Өләсәйҙән ҡалған һандыҡ.
Гүзәл(Янында бер нисә ҡыҙ һәм малай ултыра. Бөтәһе лә һандыҡтағы әйберҙәрҙе ҡарайҙар.)
Бына ниндәй байлыҡ ҡалдырҙы миңә өләсәйем.Үҙе янына ултыртыр ҙа, һәр әйберҙең тарихын һөйләр ине.Бигерәк һағынам үҙен.
Эй, күпме ғүмер үтеп тә киткән. Былары уның йәш саҡта сиккән ҡулъяулыҡтары. Ә быныһын инде үҫкәсерәк, (таҫтамал күрһәтә) таҫтамал ҡайый торған булғандар. Был сигелгән әйберҙәр кейәүгә барғанда, үҙе менән алып килгән әйберҙәре. Таҫтамалдар, карауат башына селтәрҙәр – барыһы ла бирнәгә тип әҙерләнгән.
Эльвина. Гүзәл, ә был балдаҡ кемдеке?
Гүзәл. Минеке. Ул миңә ҡәртнәйемдән ҡалды –иҫтәлек. Мин уны бик ҡәҙерләп һаҡлайым. Аулаҡ өйгә йыйылғанда, шул балдаҡ менән “йөҙөк һалыш” уйнағандар Лиана“Йөҙөк һалыш . Беҙгә лә өйрәтегеҙ әле шул уйынды.
Гүзәл. Әйҙәгеҙ, өйрәтәм. Лиана, һин устарына йөҙөк һалғандай йөрөп сыҡ. Тик бер кешенең генә усына һалаһың. Алия, ә һин ситтән генә ҡарап, кемгә һалғанын белергә тырыш. (Алия ситкә китеп ултыра). Һеҙ устарығыҙҙы тиҙ генә йомоп ултырығыҙ. Иптәшегеҙ йөҙөк кемдә икәнен белһә, ул кешегә яза бирәбеҙ. Йә, ултырышығыҙ. (Лиана йөҙөк һала.) Йә, әйт әле, йөҙөк кемдә?
Алия. Йөҙөк – Ильмирала. (Йөҙөк Риназда булып сыға)
Гүзәл. Белмәнең! Фантик бир. (Алия фантикты бирә, ситкә күсеп ултыра, уйнамай)
Риназ ситкә барып ултыра. Лиана тағы йөҙөк һала.
Гүзәл. Йә, …, кемдә йөҙөк? (Азаматҡа, Эмилға һала. Риназ гел дөрөҫ әйтә. Азамат менән Эмиль ситкә күсеп ултыралар.)
(Уйын шулай ике-өс фантик алғансы дауам итә) Гүзәл. Риназ, ә хәҙер артыңа боролоп ултыр, һәр фантикка яза бирәһең. Лиана. Был фантикка ни яза? — Бейеһен. (Балалар “Шәл бәйләнем” йырын йырлайҙар. Алия бейей.)
Шәл бәйләнем, шәл бәйләнем, Шәл бәйләнем, шәл бәйләнем, Шәлем түңәрәк түгел дә Шәлем түңәрәк түгел.
Ҡ у ш ы м т а:
Әннә-гиҙер, әннә-гиҙер генәйем дә Әннә-гиҙер, әннә-гиҙер генәйем.
Осоп барып һөйләшергә, Осоп барып һөйләшергә, Йәнем күбәләк түгел дә Йәнем күбәләк түгел.
Ҡ у ш ы м т а.
Ҡара бәрәс тиреһе лә Ҡара бәрәс тиреһе лә, Ҡама булыр тиһеңме лә Ҡама булыр тиһеңме?
Ҡ у ш ы м т а.
Һикереп төшөп бейегәндән, Һикереп төшөп бейегәндән Яҙыҡ булыр тиһеңме лә Яҙыҡ булыр тиһеңме?
Ҡ у ш ы м т а:
Әннә-гиҙер, әннә-гиҙер генәйем дә Әннә-гиҙер,әннә-гиҙер генәйем.
Лиана. Был фантикка ни яза? — Бер аяҡта һикереп килһен. (Эмиль һикереп урап сыға) Линара. Был фантикка ни наказ? — Әтәс булып ҡысҡырырға. (Азамат ултырғысҡа баҫып, әтәс булып ҡысҡыра.) (Наказ үтәлгәс кенә, һәр кем үҙ нәмәһен ала. Балалар урындарына ултырышалар.) Балалар Гүзәл янына яҡыныраҡ ултыралар.
Эмиль.Гүзәл, ә тағы ниндәй уйындар уйнай торғайнығыҡ. тип һөйләй ине өләсәйең?
Гүзәл. Йырлы-бейеүле уйындарҙы күп белә торғайны ул. “Наза”, “Косилка-молотилка”, “Өслө”… Кис етһә, уйынға сыға торғайныҡ. Шунда уйнай инек уларҙы., тип һөйләй ине Йә булмаһа, берәйһен өйрәтәйем.
Һанашмаҡ әйтә беләһегеҙме?
Балалар. Эйе. Мин дә беләм.
Гүзәл. Йә, кем әйтә?
Риназ. Мин! Мин! (Йүгереп тора ла бөтәһен дә һанай башлай.)
Аладан-баладан,
Бесәй йөрөй йылғанан.
Сәүкә, сыпсыҡ,
Һин ҡал, был сыҡ!
Ильмира, һин сыҡ!
Гүзәл. Һеҙгә “Наза” уйынын өйрәтәйем, улай булғас. Парлап баҫығыҙ әле. Ильмираа, һин алға баҫ. Ә йыры ошолай була.
Наза, Наза,
Наза – матур ҡыҙ бала.
Наза тырыш, Наза уңған,
Наза – ударник бала.
Йәгеҙ, кем башлай? (Балалар парлашып сығып ҡул тотошоп торалар. Улар янына башҡалар ҙа шул рәүешле торалар һәм оҙон парҙар теҙмәһе яһайҙар. Уйын таҡмаҡтар менән оҙатыла.) Балалар «Наза» көйөнә таҡмаҡ әйтәләр, ә Ильмира теҙелеп торған балалар араһынан береһен алып, уртанан бейеп үтәләр, ә парһыҙ ҡалған кеше алға сыға һәм ул да икенсене алып, уртанан бейеп үтә.)
Наза тигән ҡыҙ баланың
Бөрлөгәне түгелгән.
Көн дә «Наза» уйнағанға
Наза сыҡмай күңелдән.
Ҡушымта: Наза, Наза,
Наза – матур ҡыҙ бала.
Наза тырыш, Наза уңған,
Наза – ударник бала.
Сума өйрәк, сума ҡаҙ,
Тәрән күлде ярата.
Мәҙинәбеҙ пар һайлай,
Белмәйем кемде ярата.
Ҡушымта: Наза, Наза,
Наза – матур ҡыҙ бала.
Наза тырыш, Наза уңған,
Наза – ударник бала.
Роза, Роза,
Роза – гөлдөң сәскәһе.
Хәҙерге матур тормоштоң
Күңелле киләсәге.
Ҡушымта: Наза, Наза,
Наза – матур ҡыҙ бала.
Наза тырыш, Наза уңған,
Наза – ударник бала.
Беҙҙең ауылдың ҡыҙҙары
Янып тора күҙҙәре.
Төҫкә матур, эшкә батыр
Беҙҙең ауыл ҡыҙҙары.
Ҡушымта: Наза, Наза,
Наза – матур ҡыҙ бала.
Наза тырыш, Наза уңған,
Наза – ударник бала.
Сепарат әйләндерә,
Сепарат әйләндерә.,
Клубтарға килеп инһә,
Клубты йәнләндерә.
Ҡушымта: Наза, Наза,
Наза – матур ҡыҙ бала.
Наза тырыш, Наза уңған,
Наза – ударник бала.
(Уйын туҡтала. Балалар барыһы ла Гүзәл янына йыйыла.)
Гүзәл. Һай! Өләсәйем иҫкә төшөп китте. Күңелле инеуның менән. Йәш сағығыҙҙың ҡәҙерен белеп йәшәгеҙ инде, балаҡайҙар, тип әйтеп ҡалдырҙы ул миңә. Күпме күңел байлығы ҡалдырҙы.
Балалар. Рәхмәт, Гүзәл. Матур уйын өйрәттең һин беҙгә.Өләсәйеңә лә ҙур рәхмәт
Әбиемнең күңел сандыгы
(Әдәби-музыкаль кичә)
Учитель татарского языка и литературы МОУ
Старобесовская ООШ имени А. Ф. Юртова Сагирова Альфия Мардуковна
(Сәхнә өй кебек итеп бизәлгән: тәрәзәләрдә борынгы
челтәрләр; тәрәзә араларында кызыл башлы сөлгеләр, чиккән кашагалар; уң
якта-карават, аңа челтәрле ямпа ябылган, чигүле мендәрләр куелган. Сул
якта-мич, мич янында-кисәү агачы, табагач сөяп куелган, алъяпкыч эленгән. Мич
алдында җиз комган, чүлмәк тора. Мич башында чабата күренә. Тар сәкеләргә әсуккан
паласлар ябылган. Түрдә-сандык; алдарак-самовар, чәйнек һәм татар халык ашлары
(өчпочмак, чәк-чәк, кош теле, түгәрәк ипи, чынаяклар) куелган, борынгы ашъяулык
япкан өстәл. Сандык өстендә — каба, йон һәм орчык. Идәндә сугылган паласлар
җәелгән. Карават янында-чаршау, келәм)
Кичәне
ачып җибәргәндә, сәхнәгә татар кызлары киеменнән Айгөл исемле кыз чыга һәм
шигырь сөйли:
Әбиемнең күңел сандыгы!
Нинди серләр саклый икән ул?
Гомер буе җыйган хәзинәме,
әллә инде күңел бизәгеме,
Нинди серләр саклый икән ул?
Әбиемнең күңел сандыгын
Бер ачасы иде, ачасы…
Әби-бабам белгән йолаларны,
Халкыбызның күңел җәүһәрләрен
Бер ачасы иде,ачасы.
Әбиемнең күңел сандыгы
Кызыктыра инде күптәннән.
Ач, әбием, безгә күңелеңне,
Яшь буынга мирас булып калсын,
Бер хәзинә калсын үткәннән.
Айгөл
(шигырьне укыганнан соң иптәш кызын чакыра). Гөлнара, Гөлнара! Кер әле, кер.
Гөлнара
(керә). Нигә чакырдың, Айгөл?
Айгөл.
Әти-әни өйдә юк. Ә әбием әхирәтләренә утырмага китте. Әйдә,
аулак өйгә кызлар чакырабыз!
Гөлнара.
Әйдә. Кемнәрне чакырыйк икән?
Айгөл.
Үзебезнең урам кызларының барысын да чакырыйк. Бар, син
аларга әйтә тор, мин өйне җыештырам.
(Гөлнара
китә. Айгөл идән себерә, паласларны төзәтә, өстәлне сөртө.
Бераздан, кул
эшләре тотып, кызлар керә башлый-барысы да милли киемнән: бала итәкле озын
күлмәкләр, чиккән алъяпкычлар, чөеп бәйләнгән яулыклар…Магнитофон язмасында
“Галиябану”, ”Шахта” җырлары, ”Авыл көе” уйнатыла. Кызлар кул эше эшләп
утыралар).
Айгөл.
Кызлар, әйдәгез җырлый-җырлый эшлик әле. (“Сөлге
чигәм” җыры башкарыла.-Ф.Әхмәтов музыкасы, Х.Җәләлов сүзләре)
Нурия
әби(кайтып керә). Нинди моңлы көй ишетелә
дисәм, үзебезнең кызлар җырлый икән.
Айгөл.
Әбием, кайтып та җиттеңмени? Ахирәтләреңә утырмага
барам дигән идең бит? Зинһар, ачуланма инде, кызларны аулак өйгә чакырган идем.
Нурия
әби. Ярар, ярар, мин сезгә комачуланмам, почмак
якта гына утырырмын. Ә сез уйнагыз, көлегез. Безнең дә бар иде бит яшь чаклар…Без
дә шулай өйгә җыела торган идек. Егетләр килеп, күңел күтәреп китәләр иде. Ул
уйнаган уеннар, җырлаган җырлар!..Исәбе-хисабы юк иде.
Гөлнара.
Әбекәй, үзегез уйнаган уеннарны безгә дә өйрәт әле.
Нурия
әби. И, балалар, үзем генә өйрәтә алмам шул. Кая,
күршекәемне чакырып керим әле булмаса. (“Бибинур, ахирәт! Күршеңдә-аулак өй. Кер
әле, тизрәк!”дигән тавышы ишетелә)
Бибинур
әби (үзе күренми) Кунагым бар иде шул.
Нурия
әби.Ә-ә, ярар, ярар, кунагың белән кер. Кул
эшләреңне дә алып кер.
Бибинур
(кунагы белән керә). И-и, шушы Нурияне! Яшьчагында җор иде, хәзер дә шул. Картаеп
беткәч, нинди аулак өй икән инде ул?
Нурия әби. И
ахирәт, кызлар аулак өйгә җыелганнар. Берәр уен өйрәтүне сорыйлар. (Исәнләшәләр,
утырып дога кылалар).
Гөлнара. Безгә
бәет яки мөнәҗәт өйрәтсәгез дә ярый.
Бибинур әби.Зәмзәмия,
мөнәҗәтне си оста әйтәсең бит, әйдә әле.
Зәмзәмия
(Мөнәҗәт әйтә). Бисмиллаһир-рахман-иррахим.
Килеп кердем
өегезгә, Мәҗлесегез күркәм булсын,
Дога кылдым түрегездә.
Өстегезгә фәрештә тулсын,
И ходаем, иман
нуры Догаларым кабул булсын,
Балкып торсын
йөзегездә. Әрвахларыгыз шат булсын.
Рамилә.
Әбекәй,к өең бигрәк матур икән, тагын берәрне әйт
инде.(Ерактан гармун тавышы ишетелә).
Нурия
әби. Гармун тавышы түгелме соң бу? Ходаем,егетләрегез
килә бугай. (Кызлар, урыннарыннан сикереп торып, төзәтенәләр. Егетләр җырлап
керәләр,исәнләшәләр).
-Исәнлек-саулыкмы.
кызлар?Әссәламегаләйкем, әбиләр!
Кызлар,
әбиләр.Вәгаләйкемәссәлам!
Кызлар.
Егетләргә бер җырлап күрсәтик әле (“Ал чия төпләрендә”
көенә)
Егетләр килгән, егетләр
Нигә килгәннәр
икән?
Тыңлап
карыйк,җырласыннар,
Нәрсә диярләр икән.
Егетләр.
Ал чия төпләрендә,
Гөл чия төпләрендә
,
Сулар сибеп
үстерәләр
Тәрәзә төпләрендә.
Сандугачның
балалары,
Талга кунганнар
икән.
Кызларыгыз бигрәк
чибәр,
Бигрәк уңганнар икән.
(Ике кыз биеп килеп, ике егеткә басалар,
аннары парлап биеп алалар)
Нурия
әби. И, балалар, килүегез бик әйбәт булды
әле. Ахирәтләр, әйдәгез боларга югары очта кичке уен вакытында егетләр белән
уйный торган уеныбызны өйрәтик.
Бибинур.
Теге”Чума үрдәк, чума каз”нымы?” (Чума үрдәк,чума каз”уены уйнала.
Чума үрдәк, чума
каз,
Чума үрдәк, чума
каз,
Тирән күлне ярата
шул, ярата,
Тирән күлне ярата
шул, ярата,
Айдар үзенә иптәш
эзли,
Белмим, кемне
ошата?
Алияне ошата шул, ошата,
Алияне ошата шул, ошата.
(Җыр кабатлана, исемнәре үзгәртелә)
Бибинур
әби. Кара әле. Нурия, без бит җырлап-уйнап кына
утырмый идек, табышмаклар да әйтешә идек.
Нурия
әби. Әйе шул. Әйдә әле, Бибинур, башла.
Бибинур
әби. Башы- мунчала, койрыгы-сүс. (Җавабын таба
алмыйлар)-И, балалар, сез таба алмассыз шул аның җавабын. (Мич башыннан
чабата алып күрсәтә) Чабата ул. Элек әтиләр чабата үреп бирәләр иде. Төшеп
калмасын өчен, артына киндерә, сүс бау да тагалар. Ә яз, көз көннәрендә, пычрак
кермәсен өчен табанына шакмак кагып, күтәртмә ясый торганнар иде.
Нурия
әби. Әйдәгез, табышмак әйтешәбез. Мич башында
комган, авызын-борынын йомган.(Мәче)
Ләйсән. Ак
күлмәк кигән, башы түшәмгә тигән. (Мич)
Илсур.
Баш йөз баш,бер койрык.(Чират.)
Лилия.
Җанлы җансызны кыйный, Җансыз кычкырып елый.(Барабан)
Нурия әби. Зәмзәмия,
кисәтхләреңне дә әйтеп бир әле яшьләргә.
Зәмзәмия әби.
И, ахирәт, бик күп инде алар, нәрсәдән башлыйк икән?
Бибинур әби.
Элек-электән иң олы нигъмәт-ипи, икмәк булган.(Өстәлдән түгәрәк ипи ала) Шуннан
башлыйк әле.
Зәмзәмия әби.
Ипи өстенә әйбер куйма, ипидән өстен нәрсә юк. Ипекәйнең валчыгы да бездән
олы, коеп ашама.
Бибинур әби.
Өстәлне кәгазь белән сөртмә, тавыш чыгар.
Нурия әби.
Олыларга үзең башлап сәлам бир.
Алия.
Ә без мәкальләр дә беләбез.
Айдар.
Әйдә ярышыйк, кем күбрәк белә икән?
Гүзәл.
Агач-җимеше белән, кеше эше белән.
Ринат.
Егет кешегә җитмеш төрле һөнәр дә аз.
Эльмира.
Һөнәрле үлмәс, һөнәрсез көн күрмәс.
Нияз.
Тырышкан –табар, ташка кадак кагар.
Лилия.
Эш сөйгәнне ил сөяр.
Айрат.
Бүгенге эшне иртәгә калдырма.
Эльза.
Калган эшкә кар ява.
Зәмзәмия
әби. Бигрәк булдыклы егетләр, уңган кызлар
икәнсез. Булдырдыгыз бит.
Нурия
әби. Безнең заманда аулак өйләр күңел ачу
кичәләре генә түгел иде. Кышкы озын кичләрдә кызларның уүганлыгы, өлгерлеге
тикшерелә иде. Анда без бирнәләр әзерли идек. (Шул арада сандыкны ачып күрсәтә
башлый) Ә болары-Казан сөлгеләре. Әбиләребез үзләре тукып эшләгән. Кайсы гына
егетнең иңенә ятмаган да, нинди генә батырларга бүләк булмаган бу сөлгеләр!
Зәмзәмия
әби. Монысы “күкрәкчә”дип атала. Беренчедән, ул
бизәнү әйбере, икенчедән, хатын- кызның күкрәген ят күзләрдән саклаган. Бала
имезгән вакытта да бик уңайлы булган. Бирнәгә дип бик күп күкрәкчә әзерли торган
идек тә кияүнең туганнарына бүләк итә идек.
Бибинур
әби. Менә монысы алъяпкыч. Татар кызларының
алъяпкычлары канатлы булырга тиеш. Чиккән алъяпкычлар зифа буйлы кызларга
бигрәк тә килешеп тора. Киләчәктә сез дә шулай милли алъяпкычлар ябып йөрерсез
әле.
Нурия
әби. Бала итәкле күлмәк тә татар кызларының
милли киеме. Итәкләре никадәр күп булса, шулкадәр матуррак санала, кызларның
балтырлыгын чит- ят күзләрдән саклый.
Зәмзәмия
әби. Түбәтәй чигә һәм тегә белгән кеше
алтын куллы оста санала иде. Кара бәрхеткә ука яисә сәйлән белән чигелгән түбәтәйләрне
бәйрәмнәрдә кешелеккә генә кияләр. Ә көн дә кияр өчен сырып тегелгән,менә
шундый кара бәрхет түбәтәйләр була (бер малайның башына кидерә) Карагыз
әле, ничек килешә.
Калфак
чигү һәм тегү бигрәк тә зур осталык таләп итә. Менә бу чуклы калфакны үзем
чигеп кидем. Ак сәйлән белән күпертеп эшләнә ул. Элегрәк мондый
калфакларны бай хатыннары гына кия иде, ә кыз балалар түбәтәй рәвешендә
эшләнгән, чигүле кәттәҗи киеп йөрделәр. Яле, Гөлнара, шушы кәттәҗине киеп
җибәр әле. Күрегез әле, ничек чибәрләнеп китте. Теләсәгез, сезне дә кәттәҗи
чигәргә, калфак тегәргә өйрәтермен. Минем кызларым үзләре чиккән
кәттәҗиләрне киеп йөриләр.
Бибинур әби.
Мендәр тышларын да бик тырышып чигә идек. Каты күзле,
яман күңелле кешеләрнең күзләре шушы матур чигешле мендәрләргә төшә дә хатын –
кызларга күз тими. Карагыз әле, никадәр хезмәт, күңел җылысы салынган бу
бизәкләргә!
Нурия әби. (сандыктан
алып күрсәтә бара) Менә монысы – түрләмә, өй түренә, тәрәзә өсләренә эләр өчен.
Караватка куяр өчен кашагасы чигеп, читенә кулдан бәйләнгән челтәр ялгана. Ашъяулыкларны
чигеп, кырыен бала итәкле итеп әзерлиләр. Аякчу, тастымал, намазлык, суккан
паласлар барысы да бирнәгә дип әзерләнгән. (Сандык тартмасыннан чиккән
кулъяулыкка төрелгән йөзек ала.) Бу йөзек – әбиемнән калган истәлек. Мин аны
бик кадерләп саклыйм. Аулак өйгә җыелгач, шушы йөзек белән “йөзек салыш” уйный
торган идек.
Ләйсән. Әбекәйләр,
безгә дәөйрәтегез әле шушы уенны.
Нурия әби. Әйдәгез,
барыгыз да тезелешеп утырыгыз, учларыгызны тотыгыз. Мин сезгә йөзек салам.
Йөзек кемдә икәнне сизсәгез, аңа берәр “җәза” бирәбез. (Йөзек сала) Йөзек
кемдә, сикереп чык.
Уйнаучылар.
Йөзек – Лилиядә. Нишләтәбез Лилияне? Икенче төрккем җавап бирә. Җырлатабыз.
(Лилия бии – бии җырлый)
Лилия.
(йөзек сала, йөзек Гөлнурга чыга). Гөлнурга нинди “җәза” бирик?
Уйнаучылар.
“Биетик!”, “Җырлатыйк!” диешәләр.
Гөлнур.
Рөхсәт итсәгез, мин шигырь сөйләр идем.
Уйнаучылар.
Рөхсәт, рөхсәт.
Бер
күрешү – бер гомер, дип,
Дога кыла ак әбиләр.
Яңа төссмер, мәгънә ала
Борынгы җыр, иске көйләр.
Ак әбиләр бер елмайса,
Үсә кңел офыклары.
Яннарында уйнап йөри
Орчык буе оныклары.
Алар кичен сабыйларга
Мөнәҗәтләр тарихыннан
Пәйгамбәрләр тарихыннан
Гыйбрәтле бер кыйсса сөйли.
Мич янында тып – тын гына
Тыңлап тора киленнәре.
Шулдыр узе – өйгә иман,
Татулыкның иңүләре.
Ходайныңһәр бирмеш көнен
Дога кылып сәламлиләр,
Ил шатлыгы, ил аклыгы –
Ак яулыклы ак эбиләр. (Г. Садә.)
Гөлнур. (йөзекне
Бибинур әбигә сала). Бибинур әбигә нинди “җәза” бирик икән?
Уйнаучылар.
Биетәбез, биетәбез! (Бибинур әби “Әпипә” көенә бии.) (Сандыктан бизәкле көянтә
алалар)
Сания. Әбекәй,
нигә көянтәне дә сандыкта саклыйсың?
Нурия әби. И,
балалар. Бик кадерле бүләк шул ул. Бабагыз, кияү бүләге итеп, ярминкәдән алып
кайткан иде. Килен булып төшкәч, шул көянтә – чиләкләрне алып, чишмәгә су юлы
күрсәтергә алып төштеләр. (Cания көянтәне иңенә куеп карый)
Айгөл. Абау,
Сания апа, сиңа бигрәк тә килешә икән. Яшь килен булып йөреп күрсәт әле
(бизәкле чиләкләрне кәянтәгә элә).
Көянтәңә нурлар кунган,
Иңбашыңа алып сал.
Эчәр суың монда
булсын,
Гомерлеккә бездә
кал. (Егетләр башкаруында татар халык җыры “ Сания апа” яңгырый)
Сания апа суга бара, Сания
апа суга бара,
Яшел чиләген асып. Көянтәсе
алмалы.
Сандугачлар кунып сайрый, Алмалы
көянтәсенә
Көянтәсенә басып. Кунмаган
кош калмады.
(Сания көянтә-чиләк белән лирик бию
башкара. Кул чабалар.)
Бибинур әби. Менә
монысы-тукмак.
Илсур. Анысы
ни эшкә ярый?
Бибинур әби. Өмәләрдә
киндер тукып, шушы тукмаклар белән тукмаклый идек. Эшләп бетергәч, ”тукмак
әйләндереш” уйнап ала идек.
Илсур.
Ничек ул, ничек?
Бибинур әби. Менә
шулай бер егет уртага керә дә әйләндерә. Тукмакның башы кемгә карап туктаса,
шул кеше берәр һөнәрен күрсәтергә тиеш.
Уйнаучылар.
Әйдә, әйләндер, Илсур.(Илсур тукмакны әйләндерә, тукмак Айгөлгә карап туктый) Айгөлгә
чыкты, нишләтәбез? ”Биетәбез”.
Айгөл.Үзем
генә биемим әле. Тагын әйләндерегез, берәр егеткә чыкмасмы, парлап
биербез.(Аннары Нияз белән бииләр.)
Нурия әби
(сандыктан тальян гармун ала) Бусы да бабагыз истәлеге. Сугышка киткәндә: ”Мин
кайтканчы берәүгә дә бирмә, саклап тот”, — дигән иде. Үзе генә әйләнеп
кайта алмады шул. Күрше Гаффар бабагыз белән ярышып уйныйлар иде…
Нияз. Ә
Гаффар бабай кайда? Ул кайттымы соң?
Нурия.
Өйдәдер ул.
Зәмзәмия әби
(тәрәзәдән карап). Әнә ишек алдында йөри икән.
Нияз.Чакырыйк
әле, бәлки уйнап күрсәтер.
Зәмзәмия әби.
Бар әле, кызым, Ак бабаңны чакырып кер(Айнур чакыра)
Айнур. Ак
бабай! Ак бабай! Кер әле монда. (Җитәкләп алып керә)
Гаффар бабай.
Мин нигә кирәк булдым икән? Әссәләмегаләйкем.
Уйнаучылар.
Вәгаләйкемәссәлам.
Айнур.
Ак бабай, безгә шушы кыңгыраулы гармунда берәр көй уйнап күрсәт әле!
Гаффар бабай. Күптән
кулга тотканым юк инде бу гармунны. Шулай да, сез сорагач, тырышып карамый булмас(“Авыл
көе” ,”Җомга” көйләрен уйный. Балалар кул чабалар, мактыйлар.)
Зәмзәмия
әби. Кара әле, Нурия күрше, синең оныгың да
уйный белә бугай бит. Хәзер аны тыңлап карыйк.
Гаффар бабай.
Һай, улым, булдырасың икән. Бабаң исән булса, куаныр иде. Рәхмәт, улым, бабаң
һөнәрен шулай дәвам ит. Гармун телләре тутыкмасын.
Зәмзәмия әби.
Без үзебезнең һөнәрләрне күрсәтеп бетердек бугай. Хәзер сез, балалар, безгә
уйнап- җырлап күрсәтегез инде.
Татар халыкның
“Шома бас” биюе башкарыла.
Көй
дәвам итә. Биючеләр, залга төшеп, кунакларны биергә чакыралар.
Кичә шуның белән
тәмамлана .
Конспект непосредственной образовательной деятельности по приобщению детей старшего дошкольного возраста к традициями башкирского народа
«Секреты бабушкиного сундука»
Возраст воспитанников: 5-6 лет
Вид НОД: интегрированное
Формы организации: индивидуальная, фронтальная
Цель: формировать представления о традиции башкирского народа, обогащать и развивать речь, формировать адекватную самооценку, навыки самоконтроля и позитивных взаимоотношений с педагогами и детьми.
Образовательные задачи:
Расширить представления детей о быте и традициях башкирского народа, приобщать детей к башкирской национальной культуре. Познакомить детей с башкирской женской национальной одеждой, с национальными музыкальными инструментами. Углубить знания детей о декоративно-прикладном искусстве башкир, о растительном и геометрическом орнаменте. Совершенствовать навыки игры на ложках и наперстках под башкирскую народную мелодию.
Развивающие задачи:
Развивать диалогическую речь путем активного участия в беседе, правильно понимать смысл загадок.
Обогащать музыкальные впечатления детей при восприятии народных башкирских мелодий.
В игре закреплять умение быстро перестраиваться в круг, соблюдать заданный темп в беге.
Воспитательные задачи: Воспитывать интерес и уважение к башкирской культуре. Воспитывать доброжелательность, сдержанность, умение слушать собеседника
Интеграция образовательных областей:
«Социально – коммуникативное развитие», «речевое развитие», «художественно – эстетическое развитие», «физическое развитие».
Интеграция детских видов деятельности: игровая, познавательно-исследовательская, двигательная, восприятие художественной литературы
Предварительная работа: чтение художественной литературы, загадывание загадок, наблюдение, беседы.
Планируемый результат: владеет навыком диалогической речи, формирует ответы на наводящие вопросы педагога.
Словарная работа: камзол, елян, кашмау, думбыра, кубыз, курай.
Средства и оборудование: сундук, палас, сулпы, платки к игре «Юрта», баурсак, разрезные картинки к игре «Собери палас», ложки и наперстки по количеству детей для игры в «Оркестр», кубыз.
Ход НОД
Вводная часть:
Приветствие:
-Здравствуйте дорогие гости! Здравствуйте, ребята! Как ваше настроение?
-Очень хорошо! /показывают большой палец вверх/
Мы будем заниматься!
Да-да-да /3 хлопка/
Мы будем все стараться
Также как всегда. /3 щелчка/
-Посмотрите, сколько гостей к вам пришли, давайте поздороваемся с ними
-Гости дорогие, здравствуйте! / прохлоповывают/
-Сегодня у нас с вами необычная встреча
Игра «Клубок».
-Ребята, посмотрите, что это? Клубок. Давайте сделаем из него волшебный круг, нужно поочередно взять клубок в ручки, улыбнуться и назвать своё имя.
-Молодцы ребята, у нас получился круг доброты.
Дети садятся полукругом
Основная часть
-Ребята, посмотрите, что вы видите?
-Это карта нашей республики. Как называется наша республика?
-Откуда родом ты?- меня спросили
И я ответил гордо: Из России.
А если говорить точней- с Урала я,
Там Родина – Башкирия моя.
У наших гор вершины до небес.
И соловьиных песен полон лес,
Богаты недра нефтью, серебром.
Поляны – ягодами, а сердца добром.
У башкирского народа есть такая традиция — хранить все самое лучшее. Дорогие и старинные изделия хранились в сундуке и передавались они детям и внукам из поколения в поколение. И мне от бабушки достался такой сундучок. Там хранится очень много интересного.
Хотите узнать, что там? /достаю палас/
Что это?/палас/. Его соткала моя бабушка из шерстяной пряжи на самодельном ткацком станке. Шерсть сначала прядут, сучат, красят. Палас украшен башкирским орнаментом.
Геометрический орнамент состоит из кругов, точек, ромбов, крестов, звезд.
Растительный орнамент – это ветви, листья, цветы, различные плоды.
Основной цвет орнамента — это фон, Он обычно бывает черным, красным или желтым.
Черный фон паласа – это цвет земли, красный цвет – цвет зари, желтый –солнца.
-Какой фон у нашего паласа? Как вы думаете орнамент на нем растительный или геометрический? Почему?
Давайте мы поиграем с вами в игру: «Собери палас»
Игра « Собери палас» /на столах кружочки трех цветов: красный, желтый, черный/.
-Я вам раздам лоскутки с орнаментом, нужно собрать палас, где желтый кружок собираем палас на желтом фоне, где красный кружок – на красном фоне, где черный кружок – на черном фоне. Все справились ребята молодцы! -Присаживайтесь на свои места и обратите внимание на мой костюм. Что на мне надето?
-Правильно, башкирский национальный костюм.
-Башкирский национальный костюм – это настоящее произведение искусства. Платье у башкирской девушки украшено оборками, атласными лентами.
-А это камзол. Камзол – это короткая безрукавка. Чем он расшит? /монетами/.
-Поверх платья надевали еще длинный кафтан, который называется елян. Наряд дополняет женский головной убор – кашмау, который закрывает голову, а длинная полоса – затылок. Его украшали кораллами, монетами, вышивками.
Сулпы – головное украшение для башкирской девушки, он украшен монетами и бусинами. Одежда башкирки украшена монетами, кораллами, подвесками. Украшения при ходьбе издавали мелодичный звон. Поэтому в народе говорят: «Башкирку прежде услышишь, чем увидишь».
Посмотрите на ряд картинок и назовите, что лишнее?
Игра «Что лишнее?»
/сарафан, башкирское платье, камзол, елян /. Почему, так вы думаете?
/Достает из сундука платок./ Что это? Я предлагаю вам поиграть с этими платками в башкирскую игру «Юрта».
Физкультминутка «Юрта»
Юрта, юрта, круглый дом,
Побывайте в доме том!
(Дети становятся в круг).
Гости явятся едва –
(Подняли руки).
В печку прыгают дрова.
(Наклонились, подкладывают).
Печка жарко топится.
(Прыгают в круг).
Угостить торопится
(Прыжки назад).
Ладушки, ладушки,
(Хлопают в ладоши).
Круглые оладушки!
(Все кружатся)
Ребята, давайте познакомимся и поговорим с вами о башкирских музыкальных инструментах. (Достаем из сундука кубыз).
Кубыз – это небольшой башкирский национальный музыкальный инструмент. Он представляет собой металлическую дугу с язычком посередине. Когда на нем играют — звучит тихая нежная мелодия. Этот инструмент –думбыра . На что он похож? Он имеет грушевидную форму.
— Дети, как называется этот музыкальный инструмент?
(Достаем курай из сундука). Посмотрите на него. Правильно, курай. Ребята, курай — самый древний музыкальный инструмент. По форме он напоминает дудку, делают этот инструмент из стебля растения, который в народе так и называется дудник, а по — башкирски – курай.
А сейчас вы не зевайте, мою загадку отгадайте.
1. Голос птиц, мелодии рассвета
Все передает тростинка эта. (курай)
2. Подношу его к губам — как прекрасен этот звук!
Он и льется, и звенит от прикосновенья рук. (кубыз)
3. Только тронешь — запоет, людям радость принесет.
У нее звенит струна, голосом поет она. (думбыра)
4.Сама не ест, а всех кормит (ложка)
А вот это что? Наперсток.
Пой под музыку, пляши
Ох, наперстки так звонки
Ложки тоже хороши
Мы сыграем от души.
Игра «Оркестр» (ложки, подносы).
Заключительная часть
Играми да сказками сыт не будешь,
Славится наш народ гостеприимством да угощением.
Угощайтесь гости дорогие башкирским блюдом — баурсак.
Республика Башкортостан богата не только разными ископаемыми, но и своими традициями. Наш народ любит свою родину, чтит её традиции. Вот и мы с вами сегодня приобщились к истокам народной культуры, познакомились с традициями и бытом башкирского народа.
Ребята, вы молодцы!
Благодарю вас за ваши умения и старания.
Давайте попрощаемся с гостями.
Дети прощаются с гостями.
Список литературы:
1. Азнабаева, Ф. Г. Ильгам. Ф. Г. Азнабаева – Сибай: Творчество, 1999. – 254
2. Баймурзина, В. И. Становление и развитие башкирской народной педагогики: дис. д-ра пед. наук / В. И. Баймурзина. – Казань, 1998. – 362с.
3. Галиева, Г. Г. Учебно-воспитательная программа для башкирских детских садов. Г. Г. Галиева, З. Г. Нафикова. – Уфа: Китап, 2009. — 200 с.
4. Галяутдинов, И. Г. Башкирские народные детские игры. И. Г. Галяутдинов. – Уфа: Китап, 2002. – 248 с.
5. Гасанова, Р. Х. Этноэтикет в воспитании дошкольников. – Уфа: БИРО, 2003. – 44 с.
6. Сагитова Ш. Х. Башкирские традиции. – Уфа: Китап, 2004. – 76 с.
7. Фазлыева Ф. Н. Урал – родимый край. – Уфа: Китап, 1997. – 200 с.
Әбием сандыгы
Сәхнә өй кебек бизәлгән: тәрәзәләрдә борынгы челтәрләр, тәрәзә араларында кызыл башлы сөлгеләр, чиккән кашагалар, уң якта – карават, аңа челтәрле япма ябылган, чигүле мендәрләр куелган. Сул якта – мич, мич янында җиз комган, чүлмәк тора. Мич башында чабата күренә. Тар сәкеләргә суккан паласлар ябылган. Түрдә — сандык, алдарак – самавар, чәйнек һәм чынаяклар, татар халык ашлары ( өчпочмак, чәкчәк, кош теле, түгәрәк ипи) куелган, борынгы ашъяулык япкан өстәл. Сандык өстендә — каба, йон һәм орчык. Идәнгә сугылган паласлар җәелгән. Карават янында – чаршау, келәм.
Кичәне ачып җибәргәндә, сәхнәгә Сәлбинә чыга.
Сәлбинә. Әбиемнең күңел сандыгы
Нинди серләр саклый икән ул?
Гомер буе җыйган хәзинәме,
Әллә инде күңел бизәгеме,
Нинди серләр саклый икән ул?
Әбиемнең күңел сандыгын
Бер ачасы иде, ачасы…
Әби-бабам белгән йолаларны,
Халкыбызның күңел җәүһәрләрен
Бер ачасы иде, ачасы.
Әбиемнең күңел сандыгы
Кызыктыра инде күптәннән.
Ач, әбием, безгә күңелеңне,
Яшь буынга мирас булып калсын,
Бер хәзинә калсын үткәннән.
(шигырьне укыганнан соң, иптәш кызын чакыра)
Сәлбинә. Илзирә, Илзирә! Бирегә кил әле.
Илзирә. Нигә чакырдың, Сәлбинә?
Сәлбинә. Әбиемә барырга чыккан идем, әйдә минем белән. Син дә әбиемдә кунак булырсың. Бик кунакчыл минем әбием. Әнә аның йорты, ак пәрдәле тәрәзәсе.
Илзирә. Бик шатланып барыр идем.
Сәлбинә. Әйдә, дустым, җырлый-җырлый барыйк әле. Әбием ишетсә, үзе үк каршы алырга чыгар.
(кызлар “Ай.былбылым, вай былбылым” җырын җырлап киләләр).
(Каршыларына Рәшидә әби чыга).
Рәшидә әби. Һай балакайларым! Исән-сау килдегезме? Әйдүк, әйдүк, түрдән узыгыз, алма бөртекләрем, хөрмә җимешләрем.
Сәлбинә. Без таза-сау гына, әбием, ә үзең ни хәлләрдә, авырамыйсыңмы? Менә сиңа кунакка дустымны да алып килдем.
Рәшидә әби. Бик яхшы булган,бик яхшы, кызым.
Илзирә. Исәнмесез, Рәшидә әби?
Рәшидә әби. Аллага шөкер әле. Әйдә, кызым, рәхим ит.
Илзирә. Рәхмәт, әби.
Рәшидә әби. И картлык – шатлык түгел шул. Кунакларны сүз белән генә сыйлап булмас, чәй куярга да онытып торам. Хәзер самаварымны гөрләтеп җибәрим. Ә сез, балакайларым, үз өегездәге кебек булыгыз.
(Әби самаварын алып чыга)
Илзирә. Сәлбинә, кара әле, әбинең өй эче нинди матур!
Сәлбинә. Әйе, әбием үз өендә борынгы әби-бабайлардан калган әйберләрне бик кадерләп саклый.
Илзирә. Шулайдыр шул. Әнә челтер-челтер ак пәрдәле, бизәкле-чәчәкле чаршаулары, чигүле сөлгеләре, ашъяулыклары, сугылган паласлары булмаса, бу өй болай матур булыр иде микән? Түрендә төп хуҗа булып сандык тормаса, нәрсәдер җитешмәгән кебек булыр иде. Әйе, димәк безнең әбиләребез өйне һәрчак матур итеп бизәргә тырышканнар. Бу бизәлешләр өйгә бәйрәм төсе биреп торалар. Әнә бизәкләрне ничек матур итеп төшергәннәр. Бу бизәкләрдә халкыбызның йөрәк хисләре, моңы, сагышы, күңел җылысы.
Рәшидә әби. Һай ничек килешле сөйлисең, кызым. Күңелләрем тулып китте менә. Хәзер самаварым кайнар. Бераз сөйләшеп утырыйк.
Илзирә. Рәшидә әби, өең бигрәк матур чиста инде. Мендәр тышларың ничек матур итеп чигелгән. Әби, аны үзең чиктеңме?
Рәшидә әби. Үзем инде, үзем. Яшь чакта мин бик оста чигүче идем.
Илзирә. Әби, безне дә чигәргә өйрәтерсең әле, ярыймы?
Рәшидә әби. Ярар, кызым, ярар, өйрәтермен.
Илзирә. Рәшидә әби, менә бу чәчәкләп-бизәкләп эшләнгән сандык бик серле күренә, бәлки аны ачып карарбыз, анда нәрсәләр бар икән?
Рәшидә әби. Ничек ачмаска, ачыйк, ашыкмыйча гына карыйк әле андагы гаилә ядкәрләрен. Аларга сокланып, ерак тарихыбызны якынайтыйк, балалар.
(ишек шакыган тавыш ишетелә).
Сәлбинә. Әбекәем, кемдер ишек шакый.
Рәшидә әби. Шулаймы, хәзер карыйм.
(Әби оныгы белән киленен алып керә). Әйдәгез, балакайларым, узыгыз, узыгыз. Сәлбинәләр күптәннән килгәннәр иде.
Гүзәл. Исәнме, әнкәй.
Рәшидә әби. Аллага шөкер, килен. Менә кызлар белән сандыктагы әйберләрне барлап утырабыз.
Гүзәл. Әнкәй, синең яулыкларың бик күп инде.
Рәшидә әби. Күп шул, киленем. Татар хатын-кызларының символы булып ак яулык тора. Ул — чисталык, тынычлык билгесе һәм күңел көзгесе. Безнең татар хатын-кызлырын, әбиләрне ерактан ук танып була. Аларны күргәч, күңел якты хисләр белән тула.
Гүзәл. Әнкәй, әйдә син аны ябынып кара әле. Сиңа ул бик килешер дим.
Илзирә. Чәчләреңә төшкән ак яулыгың
Бик килешә, әби, йөзеңә.
Ак яулыгың төсле ак күңелең
Саф күңелең чагыла күзеңдә.
Рәшидә әби. Балакайларым, менә сезгә яулыклар бүләк итәргә телим, ягез бәйләп җибәрегез әле (рәхмәт әйтәләр) Бәлки, бер биеп тә алырбыз.
(“Шәл бәйләдем” җырына бию: әби җырлый, кызлар бииләр).
Рәшидә әби. Ә ир затына тагын да камилрәк баш киеме – түбәтәй уйлап тапканнар. Түбәтәй чигә һәм тегә белгән кеше алтын куллы оста саналган. Кара бәрхеткә ука яисә сәйлән белән чигелгән түбәтәйләрне бәйрәмнәрдә кешелеккә генә кияләр. Күрегез әле, ничек чибәрләнеп китте….
(Түбәтәй киеп бию)
Гөлназ. Әбием, сандыгыңда тагын ниләр бар?
Рәшидә әби. Сандыгымда минем чигелгән, сугылган сөлгеләрем дә бар.
Илзирә. Әйе, әбиләребез мондый сөлгеләрне бик кадерләп саклыйлар. Элек яшь кызлар үз куллары белән чигеп, сугып сөлгеләр әзерләгәннәр. Сөлгеләрнең матурлыгына карап, яшь кызларның уңганлыгы, пөхтәлеге, булдыклыгы бәяләнгән.
Бу сөлгеләр, эскәтерләр
Тамбур белән чигелгән.
Әллә инде өсләренә
Чын чәчәкләр сибелгән.
Сөртенсәң – сөлге кирәк,
Көрәшсәң – сөлге кирәк.
Батырларга сабантуйда
Бирелгән сөлге – бүләк.
Рәшидә әби. Балалар, бу сөлге – минем әнием истәлеге. Ул аны килен булып төшкәндә әзерләгән булган. Ә хәзер ул – гаиләбез ядкаре.Ягез, сөлге тотып, бер биеп алыйк әле.(чиратлап сөлге белән бию).
Гөлназ. Әбием, мич башында нәрсә ул?
Сәлбинә. Шуны да белмисең, ул – комган була.
И-һи-һи!
Әби битен юмага-а-а-н!
Әби битен юар иде
Комганында суы булмаган.
Илзирә. Комганында суы булыр иде
Кызы суга бармаган.
Гөлназ. Кызы суга барыр иде
Көянтәсе булмаган.
Сәлбинә. Көянтәсе булыр иде,
Әтисе ясамаган.
Илзирә. Әтисе ясар иде,
Агачлары булмаган.
Гөлназ. Агачлары булыр иде,
Лесник агач бирмәгән.
Илзирә. Лесник агач бирер иде,
Акчалары булмаган.
Рәшидә әби. И, шаян да инде сез, кызлар, гел әбиегез белән шаярасыз..
Сәлбинә. И, әбекәй, әбекәй,
Пешер миңа тәмлекәй,
Пешер бераз әлбә дә,
Янына куеп хәлвә дә.
Гөлназ. Әбекәйнең комганы
Кызыл белән чорнаган.
Пич башына менә икән,
Песи битен тырнаган.
Илзирә. Әби мескен, егылып төшкән
Сарымсак түтәленә.
Бер сарымсак шифа булган
Әбинең ютәленә.
Сәлбинә. Әби, әби әбәнәк,
Әби миннән тәбәнәк.
Әбиләргә барган идем,
Әби ята тәгәрәп.
Гөлназ. Әбекәйне торгыздым
Утырдык без бергәләп.
Әби сүзеннән көлеп,
Үзем киттем тәгәрәп.
Илзирә. Тәгәри-тәгәри киткәнмен,
Өйгә кайтып җиткәнмен.
Гөл савытына менеп,
Шуннан егылып төшкәнмен.
Рәшидә әби. Балалар, биредә алъяпкыч та бар бит. Алъяпкычларның төрлесе була иде: аш-су арасында, печән җыйганда, кунакка барганда кия торганы. Алъяпкыч сүзе “алга” сүзеннән алынган. Килен, әйдә, киеп кара әле.Сөбханалла, бигрәк килешә үзеңә.
Гүзәл. Алъяпкычымның бизәге
Әллә кайдан күренә.
Аллы-гәлле чәчәк тәшкән,
Килешәдер үземә.
(Гүзәл бии. “Татар кызлары биюе”).
(Әби сандыктан чиккән кулъяулыкка төрелгән йөзек ала).
Рәшидә әби. Бу йөзек – әбиемнән калган истәлек. Мин аны бик кадерләп саклыйм. Аулак өйгә җыелгач, шушы йөзек белән “йөзек салыш” уйный торган идек.
Сәлбинә. Әбекәй, безгә дә өйрәтегез әле шул уенны.
Рәшидә әби. Әйдәгез, барыгыз да тезелешеп утырыгыз, учларыгызны тотыгыз.Мин сезгә йөзек салам. Йөзек кемдә икәнен сизсәгез, аңа берәр “җәза” бирәбез.(Йөзек сала). Йөзек кемдә, сикереп чык.
Рәшидә әби. Балакайлар, ә минем күлмәгем матурмы? Ә сез беләсезме, ерак әби-бабайларыбыз элек нинди күлмәк кигән? Кунакка йөри торган күлмәкләре бик купшы булган. Алар кигән күлмәкләрнең аеруча ыспай-матурларын хәзер дә киеп булыр иде. Менә шундый күлмәкләрнең берсен мин кидем бүген. Бала итәкле күлмәк тә татар кызларының милли киеме. Итәкләре никадәр күп булса, шулкадәр матуррак санала, кызларның балтырларын чит-ят күзләрдән саклый.
Илзирә. Ак калфаклар, кәләпүшләр
Болары инде таныш.
Ә кем белә – кайдан туган
Татарда читек-кәвеш?
Борын-борын заманда
Болгар иле булган ди.
Безнең борынгы бабайлар
Шушы илдә торган ди.
Ул бабайлар әйбәт күннән
Читекләр теккәннәр ди,
Читек киеп дөнья буйлап
Сәүдә дә иткәннәр ди.
Шушы нәни генә читек
Таныткан ди халыкны.
Хезмәт сөю – бабайларга
Китергән ди байлыкны.
Бизәк төшкән итекләрне
Читекләр дип йөрткәннәр.
Аларны татар кызлары
Бәйрәмнәрдә кигәннәр.
Казанның чигүле читекләре сокландырган, чит илләрдә дә аларга югары бәя биргәннәр. Фигуралап киселгән күн кисәкләреннән орнаментлар читеккә ямь биргән.Әйдә, Рәшидә әби, шул читекне киеп, бер биеп күрсәт әле.
(“Әппипә” көенә әби бии).
Илзирә. Сандык эчендәге хәзинәләрне барладык, ә сандыкның үзе турында берни дә әйтмәдек әле. Сандык – татар хатын-кызларының тормышында зур урын алып торган һәм әле дә булса күп өйләрнең түрендә тора.
Куллары алтын булганда,
Күңеле дә нур сибәр.
Оста ясаган сандыкка
Бирнә җыяр бер чибәр.
Таралыр күрше-күләнгә
Яшь кәләш бүләкләре.
Урын алыр сандыкта
Сабые күлмәкләре.
Челтәрле сандык туй белән
Кияү өенә төшәр.
Кыз чагының төсе булып
Түрендә гомер кичәр.
Рәшидә әби. И, балакайларым, бөтен үткәннәрне астын-өстен китердегез. Ходай сезгә шатлыклы көннәр, озын гомер бирсен.
Кызлар. Ярар, әбекәй, ризыкларыңнан авыз иттек, матур итеп ял иттек, рәхмәт сиңа.
Гүзәл. Исән-сау яшә, һәрвакыт шундый җитез, олы җанлы, киң күңелле булып кал.
Илзирә. Сүзне йомгаклап, шуны әйтәсем килә: әби-бабаларыбызның изге йолаларын онытмыйк, киң күңелле булыйк, бер-беребезне кунакка чакырышыйк, тәмле телебезне, уртак сыебызны жәлләмик. Сезнең барыгызга да изгелек, игелек, иминлек телибез.
Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение “Акбашевская основная общеобразовательная школа”
Сценарий “ Бабушкин сундук”
Заместитель директора
по воспитательной работе
Кильдебаева Самига Самиковна
Акбаш, 2014год.
Тема: Өләсәйем һандығы (хәтирә- иҫтәлек)
Маҡсат: ата- баба аманаты, боронғо ҡоматртҡыларҙы һаҡлаусы өләсәй һандығы тураһында белем биреү, ғоррланыу хисе, ихтибар тәрбиәләү
Йыһазландырыу: матур итеп биҙәлгән һандыҡ, милли кейемдәге ҡурсаҡ, Ҡөрьән китабы, бьоронғо таҫтамал, тиҫбе һ.б.
Дәрес барышы: ( музыка)
- Ойоштороу мәле
Уҡытыусы:
Ауылдашың, дуҫың, танышыңды,
«Иҫәнмеһегеҙ!» — тиеп ҡаршыла.
Ошо һүҙҙән кәйеф күтәрелә,
Ошо һүҙҙән ниәт яҡшыра.
— Иҫәнмеһегеҙ, ҡәҙерле ҡунаҡтар, уҡытыусылар! Һаумыһығыҙ,хәйерле көн,кәйефтәрегеҙ нисек?
— (Уҡыусылар): Ҡояшлы иртә кеүек!
Дәүләт телен, башҡорт телен
Өйрәнергә тиеп килдек.
- Бөгөнгө дәресебеҙҙең темаһын белеү өсөн мин һеҙгә йомаҡтар әйтәм, ә һеҙ яуабын табып ҡарағыҙ.
Мин дәрестән арып ҡайтһам,
Йылмайып ҡаршы ала.
Самауыры- гел өҫтәлдә,
Ашығып ашын һала.
Кем ул?
-Күҙлек кейеп, кис ултырып,
Бәйләй ойоҡ- бейәләй.
Нисә ейән- бөтәһен дә
Һис рәнйетмәй, теүәлләй.
Атайым да, әсәйем дә
Унан кәңәш һорайҙа.
Ғаиләбеҙҙә бөтәһе лә
Ололоҡлап ҡарайҙар.
Кем ул?
-Тимәк, бөгөн беҙ дәрестә кемдәр тураһында һөйләшәсәкбеҙ?
Маҡсат: Өләсәйҙәр һәм ейәнсәрҙәрҙең аралашыуы, өлкән быуындың йәш быуынға халҡыбыҙ йолалары, аҫыл ҡомартҡыларыбыҙ тураһындағы хәтерҙе, оҫталыҡ серҙәрен тапшырыу. Өләсәйҙәр яҙмышы ил яҙмышы менән бер икәнлекте төшөндөрөү, уларға һөйөү һәм ихтирам хисе тәрбиәләү, улар менән ғорурланыу.
- Матур яҙыу минуты. Өләсәйҙәр- тормош йәме, донъя тотҡаһы
Просмотр содержимого документа
«Конспект урока » Бабушкин сундук»»
Развлечение в старшей группе на тему «Бабушкин сундучок»
Разработала: Хисамова ГузельРавилевна,
воспитатель первой квалификационной
категории.
Интеграция образовательных областей:
социально-коммуникативное развитие,
познавательное развитие.
Интегрированные задачи:
Образовательные:
способствовать формированию грамматически
правильной речи, интереса к историческому
прошлому, культуре, традициям народов
Башкортостана; пополнять словарный
запас детей словами:
кумыз, трещетка, кокошник, кашмау.
Развивающие:
способствовать
развитию
эмоции, памяти,
чувства ритма,чувства собственного
достоинства, творческих способностей
детей.
Воспитательные:
воспитывать
патриотические
чувства, интерес к культурному наследию
и традициям своего народа, доброты,
чувства товарищества, уважительного
отношения к старшим.
Предварительная работа:разучивание
стихотворения «Туған тел»
Ғ.Туҡай, песни«Ҡумыҙ»
(слова Р.Ураксина, музыка А.Зиннурова),
пословиц о родном языке, башкирских
народных игр «Юрта», «Колечко». Экскурсия
в историко-краеведческий музей.
Используемый материал: музейные
экспонаты (платки, сундук, кочерга,
полотенца и другие), музыкальные
инструменты — кумыз, трещетка, ложки,
бубен и другие.
Ход развлечения
1-ребенок
Һаумыһығыҙ, балалар!
Һаумыһығыҙ, ҡунаҡтар!
Баҡсабыҙҙа ҙур байрам,
Сәскәләй матур балалар,
Барыһы ҡала хайран.
2-ребенок
Здравствуйте, дети! Здравствуйте, гости!
Сегодня праздник у нас,
Много-много гостей,
Все приветствуют вас!
1-Ведущий
-Балаҡайҙарым,
һаумыһығыҙ!
Һаумыһығыҙ,
ҡәҙерле ҡунаҡтар!
Бына
һеҙ ҙә килеп еткәнһегеҙ.
Беҙҙең
балаларҙың шау тормошон
Күреп
китәйек ,тигәнһегеҙ!
-Балалар,
әйҙәгеҙ, ҡунаҡтар менән йылмайып
күрешәйек!
Балалар.
—
Һаумыһығыҙ, ҡунаҡтар!
—
Нисек килеп еттегеҙ, беҙҙең Хәйбулла
еренә?
3
девочка: Сегодня
у нас радостный день — «Праздник
дружбы». Праздник – это танцы, шутки,
игры.
3
мальчик: Это-
нарядные ребята, музыка, стихи, песни
и, конечно же, гости.
4
девочка: Дружба
– это самое важное, что есть на свете!
4
мальчик: Друг
– это тот, которому я могу доверить даже
самое дорогое!
Төрлө
костюмдар кейеп,
Йөрөйбеҙ
йырлап, бейеп.
Был
байрамды атаныҡ
“Дуҫлыҡ
байрамы”, тиеп .
Беҙ
– башҡорттар!
Ошо исем менән
Ерҙә
йәшәү — үҙе
ҙур
бәхет.
Йәшәйбеҙ
беҙ
был ерҙә,
Бар
халыҡтар менән берләшеп.
1-Ведущий (бабушка Наза)
Хөрмәтле ҡунаҡтар, беҙҙең байрамға
рәхим итегеҙ!
2-Ведущий (бабушка
Нюра)Уважаемые гости,
приглашаем Вас на наш праздник!
2-Ведущий
(бабушка
Нюра) (Представление
разыгрывается на фонеэкспозиций,
имитирующих избу и юрту). В нашем убранстве
имеются интересные предметы, старинные
вещи. Среди них есть вот этот красивый
бабушкин сундук. Бабушкин сундук хранит
искусные изделия.Славились они давно
у народа моего.
-Что
же они хранили там?
—
Кто расскажет?
-Свои
драгоценности, одежду, памятные вещи.
1-Ведущий
(бабушка
Наза)
—
Һандыҡ
башҡорттарҙа
ла өйҙөң
йыһазы булып һаналған.
-Матурмы?
-Эйе.
-Матур
итеп биҙәктәр һалып эшләнгән ул.
Тирмәләге
һандығымдың
Өҫтөндә
ҡорған – юрған.
Өләсәйем
һандығы ул,
Эсе
серҙәргә тулған.
-Өйөгөҙҙә
ошондай һандыҡтар бармы ?
-Юҡ.
-Сөнки
бындай һандыҡтар хәҙер бик һирәк
осрай.
2-Ведущий
(бабушка Нюра)Ребята!
А сегодняшний
наш
сундучок
не простой, а волшебный. Поэтому
просто так сундук не откроется. Чтобы
открылся сундучок, нужно сказать
волшебные слова:
«Сундучок,
сундучок, приоткрой-ка свой бочок!»
«Эй,һандыҡ,
серле һандыҡ, күрһәт әле байлығыңды!”
Воспитатель
предлагает повторить волшебные слова
(индивидуальные
и хоровые повторения). Сундучок
открывается, а наверху лежит красивый
конверт с заданием.
2-Ведущий
(бабушка Нюра) Присядемдетвора,
хочу вам
загадатьзагадки. (Отгадывание
загадок)
Стоит
в горнице
красавица
Зимой
теплей, летом холодней.(печь)
Ҡағылдым,һуғылдым,
Түргә
килеп һуҙылдым.(балаҫ)
Висит, болтается, всяк за
него хватается.(полотенце)
Өйрәге
–йылғала,
Ҡойроғо
–ҡоймала.(сүмес)
Привяжешь
– пойдут, отвяжешь – останутся.(лапти)
-Әйҙәгеҙ,
һандыҡты асып ҡарайыҡ әле.(Тылсымлы
көй)
—Ҡарағыҙ
әле, нимә ул?
—
Яулыҡтар, бик матур яулыҡтар!(һәр
бер яулыҡты айырым алып күрһәтә).
-Ҡарағыҙ
әле, балалар, яулыҡтарҙа төрлө биҙәктәр.
-Был
биҙәктәр нимәне аңлата?
(ҡусҡар,мөгөҙ,тулҡын)
-Яулыҡтар
менән ниндәй башҡорт халыҡ уйындарын
беләһегеҙ?
“Тирмә”
уйыны
-Әйҙәгеҙ,
уйнап алайыҡ.
Беҙ
күңелле шат балалар,
Уйнайбыҙ
ҙа бейейбеҙ.
Ҙур
түңәрәккә йыйылып,
Матур
тирмә яһайбыҙ.
Ҡушымта:
Лә,лә,лә.
2-Ведущий (бабушка Нюра)
В старину платки не только носили как
головной убор, одежду, но и использовали
как украшение, а также использовали в
игре.
А
мы знаем стихи (дети
читают стихи)
На
посадском платке –
Россыпь
разных цветов,
Эту
русскую сказку
Каждый
видеть здесь рад.
Это
сказка с названьем
Павлов Посад.
***
Словно счастья букеты
На посадском платке.
Их теплей и роднее
Не найти нам нигде!
Танцевальная группа детского
сада исполняет «Танец с платками»
1-Ведущий (бабушка Наза) Балалар,беҙҙең районда төрлө милләт
кешеләре татыуһәм дуҫ йәшәй.
-Ә ниндәй милләт кешеләре
йәшәй?
-Башҡорттар,
рустар,татарҙар,украиндар,сыуаштар
һәм башҡалар.
Ребенок:
Сегодня
я в садик пришласо своей куклой Айгуль,
она внарядном татарском платье. И я
подарю вам татарский танец.
1-Ведущий
(бабушка
Наза) Был
серле һандыҡта матур биҙәүестәр ҙә бар,
күрһәтәйем әле балаларға (йөҙөк алып
курһәтә). Был йөҙөк зиннәтле таштан
эшләнгән, өләсәйемдән ҡалған мираҫ,
ҡәҙерләп кенә һаҡлайым.Беҙ бала саҡта
яратып уйнаған “ Күмер йөҙөк” уйынын
уйнап алайыҡ.
-Тәүҙә
һанашмаҡ әйтешеп алайыҡ.
Ребенок
Бер
бабай юлға сыҡҡан,
Тәгәрмәсе
боҙолған.
Уны
йүнәтер өсөн
Нисә
сөй кәрәк булған?
(бер
балаға наказ — шиғыр һөйләү)
Ребенок
Эй
туған тел, эй матур тел,
Атам,
әсәмдең теле.
Донъяла
күп нәмә белдем
Һин
туған тел арҡылы.
(икенсе
балаға наказ- тел тураһында мәҡәл)
Ребенок
Теле
барҙың-иле бар,
Иле
барҙың- көнө бар.
Ребенок
Әсәм
теле – сәсән теле.
2-Ведущий (бабушка Нюра) В
нашем сундуке очень много старинных
украшений и с одним из них
хочу вас познакомить.
-Это — женский головной убор
кокошник.
-Чем украшен кокошник?
-Бисером,узором.
-Узор по -другому называют
орнаментом.
—У каждого
народа есть свой орнамент, которыми
украшаются одежда,посуда, обувь(сапоги),ковры
и другая домашняя утварь. На что похож
этот орнамент?
-На растения.
-Да,потому что русский
народ занимался земледелием,выращивал огород,хлеб.И это отразили
на своих одеждах.
1-Ведущий
Минең һандығымда ла матур
баш кейеме бар.
Килсе яныма, балам,
(һандыҡтан ҡашмау алып күрһәтә)
Бына был ҡашмау була —
Мәрйенле баш кейеме.
-Был биҙәктәр нимәгә оҡшаған?
-Башҡорттар элек — электән
малсылыҡ менән шөғөлләнгән, шуға күрә
кейемдәрендә мөгөҙгә оҡшаш биҙәк
сағылыш тапҡан.
2-Ведущий(бабушка Нюра)Ребята,
давайте поиграем в игру “Собери по
частям орнамент и назови” (детям
предлагается орнаменты башкирского,русского,
татарского народов)
1-Ведущий(бабушка
Наза) Балалар,һандыҡ
төбөндә нимәлер ята….(күрһәтер алдынан
бер йомаҡ әйтәм)
Үҙе бәләкәй генә.
Үҙе усыма һыя,
Үҙе көй сығара.(ҡумыҙ)
(Ҡумыҙ сиртеп күрһәтә, балалар
ҡулдары менән имитациялайҙар һәм «Ҡумыҙ»
йырын башҡаралар Р.Ураксина һүҙҙәре,
Ә.Зиннурова көйө)
2-
Ведущий Я
тоже приготовила вам сюрприз: у меня
в сундуке хранится старинный инструмент
(трещетка)
1-я
девочка
Пришли
сюда мы скуку разогнать,
Пришли
повеселиться, поиграть!
2-я
девочка
Со
всеми вместе песенки попеть,
На
разные забавы посмотреть!
Дети
исполняют «Калинку»
(импровизируют
шумовой оркестр)
Соседние файлы в предмете [НЕСОРТИРОВАННОЕ]
- #
- #
- #
- #
- #
- #
- #
- #
- #
- #
- #
Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение Кромского района Орловской области
«Короськовская средняя общеобразовательная школа»
Фольклорный коллектив
Короськовской средней
общеобразовательной школы Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение Кромского района Орловской области
«Короськовская средняя общеобразовательная школа»
«Любовь к родному краю, знание его истории – основа,
на которой только и может осуществляться рост
духовной культуры всего общества»
Д.С.Лихач
ёв
В современном обществе остро ощущается возрождение интереса к
истории русского народа, к его культуре, традициям, обычаям, быту. И это не
только дань моде! Люди, уставшие от постоянных стрессов, сумасшедшего
темпа работы, подсознательно тянутся к природе, размеренной жизни
предков, их житейской мудрости, опыту и спокойствию.
«Бабушкин сундук» – литературный сценарий по сохранению и передаче
национальных традиций подрастающему поколению с самого раннего
возраста. Он дает возможность погружению детей в культуру и традиции
своего народа, наших далеких предков. Бабушкин сундук – это кладезь
старинных и ценных вещей.
«Не зная традиций своего народа невозможно продвигаться вперед и
добиваться какихлибо результатов, наши дети должны знать культуру своего
народа, его язык и традиции».
Бабушкин сундук – это предмет, который связывает нас с прошлым, с
молодостью наших мам и пап, бабушек и дедушек. Он пришел в нашу жизнь из
вчерашнего дня, это и есть своеобразная связующая нить между поколениями.
В современном мире многие считают, что традиции, обряды, предметы
быта, пришедшие к нам из прошлого, сегодня уже не нужны. И жители
больших городов с легкостью забывают о своем прошлом, об истории своего
народа. А традиции должны сохранятся.
Для чего же сундук был нужен нашим предкам? Что в нем хранилось?
Чтобы ответить на эти вопросы, мы обратилась к различным
источникам энциклопедиям, книгам, Интернету. Из разных источников мы
узнали, что термин сундук (сандук) имеет арабское происхождение и
появляется в русских письменных источниках только с XVI века. Позднее он
начинает объединять в себе такие понятия, как укладка, ящик, емкость
определенной конструкции для хранения одежды и бытовых предметов.
Изготавливались они из плоских, плотно прибитых друг к другу плашек.
Для них использовались различные породы дерева: сосна, ель, кедр, дуб, липа,
осина. Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение Кромского района Орловской области
«Короськовская средняя общеобразовательная школа»
К нам сундук, вместе с названием, пришел с Востока. Известно, что
все восточные народы – египтяне, арабы, персы, ассирийцы и многие другие
даже в поздние века вместо шкафов пользовались сундуками.
В России сундук оставался самой главной мебелью вплоть до XIX века.
Сундуки были очень распространены и получили в народе разные
названия. Их именовали ларцами и коробами, шкатулками и укладками,
скрынями и ковчежцами. Видов сундуков огромное множество. Они
изготавливались различных габаритов, цветов, с применением различных
пород дерева (дуба, ясеня).
Чем пахнет бабушкин сундук?
Наступила пора заглянуть в бабушкин сундук, посмотреть, что же
спрятано и сохранено в нем……
Таким образом,
сундук являлся предметом
многофункциональным, в нем хранились – одежда, посуда, украшения,
рукоделие, книги, куклы, картины, фотографии.
бабушкин
данного сценария: Дать детям начальные
представления об искусстве и традициях русского народа, показать
красоту русского народного костюма, привить интерес к русской
крестьянской культуре.
1. Познакомить детей с историей русского костюма, русского платка.
2.
Способствовать формированию речевой деятельности за счет
использования детьми выразительных средств языка, образов произведений
устного народного творчества.
3. Приобщать детей к русской народной культуре посредством устного
народного творчества.
4. Развивать у детей ловкость, гибкость, быстроту движений.
5. Развивать чувство ритма, умение передавать через движение характер
музыки, ее эмоционально – образное содержание.
6. Вызвать у детей чувство радости. Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение Кромского района Орловской области
«Короськовская средняя общеобразовательная школа»
Руководитель:
Шабанова Елена
Владимировна
Действующие лица и исполнители:
Ведущий: Балашова Кристина
Баба Катя: Егорова Татьяна
Внучка: Миронова Анастасия
Девушки: Борисенко Мария, Егорова Анна, Сафонова
Ольга, Сафонова Светлана, Соколова Анна
Парни: Ануфриев Евгений, Грузинцев Дмитрий,
Захаров Максим, Маликов Артур, Стёпкин Сергей
РЕКВИЗИТ:
Рисунок задней стенки избы;
Сундук;
Стол;
Скамейки;
1.
2.
3.
4.
5. Прялки;
6.
Русские народные костюмы:
Сарафаны;
Мужские рубашки;
Соломенная кукла;
Самовар;
7. Платки;
8.
9.
10. Кухонная утварь;
11. Скатерть;
12. Домотканая дорожка; Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение Кромского района Орловской области
«Короськовская средняя общеобразовательная школа»
13. Гармошка;
14. Музыкальное сопровождение.
На заднике сцены нарисована русская изба. В красном углу — божница:
иконы, лампадка под ними, яркий рушник. Ближе к заднику, по обе
стороны от окна, лавки, а под самым окном большой сундук, на нем висит
замок. Сундук покрыт домотканой дорожкой. Чуть в стороне стол,
крепко сколоченный из широких досок; на столе самовар с поддоном, на
самоваре заварничек. В углу прялка. Выходит девочка, читает
стихотворение.
Бабушкин сундук
В уголке за дверью бабушкин сундук.
Крышку приоткроешь, перехватит дух.
Защекочет в горле запах нафталина
И необъяснимый от вещей старинных.
Както я решила перебрать старьё,
Может чтото ценное? Нет, одно рваньё…
В свёрточке газетном рыжая лиса,
Вяло лапки свесились, бусинки глаза,
Ротик приоткрытый с зубками кривыми,
Грела чьито плечи гордо в выходные.
Скатерти льняные, по краям мережка,
От храненья долгого дырки да прорешки.
Мулине цветными вышитые шторы.
Кто же так с любовью подбирал узоры?
Гладью лепесточки, стебельки цепочкой
И ажурной вязью мелкие цветочки.
Вот китайский веер, хрупкие пластинки,
Гдето ещё целые, гдето половинки.
Весь рисунок выцвел, лишь снежок по краю,
Кажется, раскроешь и в руках растает.
А на дне газеты, пачки с нафталином.
Выступили слёзы, сердце защемило:
Кто теперь расскажет, для чего хранили
И какие чувства к тем вещам таили…
За прялкой баба Катя тихо напевает песню «Летят утки».
Летят утки, летят утки
И два гуся. Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение Кромского района Орловской области
«Короськовская средняя общеобразовательная школа»
Ох, кого люблю, кого люблю,
Не дождуся.
Мил уехал, мил уехал,
Меня бросил.
Ох, мил уехал, мил уехал,
Слезы льются…
Вспомни, милый, вспомни,
милый,
Наши встречи.
Ох, вспомни, милый,
вспомни милый,
Наши встречи.
Прийди, милый, прийди,
милый,
Стукни в стену.
Ох, а я выйду, а я выйду,
Тебя встрену.
Ведущая. От того, как относимся мы к родной старине, зависит, быть или
не быть отечественной культуре. Многое мы забыли, растеряли… Давайте
собирать по крохам то, что уцелело. И как пригодится нам для этого старый
бабушкин сундук! Сколько интересного может рассказать его содержимое.
Ведь сундук — это не только скопленное добро, это — целая жизнь!
Слышен стук в окошко, пришли девчата.
1 девушка: Баба Катя, здравствуйте!
БАБА КАТЯ. Здравствуйте, коль не шутите. Зачем пожаловали, девоньки?
2 девушка: На огонек зашли, можно?
БАБА КАТЯ. Заходите, места не жалко.
3 девушка: Спасибо, баба Катя!
БАБА КАТЯ. Проходите, проходите, красавицы мои ненаглядные. Самовар
готов, чайком угощайтесь, пироги мои попробуйте. Напекла, а естьто неко
му.
4 девушка: Зачем много печешь, баба Катя?
БАБА КАТЯ. По привычке, девоньки! По привычке. Раньшето семьи
большие были, вот и пекли много.
5 девушка: Баба Катя, какой у вас сундук старый, большой, пузатый. Да под
замком! Видно много в нем добра.
БАБА КАТЯ. Старый, говоришь, сундук… Верно, старый, ему уж больше ста
лет…
ДЕВУШКИ. Ох, ты! Ну и ну!
БАБА КАТЯ. Вот вам и «ох, ты!» Это теперь у вас комоды, да серванты, да
шкафы. Правду сказать, комодыто и в старину водились, но только не у нас, а
больше у богатых. А у тех, кто победнее, сундуки были. Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение Кромского района Орловской области
«Короськовская средняя общеобразовательная школа»
1 девушка: А что в них прятали?
БАБА КАТЯ. Хотите покажу, что я в сундуке храню?
2 девушка: Покажи, бабуленька!
Баба Катя подходит к сундуку, достает из кармана передника ключ,
открывает замок и, перекрестившись на образа, открывает крышку
сундука.
БАБА КАТЯ. Не напирайте, девоньки, все покажу, про все расскажу. Только
плату с вас за это возьму…
3 девушка: А чем платить за поглядки?
БАБА КАТЯ. Плата пустяшная. Кто споет, кто спляшет, кто отгадает, про
что спрошу, — вот и вся плата. (Достает из сундука узелок).
4 девушка: Ой, девочки! Поглядите, какая смешная кукла!
БАБА КАТЯ. Смешная, говоришь? АН, нет. Это моя любимая Маша, мне ее
моя бабушка сладила. Сладила сама, из обыкновенной соломы, а платье шили
мы вместе с ней. Лапотки сплел дедушка…
БАБА КАТЯ. Заговорила я вас. Садитесь, девоньки, чай пить будем.
Все садятся за стол чаевничать. Раздается стук в окошко, слышит
звуки гармони.
БАБА КАТЯ. Ой, гармошка! Знать, пришли ребятапострелята.
5 девушка: Хороши пострелята! Оба усаты, один петь мастак, другой
гармонист, что надо.
1 девушка: Пустим, что ли, баба Катя?
БАБА КАТЯ. Озорничать не станут?
РЕБЯТА (в окно). Не, не будем!
БАБА КАТЯ. Заходите, только выкуп заплатите.
1 парень: А выкуп каков?
2 парень: Это мы можем, сколько хочешь напоем, напляшем, да тут девки
наши… С ними будет веселей!
3 парень: Баба Катя, а что сундукто твой открыт, ревизию делаешь?
БАБА КАТЯ. Она самая, сынок, ревизия. Девчата попросили показать, что в
сундуках хранили…
2 девушка: Баба Катя, а что здесь в узелке лежит?
БАБА КАТЯ. Это смертный мой узелок.
4 парень: Это кто тебе, баба Катя, разрешил таким делом запасаться?
БАБА КАТЯ. Не я первая, не я последняя. Испокон веков есть на Руси такой
обычай: смертный узел готовить самой. А мужики в старину гробы заранее
делали сами себе. Домовиной звали, последний дом готовил себе сам хозяин.
Вот такто, детки!
3 ДЕВУШКА. Баба Катя, а чье это было платье?
4 ДЕВУШКА. И фата… (вешают на заднюю стену и рассматривают).
БАБА КАТЯ. Ишь вы, сорокибелобоки. Мое это подвенечное платье и фата
моя. Платье муж покупал перед свадьбой, а фату — свекровь. Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение Кромского района Орловской области
«Короськовская средняя общеобразовательная школа»
5 ДЕВУШКА. Красота! Кружевато какие, теперь таких нет.
БАБА КАТЯ. Это уж точно, да бесприданницей и звали. Беда, ежели к
богатым попадет, да пятой или шестой невесткой — заклюют. Раньшето жили
единой семьей: есть шесть сынов, вот и шесть жен приведут в дом. С одной
стороны, вместе легче — семья крепче. С другой — бесприданнице там не
мед — горьки слезы часто льет.
ПЕРВЫЙ ПАРЕНЬ: Опять за свое, все о грустном да невеселом…
ПЕРВАЯ ДЕВУШКА. Баба Катя, а веселитьсято умели, праздники
праздновали?
БАБА КАТЯ. Все было… И песни пели, и частушки, и загадки загадывали. А
из сундуков доставали праздничные наряды. (Достаёт одежду, раздаёт
девушкам. Девушки наряжаются в народные костюмы)
ВЕДУЩИЙ: В Кромском уезде, как и во всей Орловской губернии, в одежде
преобладал красный цвет. Если юбка была красного цвета, то блузка белая,
украшенная вышивкой. Сарафаны называли «шугай» или «полушугай». В кон.
XIX — нач. XX вв. появились сарафаны «московские» (прямого покроя).
Были они, как правило, из набивного ситца, кумача, пестряди. Носили их
преимущественно молодые женщины и девушки по праздникам.
ВТОРОЙ ПАРЕНЬ: А нас в сундуке лежит старая шинель и три креста. Прадед
кавалер был Георгиевский,
БАБА КАТЯ. А от мужа моего Ивана Степановича два ордена Красной
Звезды остались, медаль «За отвагу». Да вот одежда его. Берегу как память о
нем.
ВЕДУЩИЙ: Комплект мужской будничной одежды Крестьянина Кромского
уезда состоял из рубахикосоворотки с разрезом по левой стороне груди и
штанов (портов). В зимнее время поверх холщовых штанов надевали штаны из
домашней шерстяной ткани или онучного сукна. Рубахи носили навыпуск и
подпоясывали узким пояском, к которому, по мере надобности, прикрепляли
гребень, дорожный нож или другие мелкие предметы.
Одна из девушек выхватывает из сундука платок.
1: На небе солнце!
На платке солнце!
2: На небе месяц!
На платке месяц!
ВЕДУЩИЙ: Издавна Россия славилась своими платками. Красивый, яркий
платок носила и царица, и крестьянка. Он хранил тепло, дарил здоровье и
хорошее настроение.
3. Ой, а можно я прикину.
4. А я?
БАБА КАТЯ: Девочки, а зачем вам нужен платок?
ПЕРВАЯ ДЕВУШКА : Ясное дело, чтоб ребят завлекать.
Парный танец «Кадриль» Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение Кромского района Орловской области
«Короськовская средняя общеобразовательная школа»
ГАРМОНИСТ. Баба Катя, а гармоньто цела Ивана Степановича?
БАБА КАТЯ. Цела, сынок, цела… Достанька сам ее, вот тут она
(гармонист достает гармонь). Ох, и поиграла она, сердешная, на своем веку!
Этой гармони, почитай лет сто. Моему покойному мужу её одарил его отец —
свекор мой. Когда Иван на войну уходил, последний раз на ней на вокзале
«Прощание славянки» играл. Вой стоит: бабы плачут, дети им помогают, ктото
речь говорит, а мойто душу «Славянкой» рвет. А я стою, как каменная, хоть бы
слезу проронила…
ГАРМОНИСТ.
Развернись, гармонь, пошире,
Расступися, хоровод,
Полновластная хозяйка —
Песня русская идет!
Гости запевают частушки. Баба Катя подхватывает.
1.Мы частушки запоем,
Запоем мы громко.
Затыкайте ваши уши,
Лопнут перепонки.
2. У березки, у осинки
Тоненькие веточки.
А мы бойкие девчонки,
Все мы как конфеточки.
3. Вы, подружки дорогие,
В стороне не стойте,
А частушки про платки
Веселее пойте.
4. На платочке у меня
Розы распускаются.
Не могу стоять на месте,
Пчёлы все слетаются.
5. Я платочком помашу,
Покружусь немножко,
Пусть посмотрит на меня
Озорник Серёжка.
Вместе: Мы девчата боевые,
Не видали вы таких.
А платки на нас какие
В ярких красках расписных!
БАБА КАТЯ. Ну вот, и наслушалась, и напелась… Словно в девках побывала.
Аж на душе легче стало.
ПЕРВАЯ ДЕВУШКА: В старину все делали своими руками. Ремесла
кормили,
обували.
одевали
и Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение Кромского района Орловской области
«Короськовская средняя общеобразовательная школа»
тянет,
а
плеч не
ВТОРАЯ ДЕВУШКА: Недаром русская пословица гласит: «Ремесло не
коромысло
само прокормит».
ВЕДУЩИЙ:Сущую правду говорите! С десяти лет пряли, в двенадцать за
станок садились, вязать ещё раньше начинали. Денег не было, в магазин не
ходили, сами себя одевали и обували». Ручное прядение известно давно. Оно
было распространено среди всех народов земного шара, за исключением
крайнего севера, где носили меховые одежды.
Песня «Прялица»
(Девушки садятся, баба Катя и внучка, прядут, вышивают, вяжут,
поют)
Уж ты прялица, кокорица моя
Пойду вынесу на улицу тебя
Буду прясти попрядывати
По беседушкам похаживати
Я стояла на угорочке
Сарафан с косой оборочкой
Сарафанчик раздувается
Ко мне милый приближается
Я заметила заметочку:
На милом рубашка в клеточку.
Я заметила вторую на бегу,
Мойот миленький не курит табаку,
Мойот миленький не пьет винцо,
Часто ходит на мое крыльцо.
Из колодца воду черпала
Уронила в воду зеркало
Уронила не разбилося
Полюбила не ошиблася
Уж ты прялица, кокорица моя
Пойду вынесу на улицу тебя
Буду прясти попрядывати
По беседушкам похаживати
БАБА КАТЯ. Ну, вот и меня развеселили, и себя потешили, и о старинных
ремёслах, да одежде поговорили. Спасибо вам. Приходите еще. А сундук —
дело наживное. Только, скажу я вам, не в добре, что в нем спрятано, дело.
Копите, милые, сундуки добра души вашей, копите любовь к земле, на
которой живете, пуще глаза берегите любовь свою к матери, отцу, жениху, Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение Кромского района Орловской области
«Короськовская средняя общеобразовательная школа»
невесте. Если будет в семье лад, будет в ней и клад. Дом любовью богат и
детьми, трудом и песнями счастье копится и полнится.
Разработка конспекта открытого мероприятия по приобщению детей старшего дошкольного возраста к традициями башкирского народа «Секреты бабушкиного сундука»
Автор: Бешкарева Лариса Рифовна
Организация: МДОБУ д/с »Айгуль»
Населенный пункт: Республика Башкортостан, Хайбуллинский район, с.Степной
Программное содержание:
Актуальность: Актуальность приобщения детей с народными традициями обусловлена требованиями ФГОС к результатам обучения и воспитания детей, которые предполагают формирование у них ценностно-смысловой ориентации и развития жизненной компетенции. В процессе творческой деятельности, основанной на изучении традиций башкирского народа у детей совершенствуются познавательные процессы, обогащаются представления об окружающем мире, развивается наблюдательность и произвольное внимание, обогащается и развивается речь, формируется адекватная самооценка, навыки самоконтроля и позитивных взаимоотношений с педагогами и детьми.
Образовательные задачи:
- представления детей о быте и традициях башкирского народа, приобщать детей к башкирской национальной культуре. Познакомить детей с башкирской женской национальной одеждой, с национальными музыкальными инструментами. Углубить знания детей о декоративно-прикладном искусстве башкир, о растительном и геометрическом орнаменте. Совершенствовать навыки игры на ложках и наперстках под башкирскую народную мелодию.
Развивающие задачи:
- диалогическую речь путем активного участия в беседе, правильно понимать смысл загадок.
- музыкальные впечатления детей при восприятии народных башкирских мелодий.
- игре закреплять умение быстро перестраиваться в круг, соблюдать заданный темп в беге. оспитательные задачи: оспитывать интерес и уважение к башкирской культуре. Воспитывать доброжелательность, сдержанность, умение слушать собеседника
Интеграция образовательных областей:
Социально – коммуникативное развитие, речевое развитие, художественно – эстетическое развитие, физическое развитие.
Словарная работа: камзол, елян, кашмау, думбыра, кубыз, курай
Материалы: сундук, палас, сулпы, платки к игре «Юрта», баурсак, мультимедийная презентация, разрезные картинки к игре «Собери палас», ложки и наперстки по количеству детей для игры в «Оркестр», кубыз.
Организационный момент:
Приветствие: (Слайд4).
Здравствуйте дорогие гости! Здравствуйте, ребята! Как ваше настроение?
Очень хорошо! /показывают большой палец вверх/
Мы будем заниматься!
Да-да-да /3 хлопка/
Мы будем все стараться
Также как всегда. /3 щелчка/
Посмотрите, сколько гостей к вам пришли, давайте поздороваемся с ними
Гости дорогие, здравствуйте! / прохлоповывают/
Сегодня у нас с вами необычная встреча
Игра «Клубок».
Ребята, посмотрите, что это? Клубок. Давайте сделаем из него волшебный круг, нужно поочередно взять клубок в ручки, улыбнуться и назвать своё имя. Молодцы ребята, у нас получился круг доброты.
Дети садятся полукругом
2.Введение в тему (Слайд 5).
Ребята, посмотрите на экран. Что вы видите?
Это карта нашей республики. Как называется наша республика?
Откуда родом ты?- меня спросили
И я ответил гордо: Из России.
А если говорить точней- с Урала я, (Слайд 6).
Там Родина – Башкирия моя. (Слайд 7).
У наших гор вершины до небес. (Слайд 8).
И соловьиных песен полон лес,
Богаты недра нефтью, серебром. (Слайд 9).
Поляны – ягодами, а сердца добром.
3. Изучение нового:
У башкирского народа есть такая традиция — хранить все самое лучшее. Дорогие и старинные изделия хранились в сундуке и передавались они детям и внукам из поколения в поколение. И мне от бабушки достался такой сундучок. Там хранится очень много интересного. Хотите узнать, что там?
/достает палас/ (Слайд 10).
Что это?/палас/. Его соткала моя бабушка из шерстяной пряжи на самодельном ткацком станке. Шерсть сначала прядут, сучат, красят. Палас украшен башкирским орнаментом.
Геометрический орнамент состоит из кругов, точек, ромбов, крестов, звезд. (Слайд 11).
Растительный орнамент – это ветви, листья, цветы , различные плоды.
(Слайд 12).
Основной цвет орнамента — это фон, Он обычно бывает черным, красным или желтым. (Слайд 13).
Черный фон паласа – это цвет земли, (Слайд 14); красный цвет– цвет зари, (Слайд 15) желтый –солнца (Слайд 16).
Какой фон у нашего паласа? (Слайд 17). Как вы думаете орнамент на нем растительный или геометричекий? Почему?
Давайте мы поиграем с вами в игру: «Собери палас»
Игра « Собери палас» /на столах кружочки трех цветов: красный, желтый, черный/.
Я вам раздам лоскутки с орнаментом, нужно собрать палас, где желтый кружок собираем палас на желтом фоне, где красный кружок – на красном фоне, где черный кружок – на черном фоне. Все справились ребята молодцы! Присаживайтесь на свои места и обратите внимание на мой костюм. Что на мне надето?
Правильно, башкирский национальный костюм.(Слайд 18).
- национальный костюм – это настоящее произведение искусства. Платье у башкирской девушки украшено оборками, атласными лентами. (Слайд 19). А это камзол. Камзол – это короткая безрукавка. Чем он расшит? /монетами/.
Поверх платья надевали еще длинный кафтан, который называется елян. Наряд дополняет женский головной убор – кашмау, который закрывает голову. а длинная полоса – затылок. Его украшали кораллами, монетами, вышивками.
Сулпы – головное украшение для башкирской девушки, он украшен монетами и бусинами. (Слайд 20). Одежда башкирки украшена монетами, кораллами, подвесками. Украшения при ходьбе издавали мелодичный звон. Поэтому в народе говорят: «Башкирку прежде услышишь, чем увидишь».
Посмотрите на ряд картинок и назовите, что лишнее? (Слайд 21)
Игра «Что лишнее?»
/сарафан, башкирское платье, камзол, елян /.Почему, так вы думаете?
/Достает из сундука платок./ Что это? Я предлагаю вам поиграть с этими платками в башкирскую игру «Юрта» (Слайд 22).
Физминутка «Юрта»
Юрта, юрта, круглый дом,
Побывайте в доме том!
(Дети становятся в круг).
Гости явятся едва –
(Подняли руки).
В печку прыгают дрова.
(Наклонились, подкладывают).
Печка жарко топится.
(Прыгают в круг).
Угостить торопится
(Прыжки назад).
Ладушки, ладушки,
(Хлопают в ладоши).
Круглые оладушки!
(Все кружатся)
Ребята, давайте познакомимся и поговорим с вами о башкирских музыкальных инструментах. (Достаем из сундука кубыз).(Слайд 23).
- –это небольшой башкирский национальный музыкальный инструмент. Он представляет собой металлическую дугу с язычком посередине. Когда на нем играют — звучит тихая нежная мелодия. Посмотрите на экран.(Слайд 24). Этот инструмент –думбыра. На что он похож? Он имеет грушевидную форму.
— Дети, как называется этот музыкальный инструмент?
(Достаем курай из сундука) (Слайд 25). Посмотрите на него. Правильно, курай. Ребята, курай — самый древний музыкальный инструмент. По форме он напоминает дудку, делают этот инструмент из стебля растения, который в народе так и называется дудник, а по — башкирски – курай.
А сейчас вы не зевайте, мою загадку отгадайте.
1. Голос птиц, мелодии рассвета
Все передает тростинка эта. (курай)
2. Подношу его к губам — как прекрасен этот звук!
Он и льется, и звенит от прикосновенья рук. (кубыз)
3. Только тронешь — запоет, людям радость принесет.
У нее звенит струна, голосом поет она. (думбыра)
4.Сама не ест, а всех кормит (ложка)
А вот это что? Наперсток.
Пой под музыку, пляши
Ох, наперстки так звонки
Ложки тоже хороши
Мы сыграем от души.
Игра «Оркестр» (ложки, подносы)
Играми да сказками сыт не будешь,
Славится наш народ гостеприимством да угощением.
Угощайтесь гости дорогие башкирским блюдом — баурсак.
Ребятки, мы живем с вами в большой и красивой республике – Башкортостан. Наша республика богата не только разными ископаемыми, но и своими традициями. Наш народ любит свою родину, чтит её традиции. Вот и мы с вами сегодня приобщились к истокам народной культуры, познакомились с традициями и бытом башкирского народа.
Ребята, вы молодцы!
Благодарю вас за ваши умения и старания.
Давайте попрощаемся с гостями.
Дети прощаются с гостями.
Список литературы:
1. Азнабаева, Ф. Г. Ильгам. Ф. Г. Азнабаева – Сибай: Творчество, 1999. – 254 с.
2. Баймурзина, В. И. Становление и развитие башкирской народной педагогики: дис. д-ра пед. наук / В. И. Баймурзина. – Казань, 1998. – 362с.
3. Галиева, Г. Г. Учебно-воспитательная программа для башкирских детских садов. Г. Г. Галиева, З. Г. Нафикова. – Уфа: Китап, 2009. — 200 с.
4. Галяутдинов, И. Г. Башкирские народные детские игры. И. Г. Галяутдинов. – Уфа: Китап, 2002. – 248 с.
5. Гасанова, Р. Х. Этноэтикет в воспитании дошкольников. – Уфа: БИРО, 2003. – 44 с.
6. Сагитова Ш. Х. Башкирские традиции. – Уфа: Китап, 2004. – 76 с.
7. Фазлыева Ф. Н. Урал – родимый край. – Уфа: Китап, 1997. – 200 с.
Приложения:
- file0.docx.. 25,3 КБ
- file1.pptx.zip.. 9,7 МБ