Байанай бырааьынньыгын сценарийа
Сыала: Байанай ыйыгар анаан ыытыллыбыт улэни тумуктээьин . Саха киьитин торут дьарыга булт туьунан о5олор билиилэрин чинэтии, обугэлэр угэстэрин, булт сиэрин-туомун салгыы бииьиннэрии. Айыл5а5а тапталы, харыстабыллаах сыьыаны иитии. О5о айар дьо5уру сайыннарыы (ункуугэ,уус-уран тылга,ырыа5а).
1 чааьа «Кыьын»
Ыытааччы: Алтынньы, Сэтинньи ыйдар ыйдар- Байанай ыйдара диэн ааттаналлар. Бу ыйга булчуттар ыраах бултуу-алтыы баралар. Кунду туулээ5и эккирэтэллэр, эьэкээннэригэр уомэлэр, айах туталлар. Отуу-маьы алдьатыам суо5а, наадыйарбы эрэ ылыам диэн анда5ар этэллэр. Саха булчута бултаан дьиэ кэргэнин иитэр-аьатар, таныннарар.
Бугун биьиэхэ уоруулээх кун Баай Барыылаах Байанайбыт кунэ. Утуокэн угэстээх, Сээркээн сэьэннээх, оттук харалаах Баай Байанай бырааьынньыгынан э5эрдэлиибит.
О5олор хоьоон аа5ан иьитиннэриэхтэрэ, ырыа ыллыахтара.
Хоьоон «Кыьын» Х. Алексан. А. Вова.С. Эдик
1 о5о: Кэнчээрилээх алаастарбыт 2 о5о: Тонуу хаарга уйуктаах
Кэнкир хара тыаларбыт Туут анал хайыьардаах
Кылбан куобах сонунан Таайым Дьогуор сис тыа5а
Кылбаарыччы таныннылар Тииннии, бултуу сырытта5а
Кыраьалаах сарсыарда Аатырар чулуу сонордьут
Сонор бэрдэ арыллан Байанайдаах удьуор булчут
Тииннэр, киистэр суоллара Кини короот билэр ыраа5ы
Ыйа, кэпсии сыталлар. Булка- алка сур кыра5ы.
3 о5о: Тыа5а эдэркээн сааьыт
Тахсан дьаарбайа сырыт Эн сонургуу одуулуо5ун
Улуу тай5а кэпсиэ5э
Уьун номо5у эйиэхэ
Котор- суурэр суолун
Кыраьа быыччык ойуутун
Кыра5ыттан сонордуо5ун
Ырыа «Маннайгы хаар» Бары ыллыылар
Билигин биьиги , тыа5а бултуон иннинэ ойуур оло5ун тоьо билэргитин билиэхпит.
Таабырыннар.
- Ууга олохтоох,от аьылыктаах кыыл баар уьу (Андаатар)
- От-мас аьылыктаах ойуоккалаан о5онньор баар уьу (Куобах)
- Тор-тор торулуур маьы тонсуйар баар уьу (Тонсо5ой)
- Ууга киирдэ5инэ балык, кытыыга та5ыста5ына кыыл баар уьу (Урун эьэ)
- Отонноо5ор оччугуй,о5устаа5ар куустээх баар уьу (Бууддьа)
- БаЬаам элбэх аанынан ким да тахсыбат уьу (Илим)
- Бииргэ миинниллэр икки ат баар уьу (Хайыьар)
Тыый, таабырыннарбыт таайыылара бэйэлэринэн тиийэн кэлбиттэр дии.
О5олор толорууларыгар хоьооннор.
- «Тиин» хоьоону аа5ар.
- «Эьэ»
- «Боро»
- «Кырынаас»
- «Саьыл»
- «Таба»
«Хаар» Ырыа
Булчут киирэр. Утуо кунунэн о5олор! Мин эьиэхэ ыалдьыттыы кэллим , булчуттарбын бултуу илдьэ бараары. Ол барыахпыт иннигэр булчуттарга оонньуу оонньотон короору гынабын.
Булчут: Булчут кыра5ы харахтаах , эрчимнээх илиилээх буолар онон Ким саамай сытыы харахтаа5ын, сымса илиилээьин билиэхпит.
«Ким куоба5ы, тиини табар» (Сыал быра5ыы мээчигинэн) 2о5о тахсар.
«Куьу состоруу» Ким тургэнник куьу ууттан таьаарар.(2 о5о куоталаьар)
Ханнык ба5арар булчут бэйэлэрэ миннэр кололоох уонна кыьынны тонуу хаарга атахтарыгар кэтиллэр хайыьардаах буолаллар. Ол хайыьардарынан тургэнник суурэр, сырылыыр буолуохттаахтар. Онон билигин ким сымса, тургэн атахтаа5ын билиэхпит.
«Хайыьарынан хаамтарыы» (2 о5о тахсар хайыьардаах)
Аны о5олор, билигин булчут туттар тэрилин тоьо билэргитин коруохпут.
Бу мин рюкзээкпэр араас булчуттар, балыксыттар туттар тэриллэрэ бааллар ону аттыы-ааттыы булчут рюкзээгэр уган иьиэхтээххит. Ким сопко ааттаан, булан укпут киьи ол кыайар.
Оонньуулар:
«Соптоох тэрили бул» 2 о5о оонньуур.
«Кыылы кутуругунан эбэтэр суолунан бул» (Ойууннан эбэтэр проектарынан кордоруу).
Оонньуу «Куобахтар уонна боро»
2 чааьа «Булчуттар»
- Булчут кутаата
- Булчуттар бултуу бараллара
- Иистэнньэннэр танас тигэллэр
- Мода кордоруутэ
- Булт аьын амсайыы
Ыытааччы: Комус кыымын ыьыахтаан
Кутаа уота умайда
Сырдаан, костон кэллилэр
Харыйалар, бэс мастар,
Муьуннулар кордоох дьоннор сааьыттар.
Кору-нары тэнитэн
Сэьэн –номох эргитэн
Булчут дьонум айдаарар.
Булчут уолаттар оллооннорун тула олороллор, сэьэргэьэллэр.
Кырдьа5ас булчут: Куоспут буста, аьыаххайын.
Бастаан аал уоппутун аьатыаххайын.
Бары тобуктаан тураллар.
Булчут ас кээьэр. Алгыс тыла-оьо.
Аал уотум иччитэ,
Алтан сэбэрэй эьэм.
Баай хара тыам иччитэ
Баай Байанай!
Алтан чуораан айаххар
Ал5аан аьатабын
Аьаа-сиэ, кулум гын,
Мичик гын!
Булчуттар аьыылар. Бултуу бараары хомуналлар.
Булчуттар хаьан ба5арар бултуу баралларыгар айанныыр кололоох бараллар.
Хаар, хаар хаачыргыыр
Халлааным халынна.
Тап-тап табыйан,
Табаккам, айаннаа!
Ункуу «Табалар» (кыргыттар ункуулууллэр)
Ункуу «Булчуттар» (Уолаттар ункуулууллэр)
Булчуттар бултаабыт туулээхтэрин кыргыттарга биэрэллэр.
Булчуттар бары тахсан бараллар.
Ункуу «Иис ункуутэ» (Кыргыттар ункуулэрэ)
Хоьоон эбэтэр ырыа.
Ыытааччы: Уран тарбахтаах иистэнньэннэрбит уустаан-урааннаан тикпит танастарын корорго ынырабыт.
Мода кордоруутэ.Туулээ5инэн тигиллибит танаьы кэппит о5олор киирэлэр.
Ыытааччы: Байанай кору-нары таптыыр. Ол иьин кинини уорэн-котон, учугэйдик туттан корсоллор. Биьиги эмиэ уоруо5ун!
Куллэристээн биэриэ5ин (кулэллэр).
Тумук. Биьиги аар тай5абытын, тулалыыр айыл5абытын мэлдьи харыстыа5ын! Оччо5о эрэ котор-суурэр уксуу туруо, Баай Байанайбыт араас булдунан кундулуу туруо!
Баай Байанай кундулээбит аьыттан амсайыаххайын.
Туттар тэриллэр
- Булчуттар тириилэрэ, танастара.
- Иистэнньэн кыргыттар танастара.
- Табалар танастара
- Туулээх танастар
- Оллоон , котелок
- Оонньуурдар (куобах, тиин, 2 кус манчуук, 2 мээчик)
- Мас хайыьардар ( 2 хайыьар)
- Булчут туттар тэриллэрэ ( 2 рюкзак, чумэчи, испиискэ, иьит-хомуос, быьах, саа, хапкаан, туьах, ботуруон,) Илим, куйуур, туу –хартыынаннан кордоруу.
- Кыыллар танастара ( Эьэ, саьыл, таба, тиин, кырынаас, куобах)
- Кыыллар суоллара, кыыллар кутуруктарын ойуута.
МБОУ «Кюсюрская СОШ» Лебедева Наталья Иннокентьевна
Кылаас таьынан ыытыллар «Байанай оонньуу»сценарийа 5-7 кыл
Сыала-соруга: 1. Сэтинньи байанай ыйа буоларын сырдатыы.
2. О5олор хамаанданан оонньуур уоруйэхтэрин инэрии.
3. О5о айар дьо5урун, тус санаатын тута этэр уоруйэхтэрин инэрии.
Сахаларга Сэтинньи ый байанай ыйа диэн этиллэр.
Байанай диэн тун былыргы сахалар ойдобуллэринэн аар тай5а кыылларын, кыырай халлаан котордорун араначчылыы, дьаьайар куус эбэтэр танара аатын ааттаан эрэ баран, булду оноруохтарын соп этэ. Онон хара тыабыт иччитин аата Баай Барыылаах Тойон эьэ диэн буолар.
Бугун биьиги Байанайга сыьыаннаах нэдиэлэбитин тумуктуур викторина ыытабыт. Нэдиэлэ устата Байанай тематыгар уруьуй курэ5э, байанай туьунан кэпсээн айыы курэ5э буолбута.
-Дьэ эрэ, викторинабытын са5алыыбыт. Эьиги ус хамаанда5а арахсан тура5ыт. Билигин хамаанданан араас сорудахтары толоруоххут. Хас биирдии хамаанда бары биир буоланныт кохтооххтук кыттаргытыгар ынырабыт.
1 туьумэх. Баай Барыылаах тойон эьэбит дьэ элбэх которунэн-суурэринэн, балыгынан баай. Ол курдук эьиэхэ кроссворд бэриллэр. Бу кроссворду тургэн тэтимнээхтик таба таайа охсуохтааххыт. Тургэнник уонна сопко толорбут хамаанда очко ылар.
(кроссворд таайыыта)
2 туьумэх. Хамаандаттан биир уолу ынырабын. Уолаттар тахсабыт.
Дьэ эрэ, эьиги бугун тыынан айаннаары тура5ыт. Тыы диэни бары билэ5ит. Тыы диэн-мас оночо. Дьэ ол бараргытыгар бэйэ5итин кытта тугу илдьэ барыа этигитий? Уонна ханна , хайыы барыахха собуй? Толкуйдаан баран этэбит.
Бэриллибит тыллар: мунха, куогу, сугэ, куйуур, илим, быьах, хапхаан, туьах, эрдии, уьаарба, саа, чааркаан, батас, унуу, бензин, баах, кыптыый, инньэлээх сап, тыы.
3 туьумэх. Кыргыттарга аналлаах курэх. Эьиэхэ бэриллэр илиис. Бу илиискэ эьиги таба тиритииттэн туох танаьын тигэллэрин суруйуохтааххыт. Биирдии кыыс.
4 туьумэх. Кыыл суолун тоьо билэргитин бэрэбиэркэлиэхпит.
Кыыллар атахтарны суоллара бэриллэр.
5 туьумэх. Хамаандаттан куобахтан ураты биир кыылы таайтарыахтааххыт. Манна артистичность сыаналанар. Собулээбит кыылгытын толору хамсанан кордоруохтээххит. Атын хамаанда илиитин уунан таайыахтаах, ханнык кыылы кордорбуттэрин.
6 туьумэх. Уруьуй курэ5э. Билигин эьиги Баай барыылаах Тойон Эьэбитин хайдах короргутун уруьуйдаан толоруохтааххыт. Байанай тугунан баайый, кини дьуьунун хараххытыгар хайдах коро5утуй.
Манан бугунну ооньуубут тумуктэнэр. Кыайыылаахтары э5эрдэлиибин. Атыттарга кохтоохтук кыттыбыккытын иьин махталбын тиэрдэбин.
Онон, о5олоор, Байанайы хаьан да хомотуман, тыа5а, булка сиэри-туому тутуьан сылдьын!Аал-уоккутун оруу аьатаргытын умнуман!
МДОБУ Д/с №79 «Лучик»
Дополнительная группа «Семицветик»
Открытое занятие на тему:
«Баай Байанайга ыалдьыттааьын»
(старшая якутская группа)
Выполнила: воспитатель
Андреева Л.С.
Якутск 2017г.
«Баай Байанайга ыалдьыттааьын»
(улахан белеххе аьа5ас дьарык сценарийа)
Ыытыллар кунэ: 06.12.2017с.
Сыала: Байанай ыйыгар анаан ыытыллыбыт улэни тумуктээьин. Саха киьитин терут дьарыга булт туьунан о5олор билиилэрин чинэтии, ебугэлэр угэстэрин, булт сиэрин-туомун, бултка туттуллар тэриллэри салгыы билиьиннэрии. Айыл5а5а тапталы, харыстабыллаах сыьыаны иитии. О5о санарар, айар дьо5урун, ебугэ оонньуутун ненуе эти-сиини сайыннарыы.
Ыытааччы: Утуе кунунэн кунду ыалдьыттар!
-О5олоор, этин эрэ, сэтинньи ый туох ыйай? (О5олор эппиэттииллэр-Байанай).
-Саамай сеп, сэтинньи ый-Байанай ыйа диэн ааттанар. Бу ыйга булчуттар ыраах бултуу-алтыы бараллар. Кунду туулээ5и эккирэтэллэр, эьэкээннэригэр уемэллэр, айах туталлар. Саха булчута бултаан дьиэ кэргэнин иитэр-аьатар, таныннарар.
-Онон о5олоор, бугун биьиги Баай Байанайга ыалдьыттыы барыахпыт.
-Билигин таьырдьа ханнык дьыл кэмэй? (О5олор эппиэттэрэ-кыьын).
-Саамай сеп, кыьын. Кыьынны айыл5а барыта тугунан буруллэрий? ( О5олор эппиэттэрэ-хаарынан).Билигин биьи бултуу барыахпыт иннинэ кыыллар биьигини билбэтиннэр диэн хаар курдук еннеех булчуттар танастарын кэтиэхпит ( о5олор манан плащ кэтэллэр).Уонна ойуур оло5ун теье билэргитин билиэхпит.
—Таабырыннар:
-Ууга олохтоох, от аьылыктаах баар уьу (андаатар),
-Тор-тор торулуур маьы тонсуйар баар уьу (тонсо5ой),
-Кынаттаах да кеппет, айахтаах да санарбат баар уьу ( балык),
-Баьаам элбэх аанынан ким да тахсыбат уьу (илим),
-Ууга киирдэ5инэ балык, кытыыга та5ыста5ына кыыл баар уьу (урун эьэ).
-Суола-ииьэ биллибэт сыыдам сырыылаах баар уьу (тыы),
-Со5отох харахтаах тугу да тулуппат баар уьу (саа).
Ыытааччы: Маладьыастар, бултуу барарга бэлэм эбиккит.Чэйин эрэ, харахпытын симэн баран эргийиэххин (музыка тыаьыыр, о5олор эргийэллэр), Баай Барыылаах Байанайдаах тыабытыгар тиийэн кэллибит. Булчут тыа5а кэлэн ыраастанаары бу ачаах маьынан киирэн ааьар.
Кэнчээрилээх алаастарбыт
Кэнкир хара тыаларбыт
Кылбан куобах сонунан
Кылбаарыччы таныннылар.
-Керуэххэйин эрэ о5олоор, ханнык кыыллар баалларын.
(О5олор презентацияларын кэпсииллэр: О. Алеша, Гоша, О. Саша, Патрис, Кеша).
Ыытааччы: Булчут кыра5ы харахтаах, эрчимнээх илиилээх буолар. Онон ким саамай сытыы харахтаа5ын, эрчимнээх илиилээ5ин билиэхпит. Билигин биьиги «Бэргэн ытааччы» диэн оонньууну оонньуохпут.
— Маладьыастар бары да Бэргэн ытааччы эбиккит.
Ыытааччы: Айаммытын сал5ыыбыт. Биьи тиийэн кэллибит куелгэ. Ханнык куел олохтоохторун билэ5ит? (О5олор презентацияларын кэпсииллэр: Д. Саша, Олимпий).
Ыытааччы: Чэйин эрэ, билигин сынньана таарыйа балыктыахпыт.
Оонньуу «Балыктааьын».
Ыытааччы: Айаммытын сал5ыыбыт.
(Байанай киирэр)
Байанай: Дорооболорун о5олоор. Дьэ мин барытын иьиттим-кердум, маладьыастар олус элбэ5и билэр эбиккит. Онон мин эьиэхэ кэьиибиттэн бэрсэбин. Билигин эьи миэхэ …
Аппликация онотторуу
Ыытааччы: О5олоор, Байанайга махтаныа5ын, кини бугун биьигини Хара тыатыгар куулэйдэппитигэр. Биьиги Аар тай5абытын, тулалыыр айыл5абытын мэлдьи харыстыа5ын! Оччо5о эрэ кетер-суурэр кусу туруо, Баай Байанайбыт араас булдунан кундулуу туруо!
-Баай Байанай кундулээбит аьыттан амсайыаххайын.
-Билигин харахпытын симэн баран дьиэбитигэр баар буола охсуоххайын.
-Хайа о5олоор, Баай Байанайга ыалдьыттаабыккытын себулээтигит дуо?
Ыалдьыттарбытыгар керсуеххэ диэри диэххэйин!
“Кулунчук” орто саастаах о5олорго “Байанай”
бырааһынньыгын сценарийа
Буолар кунэ: Сэтинньи ый 16 кунэ
Сыала: Байанай ый туьунан билиилэрин ханатыы – чинэтии, обугэ утуо угэьигэр убаастабылы иитии, айыл5а5а харыстабыллаах сыьыанна иитии, булчукка убаастабылы инэрии.Байанай ыйыгар анаан ыытыллыбыт үлэни түмүктээһин, саха киһитин төрүт дьарыга булт туһунан оҕолор билиилэрин чиҥэтии, өбүгэлэр үгэстэрин, булт сиэрин – туомун салгыы билиһиннэрии. Айылҕаҕа тапталы, харыстабыллаах сыһыаны иитии. Оҕо айар дьоҕуру сайыннарыы ( уус – уран тылга, ырыаҕа)
Туттуллар тэрил: проектор, музыкальнай центр, кыыл тириилэрэ, саьыл бэргэьэтэ, булт тэриллэрэ:мончуук, туу, илим, куйуур, саа, чааркаан, туьах, манок, презентациялар “Дьиикэй кыыллар”, “Дьиикэй кыыллар тустарынан таабырыннар”, “Кыыллар саналара”, “ Бултааьын, балыктааьын”.
Барыыта:
Сахалыы танастаах о5олор киирэн киэргэммит заалга олбохторго олороллор.
НГИ: Утуо киэьэнэн, кунду о5олор уонна тороппуттэр. Бугун биьиэхэ ыалдьыттыы кэллилэр ийэлэрбит, эбээлэрбит. О5олоор, кэтэьиилээх ыалдьыттарбытын кытары э5эрдэлэьиэ5ин «Аламай манан кунунэн». Сэтинньи ый – Байанай ыйа диэн ааттанар.
— «Байанай» диэн кимий?
Байанай диэн — ойуур иччитэ, булт таҥарата. Байанай киьилии майгылаах, уорунньэн, бэринньэн, о5о курдук оонньуулаах- омуннаах, ону тэнэ хомойумтуо, оьургэс. Кини ойуур кыылларын, көтөрдөрүн харыстыыр. Ойуурга куһаҕан санаалаах, кыыллары барытын харыстаабакка өлөрө сылдьар булчут кэллэҕинэ кыыллары, көтөрдөрү ыраах куоттаран, күрэтэн кэбиһэр эбит. Ол иһин ойуур кыылларын-көтөрдөрүн биһиги Байанай оҕолоро диэн ааттыыбыт.
— Онтон «Булчут» диэн кимий?
Булчут диэн булугас талыгас, мындыр ойдоох, кыанар улэьит, аьыныгас, комускэс, сиэрдээх утуо майгылаах киьи. Булт уорэ5э, булт дьарыга уол о5о5о тугунан да солбуллубат уорэх буолар. Булт арааьа сылы быьа бултанар. Бу ыйга булчуттар ыраах бултуу- алтыы бараллар. Кундү түүлээҕи эккирэтэллэр, эһэкээннэригэр үөмэллэр, айах туталлар. Оту – маһы алдьатыам суоҕа, наадыйарбын эрэ ылыам диэн андаҕар этэллэр. Саха булчута бултаан дьиэ кэргэнин иитэр – аһатар, таҥыннарар.
Бүгүн биһиэхэ үөрүүлээх күн – Баай Барыылаах байанайбыт күнэ. Үтүөкэн үгэстээх, Сээркээн сэһэннээх, өттүк харалаах Баай Байанай бырааһынньыгынан эҕэрдэлиибит.
КАП: Билигин биһиги, тыаҕа бултуон иннинэ ойуур олоҕун тоһо билэргитин билиэхпит. Байанай оҕолорун туһунан ким элбэх таабырыны таайар эбитий? Сөпкө таайдаххытына хоһоон истиэхпит.
Экранна дьиикэй кыыллар ойуулара костор.
vОт мас аһылыктаах ойуоккалаан оҕонньор баар үһү.(куобах)
Юля
Ойуолууру эрэ сатыыбын,
Ончу сатаан хаампаппын,
Олооччута да суох буолларбын
Онньоччу үктэнэбин.
Куруҥ тыаҕа дьиэлээхпин,
Куттаһа суох куобахпын.
vИстиҥ иккис таабырыммытын. Түөспэр күннээхпин, сытыы харахтаахпын, мааны кутуруктаахпын диир аар үһү . (Саһыл)
Кэрии тыанан сэрэнэн,
Кэннин – иннин кэтэнэн
Тоҥуу хаары ойуулаан
Саһыл ааспыт саманан.
vҮһүс таабырыммыт маннык; сир иһигэр сибигинэйэ Мэхээлэ сытар үһү. (Эһэ)
Эһэ- Диана
Эһэ сууйар оҕолорун
Мэниктээн киртийбиттэр.
Дьабах сирэй, хоруо мурун
Дьүһүн бодо буолбуттар.
Атаах кыра эһэчээннэр
Суунуохтарын баҕарбыттар.
v
vӨссө таабырыннаахпыт, истиҥ. Кутуругунан оонньуур тиит тирэхтээх тиҥсирики сүүрүк баар үһү. Таайыыта тииҥ.
Тииҥ- Айтал П. уонна Слава С
Тииттэн тииккэ чэрэҥэлиир
Тииҥ тоҕо бачча үөрдэ?
“Эриэхэ манна элбэх”, — диир
Эргичиҥнии олордо.
vТуох ойуурга куруук аччык сылдьарый? (Бөрө)
Бөрө — Саян
Сиэхпин – аһыахпын баҕаран,
Сиксиллэ сиэлэн иһэбин.
Тугу булан, ханна баран,
Бүгүн үссэнэ түһэбин.
Субуруйар сур бөрөбүн,
Уҥа –хаҥас туой көрөбүн.
vӨссө биһиэхэ мо5отой, киис уонна тайах туһунан ааҕан иһитиннэриэхтэрэ , Тимур, Сардаана уонна Ефим
Моҕотой- Тимур
Туораах бурдугу уорааччы,
Туой дьонтон куотааччы,
Туора – маары ойуолааччы,
Топпокко сылдьааччы,
Мултурус — илтирис ойор
Моҕотой бу олорор.
Киис — Сардана
Кэпсэлгэ –сэһэҥҥэ киирбит
Кэрэ кыылбын – кииспин,
Киэҥ тайҕабыт, кэтит сирбит
Кэрэмэс киэргэлэбин..
Кыра –кыра да буолларбын,
Кыыллартан аатырабын.
Тайах — Ефим
Ууна сылдьар улахан
Ураа – лаҥкыр муостаах,
Килбик – сэмэй улахан,
Кини баьаам куустээх.
Кини аата тайах,
Бачыыҥката туйах.
=Тииҥ дьиэтэ ханна баарын ким билэрий. Тиит маска уйалаах. Куобах хороонноох. Эһэ арҕахтаах. .
НГИ: Хоһоон “ Детсадтаахпыт “ диэн бары ааҕан иһитиннэриэҕин эрэ.
Тииҥи уйалаах дииллэр
Куобаҕы хороонноох дииллэр
Ыҥырыа мүөттээх дииллэр
кутуйах хаһаастаах дииллэр.
Онтон биһиги, оҕолор, детсадтаахпыт
Талбыт астаахпыт,
Ийэни-аҕаны солбуйан
Улахан дьон буолан тахсыахтаахпыт.
НГИ; Биһиги бүгүн эһиэхэ Байанай оҕолоро хайдах санаралларын истиэхпит. (слайдаҕа дьиикэй кыыллар костоллор, саналара иьиллэр)
Ырыа “Куобахчаан”- бары ыллыыллар.
НГИ: Оҕолоор, биһиги тыаҕа ойуура сылдьарбытыгар быраабылалар бааллар, олору Кристина аҕата Василий Васильевич билиһиннэриэҕэ.
Руфов В.В: Алааска, тыаҕа хаһытыыр, улаханнык айдаарар бобуллар.
üКөтөр уйатын көрдөхпүтүнэ тыыппаппыт-алдьаппаппыт.
üОту – маһы алдьаппакка оргууй сылдьыахтаахпыт. Оччого сир – дойду иччитэ Аан Алахчын Хотун сөбүлүүр.
üУугакири-бөҕү быраҕар көҥүллэммэт.
РВВ: булчут туттар тэриллэрин о5олорго билиьиннэрэр – кордорор. Экранна булчуттар тэриллэринэн хайдах тутталлара костор(мончуук, туу, илим, куйуур, саа, чааркаан, туьах, манок – кус саната,)
КАП: Ити курдук биһиги олорор айылҕабытын харыстыахтаахпыт.
Билигин биһиги бары булчуттар буолан ылыахпыт. Булчут кыраҕы харахтаах, эчимнээх илиилээх буолар. Ким саамай сытыы харахтааҕын, сымса илиилээҕин быһаарыахпыт, билиэхпит.
Оонньуу: “ Ким куобаҕы табар?” — (сыал быраҕыы) икки оҕо тахсар.
Оонньуу: Булчуттарбыт өссө балыктыыллар эбит. Ким элбэх балык хаптарар диэн оонньууну салгыы оонньуохпут.
НГИ:Чэйиҥ эрэ, оҕолор, оонньуоҕуҥ. Бүгүн биһиги бары Байанай оҕолоро буолуохпут.
Хамсаныылаах оонньуулар «Саһыл уонна куобахтар»
КАП; Оҕолоор, былыр – былыр биһиги өбүгэлэрбит булда суох кыайан олорботтор эбит. Араас кыыл тириититтэн ичигэс таҥас тиктэллэр, көтөр — сүүрэр этин буһаран сииллэр. Ол иһин уһун кыһыннарын ачыктаабакка, тоҥмокко кыстыыллар эбит. Ол бултуур үгэстэрэ билиҥҥэ диэри хаалан эһиги эһээлэргит, аҕаларгыт, убайдаргыт бултууллар. Булчуттар кыыллары наадыйдахтарына эрэ бултууллар. Кыыл тириитинэн тигиллибит таҥас ичигэс буолар. Туох тириитинэн тигиллибитин таайыҥ. (Кырса. Куобах. Саһыл. Эьэ. Андаатар. Киис тириилэрин көрдөрүү)
Оонньуу: “Ханнык кыыл түүтэ буоларын таай?” остуолга тайах, таба. Бараан, кырса, бөрө, куобах, эһэ, коза, кус түүлэрэ сыталлар, оҕо ол түүлэри ханнык кыыл киэнэ буоларын таайыахтаах, сөпкө ууруохтаах.
НГИ: Бүгүн биһиги Байанай оҕолорун туһунан кэпсэттибит. Байанайбыт көрү – нары таптыыр, онон биһиги дуоһуйа оонньоотубут – көрүлээтибит.. биһиги аар тайҕабытын , тулалыыр айылҕабытын, кыыллары аһынар, харыстыыр буола улаатаарыҥ! Оччоҕо эрэ көтөр – сүүрэр үксуу туруо, Баай Байанайбыт араас булдунан күндүлүү туруо! .
Фотозона5а хаартыска5а туьуу.
«Баай Байанай» улахан бөлөх оҕолоругар аналлаах оонньуу – курэх сценаарыйа.
Скачать публикацию
Язык издания: русский
Периодичность: ежедневно
Вид издания: сборник
Версия издания: электронное сетевое
Публикация: «Баай Байанай» улахан бөлөх оҕолоругар аналлаах оонньуу – курэх сценаарыйа.
Автор: Сысолятина Вероника Андреевна
«Баай Байанай» улахан бөлөх оҕолоругар аналлаах оонньуу – курэх сценаарыйа.Иитээччи: Сысолятина В. А.Сыала: Байанай нэдиэлэтигэр анаан ыытыллыбыт улэни тумуктээьин. Саха киьитин торут дьарыга булт туьунан, о5олор билиилэрин чинэтии, обугэлэр угэстэрин, булт сиэрин-туомун салгыы бииьиннэрии. Айыл5а5а тапталы, харыстабыллаах сыьыаны иитии. Туттар тэриллэр: экран, проектор, ноутбук, «ойбон» — обруч, «кустар» — кегли, «хайыьар» — пластиковай бытыылкалар, остуол оонньуута «Балыксыт».– Утуо кунунэн о5олоор! Бугун биьиги Баай Байанайга аналлаах нэдиэлэбитин тумуктуур оонньуу – курэххэ муьуннубут. Оонньуохпут, курэхтэьиэхпит иннинэ бу нэдиэлэ устата тугу билбиппитин – корбуппутун хатылыахпыт.
– Алтынньы, Сэтинньи ыйдар ыйдар – Байанай ыйдара диэн ааттаналлар. Бу ыйга булчуттар ыраах бултуу-алтыы баралар. Кунду туулээ5и эккирэтэллэр, эьэкээннэригэр уомэлэр, айах туталлар. Отуу-маьы алдьатыам суо5а, наадыйарбын эрэ ылыам диэн анда5ар этэллэр.– Байанай алгыьын иьитиннэриэхпин ба5арабан.Байанай алгыьаБаай хара тыам иччитэБараанкы суурук аттаах,Куех тиин уор5ата угунньалаах,Киис кыыл кэтэ5ин килбиэнэ кэтинчэлээх,Саарба кыыл самыытын таалыра са5ынньахтаах,Уоттаах саьыл кутуруктуун уор5ата туьуулуктээх,Муостаах буур кэрэмэс тыьа бэргэьэлээх,Байдам тутуу, барылы кэскил,Баай Байанай Тойон эьэм!Бэттэх бэттэх буол,Истэ-билэ сэргэ5элээ!Куех тыа куенун анныгарКулуктэнэн тураннын,Куллэрэстээн кулум аллайа тоьуй эрэ,Тойон эьэм!Уел-дьуелгэ уьуурэннинУтуе туулээххин-кылааннааххынУурэн-туруйэн а5ал эрэ,Тойон эьэм!– Былыр-былыргыттан сахалар айыл5аны кытта алтыьан уескээбит буоламмыт, айыл5алыын ыкса сибээстээхпит. Саха булчута бултаан дьиэ кэргэнин иитэр-аьатар, таныннарар. Ол иьин саха киьитэ тулалыыр эйгэтин тыынын, ис дууьатын, отун-маьын, уунээйитин кытта мэлдьи утуе санаанан салайтаран кэпсэтэ-ипсэтэ, кердеье-ааттаьа, унэ-суктэ сылдьар урдук итэ5эллээх, киьини айыл5а аьатан, биэбэйдээн, иитэн олорор диэн саныыр. Онон саха киьитэ айыл5аны «Ийэ сир, сир ийэ» диэн минньигэстик ааттыыр, бэйэтин «айыл5а о5отобун» диэн ейдуур …«Сэтинньи ый – Баай Байанай ыйа»презентация кордоробун.– О5олор, биьиги бугун Утуокэн угэстээх, Сээркээн сэьэннээх, оттук харалаах Баай Байанайга аналлаах курэххэ кыттыахпыт.– Кыттыаххытын ба5ара5ыт дуо? О5олор: Ба5арабыт.– Курэхпитин са5алыахпыт иннинэ «Маннайгы хаар» — диэн ырыатыбытын ыллыаххайын эрэ!
О5олор бары ыллыылар– Маладьыастар. Олус да учугэйдик ыллаатыгытыт. Чэ, о5олор, курэхпитин са5алыахха.Бастакы курэхпитинэн таабырын таайсыыта буолуо. Билигин биьиги, ойуур оло5ун, бултка туттуллар тэриллэр ааттарын тоьо билэрбитин билиэхпит.– Таабырын таайбыт о5о5о фишка туттаран иьиэ5им. Саамай элбэх фишканы ылбыт о5о бу курэххэ кыайыылаах буолуо5а. Бол5ойон истэбит, хаьытаабаппыт, илиибитин уунан эппиэттиибит.
– Тыый, таабырыннары барытын сопко таайдыгыт дии. Маладьыастар. Саамай элбэх фишканы ким ылла?О5олор эппиэттэрэ:– Чэ, о5олор, салгыы иккис курэхпитин са5алыыбыт.
– «Кемус хатырыктаах» — диэн курэхпит быраабылата боростуой. «Ойбонно» (обруч) иьиттэн эьиги иккилии буолан куогуннэн балык хаптарыахтааххыт. Илиигитинэн тыппаккыт. Ити куогу магниттаах уонна балык айа5ар эмиэ магнит баар. Куогуннэн балык айа5ын таарыйдаххытына сыстан хаалыахтара, ону эьиги бу биэдэрэ5э ууран иьиэхтээххит. Куогуннэн балыгы бириэмэ5э хаптара5ыт. 2 мунуутэ иьигэр ким саамай элбэх балыгы хаптарбыт, эмиэ фишка ылар. Ойдонно? Чэ, са5алаатыбыт!О5олор иккилии буолан туран «ойбонтон» куогулууллэр. – Соп, маладьыастар! Ким саамай элбэх балыгы хаптарда?О5олор эппиэттэрэ:– О5олоор, «Булчут» кыра5ы харахтаах, эрчимнээх илиилээх буолар онон билигин ким саамай сытыы харахтаа5ын, сымса илиилээ5ин билиэхпит. Уьус курэхпитин аата «Булчут» диэн.
– «Булчут» — диэн курэхпит быраабылата маннык, ойдоон истэбит. Кустары (кеглилары) туруортуубут. Эьиги мээчигинэн быра5ан кустары (кеглилары) суулларыахтааххыт. Манна эмиэ ким саамай элбэх кус (кегли) суулларбыт о5о фишка ылар. Ойдоотугут?О5олор эппиэттэр:– Чэ, са5алаатыбыт. Бастаан эмиэ икки о5о тахсар.– Маладьыастар, ким саамай элбэх кус (кегли) суулларда?О5олор эппиэттэрэ:– Чэ, эрэ о5олор салгыы истэбит. Ханнык ба5арар булчут бэйэлэрэ миинэр кололоох уонна кыьынны тонуу хаарга атахтарыгар кэтиллэр хайыьардаах буолаллар. Ол хайыьардарынан тургэнник суурэр, сырылыыр буолуохтаахтар. Онон билигин ким сымса, тургэн атахтаа5ын билиэхпит. Салгыы тордус курэхпит «Хайыьарынан хаамтарыы» диэн буолар.
– «Хайыьарынан хаамтарыы» — курэхпит быраабылата маннык, эмиэ бол5ойон истэбит. 2 хамаанда5а арахсабыт, бастаан иннигэр турар 2 о5о барар. Аттыгытыгар «хайыьардар» (пластиковай бытыылка) сыталлар. Хамаанда биэрдэхпинэ, хайыьары кэтэ охсо5ут, ол турар бэлиэни суурэн тиийэн эргийэн кэлэ5ит. Хайыьаргытын уста охсон табаарыскытыгар биэрэ5ит. Бутэьик о5олор суурэн кэлиэхтэригэр дылы. Бастаабыт хаманда5а эмиэ фишка биэрэбит. Ойдоотугут дуо, о5олоор? О5олор эппиэттэр:– Оччо5о бэлэмнэнин, курэхпит са5аланар.О5олор икки хамаанда5а арахсан курэхтэьэллэр. – Маладьыастар! Кимнээх хамаандалара кыайда?О5олор эппиэттэрэ:– О5олор былигин хамсаныылаах оонньуу оонньуубут дуо?О5олор эппиэттэрэ:– Оонньуубут аата «Куобахтар уонна боро».
– Оонньуубут быраабылата боростуой. Биир о5о боро буолар, атыттар бары куобахтар буола5ыт. Ойуурга куобахтар оонньуу сырыттахтарына боро хороонуттан тахсан кэлэн куобахтары эккирэтэр. Тутан ылбыт куоба5ын хороонугар илдьэ барар. Ойдоотугут. Чэ, оонньуубутун са5алыа5ын!4 – 5 оонньуубут.
– О5олоор, Биьиги аар тай5абытын, тулалыыр айыл5абытын мэлдьи харыстыа5ын! Оччо5о эрэ котор-суурэр уксуу туруо, Баай Байанайбыт араас булдунан кундулуу туруо!– Манан биьиги бугунну Баай Байанайга аналлаах оонньуу – курэхпит тумуктэнэр. Саамай элбэх фишканы ким ылла? Ус элбэх фишкалаах о5олорго Баай Байанай хартыскатын бэлэх уунабыт. Эьиил улаатан оссо элбэ5и билэн Баай Байанай курэ5эр кыттаарын.О5олорго Баай Байанай хаартыскатын тунэтэбин.