тәрбиәсе: Ултырып арып та киттек.Уйнап та алайыҡ инде. Ниндәй уйын уйнайыҡ икән?
Балалар:”Һәпәләк” уйнайыҡ”! (Балалар ”Һәпәләк” уйынын уйнайҙар).
Тәрбиәсе: Хәҙер бейеп, йырлап та алайыҡ. (Балалар тәрбиәсе менән “Әйләнәбеҙ” йырын түңәрәктә әйләнеп йырлайҙар. “Әйләнәбеҙ” йыры, М.Бураҡаева шиғыры, Ш.Ҡолбарисов көйө).
Өләсәй: Эй, балалар, ҡайһылай матур итеп күңел асаһығыҙ. Минең дә ҡайғы-һағыштарымды тараттығыҙ, рәхмәт инде һеҙгә! Айгөл ҡыҙым, атайыңдар ҙа оҙаҡламай ҡайтыр. Бар, йүгереп кенә һыуға барып кил. Сәй ҡуяйыҡ, дуҫтарыңды сәй эсерәйек. (“Шишмә буйында” бейеүен Айгөл менән бер малай башҡара).
Өләсәй: Бына ҡыҙым һыу ҙа алып ҡайтты. Ҙур үҫкәнһең инде. Минең ҡулға эш тә теймәй. Хәҙер сәй ҙә ҡуйып ебәрәм (өләсәй “аш бүлмәһе”нә инеп китә.
Ҡыҙҙар: Айгөл, ана атайыңдар ҡайтып килә(өлкәндәрсә кейенеп, бер малай менән ҡыҙ инә. Байрамға ата-әсәләрҙе лә йәлеп итергә мөмкин).
Айгөлдөң әсәһе:Беҙ ҡунаҡта йөрөһәк, беҙгә лә ҡунаҡтар килгән икән.
Айгөлдөң атаһы: Һеҙҙең күңел асҡанды беҙ генә күрмәй ҡалдыҡ шул.Ҡыҙҙар, малайҙар, йәш саҡтарҙа аулаҡтарға мин дә күп йөрөнөм. Аулаҡтарҙың уртаһындаинем мин. Мин гармунсы бит. Ҡана, бирегеҙ әле гармунымды (гармунсы башҡорт халыҡ көйөн уйнап ебәрә).Хәҙер, балалар, бейетеп тә алам үҙегеҙҙе. Йә, ҡайһығыҙ ҡыйыуыраҡ?
Малайҙар: Динә бейеһен, Динә! Ул матур бейей (Динә бейей).
Айгөлдөң атаһы: Ҡыҙым, рәхмәт,матур бейейһең икән.
Өләсәй:Сәй ҡайнаны. Хәҙер бөтәгеҙ ҙә байрам сәйенә рәхим итегеҙ (Байрамда ҡатнашыусылар сәхнә артына үтә).
Максат: Балаларда халкыбызның йола бәйрәмнәренә кече яшьтән үк кызыксыну уяту.
Бурычлар:
балаларны милли йолалар белән якыннан таныштыруны дәвам итү.
сөйләм телен үстерергә һәм иҗади сәләтләрен ачарга булышлык итү
халык авыз иҗаты әсәрләренә кызыксыну уяту, туган телебезгә, халкыбызның йола бәйрәмнәренә хөрмәт хисләре тәрбияләү.
Техник чаралар: магнитофон, дисклар, бию көйләре.
Зал бизәлеше: зал түрендә өйнең эчке күренеше, анда борынгы сандык, чиккән мендәрләр, сөлгеләр, идәндә тукыган паласлар җәелгән.
Алдан эшләнгән эш: әңгәмәләр, музейга сәяхәт, мәкальләр, җырлар, уеннарны өйрәнү.
Бәйрәмнең барышы:
Сәхнәдә өй күренеше. Әби белән бабай сөйләшеп керәләр.
Бабай. Әй, сиңа әйтәм анасы, әйдә инде тизрәк!
Әби. Тукта инде, тукта, өйне кемгә калдырыйк икән атасы? Күрше Бибинур әби чирләп тора бит!
Бабай. Нигә юкка кайгырасың, Хәлимәбез карт кыз бит, аны өй сакларга калдырып була инде. Карт кыз янына яшьләр килми инде, анасы.
Әби. Ярар, алайса, шулай итәрбез. Кызыбызны кисәтеп калдырыйк!
(Әби Хәлимәне чакыра)
Әби. Хәлимә кызым, без күрше авылдагы абзыйларга кунакка барабыз. Берүк өйне сакла, сеңелең Гөлназга да күз-колак булырсың. Егетләр, кызлар җыеп аулак өйләр ясап ятмагыз!
Хәлимә. Юк, юк тыныч кына йөреп кайтыгыз!
(Әби белән бабай чыгып китәләр)
Гөлназ керә. Хәлимә апа, мин барысында ишетеп тордым. Әйдә апа аулак өй ясыйбыз.
Хәлимә. Абау! Әти белән әни мине карт кыз диеп, күз-колак булырга кушып калдырдылар бит. Ачуланмаслармы икән?
Гөлназ. Әйдә инде, Хәлимә апа, ясыйк инде, үзеңдә безнең белән бераз күңел ачырсың!
Хәлимә. Чакыр инде иптәш кызларыңны!
Гөлназ. Кызлар, әйдәгез тизрәк, бездә аулак өй, әниләр кунакка киттеләр.
(кызлар керәләр, кулларында кул эшләре)
Эскәмияләргә утыралар. “ Каз канаты” (халык җыры) җырлап кул эшләрен эшлиләр.
Егетләр җырлап килә “ Баламишкин” көенә.
Агыйделнең аръягында чатыр-чатыр ут яна
Песи китте сүндерергә салам төяп бер чана.
Егетләр. Әй, кызлар ачыгыз ишекне, безнең дә уйныйсыбыз килә.
Кызлар. Бусага ялын түләмичә кертмибез!
Егеетләр. Түлибез, түлибез, кертегез инде!
Кызлар. Ялыгыз нинди?
Егетләр (берәм-берәм) Мин биим, мин җырлыйм, мин такмак әйтәм!
(Егетләр кереп исәнләшәләр)
Кызлар. Әйдәгез такмаклар җырлашабыз
Егетләр. Исәнмесез. саумысез, нигә кәҗә саумыйсыз?
Әтәчегез күкәй салган, нигә чыгып алмыйсыз?
Кызлар. Безнең песи бигрәк уңган, ләгәнгә су тутыра,
Бозавыбыз мич башында оек бәйләп утыра.
Егетләр Ике сарык юлга чыккан, кулларында чемодан,
Иреннәрен буяганнар, ә битләрен юмаган.
Кызлар Ике чеби алып киткән, безнең чишмә улагын
Берсен әтәч тотып алып, борган диләр колагын.
Хәлимә. Бигрәк матур җырлыйсыз икән. Булдырдыгыз. Ә хәзер әйдәгез уйнап алабыз. “Йөзек салыш” уенын беләсезме соң?
Бергә. Беләбез. Беләбез!
Кыз. Үзем саныйм. Зәй. Зәй, Зәйнәбем. Атны кайда бәйләдең?
Алмагачка бәйләдем.
Алма төште шап итеп, Зәйнәп чыкты ялт итеп!
(Кемдә йөзек , шул сикереп чыга)
Хәлимә. Нинди җәза бирәбез?
Егет. Әтәч булып кычкырсын (уен ике мәртәбә уйнала)
Хәлимә. Сез бигрәк күңелле уйныйсыз икән. Менә без “Яшел яулык” уенын ярата идек. Сез дә беләсездер әле?
Бергә. Беләбез!
Хәлимә. Әйдәгез., бергәләп уйнап алыйк әле.
“ Яшел яулык”(Уйный-уйный үсәбез.К.В.Закирова.152бит) уены.
Кыз җырлый, егет калса бии.
Гөлназ Әле безнең монда күрше авылдан кунак кызыбыз да бар икән. Әйдәгез аны җырлатабыз
Кунак кызы җырлый. “Ай җаный. вай җаный”
Хәлимә. Бигрәк матур җырлыйсың, Әминә сеңелем!
Гөлназ. Әйдәгез әле “Сип, Сара гөлләргә” дигән биюне биибез. (халык сүзләре, А.Хатыпова музыкасы)
Хәлимә. И-и-и, матур да биедегез! Кызлар шундый матур татар халык киеменнән, егетләрне әйтәсе дә юк инде, түбәтәйләрен генә кара әле син аларның. Ничек үзләренә килешеп тора. Түбәтәйле уен да бар бит әле , әйдәгез уйныйбыз.
“ Түбәтәй” уены
Хәлимә. Тагын нинди һөнәрләрегез бар?
Егет. Йөгерә үрдәк, йөгерә каз. боты озынга күрә,
Шаян сүзләрне ишеткәч, бөтен кунаклар да көлә.
Әйдәгез оркестрда уйнап алабыз.
Оркестр “Дүдәк-дүдәк”
Әби белән бабай кайтып керәләр.
Әби. И, карале, карт боларны! Карт кызың- Хәлимәң нишләгән бит! Аулак өй ясап яталар! Хәлимә кызым, без бит сине өй сакларга калдырдык, ә син оялмыйча яшьләр белән уйнап, җырлап-биеп ятасың!
Бабай. Ачуланмасана, анасы, әллә үзебезнең яшь чакларны оныттыңмыни?
Әби. И-и, онытыламы соң ул яшь чаклар?!
Әби җырлап җибәрә: Ак тавыгым бар иде, йомыркасы пар иде
Безнең дә бит сезнең кебек, яшь вакытлар бар иде.
Хәлимә. Ягез инде, яшьлегегезне искә төшергәч, бер биеп тә алыгыз инде.
Әби белән бабай бииләр.
Әби. И, онытып та торам бит. Кунактан күп итеп күчтәнәчләр алып кайткан идем. Әйдәгез, ак өйгә чыгып, күчтәнәчләр белән чәй эчеп алыйк.
(Әби белән бабай алдан чыга, яшьләр алар артыннан “Каз канаты” җырын җырлый-җырлый чыгалар)
Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение «Бардымская средняя общеобразовательная школа №2» структурное подразделение «1 Красноярский детский сад»
Театрализованное представление “Аулак өй” с детьми подготовительной группы
Подготовила и провела воспитатель Габдрашитова Ляйсан Хамзовна
2019
Цель: Формирование у детей чувства патриотизма и любви к своей Родине, стремления сохранять и приумножать культурное наследие.
Задачи:
обучающая: познакомить детей с историей и содержанием татарских народных праздников – «Аулак өй» (деревенские посиделки), «Кәләш төшерү» (встреча невесты).
развивающая: через театрализованное мероприятие способствовать формированию у детей умений и навыков свободного общения на татарском языке;
воспитательная: способствовать проявлению их творческой активности, воспитанию эстетической культуры.
Предварительная работа: заучивание стихов, песен, пословиц; чтение татарских народных сказок; ознакомление детей с татарскими народными обычаями; разучивание танцев; просмотр мультфильмов на татарском языке.
Оборудование:угол татарской избы (стол, самовар, сундук, печка, вышитые полотенца, платье национальное).
Действующие лица:2 бабушки, мальчик, девочка, гости.
Ход мероприятия
Ведущий: У каждого народа есть свои национальные праздники. Многие из этих праздников родились ещё в древности — несколько столетий или даже тысячу лет назад. Всё вокруг: деревни и города, вещи, профессии, природа меняются, а народные праздники продолжают жить. Татарские народные праздники восхищают чувством благодарности и почтения людей к природе, к обычаям предков, друг к другу.
Сегодня мы представим вашему вниманию отрывок национального традиционного праздника «Аулак өй».
Татар халкы торган кайбер төбәкләрдә борынгы заманда “Аулак өй бәйрәмнәре уздырылган. Алар кыш җиткәч башланганнар. Бер өйдә яшьләр җыелып үзләре белән кул эшләре алып килеп җыр, бию, такмаклар әйтеп күңел ачканнар.
Зал бәйрәмчә бизәләгән — чиккән сөлгеләр,өстәлдә самовар белән чынаяклар, йон эрли торган каба .Әби йон эрләп утыра, шулчак ишек шакыган тавыш ишетелә. Малай белән кыз керә.
Балалар:Исәнме, дәү әни?
Әби:И бабаларым килгән икән (балаларны кочаклап ала). Исәнмесез, үскәннәрем! Әтиегез, әниегез кая?
(урам якта «Әни без кермибез, Алияләргә кунакка китеп барышыбыз. Балалар синдә калсыннар инде?»)
Әби:Ярар.
(Шул чак күрше әби килеп керә)
Күрше әби: Исәнмесез, саумысыз! Нишләп ята икән күрше? (балаларны күреп) Бәй, синеңдә кунаклар бар икән бит. Мин сине аулак өйгә чакырырга кергән идем.
Әби:Кунакларым бар шул. Син үзең кер күршекәем. Кул эшләреңне алып кер.
(Күрше әби өенә чыгып китә)
Күрше әби:Әйдәгез,балалар өстәлне көйләп алыйк. Сез өстәлгә чәк-чәкне, коймак һәм балны куя торыгыз, мин самоварны куеп керәм.
Әби өстәлдән самоварны алып чыгып китә, балалар өстәлне җыялар.
Тышкы яктан әбиләр кире керә.
Әби: Түрдән уз күрше. Бик вакытлы кердең үзең. Балалар да кунакка китте. Бер утырып сөйләшеп алырбыз. Әйдә әле ахирәткәем,бер утырып дога кылыйк.(Әбиләр дога укыйлар)
Күрше әби:
Бисмиллаһир – рахман – иррахим.
Килеп кердем өегезгә,
Дога кылдым түрегезгә.
И ходаем, иман нуры
Балкып торсын йөзегездә.
Мәҗлесегез күркәм булсын,
Өегезгә фәрештә тулсын,
Догаларым кабул булсын,
Әрвахларыгыз шат булсын.
Эх,бар иде бит безнең яшь чаклар. Егетләр гармун уйнап,җырлап урам әйләнерләр иде,кызлар өйләрдә кешегә сиздермичә генә егетләрне көтеп утыралар иде. Эх, хәзер яшьләр элекке без уйнаган уеннарны оныттылар шул.Заманаларны шушы телевизор,компьютер дигән зәхмәт басты бит.
Әби: Шулай шул бик дөрес сөйлисең,Һәрбер кеше үз почмагында бикләнеп тик утыра.Бер матур итеп җырлый,бии белмиләр.Күңелле итеп ял итә белмиләр.Безнең замандагы аулак өйләрне дә оныттылар бит.
Кыз: Дәү әни нәрсә ул «Аулак өй»?
Малай: Сез анда нәрсә эшлисез иде?
Әби: Берәр кыз яки егетнең әти-әнисе кунакка яки берәр җиргә китсә, бу өйдә аулак өй оештыралар иде.Кызлар янына егетләр килә. Шул чагында китә инде уен-көлке,җыр-бию,такмак әйтешү.Бик күнелле була да инде.
Кыз: Дәү әни безнең дә сез уйнаган уеннарны уйнасы килә. Безне дә өйрәтәсезме?
Малай: Без дусларыбызны чакырырбыз.
Малай ишектән чыгып китә, иптәшләре белән керә. Кызлар залның бер ягына, малайлар икенче ягына басалар.
Малай: Исәнмесез саумысез?
Нигә кәҗәгезне саумыйсыз?
Әтәчегез күкәй салган
Нигә чыгып алмыйсыз?
Аның каршысына бер кыз йөгереп чыга:
Кыз:Әй, Әпсәләм, Әпсәләм!
Сәлам бирдем Әпсәләм.
Синнән безгә тиештер бит
Вәгаләйкемәссәләм!
Малай: Исәнмесез, дусларым!
Хәерле кичләр булсын!
Уен – көлке, җыр – моңнан
Күңелләребез тулсын!
Кыз: Бүген сездә аулак өй дип
Дусларымнан ишеттем,
Йомгагымны чорнарга дип
Мин сезгә килеп җиттем.
Кыз : Егетләргә бер җырлап күрсәтик әле.
«Ал чия төпләрендә» көенә
Егетләр килгән, егетләр
Нигә килгәннәр икән?
Тыңлап карыйк, җырласыннар,
Нәрсә диярләр икән?
Малайлар:
Сандугачның балалары,
Талга кунганнар икән.
Кызларыгыз бигрәк чибәр,
Бигрәк уңганнар икән.
Икекыз биеп килеп, ике малайга басалар, аннары парлап биеп китәләр.
Парлы бию.
Әби: И, балалар, килүегез бик әйбәт булды әле. Ахирәт, әйдә боларга югары очта кичке уен вакытында егетләр белән уйный торган уеныбызны өйрәтик.
Күрше әби: Теге «Чума үрдәк, чума каз»нымы?
«Чума үрдәк, чума каз» уены уйнала.
Чума үрдәк, чама каз,
Чума үрдәк, чума каз,
Тирән күлне ярята шул, ярата,
Тирән күлне ярата шул, ярата,
… үзенә иптәш эзли,
Белмим кемне ошата?
… ошата шул, ошата,
… ошата шул, ошата.
(җыр кабатлана, исемнәр үзгәртелә)
Күрше әби: Безнең заманда аулак өйләр күңел ачу кичәләре генә түгел иде. Кичке озын кичләрдә кызларның уңганлыгын, өлгерлеге тикшерелә иде. Анда без бирнәләр әзерли идек.
Кыз: Нәрсә ул – бирнә?
Әби: Кызым бирнә ул — кыз кеше үзе чиккән алдагы тормышында кирәк әйберләр. Менә минем сандыгым (сандыкны ачып күрсәтә башлый). Менә сөлгеләрем, монысы алъяпкыч – күрәмсез канатлы алар, татар кызларының алъяпкычлары бикрәк матур була. Балаклы күлмәктә татар кызының милли киеме.
Күрше әби: Күршекәем, син бит түбәтәйләр чигәргә бик оста идең бит.
Әби: Менә ул. Бабагызга кияү бүләге ул. Шушы өйгә килен булып төшкәч биргән идем, саклап кына киде ничә еллар буе.
Күрше әби: Бу түбәтәйне күргәч чишмә буенда уйный торган «Түбәтәй» уенын искә төшеп тора, уйнап алабызмы.
Уен барышында түбәтәй кемдә кала, шул бала җырлый, бии, сикерә, әтәч булып кычкыра һәм башкалар.
Түбәтәеңне кигәнсең,
Бик ераклардан килгәнсең,
Төскә матурлыгың белән
Шаккатырыйм, — дигәнсең.
Түп – түп – түбәтәй,
Түбәтәең укалы.
Чиккән матур түбәтәең
Менә кемдә тукталды.
«Түбәтәй» уены уйнала.
Әби: Шунда чишмә буенда Гаффурымны беренче тапкыр күргән идем.
Күрше әби: Искә төшермә инде, шул кичне сине урлап китте бит ул. Без Минниса түтәйгә әйтергә куркып беткән идек.
Кыз: Ничек инде урлады?
Әби: Без яшь заманда шулай иде ул кызым, ошаткан кызны димләп (егет кешедән яучы – сорап килүче) алганнар, йә булмаса урлап киткәннәр.
Күрше әби: Әйдәгез искә төшереп үтик әле.
Барысы да табын артына утырышалар.
1 бала: Кунаклар килде туйга,
Иң кадерле кунаклар.
Без аларга тәмле итеп
Әзерләдлек чәк-чәкләр.
2 бала: Кунаклар килде безгә,
Кунаклар килде безгә.
Килен hәм кияүнең
Туен котлыйбыз бергә.
3 бала: Без күңелле, шат балалар
Җырлыйбыз да биибез.
Әйдәгез яшьләребезгә
Матур тирмә төзибез.
Бер төркем балалар «Тирмә» уенын уйнарга чыгалар
«Тирмә» уены (игра «Юрта»)
Уенда дүрт бүлем дүртешәр бала уйный. Бүлмәнең дүрт почмагына түгәрәк ясап басалар. Урталарында урындык, урындыкта яулык. Кул тоташып җырлап атлыйлар:
Без күңелле балалар,
Түгәрәккә җыелдык.
Җырлыйбыз да, биибез дә,
Болында түгәрәктә.
Сүзсез көй барышында зур түгәрәккә басалар, көй беткәч үз урындыклары янына йөгершәләр. Баш очларында яулыкны тартып тирмә ясыйлар. Кайсылары алдан ясый тирмәне, шулар җиңә.
Әби: Менә бу көянтәләрне иң башларына салып чишмәгә суга барган идем.
Салмак кына татар көе башкарыла, кызлар биергә чыгалар.
Кызлар биюе (Каз канаты).
Әби: И, кайда икән безнең яшь чакларыбыз. Аулак өйгә килгәч төрле уеннар уйный идек, «Капкалы», «Ачык авыз», «Тәгәрәшле», «Челтәр элдем читәнгә» һәм башкалар.
Кыз: Әйдәгез, бездә«Капкалы»(Ворота) уенын уйнап алыйк.
Яңа утырткан капканың
Баганасы бик шома
Капка эләктереп калмасаң
Элекмәскә чамала.
Уен «Капкалы»
10 пар җитәкләшеп зур түгәрәккә капка ясап басалар. Куллар өскә күтәрелгән. Көй башлануга арадан бер пар үзе теләгән капкага керә, алар урынына баса, әлеге пар икенче капкага бара.көй туктауга капкага керә алмаган пар җәза ала.
Малай: Дуслар әйдәгез тагын берәр уен уйнап алыйк.
Әби: Әйдәгез килгән кунаклар белән уйнап алыйк. Аларда тик утырмасыннар.(әниләр белән уен ) Ул «Күз бәйләү» уены.
Зур түгәрәк ясала, уртасында кечкенә генә түгәрәкләр ясала, уйнаучыларның санына карап. Алып баручы сайлана, аның яулык белән күзе бәйләнә. Калган балалар кечкенә түгәрәкләргә басалар. Алып баручы, күзләре бәйләнгән килеш, уйнаучыларны эзли. Уйнаучы урынында тик торырга тиеш (утыра, иелә), ул үзен алып баручыга тортырмаска тырыша. Әгәр дә алып баручы тотса, ул уйнаучының исемен әйтергә тиеш, әйтәлмәсә уен дәвам ителә.
«Күз бәйләү» уены.
Күрше әби: Барысыда шундый уңган
Барысыда шундый булган.
Йөзләре кояш кебек
Торалар нурлар сибеп.
Малай: Кызлар, сезне матур бии диләр, безгә биеп күрсәтегез әле.
Кыз: Әйдәгез парлап биибез. «Челтәрле»не беләмсез?
Кара – каршы бию «Челтәр элдем читәнгә».
Челтәр элдем читәнгә
Җилфер – җилфер итәргә
Без килмәдек буш китәргә
Килдек алып китәргә.
Алын алырсыз микән,
Гөлен алырсыз микән.
Урталарга чыгып сайлап
Кемне алырсыз икән.
Алларында алырбыз,
Гөлләрендә алырбыз.
Күңелебезгә кем ошаса
Шуны сайлап алырбыз.
Әби: И безнең яшьләр дә бик булдыра икән!
Күрше әби: Йөрәкләрне җилкетә торган көй. Белмим ничек түзәргә?
(бии башлый)
Бас, бас, катырак бас
Бии икән дисеннәр
Безнең картлар табаныннан
Ут чыгара дисеннәр.
Әби:
Җитәр, җитәр уздырдың
Бикрәк тузан туздырдың
Аягыңны шакылдатып колагымны тоңдырдың.
Күрше әби:
Әбиеңнең кәҗәсе
Бакчада кәбестәдә
Биемәгәч, җырламагач
Мин монда нәмәмстәгә.
(әбиләр бииләр)
Кыз: Йорт хуҗалары да бик матур биеделәр. Менә сезгә күчтәнәчләр (йомырка бирә).
Малай:
Кашык кабып йөгерәм дип,
Мактанырга ашакма.
Син менә йөгереп кара
Күкәй салып кашыкка.
Уен «Йомырка салыш».
кашыкка йомырка салып узышу уздырыла.
Балалар ярымтүгәрәк ясап басалар.
1 бала:
Таң атар, чыгар кояш
Әйләргә таралышыйк.
Хуҗаларга рәхмәт әйтеп
Өйләргә таралышыйк!
2 бала:
Уйнадык та, җырладык та
Бүген бездә аулак өй,
Аулак өйдә булмаганнар
Безнең күңелне аңламый.
Әби: Һәрвакыт күркәм булыгыз,
Авырамагыз беркайчан.
Кайгыларга бирешмәгез,
Шатлыклар йөрсен алдан!
Күрше әби: Бигрәкләр дә күңелле булды, яшь чакларыбыз искә төште. Ярый әле кергәнмен. Болай булгач гореф – гадәтләребез югалмый, аларны дәвам иттерүчеләребез бар. Рәхмәт сезгә, балалар! Мин чыгыйм инде, исән – имин торыгыз. Үзегез дә безгә кунакка керегез.
Балалар: Рәхмәт сезгә. Безгә дә китәргә вакыт. Саубулыгыз!
Җыр: “ Матур булсын”
ОТДЕЛ УПРАВЛЕНИЯ ОБРАЗОВАНИЯ ИСПОЛНИТЕЛЬНОГО
КОМИТЕТА МУНИЦИПАЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ
г. КАЗАНИ ПО НОВО-САВИНОВСКОМУ РАЙОНУ
ЦЕНТР ДЕТСКО-ЮНОШЕСКОГО ТУРИЗМА, КРАЕВЕДЕНИЯ И ЭКСКУРСИЙ «ПРОСТОР»
Сценарий
занятия «Аулак өй”
Казань
Аксанова Н.А.
педагог дополнительного образования
объединение «Юный краевед»
Сегодня, в наше сложное и противоречивое время, необходимо возвращаться к нашим истокам, прививать учащимся лучшие традиции народа. Дети, учась в школе, большую часть времени проводят вне семьи, вне родного дома. Ослабление, разрыв связи с родителями, с семьей, родом, народной культурой наносит непоправимый урон не только патриотическому становлению подрастающего поколения, но и нравственному его состоянию.
Программа объединения «Юный краевед» ориентирована на учащихся младшего возраста и рассчитана на три года обучения в объединении, в объеме 144 часа в год.
Основная цель программы объединения «Юный краевед»:
— воспитать в детях любовь к народной культуре;
— помнить обычаи и традиции своего народа, свою родословную;
— научить детей различных национальностей культуре общения между собой.
Для достижения поставленных целей в программу включены проведения народных татарских праздников «Аулак өй», «Каз өмәсе», «Сабантуй», «Карга боткасы», «Навруз» и др.
Проводимые национальные праздники, с одной стороны, воспитывают у детей любовь к народным песням, малым жанрам фольклора, с другой – в процессе работы воспитываются нравственные качества, чувства коллективизма, ответственности, долга.
1 кисәк
Малай: — Пожалуйте, гости дорогие, пожалуйте,
проходите.
Кыз: — Хуш киләсез, рәхим итегез, узыгыз.
Малай: — Веселье вам да радости.
Кыз: — Сезгә шатлык, сәламәтлек һәм бәхет
телибез.
Малай: — Давно мы вас ждем-поджидаем, праздник
без вас не начинаем!
Кыз: — Без сезне күптән кетәбез, сезнен һәрберегез
очен якты йозебез, тәмле сузебез һәрвакыт
әзер, балалар.
Малай: — У нас для каждого найдется и местечко, и
словечко. Припасли мы для вас забавушек
на всякий вкус: кому песенку, кому стихи,
кому загадку.
Кыз: — Балалар һәм кунаклар, буген без сезнен
белән җырлар җырларбыз, биербез, уеннар
уйнарбыз, «Аулак өй» күренешен карарбыз.
Малай: — Удобно ли вам, гости дорогие? Всем ли
видно? Всем ли слышно? Всем ли места
хватило?
Алып баручы: — Гостям-то, известное дело, хватило
мест, да не тесновато-ли хозяевам?
Кыз һәм малай: В тесноте да не в обиде.
Алып баручы: Сегодня я вам предлагаю поиграть в
посиделки «Аулак өй» — так назывались
вечера в татарских деревнях. В тихие
зимние вечера, когда взрослые уходили в
гости, молодые люди собирались
у кого-нибудь дома на посиделки.
Молодежь приходила петь песни, играть,
плясать и общаться.
Кыз, малай: — Нас тоже пригласили на посиделки.
Пойдем? Пойдем, киттек.
2 кисәк
1. а/ Талгын гына татар кое уйнап тора, сәхнә ачылып китә, әни кеше баласын тибрәтә һәм «Бишек җыры» җырлый бышлый.
б/ Әти кеше итек ямый.
в/ Идәндә бер олы кыз һәм уртанчысы туп белән уйныйлар.
г/ Әби кааба янында йон эрли.
2. Бишек жыры бетугә әти кеше әнисе янына килә.
Әти: — Карале, әнисе, тагын кайсыларына итек ямарга икән?
Әнисе: — Менә Гузәлнекен да ямап куй да бугенгә, җитеп торыр, әтисе.
Әби: /комганын алып/ — Кая тәһәрәт алып керим дә, намазга утырырмын /тышка чыгып китэ/.
Әти: — Әнисе, әш бетте, әллә, мин әйтәм, Мәләкәскә җизнәйләргә кунака барып кайтыйк микән?
Әни: — Бик яхшы булыр, әтисе.
/Жыена башлыйлар, шул вакытта эби керэ пэм намазга утыра.
Барсы да юлга чыгыр алдыннан тынып калалар. Әби дога укый/.
Җыеналар: әни баласын бишектән алып җырлый-җырлый торә башлый.
Әтисе уртанчы кызны киендерә. Балалар киендерелеп беткәч, кечкенә баланы әби алып тора, әтисе әнисенә киенергә булыша.
/кечле көй/.
Әни: — Кызым, берүк без киткәч, егетләр җыеп, аулак өй ясы күрмә.
Кыз: — Юк, әнием, юк, бырчылмагыз.
Әни /әбигә/ — Әни! Исән-сау калыгыз, без киттек, сау булыгыз.
/Ат кешнәгән тавыш, кыңгырау чылтырый, чыгып китәләр/.
3 кисәк
Кыз: Ура-ура! Аулак өй оештырам, әбием-әбием, әйдә, аулак өй ясыйбыз.
Әби: Юк, кызым, әти-әниләрен ишетсә, орышырлар бит.
Кыз: Әбием-гелкәем /кочаклый, үбә/.
Әби: Ярар инде алайса, мин Сахипҗамал әбиләренгә кич утырырга керәм. Егетләр кертәсе түгел.
Кыз: Ура-ура! Аулак өй, аулак өй! /Урын җирләрен рәтли, остәльне күчереп куя, тәрәзәдән тәрәзәгэ йөгереп кызларны чакыра башлый/.
— Айгел, ишетәсенмә, бездә бүген аулак өй, кер, ямә. Ландыш, син дә калма. Зәйнап апа, сиңа да дәшәм.
4 кисәк
Кызлар чигеп утыралар. Гармун тавышы. Егетләр җырлап өйгә керәләр:
Каз канатларын санарга
Тошаем су буйларына,
Су буйларында йоргәндә
Син генә уйларымда.
Кызлар:
Каз канаты кат-кат була,
Ир канаты ат була;
Чит җирләрдә бик күп йөрсән
Сойгән ярын ят була.
Егетләр: Әссалемәгалейкүм! Кызларыгыз симез
булсын! (Кызлар солге белэн кыйныйлар).
Кызлар: Кызларыбыз симез булсын мени
(кыйныйлар).
1 егет: Юк ла, казларыгыз симез булсын!
Кызларыгыз сылу булсын!
Кыз: — Әйдә, егетлэр узыгыз.
Зайнап апа: — Кызлар, егетләр, әйдә бераз уйнап
алыйк але! Йезек салыш!
2 егет: — Әйдәгез йозек салыш уйныйбыз! (Бурек
белән ойреп чыга).
Йозек кемдә, сикереп чык! (Йозекле кызны
егетләр җибәрмилэр).
2 егет: — Ләйсәнгә нинди җәза бирәбез?
Бар да: — Биесен! Юк җырласын!
Ләйсән: — Ярар инде җырлармын («Балан» җырын
башкара).
Ландыш: — Кызлар, егетләр, аяклар тыпырдап тора,
ойдәгез әллә бер биеп тә алыйк
(Кызлар, егетләр «Әпипә» коенә бииләр).
3 егет: — Эй, кызлар, бик булдырдыгыз! Без сезгә
багышлап, бер җыр җырламакчы идек.
Кызлар: — Җырлагыз! Җырлагыз!
(Егетләр «Эх, сез матур кызлар» җырын
җырлыйлар).
Кызлар: — Ай, рәхмәт, егетләр! Бик шәп
җырладыгыз, без дә сезгә берне җырлыйк
але («Авылым егете» җырын җырлыйлар).
Ландыш: — Әйдәгез, «Сигезле кат биибез!)
Бар да: — Әйдәгез! (Гармун уйный, кызлар-егетлэр
4 пар булып бииләр).
Ишектән сойләнә-сойләнә әби керә.
Әби: — Я, балалар, күңелле генә утырдыгызмы?
Егетләр: — Әби, нихәл? Исәнлекләр ничек?
Әби: — Рәхмәт, балалар, әлегә аллага шокер, әкрен
генә йорим әле.
Егетләр: — Сау булыгыз! Җырлый-Җырлый чыгып
кителәр («Моннар кайтсын авылга»).
Кызлар әби белән өйдә озатып калалар.
«Аулак өй» кичәсе шунын белән тәмамлана.
Конспект мероприятия
Аулак ой (Посиделки)
Автор: Галиахметова Люция Рафаэловна
Организация: МБДОУ Шалинский ДС «Тургай» Пестречинского МР Республики Татарстан
Населенный пункт: Республика Татарстан, село Шали
Автор: Абдуллина Гузалия Идиятулловна
Организация: МБДОУ Шалинский ДС «Тургай» Пестречинского МР Республики Татарстан
Населенный пункт: Республика Татарстан, село Шали
Цель: продолжать знакомить детей с национальными традициями татарского народа; воспитывать уважения к обычаям и традициям; воспитывать уважения к родному языку с национальными песнями и танцами; повышать словарный запас у детей.
Действующие лица: бабушки, внучка, гости – дети.
Оформление зала: зал оформлен празднично- вышитые полотенца, на столе самовар с чашками, шерстяная пряжа.
Предварительная работа: заучивание стихов, песен, пословиц; ознакомление детей с татарскими народными обычаями; разучивание танцев.
Ход мероприятия.
Бабушка пряла пряжу, девочка сидит в сторонке с ноутбуком. В это время слышится стук в дверь.
Бабушка: дочь, кажется, в дверь стучат. Иди, посмотри.
Девушка: хорошо, бабушка.
Входит бабушка по соседству.
Бабушка по соседству: здравствуйте! Как поживаете?
Бабушка: здравствуй, соседка. Зашла вовремя. Дети уехали в гости. Давай сядем и помолимся.(Бабушки читают молитву). Вот мы с внучкой сидим и скучаем. Эх, были же у нас молодые годы. Парни гуляли по улицам, пели и играли на гармони, а девушки сидели дома, ожидая парней. Эх, нынешняя молодежь забыли те игры, которые мы играли раньше. Ведь сейчас век компьютеров, телевизоров.
Бабушка по соседству: Так ты правильно говоришь, каждый сидит дома. Они не умеют красиво петь, танцевать. Они не умеют веселиться. Не знают что такое посиделки.(аулак ой)
Девушка: Бабушка, а что такое аулак ой? Расскажи, пожалуйста.
Бабушка: это дом, в котором девушки оставались одни; и к девушкам приходили парни. И тогда все шутили, пели, танцевали, говорили частушки.
Девушка: бабушка, дедушка, научите нас тоже тому, как вы играли, пели и плясали.
Бабушка: с удовольствием. Сегодня именно ваши родители уехали в гости. Давайте вспомним прошлое.
Бабушка по соседству: Действительно, давайте мы их вспомним.
Девушка: только другим не говорите.
Бабушка: дочь, приведи в порядок дом. Дом, в котором приезжают гости, должен быть чистым, красивым.
Бабушка по соседству: вот и девушки пришли. Встречай гостей.
(Под музыку девчонки сидят и начинают вышивать).
Бабушка по соседству: если бы мы пели какие-нибудь песни ,тогда девочки работали бы быстрее, и было бы приятно. Давайте споем родную песню «Родной язык».(звучит песня)
Татарским мой родной язык зовется:
Аллахом мне и матерью он дан.
Я говорю на нем, и сердце гордо бьется-
Татарин я, я- сын твой, Татарстан!
В нем песнь Тукая, кол Гали раздумья,
Мусы Джалиля пламенный завет.
Его забыть иль не любить смогу ль я.
Он — кладезь мудрости , он- правды нашей свет.
Читаю стих, пою с благоговеньем-
В нем все прекрасно: каждый звук и слог.
Он -мой родник любви вдохновенья,
Начало всех моих земных дорог!
Бабушка: девочки, когда мы собрались вместе, мы играли в разные игры. Давайте поиграем в одну из древних игр «Йозек салыш».
Игра: «Йозек салыш».
(Слышится голоса парней)
— Девочки! девочки! Ребята пришли? Пустим?
— Давайте, пригласим. Пусть чуть-чуть посидят с нами.
(парни заходят)
— Здравствуйте, девушки-красавицы!
— здравствуйте!
(Все вместе поют песню «Челтэрле»)
Бабушка: о, наша молодежь молодец! Когда приехали в аулак ой , играли в разные игры. Например: «Капкалы», «Ачык авыз», «Такмак әйтү», «Тәгәрәтешле» и другие игры.
Девушка: давайте и мы будем играть в игру «Капкалы».
Игра: «Капкалы».
Песня: «Бию такмаклары»
Татарский танец в исполнении девушек.
Игра: « Чума урдэк»
(играет музыка)
Бабушка по соседству: ой, какая красивая мелодия, хочется танцевать.
(Начинает танцевать)
Песня: «Шома бас»
Танец «Чын егетлэр» в исполнении мальчиков
Песня «Эпипэ»
Бабушка: Наши дети вместе с прежними песнями и танцами очень хорошо поют современные танцы. Теперь наши девушки представляют свой танец.
Ритмичный танец
Бабушка: Спасибо вам всем, отдохнули весело.
Девушка: (разговаривает по телефону) девчонки! Родители скоро будут.
Бабушка: дети приведите дом в порядок! (уборка дома)
Бабушка по соседству: было очень весело, вспоминали молодость. Хорошо, что зашла. Так что наши обычаи не теряются, есть и те, кто их продолжает. Спасибо вам, ребята! Пусть так будет всегда! Я уже пойду, живите благополучно. Сами приходите к нам в гости.
Дети: Спасибо вам. И нам пора уходить. До свидания!
Песня: «Матур булсын».
Приложения:
- file0.docx.. 17,6 КБ
Опубликовано: 03.11.2019
В системе образования в последние годы возросло внимание к духовному богатству культурного наследия народа. В этом следует видеть стремление народов к национальному возрождению. Нет ни одного народа, который бы не стремился к сохранению национального своеобразия, проявляющегося в родном языке, фольклоре, традициях, искусстве. Сегодня ведущим принципом воспитания следует считать воспитание, осуществляемое на корнях национальной, этнокультурной традиции.
Очень ярко выражена работа по эстетическому воспитанию через татарский народный фольклор в кружковой работе с детьми старшего дошкольного возраста, в частности с детьми подготовительной группы. Я разработала подробный тематический план занятий кружка. Подобрала интересный и увлекательный, на мой взгляд, музыкальный, игровой и устный материал, стараюсь в кружковой работе охватить все жанры устного и музыкального народного творчества. Цель: познакомить детей с музыкальным фольклором татарского народа. Вызвать интерес к народной музыке, чувство радости; способствовать созданию хорошего настроения, эмоционально-психологического благополучия; развитию творческих способностей ,способствовать эстетическому воспитанию детей.
“Аулак өй” является фольклорным произведением. Здесь нет разделения на исполнителей и зрителей того или иного акта творчества, а все присутствующие являются его участниками и создателями. Этот процесс является весьма существенным, поскольку снимается механизм оценивания, ребенок раскрепощается, и сам процесс его участия в песне, танце, игре наделяется смыслом , богато ритмами и повторами, оно несет в себе конкретные образы, краски, доступно интересно ребенку, что является основой для пробуждения и упрочнения эмоционально-положительного отношения детей к нему. Ценность народного искусства определяется еще и тем, что оно воздействует на чувства ребенка благодаря средствам выразительности, и это воздействие носит естественный, ненасильственный характер. В силу этого оно доступно детям с разным уровнем развития, и каждый ребенок получает от этого удовольствие и эмоциональный заряд.
Детям интересны танцы со сменой партнеров. Движения и фигуры в них очень простые, доступные для исполнения даже самым маленьким детям. В этих танцах, как правило, есть игровые сюжеты, что еще более облегчает их запоминание. Ценность танцев со сменой партнеров также и в том, что они способствуют повышению самооценки у тех детей, которые чувствуют себя неуверенно в детском коллективе. Поскольку такие танцы построены в основном на жестах и движениях, которые в житейском обиходе выражают дружелюбие, открытое отношение людей друг к другу, то в целом они пробуждают в ребенке положительные, радостные эмоции. Тактильный контакт, осуществляемый в танце, хороводе, еще более способствует развитию доброжелательных отношений между детьми и тем самым нормализации социального микроклимата в детской группе.
В подготовительной группе 30 детей. Среди них 2 узбека, 4 русских, 10 крещёных татар. Несмотря на это , дети с удовольствием учат считалки , дразнилки, песни и танцы.
- 1 слайд – одна из девушек просит разрешения впустить их на посиделки
- 2 – 6 слайды – девушки – мастерицы вышивают и поют народные песни «Сөлге чигәм» и др.
- 7 слайд -парни просятся на посиделки
- 8- 11слайды — проверка на остроумие
- 12-13слайды — хоровод
- 14-18 слайды -народная игра «Йөзек салыш». Каждый участник , кому выпадет колечко, должен проявить свое мастерство.
- 19-21 слайды- парная игра, с народными песнями .
- 22-23 слайды –отгадывание загадок
- 24-27 слайды-соревнование в танцах
- 28 -31 слайды-с приходом хозяйки молодые люди расходятся по домам.
Ход занятия
Залда авыл күренеше.
(Урамнан егетләр җырлап узганы ишетелә).
Әби:
-Их,бар иде бит ул яшь чаклар. Егетләр урам тутырып җырлап әйләнер иде, ә кызлар аулак өйләрдә сер бирмичә генә егетләрне көтеп утырыр иде. Ә егетләр килгәч, китәр иде уен-көлке, җыр-бию, такмак әйтешү. Хәзер искә төшереп утырырга гына калды инде!
(Бер кыз йөгереп килеп керә)
Кыз:
-Исәнме ,әбекәй, ни хәлләрдә яшәп ятасың? Аяк-кулларың сызламыймы?
Әби:
-И-и-и, балакаем, аллага шөкер, исән-сау гына торам әле.Әйдә, балакаем чәем дә әзер,чәй эчеп алабыз.
Кыз:
-Юк, юк әби чәй эчеп тормыйм,бер йомыш белән кергән идем. Әбекәем, матуркаем, бүген сездә җыелып, кызлар белән кич утырып алыйк әле?
Әби:
-И-и, балакаем , әле бая гына яшь чакларымны искә төшереп утыра идем. Ярар балам, тик тәртипле генә була күрегез.
Кыз:
-Әбекәем, без бик тыныч кына ,җырлап кына утырырбыз.
Әби:
-Ярый, ярый кызым.
Кыз:
-Рәхмәт әбекәем сүз тыңлаган өчен, мин кызларны гына чакырып киләм!
(Кул эшләре тотып кызлар керә,эшләрен алып җырлыйлар “ Сөлге чигәм”)
Сөлге чигәм асыл җепләр белән,
Гөл җепләрен кушып алына.
Насыйп булса иде бу бүләгем
Мәйданнарда җиңгән батырга.
(Егетләр җырлаган тавыш ишетелә,Ишек шакыйлар.)
Егетләр:
-Кызлар,аулак өйгә кертегез әле?
Кызлар:
1 кыз -Кертәбезме?
2 кыз -Кертәбез! Тик бусага ялын түләсеннәр.
(Егетләр кулъяулык күрсәтәләр,кызлар тартып алмакчы булалар,яулыкларга ияреп егетләр керәләр.)
Әмир:
-Исәнмесез-саумысез,
Нигә кәҗә саумыйсыз?
Әтәчегез күкәй салган,
Нигә чыгып алмыйсыз?
Әмирә:
-Шуннан?
Инсаф:
-Утырган да шуган.
Алина:
-Шуннан?
Коля:
-Кишер белән суган.
Кызлар:
-И-и малайлар чүплектәге калайлар.(көлешәләр)
Мәрьям:
-Кызлар, малайлар, әйдәгез бер җырлап- биеп алабыз!?
Малайлар:
-Әйдәгез, тик без башлыйбыз!
(“Челтәр элдем читәнгә” җыры башкарыла)
Әмир :
-Ә хәзер, мин яраткан уенны уйныйк инде ” Тимпа- ира тира -тур”.
(уен уйнала)
Азалия:
-Кызлар,малайлар,минем йөзегем бар , әйдәгез “Йөзек салыш” уенын да уйнап алыйк әле?(уен уйнала, уен баышында җәза үтәлә)
- Мәрьям җырлый.
- Әмир шигырь сөйли:
Әтәч менгән киртәгә ки-ке-ри-күк итәргә,
Әтәчкә килгән повестка армиягә китәргә.
Әтәч әйтә:”Бармыйм”,-ди
Тавык әйтә:”Калмыйм,-ди
Син армиягә китсәң ,
Бер күкәй дә салмыйм”-ди
(Кызлар-малайлар бер-берсенә карап көлешәләр).
Әмир йөзек сала.
3 — Рамазанны нишләтәбез?
Балалар:
-Җырлатабыз!
Рамазан:
-Юк,үзем генә җырламыйм, малайлар белән җырлыйм. Әйдәгез, малайлар,бергә җырлыйк әле!
“Эх, сез матур кызлар!” җыры башкарыла.
Коля:
-Минем Адилә белән “Куш кулым” җырын җырлыйсым килә.
Булат :
-Әйдәгез,без дә кушылабыз.(Җырлы бию башкарыла)
Алина:
-Малайлар,без хәзер сезнең тапкырлыкны тикшереп карыйбыз.Сез безнең табышмакларга җавап таба алырсызмы?
Малайлар:
-Әйдәгез,әйтеп карагыз.
Азалия:
-Табышмакны мин башлыйм:
Ач дисәң- ачыла,
Яп дисәң- ябыла.
Малайлар җавап әйтәләр:
-Авыз.
Азалия:
-Әйе, дөрес.
Мәрьям:
-Ә хәзер минем табышмакны тыңлагыз:
Бертуктаусыз йөри,урыныннан кузгалмый.
-Сәгать .
Алина:
-Ә хәзер мин әйтәм:
Ишектән керер ,түргә менеп утырыр.
-Суык.
Рамазан:
-Кызлар,минем табышмакка җавап эзләгез әле:
Кышын ята таштай,
Язын чаба аттай.
Кызлар:
-Боз.
Рамазан:
Белдегез кызлар!
Адилә:
Минем табышмакның җавабын кем табар икән?
Ду-ду итә,
Хайваннарны йөгертә,
Урамга чыксаң ,сырыша,
Төрткәләргә тырыша.
Колак,битне чеметә,
Юлны биткә себертә,
Гармунсыз да биетә.
Малайлар:
-Буран.
Алып баручы:
-Кызлар,малайлар!Әйдәгез әле “Зәңгәр чәчәк “ уенын уйнап алыйк!(Түгәрәккә басалар)
Булат Азалияне биергә чакыра.
Азалия:
Минем яулыгым бар ,әйдәгез “Күз бәйләшле” уйныйбыз.
(1-2 бала уйнагач әби килеп керә,күзен бәйләгән малай әбине тотып ала.Калган малайлар кайсы кая качып бетә.)
Әби:
-И-и-и, яшь чагымда егетләр кочакласа да ояла идем,кит әле,кит. Бәрәкалла,тукта әле,кем соң бу?Син бит , кызым, кызлар гына утырабыз дигән идең.(Качкан җирләреннән малайлар чыгалар)
Кызлар:
-Әби ,зинһар өчен ,орышма инде,без бик тәртипле генә утырдык бит!
Әби:
-Ник орышыйм инде,балалар, яшь чакларда үзебез дә аулак өйләрдә утырып ,”Аулак өй”җырын җырлый идек .Әйдәгез,бер яшь чакларны искә төшерик әле .
”Аулак өй” җыры җырлана.
“Аулак өй “ әдәби – музыкаль композиция.
Залда өй күренеше. Уртада өстәл, чиккән сөлгеләр.Өйнең бер почмагында
сандык тора.Сандыкта Маһруй җиңгинең яшь чагындагы кул эшләре
(сөлгеләр, яулыклар …). (Әби сандыгы янына утырып әйберләрен
барлый.)
Ә. Бабасы хәтерлисеңме бу кулъяулыкны сиңа Сабантуена чигеп биргән
идем, бик кадерләп кенә сакладың инде үзең.
–Б. Бөтен егетләр кызыгып йөрделәр бит аңа.
–Ә. Ә менә бусөлгене ат чабышында беренче килгән өчен бирделәр. Әбау
бусында мин чиккәнмен икән бит мының, карале, менә мин генә авылда
атландырып чигә идем бит.
–Б. Булгандыр инде әбисе булгандыр. Ничек өздереп җырлап җибәрә
торган идең.
–Ә. Ә син биегәндә бөтен егетләр качып бетәләр иде, ну бирмәдең инде
уртаны.Бабай хазер бии алыр идең ме?
–Б.Нишләп биемәсен биим. Кая оныгыбызның приюмнигын куш әле. (Әби
куша анда сузылып кына хазерге заман көе яңгырый. Бабай бии, сузылып
сузылып.)
Ә. Чү бабай нишләвең бу?
–Б.Нишләвең нишләвең биим бит.
–Ә.Шушылай мы, мин сине чирләп киттең ме әллә дип торам.
Б.Элвина оныгым бабакай хазер көйгә ияреп селкенсәң шул ярый диде ,
бию шул була инде ди.Әйдә икенчесен куеп кара эле, синдә бас.(Заманча
көй яңгырый.Әби белән бабай биеп ятканда оныклары кайтып керә.)
( Заманча киенгән кулында зур телефон,кәттә генә.)
–Э. Әбекәй бабакай нишләвегез бу? Әллә заманча биеп ятасызмы сез.
1 –Ә.Әстагафирулла, әстагафирулла и, и, оятларга калдык бит,бабай синең
сүзең белән йөрсәң.
Б. Кызым яшь чакларны искә төшереп утыра идек әле. Биеп алырбыз дип
көй эзләсәк шушуы килеп чыкты.
–Э. Бабакай син яшь чакта да чая булгансыңдыр инде.
–Б. Әйе кызым менә әбиеңне аулак өйдә бер күрдем дә шуннан бирле без
бергә инде.
–Э. Их сезнең аулак өйләрегездә, чишмә буйларындагы уеннарыгызда бер
уйнап карасы иде. Бигрәк матур итеп сөйлисез бит.
–Ә. Кызым матурны, кызыкны үзең ясасаң гына кызык була ул.
Б.Әбисе теге самавырыңны ал әле, кайнатык әле шуны. Кайтсын әле аулак
өйләр, кичке уеннар. (әби белән бабай самавыр куеп йөриләр.) (Шул чак
оныклары кунак кызлары белән кайтып керә.)
–Э.Әби, әниләр бүген кайталармы? Наил җизниләр кунып калганнар ди.
Ә.Кунабыз диделәр шул.
Э.Әбекәем, без кызлар белән кул эшләре тотып алырбыз дигән идек
ярармы әбекәем, сабантуй да җитә бит.
Ә. Ярар ,ярар балалар эшләп алыгыз .
(Кызлар кул эшләрен тотып урыннарга утырышалар).
–В. Махруй җиңги, кара әле кулъяулыгымның өлгесе матурмы?
–Ә.Матур кызым бик матур.
–А.Элвина мин сөлге чигәрмен дигән идем.Апам кияүгә чыга бит,матур
җепләреңне миңа да бирерсең әле
.Э.Кызлар әйдәгез әле бер җырлап алыйк.
2 –Ә.Балалар бабагыз йокларга ятты чамалап , салмак җырлар гына
җырлагыз. (Кызлар җыр башкара.)
(Капка артында егетләр тавышлары ишетелә)
Әм.Карагыз әле, Махруй җиңгиләрнең өендә ут күренә.Әллә кызар шунда
инде.
–Р.Әй күптән кайтып йоклаганнар дыр инде.Йокы чүлмәкләре.
(Камил тәрәзрәдән караган була)
–К. Шунда шул әнә әнә җырлап утыралар.
–Әм. Әйдәгез бер кара яндырып җырлык әле узләренә. (Җырлыйлар. )
–Р.Эләктек егетләр Барый абзый чыга, булды бу.
( Бабай йокысыннан торып чыга. Дулый башлый.)
–Б.Төн уртасында нишләп кеше уятып йөрисез?
Әм.Барый абзый кызлар мында икән,безне аулак өйгә керт әлә. Иртәгә
беренче итеп чалгыңныда таптап бирер идем.
–К.Әйдә җизни, керт инде чибәр абыстайның тәмле чәен эчәсе килә бит.
–Б. Кара,бу малай актыгы да мында икән.
–Д.Барый җизни керт инде?
–Б. Керсәгез керегез инде. Кара аны чалгымны таптарга онытма. (Егетләр
керәләр)
–Р.Исәнмесез кызлар! Нишләп ятасыз мында?
–А.Ятмыйбыз, утырабыз. Ә сез ни эшләп йөрисез?
Әм.Менә чалгы таптатырга өй борынча чалгы җыеп йөри идек.(Кызлар
көләләр.)
–Э. Чалгыгызны алыгызда китегез.
3 Әм.Усалланмагыз әле кызлар, әйдәгез бер уйнап алыйк.(Җырлыбиюле
уен “Челтәр элдем читәнгә”)
(Камил әби ,бабай белән аякларын бөкләп утырган чәй эчә.)
–В.Әйдәгез йөзек салышлы уйныйбыз. (Әйдәгез әйдәгез.) Кем сала?
–Э.Үзем салам үзем салам.(Уен 3 тапкыр кабатлана. Димаәтәч. Айзирәк
бию. Әмирмәзәк)
“Вәли мәктәптән өенә кайтып кергәч:
Җитте! Бүтән бу мәктәбегезгә ике аягымның берсен дә атламыйм!
Нишләп?
Укый белмим, яза белмим, ә сөйләшеп утырырга рөхсәт итмиләр.ди
икән.)
–Әм. Әйдәгез табышмаклар әйтешәбез.
–А.Син тагын без белми торганнарны әйтәсең инде.
Әм. Юкла инде. Менә тыңлагыз.
Акыллыга да әйттем −
Уйлады да белде;
Акылсызга да әйттем −
Тыңлады да көлде. (табышмак)
А.Тыңлагыз мин әйтәм.
* Үлчәүләрдә үлчәнми,
Базарларда сатылмый.
(Акыл)
Р.Мине тыңлап карагыз.
* Өй башына утырган,
Җир йөзен нуры белән тутырган.
(Кояш)
(Камил өстәл астына ятып өйклаган)
4 Э.Әйдәгез бер биеп тә алыйк әле. Әйдәгез әйдәгез биибез.(Татрча бию көе
яңгырый.Парлы бию. Түгәрәктә әби белән бабай да бии). (Әтәч кычкыра…)
Ә.Таң әтәчләре кычкыра. Балалар кайтыгыз ,барыгыз кайтыгыз.
–Б. Күр әле бу Камилне йөклап та киткән.Улым тор әйдә. Тор калдырып
китәләр бит үзеңне.(Яшьләр рәхмәт әйтеп чыгып китәләр.)
–Б.Әмирне әйтәм, чалгыңны таптап бирермен дигән иде. Бу хатле Гариф булса
булыр икән. Ялганчы.
–Ә.Бабасы үзебез дә шундый идек бит. Яшь чаклар.
5