Сценарии праздников -Сурхури
Вылякансем: 1. Ача-пăчасем 2. Каччăсемпе хĕрсем 3. Ватă çынсем. 1-мĕш пайĕ. Ялта «сурхури» пырать. Килрен киле çÿреççĕ ачасемпе каччăсем, хĕрсем. Акă пĕр ушкăнĕ кăшкăрашса килет. Унта виçĕ çамрăк ача тата вĕсемпе пĕрле Ванюк, Çтаппан, Микулай. Виçĕ çамрăк ачи кăшкăрашса пыраççĕ:
Ванюк: Чим-ха, чим! Чарăнăр! Малтан çак килтен пуçлар-ха. Кунта Сăпанипе кукша Иван пурăнаççĕ. Вĕсен выльăх-чĕрлĕх нумай, ачи-пăчи çук, пуян. Кĕртсессĕн сăпайлă пулăр, алăк тĕпелинчен ан иртĕр. Нумай пĕлсен час ватăлатăр, кунта сиртен аслисем те пур. Çтаппан: Кĕртеççĕ-и-ха пире вĕсем? Çĕрме пуянсем вĕсем тата хыткукарсем. Вĕтĕр-шакăрсем: Кĕреймесен хапха юпине тÿнтерсе яратпăр. Атьăр,кĕрер! Кĕрер! Пурте Сăпанипе кукша Иван çурчĕ патне пырса юрлама, кăшкăрашма тытăнаççĕ, хапха алăкне шаккаççĕ:
Хапха умне кил хуçисем тухса тăраççĕ. Сăпани аллинче пĕр пĕчĕк хутаçпа тăвар, Иван аллинче хура çăкăрăн пĕчĕк чĕлли. Иккĕшĕ те кăмăлсăр, шыв сыпнă пек куç айĕн пăхса тăраççĕ. Хутаçлă каччă тăварпа çăкăра илсе хутаççа ярать. Ванюк: Куртăр-и? Куртăр-и? Вĕсем патне кĕмелле те марччĕ, тĕнче хыткукарĕсем. Шăшисем ĕрчеччĕр, тырă ампарне пушатччăр! Атьăр, каяр малалла! Пурте тĕпĕртетсе, кăшкăрашса: «Сурхури! Сурхури!»- тесе тепĕр кил патне çитсе чарăнаççĕ те алăка шаккаса такмак каласа юрласа яраççĕ:
Пурхипе Няня хапха алăкне яр уçса ярса витрепе сăра ăсса тухаççĕ. Каччăсене сăра ĕçтереççĕ, вĕтĕр-шакăрсене канихвет параççĕ. Ачасем савăннипе тепĕр юрă юрласа яраççĕ:
Кун хыççăн пурте тепĕр касса (урама) кайма шут тытаççĕ. Микулай: Çитĕ ку урамра. Атьăр-ха Ухман кассине. Тĕпĕртетсе, кăшкăрашса, юрласа тухса каяççĕ. Сценăн тепĕр енчен 2-3 хĕр йывăр хутаçсем йăтнă, хашăлтатса тухаççĕ. Кусем – Кулине, Тарье тата Анисса. Вĕсем Маюк аппа патне сăра тума каяççĕ. Вĕсен хушшинче çавăн пек калаçу пулса иртет. Кулине: Эй, турă! Сехре пăкки месерле кайса ÿкеччĕ. Каччăсене кăна тĕл пулас марччĕ тесе кĕл туса пыраттăм. Чутах хирĕç пĕр-пĕринпе перĕнеттĕмĕр. Марье: Мĕн хăраса тăран çав шĕшпĕлчĕксенчен. Унта вĕтĕр-шакăр кăна вĕт. Анисса, Марье: Эсĕ суккăр-им? Вĕтĕр-шакăр кăна мар-ха унта. Кулине: Çитĕ ĕнтĕ сире мана кăшлама. Атьăр хăвăртрах Маюк аппа патне. Кĕтсе те ывăнчĕ пуль ĕнтĕ. Вутне хутмалла, кукăль пĕçермелле, йăвача тумалла. Ĕçĕ нумай. Сăра лартса ямалла. Марье: Хĕрсем, атьăр-ха çула май чÿречерен шаккаса хамăр пулас стариксен ячĕсене ыйтса пĕлер. Хĕрсем виççĕшĕ те Сăпанипе кукша Иван çурчĕ патне пырса чÿречерен шаккаççĕ. Марье: (сассине ылмаштарса) Манăн старик мĕн ятлă? Сăпани: (чÿрече умне пырса кăшкăрса) Милюк ятлă, Милюк! (Милюк ялта ухмах çын пулнă) Хĕрсем малалла хирĕç пÿрте, Пурхипе Няня аппа патне чупаççĕ. Анисса: Ман пулас старик хăш ялтан? Няня аппа: Касман турта пуçĕнчен. Хĕрсем ахăлтатса кулса малалла каяççĕ. 2-мĕш пайĕ Маюк аппа çуртĕнче. Кунта хĕрсем тахçанах пуçтарăннă. Хĕвĕшеççĕ кăна. Кам мĕн тăвать, сĕтел пуçтараççĕ, сак сармисем сараççĕ. Акă Марье, Кулине тата Анисса пырса кĕреççĕ. Анисса: Илтрĕр-и, хĕрсем, ман старик хăш ялтан пулнине. Кулине: Чим-ха, кĕçĕр юмăç ярсан, çĕрĕ ярсан, пĕлĕпĕр-ха пирĕн пуласси ăçтине. Ĕçе хăвăртрах туса пĕтересчĕ, атту каччăсем килме пултараççĕ. Эпир пĕлетпĕр-ха эсĕ кама кĕтнине. Унта тата ют ял хĕрĕсем хăнана килмелле-ха. Анисса: Кам патне килмелле вара? Эпĕ никама та пĕлместĕп. Кулине: Ĕнтĕ, ялти хĕрсенчен малти касри Хрестюк кăна хăна тăрăх çÿреме юратать. Çăвăн патне килсен кăна. Курăпăр-ха. (Çав вăхăтра алăка шаккаççĕ) Марье: Кам унта? Кĕрĕр, кĕрĕр! (Алăкран икĕ çамрăк хĕр, Хветуçпа Ульха кĕрсе тăраççĕ. Аллисенче алшăллипе витнĕ чашăксем.) Хветуç: Эпир пăрçа пăтти: йăвача пĕçерсе килтĕмĕр. Ульха: Акă кунта тата ăшаланă пăрçа та илсе килтĕмĕр. Анисса: Атьăр хĕрсем салтăнăр та хăвăртрах ĕçе пикенер. Хĕрсем салтăнаççĕ, сĕтел çине апат çимĕç лартаççĕ, сак сармисене сараççĕ. Çав вăхăтра урамра шăв-шав илтĕнет, пÿрте шаккамасăрах пĕр купа каччă кĕрсе тăрать. Вĕсене хĕрсем кĕтсе илеççĕ, салтăнма сĕнеççĕ. Каччăсем тĕпеле иртсе лараççĕ. Алăка татах шаккаççĕ. Акă Хрестюк тата хăна хĕрĕ Паçук кĕрсе тăраççĕ. Хрестюк: Пирĕн килес! Мĕнле пурăнатăр. Эпĕ пĕччен мар вара: хам хĕр-тантăша илсе килтĕм. Паллашăр: Паçук ятлă. Каччăсем: ан кÿрентерĕр ăна. (Хрестюкпа хăна хĕрĕ Паçук вырнаçса лараççĕ.) Анисса: Атьăр-ха, пĕр çавра юрă юрласа илер. («Атте хура лаша ай, памарĕ» юрă янăрать) Юрă пĕтсенех Çтаппан Паçукпа Хрестюк хушшине хĕсĕнсе кĕрсе ларать. Кулине çакна курса Марье патне чупса пырать те, иккĕшĕ те йăпăрт алкумне тухса каяççĕ. Анисса: Часах ваттисем пил пама килеççĕ. Сĕтел çинче пурте пур. Çамрăксем шавлаççĕ, шÿтлеççĕ. Марьепе Кулине кĕреççĕ. Марье Çтаппан патне пырса хăлхаран пăшăлтатать. Çтаппан Кулине патне тăрса пырать, анчах та Кулине ăна хăваласа ярать. Марье: Хĕрсем, каччăсем! Пире ваттисем пил париччен юрласа, ташласа илер-ха. Пурте: Атьăр, атьăр! Ăçта пирĕн Кириле? Купăсĕ ăçта? Вырăн парăр. Кирилле майланса ларать те: купă,не тăсса ярать. Улахри сурхури юрри янăрать. «Тулă кĕлти, виç кĕлти» (№ 2), «Хĕр сăри ташши» (№ 3). Ташă вĕçленнĕ çĕре ялти сумлă икĕ ватă çын кĕрсе тăраççĕ. Ахваниç тата Улатимĕр пиччесем. Салтăнаççĕ, сĕтел хушшине кĕрсе лараççĕ. Йăвача, пăрçа пăтти тата ăшаланă пăрçа ваттисен умĕне пырса лартаççĕ. Хĕрсем сăра куркине сылтăм алла тытса парса кайран кайран ваттисене суллахай алăпа параççĕ. Икĕ ватă ура çине тăнă хыççăн пурте ура çине тăраççĕ. Ахваниç: Виçĕ картара виçĕ тĕслĕ выльăх тытмалла пултăр. ,нĕр хыççăн тына пăру пултăр. Чун çумне чун хушăнса пытăр. Улатимĕр: Виçĕ тĕслĕ выльăх-чĕрлĕхĕр хутаçлă пăрçа пек хунавлă пултăр, шÿтернĕ пăрçа пек мăнтăр пултăр, пĕр вĕçĕ шыв патĕнче пултăр: тепĕр вĕçĕ картара пултăр. Пурте: Çапла пултăр! Çапла пултăр! Çапла пултăр! Ахваниç: Хамăр ĕлĕкхи йăлапа ваттисене асăнар, шутлăхра пулччăр, вĕсем пире ан асăнччăр, эпир вĕсене яланах асăнар. Хветуçпапа Ульха Ахваниç патне пырса ун аллинчен асăнма çăкăр, йăвача, пăрçа илсе тухса каяççĕ киремет кĕтессине асăну апатне хума. (Хĕвелтухăç енне хумалла) Çак вăхăтра «Аслăях та ката» (№4) юрă мăнаçлăн янраса каять. Юрă пĕтсен Ахваниçпе Улатимĕр пурне те тав туса сăрине ĕçсе параççĕ, ăшаланă пăрçине пурин çине те сапаççĕ çак сăмахсене каласа, «Тулăх пурăнăр, чипер çÿрĕр». Çав вăхăтра пурте чĕркÿçленсе лараççĕ. Ухваниçпе Улатимĕр сăрисене ĕçсе парсан курка тĕпне вак укçасем пăрахаççĕ. Вăл укçисене Марье пуçтарса саклата хурать. Марье: Çтаппан, кил-ха кунта. Ахаль лариччен кĕрĕк арки йăвала. Хĕрсемпе анкартине тухса сурăх урисене хыпашласа кĕрĕр-ха. Çтапан, Ваня тата 3-4 хĕр сурăх ури тытма тухса каяççĕ. Вĕсем хыççăнах 3-4 хĕр карта шутлама тухса каяççĕ (мăшăр пулсан — кăçал качча каяççĕ, авланаççĕ; мăшăрсăр пулсан – качча каясси те çук, авланасси те çук.) Хĕрсем карта шутлаççĕ, шавлаççĕ, кулаççĕ. 3-4 хĕртен пĕри: Пăхăр-халĕ! Çăлтăрсем мĕнле нумай. Ахальтенкаламан çав: «Çăлтăрсем çара та таса пулсан – хĕлле сивĕ, çулла – шăрăх пулать», — тенĕ ваттисем. Пĕри: Эсĕ çăлтăрсем тен-ха. Пăх-ха, уйăх мĕнле хăлхаллă! Сивĕтет пулас. Шутласа кăлартăр-и унта? Камăн мăшăр пулчĕ. Тепри: Хĕрсем! Хăвăртрах! Çтапан автан е чăх илсе кĕретĕп терĕ. Хĕрсем пурте васкаса хапхаран кĕрсе каяççĕ. Çав вăхăтра Çтапан тата ыттисем шавласа пÿрте кĕреççĕ. Аллисенче сурăх çăмĕсем. Камăн шурă, камăн хура. Çтапан чăх е автан йăтнă. ăна урай варрине яраççĕ. Урайне чашăкăсемпе шыв, кăмрăк, укçа, тырă, çăкăр лартса хунă. Хĕрсем тĕрткеленсе тырă, çăкăр, укçа патне пырасшăн, анчах та унта Кулине, Анисса тата Марье çитсе тăнă. Автан кам чашăкинчен ĕçнине пурте шавласа, сăнаса тăраççĕ. Кама — çиеççĕ. Аниссапа Марье: Шыв ăсма каймалла вĕт. Çĕрĕ ярас пулать. Кам каять? Петĕр, тепĕр хăв юлташупа икĕ хĕре илĕр те шыв ăсса килĕр. Пĕр хĕрĕ алшăлли илет, тепĕр хĕрĕ виçĕ хăйă, Петĕр турчка çине утланать, юлташĕ шăпăр çине – вара вĕсем тухса каяççĕ. Вĕсене çирĕç 2 «çветке» кĕреççĕ. Кĕрĕкĕсене тÿнтерле тăхăннă, пичĕсене хăрăмпа хуратнă, питлĕх йăтнă. Хĕрсене çуйхаштарса чĕпĕтсе тухаççĕ те питлĕх çине тăрса ташласа такмак калаççĕ:
Ташă пĕтсенех хĕрсем вĕсем çине тапăнаççĕ, кам иккенне пĕлесшĕн. «Çветкесем» тухса тарса ĕлкĕреççĕ. Кулине: Шыв ăсма каякансем ăçта çухалчĕç вара? Атьăр-ха унччен пĕр çаврăм юрă юрласа илер. «Шур акăшсем вĕçеççĕ ушкăнпа» (№5) юрă янăрать. Каччăсем шыв ăсса кĕреççĕ. Пĕр каччи витрине «пĕр пÿрнепе» йăтса лартать сак çине. Унтан вара Марук витрене икĕ çĕрĕ ярать. Пĕри — «суя» çĕрĕ: тепри — «тĕрĕс» çĕрĕ. «Суя çĕрĕ» кăларсан нимĕн те пурнăçланмасть, «тĕрĕс çĕрĕ» тухсан пурте пурнăçланать. Витре йĕри-тавра тăраççĕ те: кам хăй çинчен пĕлесшĕн: Марука çĕррисене параççĕ. Марук пĕтĕм çĕрре витрене ярать те: 3 хут хĕвеле май çавăрттарать. Шĕвĕр пÿрнепе пĕрер çĕрĕ туртса кăларать те ыйтусем пама пуçлать. Ыйтусем париччен юрăсем юрласа параççĕ «Лупас айĕнче сар автанĕ»(№6) Марук: (витререн шĕвĕр пÿрнипе çĕрĕ туртса кăларса) «Камăн çĕрри!» — тесе кăшкăрать. Кулине: Ку ман-ха ĕнтĕ вăл. Марье: Кĕçех çураçма пыраççĕ сана, сăну сан шыврах курăнать. Хатĕрлен, Кулине. (Çав вăхăтра Кулине патне Çтапан пырса тăрать те аллисенчен ярса илет.) («Лупас айĕнче» — 2-мĕш куплечĕ.) Марье: (тепĕр çĕрĕ туртса кăларать те татах ыйтать) «Камăн çĕрри?» Ульха: Манăн çĕрĕ ку. Марье: Лар-ха килтех тепĕр темиçе çул. Сана ир-ха качча тухма. («Лупас айĕнче» — 3-мĕш куплечĕ.) Марье: (çĕрĕ туртса кăларса) «Камăн çĕрри ку?» Петĕр: Манăн, манăн! Марье: Эх, Петĕр! Сана салтак çулĕ кĕтет. Кутамка хатĕрле. Хĕрсем пурте Петĕре шеллеме тытăнаççĕ. («Лупас айĕнче» — 4-мĕш куплечĕ.) Марье: (Юлашки çĕрĕ туртса кăларса) Ку патша-çĕрĕ. Телейлĕ кун-çуллăх кĕтет çамрăксене ку çулта, мĕн ыйтни пурте пулать. Марук, Çтапан, Ванюк витрене йăтса тухса каяççĕ те крыльца çинчен шыва çĕре тăкаççĕ. Тăкнă хыççăн витре тĕпĕнчен укçа туртса кăлараççĕ те пурте каялла кĕрсе каяççĕ. Марье: Атьăр юрлар: ташлар! «Сурхури пички сороковой»(№7) «Куславкка ташши» (№8) «Хĕрипăраç тутăрĕ» (№9) ЧАРШАВ. Сценари авторĕ – Козлова З.А., профессор, Чăваш Республикин тата Раççей культура тава тивĕçлĕ ĕçченĕ. Атте хура лаша, ай, памарĕ. (№1) Атте хура лаша та, ай памарĕ, Хура лаша тиха та тунă(й) та(й) пул(ă)сан(ă) Трантас(ă) кÿлсе(й) килсессĕн(ĕ) эп теменччĕ. Анне ырă ĕне те, ай, памарĕ, Ырă ĕне пăру та(й) пулсан Чăкăт(ă) илсе(й) килсессĕн(ĕ) эп теменччĕ. Тете шурă сурăх та, ай, памарĕ, Шурă сурăх путек те тунă та(й) пулсан Шăрттан(ă) илсе(й) килсессĕн(ĕ) эп теменччĕ. Инке сăра хăмла та, ай, памарĕ, Сăра хăмли ăнса та пулнă та(й) пулсан, Сăра(й) илсе(й) килсен эп теменччĕ. Нумай вăхăт йыхрав та, ай, пулмарĕ, Хамăр тăван йыхрав та янă(й) пулсан Юрласа савăнас та(й) эп теменччĕ. Тулă кĕлти, виç кĕлти.(№2) Тулă кĕлти виç кĕлти, Тулă кĕлти виç кĕлти, виç кĕлти Ма çич кĕлте пулман–ши, пулман-ши? Пирĕн сурхури виç каçлăх, Пирĕн сурхури виç каçлăх, виç каçлăх Ма çич каçлăх пулман-ши? Çырма урлă каçсассăн, Çырма урлă каçсассăн, каçсассăн Пире кĕпер кирлĕ мар, кирлĕ мар. Çак сурхури иртсессĕн, Çак сурхури иртсессĕн, иртсессĕн Пире савни кирлĕ мар, кирлĕ мар. Икĕ пуспа виçĕ пус, Икĕ пуспа виçĕ пус, виçĕ пус Çĕрте выртсан кирлĕ мар, кирлĕ мар. Çак сурхури иртсессĕн, Çак сурхури иртсессĕн, иртсессĕн Пире савни кирлĕ мар, кирлĕ мар. Хĕр сăри ташши (№3) Хĕр, хĕр сăри турăмăр, Хĕрĕх автан пусрăмăр. Пыршипеле пĕверне те, Вăйăç çумне хутăмăр. Тăрăс-тăрăс тапари, Уратине хуçар-и Эпир тепре килнĕ çĕре Çĕнни туса хуччĕр-и? Юман-и сирĕн урай, Çăка-и сирĕн урай Эпир ташша тухсассăн Чăтайать-ши сирĕн урай? Юман та мар сир(ĕ)н урай, Чăрăш та мар сир(ĕ)н урай Эпир ташша тухсассăн Чăтаяс çук сир(ĕ)н урай. Сăпаççипă куккукне Çич çăмарта тунăшăн Сăпаççипă гармонистне Пире ташлаттарнăшăн. Аслăях та ката, ай, хушшинче (№4) Аслăях та ката, ай, хушшинче, Аслăях та ката, ай, хушшинче Ахăрса та ака тăваççĕ, Ахăрса та ака тăваççĕ. Путех пирĕн пиччесем, ай, мар-ши çав, Путех пирĕн пиччесем мар-ши çав Ахăрса та ака тăваççĕ, Ахăрса та ака тăваççĕ? Кĕçĕнех те ката, ай, хушшинче, Кĕçĕнех те ката хушшинче Шăхăрса та сÿре сÿреççĕ, Шăхăрса та сÿре сÿреççĕ. Путех пирĕн шăллăмсем, ай, мар-ши çав, Путех пирĕн шăллăмсем мар-ши çав Шăхăрса та сÿре сÿреççĕ, Шăхăрса та сÿре сÿреççĕ? Шăв-шавах та урпа, ай, шав урпа, Шăв-шавах та урпа та шав урпа Мĕншĕнех те шавлать те çав урпа, Мĕншĕнех те шавлать те çав урпа. Путех пулли çитнĕ, ай, пулмалла, Путех пулли çитнĕ те пулмалла Çавăнпа та шавлать те çав урпа, Çавăнпа та шавлать те çав урпа. Кĕр кĕрех те хăна, ай, кĕр хăна, Кĕр кĕрех те хăна та кĕр хăна. Мĕншĕнех те кĕрлет те çав хăна, Мĕншĕнех те кĕрлет те çав хăна? Путех ĕçсе çитнĕ, ай, пулмалла, Путех ĕçсе çитнĕ те пулмалла, Çавăнпа та кĕрлет те çав хăна, Çавăнпа та кĕрлет те çав хăна. Шур акăшсем вĕçеççĕ, ай, ушкăнпа (№5) Шур акăшсем вĕçеççĕ, ай, ушкăнпа, Çавра кÿлĕсене те, ай шыраса, Çавра кÿлĕсене те, ай шыраса. Эпир те килтĕмĕр, ай, çак киле, Хамăр т(ă)вансене те, ай, шыраса, Хамăр т(ă)вансене те, ай, шыраса. Шăнкăр кăна шăнкăр та, ай, шыв юхать Шăнкăрч чĕппи шыв ĕçет, ай, шыв ĕçет, Шăнкăрч чĕппи шыв ĕçет, ай, шыв ĕçет. Шăнкăрч чĕппи шыв ĕçет, ай, шыв ĕçет Хура чĕкеç чĕппин те, ай, мĕн ĕç пур, Хура чĕкеç чĕппин те, ай, мĕн ĕç пур? Тăванпала тăван та калаçнă чух Унта çичĕ ютăн та, ай, мĕн ĕç пур, Унта çичĕ ютăн та, ай, мĕн ĕç пур? Кăмакара хăйă ма, ай, типет-çке ăна çутма вăхăт та, ай, çитет-çке, ăна çутма вăхăт та, ай, çитет-çке. Ирте пулать ĕнтĕ те, каç та пулать Пире кайма вăхăт та, ай, çитет-çке, Пире кайма вăхăт та, ай, çитет-çке. Лупас айĕнче сар автанĕ (№6) 1. Лупас айĕнче сар автанĕ Тул çутăлать тесе авăтать. Ан авăтсам автан тусăм, Уйрăлмарăм-çке эпĕ савнирен. Лашине кÿлсе те çавăрса тăратнă, ăçта каян тусăм, каласа кай. Шыва кĕмĕл çĕрĕсем ярса кай. 2. Мăкăнĕн те çеçке çуралсан Савăнаççĕ Вĕлле хурчĕсем. Хĕрĕн тусĕ Чипер пулсан, Йăл кулаççю-çке хĕрĕн тутисем Шыври кĕмĕл çĕррÿ час тухмасан, Ирĕлчĕ пуль тесе ан кала 3. Çĕмĕртĕн те çеçки çурăлсассăн Савăнаççĕ симĕс çулçисем Хĕрĕн тусĕ чипер пулсан Кураймаççĕ-çке тантăш хĕрĕсем Ир те кĕтрĕм, тусăм, каç та кĕтрĕм Манчĕ пулĕ тесе те ан кала. 4. Çанталăк кĕр енне сулăнсассăн, Акăшсем вĕçеççĕ ăш енне Каччă хĕре юратсасссăн, Яланах пулать вăл савнипе. Сорхори пички сороковой та (№7) Сорхори пички сороковой та, Сорхори пички сороковой та Сăри пички тайăлмасăр, Сăри пички тайăлмасăр та Эпир киле каймастпăр. Кĕтÿç пушши, вăрăм пушши Кĕтÿç пушши, вăрăм пушши Час çаврăнса çитмерĕ. Çулталăкри сурхури Час çаврăнса çитмерĕ. Хуçин автан, сарă автан Хуçин автан, сарă автан Автан саккăр авăтмасăр, Автан саккăр авăтмасăр та Эпир киле каймастпăр. Хуçи хĕрĕ, сарă хĕрĕ Хуçи хĕрĕ, сарă хĕрĕ Хуçи хĕрĕ сар хĕр Сар хĕр саккăр ташламасăр та Эпир киле каймастпăр. Куславкка ташши (№8) Тăррăн-тăррăн тăмашкăн, Тăри чĕппи мар эпир. Шăппăн-шăппăн тăмашкăн, Шăпчăк чĕппи мар эпир. Тăрăс-тăрăс тапмашкăн, Хусан атти урара. Пилĕк тытса ташлама Хут пиçиххи пилĕкре. Пуçа усса ташлама Патша кĕмĕл пуçăмра. Сикĕр-сикĕр шывалла Шыв сирпĕнсе тăмалла. Ташлăр халĕ ташшине Çын тĕлĕнсе тăмалла. Акă ĕнтĕ, пăх ĕнтĕ, Калама та çук ĕнтĕ Сылтăм ура хĕрсе кайрĕ, Чарăнма та çук ĕнтĕ. Юрататăп кĕпине, Юрататăп çÿхине, Юрататăп каччине Аван ташлаканнине. Ташласан ташланă пек, Юрласан юрланă пек. Ташламасан, юрламасан Хама мăнна хунă пек. Хире-хирĕç пÿрт лартар-и, Тимĕрпе виттерер-и, Юрăпала ташăпала Ĕçĕре ирттерер-и? Шывне ăсас мар пулсан, Кÿлĕ хĕрне анас мар. Юрлас-ташлас мар пулсан, Килнĕ ятне тăвас мар. Утса килтĕр-и, Чупса килтĕр-и, Ĕçĕрсене пăрахса Пире курма килтĕр-и? Хĕрипăраç тутăрĕ (№9) Хĕрипăраç тутăрĕ шурă тутăр, шурă тутăр Урам урлă каçсассăн хуралать, Урам урлă каçсассăн хуралать. Хĕрипăраç ĕмĕрĕ хĕрлĕ улма пек, хĕрлĕ улма пек Çич ют килне кайсассăн çухалать, Çич ют килне кайсассăн çухалать. Урамăрсем вăрăм та, ай, утмашкăн, ай, утмашкăн Хапхăрсем вырăсла уçмашкăн, Хапхăрсем вырăсла уçмашкăн. Пĕвĕр-сийĕр яка та, сăнăр çутă, сăнăр çутă Вăтанатăп куçăртан пăхмашкăн, Вăтанатăп куçăртан пăхмашкăн. ăшă çилĕ лăпкă та, ай, вĕрнипе, ай, вĕрнипе Сарă чечек хумханать, хумханать, Сарă чечек хумханать, хумханать. Чунăм савни манран та, ай, сивĕнсен, ай, сивĕнсен Манăн çамрăк чунăм, ай, хумханать, Манăн çамрăк чунăм, ай, хумханать. |
Праздник Сурхури
Цель – расширение и систематизация представлений о празднике сурхури как чувашском календарно – обрядовом празднике встречи зимы.
Предварительная работа: рассказывание о праздновании рождества у чувашей, обычаях и обрядах, связанных с ним (колядование, рождественские гадания на урожайность года, новогодние катания на лошадях и т.п.); разучивание благопожеланий, песен ,танцев; ознакомление с народными приметами определения зимней погоды; загадывание загадок о зиме; проведение подвижных игр.
Действующие лица: ведущие 3-х групп, хозяюшка, дети.
Ход:
Хозяюшка, напевая песню, ходит по избе и наводит порядок.
Входит первый ведущий (воспитатель в национальной чувашской одежде)
Ведущий
Сурхури! Сурхури!
Ситне кетне сурхури!
Сурхури ситре, куртар-и?
Хирес тухса илтер-и?
Хапха усса хутар-и?
Атьар, тухар, ачасем,
Урам тарах кайапар.
Килирен киле сурепер
Салат –хамла пухапар
Кукаль-симес пухапар Сурхури еске тавапар!
Сурхури тек сурхури
Чапла пултар сурхури!
Под музыку входят дети 1-й группы.
Хозяюшка:
Кто к нам пришел?
Колядовщики:
Это мы — колядовщики
Ребенок:
Пришла коляда, да коляда
Накануне Рождества, да коляда
Мы ходили, искали, да коляда
По всем дворам, да коляда
По переулочкам, да коляда
Мы нашли ее у Хозяюшкиного двора
Да коляда!
1 – й ребёнок:
Да будет три вида вашего скота многочисленными, как горошины в стручке.
2 – й ребёнок:
Да будут тучными, как мочёные горошины, крепкими, как жареные горошины.
3 — й ребёнок:
Один конец стада да будет у водопоя, другой конец да будет в хлеву!
Хозяюшка:
Кто это к нам пришёл?
Колядовщики:
Это мы – колядовщики!
Хозяюшка:
Проходите, гости дорогие!
Колядовщики (кланяются):
Здравствуй, хозяюшка!
1 – й ребёнок:
Позвольте в горенку войти.
2 – й ребёнок:
В горенку войти, да на лавочку сесть.
3 – й ребёнок:
На лавочку сесть, да песенку спеть.
В новый год желают счастья хозяину дома.
Дети (по очереди):
Пусть будет урожай хороший,
Пусть тётушка напечёт много колобков,
Пусть напечёт и угостит нас,
Пусть деньги водятся в доме.
Хозяюшка:
Ах вы, хитрые ребятки, отгадайте – ка загадки:
- Без рук, без ног, а мосты через реки строит. (Мороз)
- Павел с Салвом в догонялки играют. (Лыжи).
- Зимой все работает, а летом на боку лежит. (Сани)
- Снег пушистый землю укрывает.
Когда это бывает? (Зимой)
- Вниз они несутся, а вверх их тянут. (Санки)
Ведущий:
Мы не только загадки умеем отгадывать, но и чувашские приметы о зиме знаем.
1 – й ребёнок:
Облака идут против ветра – к снегу.
2 – й ребёнок:
Облака идут низко – ожидай стужу
3 – й ребёнок:
Дым из трубы столбом – к холодам.
4 – й ребёнок:
Кошка в клубок – мороз на порог.
Хозяюшка:
Теперь игра – не развлечение,
А с большим – большим значением.
Избу будем украшать
И гостей будем встречать
Чья изба будет всех краше
Тех и будем величать!
Подвижная игра «Изба »
Игроки делятся на 2 команды по 4 человека. По площадке расставляют 4 стула, на которых лежат по одному большому платку. Игроки выходят на середину площадки и говорят:
Мы- ребята – Молодцы!
В играх все мы удальцы!
Вместе спляшем и споем,
А потом домой пойдем!
На последние слова игроки бегут к стульям, закрепленным за командой. Игроки берут платок за 4 угла и натягивают его над собой, под музыку двигаются по кругу. Игра повторяется 2 раза. ( Можно предложить поиграть гостям)
Хозяюшка
Приустали наверное немного. Приглашаю вас присесть на лавочку. Будьте добры.
Входят дети 2-й группы с ведущим
Ведущий
Мы пришли к вам с хороводом
Прямо к свежим пирогам
Поздравляем с Рождеством
Низко кланяемся вам!
1 – й ребёнок:
Сею, вею, подсеваю,
С Рождеством вас поздравляю
Уродись, пшеничка, горох-чечевица,
На поле- копнами,
На столе –пирогами.
2 – й ребёнок:
Сею, вею, подсеваю
С Рождеством вас поздравляю!
Со скотом – животом
Малым детушкам- малолетушкам!
3 – й ребёнок:
Сею, вею, подсеваю
С Рождеством вас поздравляю!
Чтоб здоровенькими были
Много лет чтобы жили!
4 – й ребёнок:
Сеем, веем, подсеваем
С Рождеством вас поздравляю!
А теперь мы в доме вашем
В вашу честь споем и спляшем!
Хозяюшка:
Милости просим, окажите честь
Песня «Илемле»
Танец «Линька, линька»
Хозяюшка
Маттур, ачасем. Ларар сак сене.
Слышите, кто-то еще торопится к нам.
Входит ведущий с 3-ей группой ребят.
1 – й ребёнок:
Коляда, колядки
Собрались ребятки
По деревне пошли
Хозяюшку нашли
Наша Хозяюшка коляда
Всех ребят созвала
Всем гостинцы припасла.
2 – й ребёнок:
Эй хозяева! Слезайте с печки, зажигайте свечки
Открывайте сундучок! Вынимайте пятачок!
Ведущий
Позволь нам, Хозяюшка, стихи прочесть и порадовать тебя.
Чтение стихов
1 – й ребёнок:
Автан
Автан ирех варанать
Ачасене варадать
Ачасене варатать
Ача садне васкатать
2 – й ребёнок:
Параппан
Атте паян хларан
Илсе килче параппан
Пат- пат параппан
Пантартатать пить аван.
3– й ребёнок:
Юр савать
Юр савать, юр савать
Хура сере шурадать
А-хай, ачасем, тухар урама
Тухар урама, юр купалама.
Хозяюшка
Ай, маттур, ачасем.
Ведущий
Мы стихи тебе читали
Но еще мы не гадали
Хозяюшка
Вот горшок- чугунок
Погадаем мы чуток.
Из этого горшка достаем себе предмет, а я вам скажу, что вас ждет.
Ключи—хорошее хозяйство
Хлеб-достаток в доме
Кольцо- к богатству
Камешек- новый дом
Конфеты – сладкая жизнь
Сережки- много друзей
Петушок- успех в этом году
Сушка- шедрый стол.
Хозяюшка
Мы с вами гадали, в хороводе не плясали.
Весь веселый народ. Все вставайте в хоровод.
«Хоровод с Хозяюшкой»
Звучит чувашская мелодия «Чаваш ташши»
Ведущий:
Мы с вами колядовали
Дружно пели и плясали
Немного утомилися
Дружно поклонилися
Хозяюшка:
Плясали вы на удивленье,
Заслужили угощенье.
(Угощает всех детей колобками ( Йва))
Всех еще раз с Рождеством! Всем вам счастья и здоровья!
Библиографическое описание:
Рюмина, Т. А. Примерный сценарий досугового мероприятия «Сурхури — чувашский праздник Рождества» в 1-й младшей группе для сплочения детско-взрослого коллектива / Т. А. Рюмина, Е. В. Епураш, Т. И. Плотникова, С. Л. Рындина. — Текст : непосредственный // Образование и воспитание. — 2019. — № 5 (25). — С. 20-21. — URL: https://moluch.ru/th/4/archive/139/4376/ (дата обращения: 03.02.2023).
Цель: познакомить детей и взрослых с чувашским зимним обрядовым праздником «Сурхури»; способствовать воспитанию у детей и взрослых положительного отношения к людям других национальностей; способствовать сплочению детско-взрослого коллектива посредством проведения совместных досуговых мероприятий.
Ход праздника:
Ведущая (в национальном чувашском костюме):
Эй, честной народ, здравствуйте! Ыра кун!
Всех на праздник Сурхури приглашаем
Здоровья и хорошего настроения желаем.
Воспитатель:
Гости нашего праздника!
Слушайте и глядите, что слухом не слыхивали
И видом не видывали.
Приглашаем всех на Рождество!
Сколько гостей на празднике собралось!
Ведущая:
Чуваши и русские, шорцы и татары, немцы и армяне.
Время праздник открывать. Сурхури встречать!
Звучит чувашская народная музыка. Ведущая и воспитатель по очереди подходят и кланяясь, приглашают родителей с детьми в круг. Приглашают сразу по несколько человек.
Ведущая:
Сурхури! Сурхури!
Çитрĕкĕтнĕ сурхури!
Сурхуриçитнĕ, куртăр-и?
Хирĕçтухсаилтĕмĕр!
Воспитатель:
Эй, честной народ, сюда!
В игры всем играть пора!
Ночь Рождественская ждет,
Заводите хоровод!
Ведущая:
Мы по кругу пойдем,
Под воротцами пройдем.
Барашек -символ богатства, безбедной жизни. Прохождение через воротца — переход в новую жизнь. Все печали позади, счастье, радость впереди!
Все приглашенные встают в хоровод взявшись за руки. Ведущий и воспитатель делают воротца держа в поднятых руках фигурку овечки. Под чувашскую национальную плясовую приглашенные идут по кругу проходя под воротцами. Музыка останавливается и воротца закрываются. Перед кем закрылись воротца, того приглашают в круг. В кругу взрослые зачитывают чувашские народные пожелания.
1.Да будут три вида вашего скота
Многочисленными, как горошины в стручке,
Тучными, как моченые горошины,
Крепкими, как жареные горошины
Один конец стада да будет у водопоя,
Другой конец да будет в хлеву!
Ведущая ивоспитатель вместе говорят:
Сеем, веем, подсеваем,
С Сурхури вас поздравляем!
2. Уродись, пшеница, горох-чечевица,
На поле — копнами,
На столе — пирогами.
Ведущая ивоспитатель вместе говорят:
Сеем, веем, подсеваем,
С Сурхури вас поздравляем!
3. Чтоб здоровыми все были,
В счастье много лет прожили!
Ведущая ивоспитатель вместе говорят:
Сеем, веем, подсеваем,
С Сурхури вас поздравляем!
Воспитатель:
С Рождеством Вас поздравляем
И конечно же желаем:
Ветер выдует все хвори
Вьюга пусть на целый год,
Вам здоровья наметет.
Ведущая:
Пусть одна из ярких звезд
Даст талантам вашим рост,
Чтоб всему этому сбыться
Нужно в танце покружиться.
Под веселую чувашскую музыку стоящие в кругу начинают перепляс.
Воспитатель:
Да, друзья скажу вам честно.
С вами очень интересно
И играть, и плясать.
Будем мы сейчас гадать.
Ведущая:
Погадаем мы чуток.
Вот горшок- чугунок
И из этого горшка достаем себе предмет,
Я вам правду скажу, что вас ждет в Новом году.
Начинается гадание под чувашские напевы. По очереди присутствующие достают из горшка карточку с изображением предмета.
- Ключ—новое жилье
- Хлеб — достаток в доме
- Кольцо — к богатству
- Камешек — новое дело
- Конфета — сладкая жизнь
- Блокнот — много друзей
- Шнурок — к занятию спортом
- Сушка — шедрый стол
- Пакетик чая — приятные встречи
- Машина — смена или приобретение автотранспорта
- Чеснок — к здоровью
- Денежка — к богатству
- Апельсин — поездка в жаркие страны
- Катушка ниток — к долгой жизни
- Пуговица — к смене гардероба
- Золотая рыбка — исполнение желаний (3 шт.)
- Лавровый лист — большие успехи в работе
- Улыбка — к друзьям
- Бабочка — будете порхать на крыльях успеха по жизни
- Подкова — счастье во всем
Ведущая:
Вот и подошел к концу наш праздник,
Прощаться нам пора друзья.
Я всех подарком одарю, никого не обделю!
Сурхури переводится как «овечий дух», которому в древности поклонялся чувашский народ. Овцы в доме — это достаток, это тепло, это благополучная жизнь. По традиции на празднике Сурхури гостям дарят фигурки овечек, что бы благополучие сопровождало их и их детей повсюду.
Воспитатель:
Уважаемые родители, я предлагаю Вам вложить в фигурки овечек любовь, заботу, нежность и тепло ваших сердец. Давайте оставим овечек в группе, украсим ими наше «дерево Дружбы», чтобы эти овечки помогали нашим детям комфортно чувствовать себя в нашей группе. Овечки именные, дети сделали их заранее, своими руками, очень стараясь.
Ну а теперь, встанем все в круг. Наша ведущая, Татьяна, будет петь чувашскую народную песню о любви и заботе к своему дитя, о пожелании ему здоровья и благополучия. А мы в свою очередь будем передавать овечек по кругу, останавливаясь, и на несколько секунд прикладывая фигурку к груди, отдавая каждому малышу тепло материнского сердечка, пока фигурка Вашего ребенка вновь не окажется у Вас! А теперь сложите ладони лодочкой, закройте глаза и мысленно произнесите те слова, которые обычно говорите своему малышу о своей любви и ласке, о своей заботе и защите. А сейчас развесим овечек на «дерево Дружбы», оно будет оберегать наших деток и создавать в группе особую атмосферу комфорта и безопасности.
Ведущая:
Все вы весело играли,
Сурхури встречали.
Плясали все на удивленье,
И заслужили угощенье.
Ведущая угощает под музыку присутствующих чувашским национальным печевом « Йăва». На этом праздник заканчивается.
Чувашское национальное печево «Йăва»
Чувашский йава-колобок связан с культом плодородия, ели его по праздникам, чтобы, прежде всего, обеспечить хороший приплод овец. Также традиционно подавали блюдо на масленице и на свадьбах. Готовится он быстро и просто: 2 стакана муки, 50г свежих дрожжей, столовая ложка воды и соль по вкусу.
Муку, соль и растворенные в теплой воде дрожжи соединить, замесить тесто, скатать его в колобок. Прикрыть полотенцем и оставить подходить в теплом месте на час-полтора. Колобок обязательно станет жиже и обмякнет, потому придется добавить в него муки для упругости. Разделить тесто на 8–10 шариков и выпекать в горячей духовке 30–40 минут. Готовые колобки нужно смочить горячей водой, затем накрыть полотенцем и дать выстояться примерно полчаса. Выпечь также из того же теста блюдо и уложить в него колобки пропитав все топленным медом и посыпать сверху орехами.
Литература:
- Денисова, H. П. Зимние и весенние календарные праздники чувашских крестьян (XIX − начало ХХ вв.) / H. П. Денисова // Исследования по чувашскому фольклору. − Чебоксары: HИИЯЛИЭ, 1984. − 142−166 с.
- Eгopoв, H. И. Пpaздники и кaлeндapныe oбpяды / H. И. Eгopoв // Кyльтyрa Чyвaшcкoгo кpaя / В. П. Ивaнoв и дp. сост. M. И. Скворцов. — Чебоксары: Чуваш. кн. изд-во, 1995. — Ч. I. — 175−229 с.
- Поздравления с Рождеством. [Электронный ресурс]. URL: http://pozdravtenas.ru/pozdravleniya/s-rozhdestvom/
- Йава. Чувашская кухня. [Электронный ресурс]. URL: http://фильмы.чувашские.рф/java-chuvashskaya-kuhnya/
Основные термины (генерируются автоматически): ведущая, круг, праздник, воротца, воспитатель, овечка, ребенок, фигурка овечек, честной народ, чувашское национальное печево.
Похожие статьи
Сценарий праздника «Рождество» для детей среднего и старшего…
Исполняется песня «Овечки, коровки». Ведущий
Дети становятся в круг, передают 2 сапожка по кругу (можно в одну сторону, можно в разные) и говорят такие слова
С последними словами те дети, у которых в руках оказались сапожки, выходят в круг и пляшут под веселую русскую народную музыку.
ВЕДУЩИЙ: Эй, честной народ, Собирайся в хоровод!
«Путешествие в Фольклор Град». Сценарий фольклорного…
Цель праздника: Формировать интерес у детей к русскому народному творчеству, приобщая к истокам русской национальной культуры.
русский народ, устное народное творчество, ребенок, сказка, Русская изба, родная природа, русский быт, пальчиковый театр.
Ознакомление детей старшего возраста с национальными…
8. Рассказ воспитателя: «Народные русские игры», «Народные бурятские игры»; «Народные традиции и промыслы сибиряков»
Проведение такой работы формирует у детей дружеское отношение к национальной культуре народов Сибири, развивает интерес к их традициям…
Приобщение дошкольников к истокам русской национальной…
Большинство основной части НОД по приобщению детей к национальной культуре проводятся в «Горнице». Воспитатель выступает в роли хозяйки избы, которая естественным образом привлекает детей к своим повседневным делам и заботам (вышивке, стряпне и пр.).
Абазинская народная игрушка в системе духовной культуры…
На современном этапе становится все актуальнее процесс изучения проблем, связанных с духовными ценностями и культурой народов, населяющих территорию России. Многонациональный состав населения нашей страны позволяет познать богатство каждого…
Народные обряды в семье и в системе работы воспитателя ДОО
Праздник воспитатель может провести в музыкальном зале, где дети бы пели, рассказывали стихотворения в нарядных костюмах, изготавливали фигурки птиц из соленого теста и раскрашивали их. Дети не только узнают о народном празднике, но и бережнее относятся к…
Сценарий фольклорного праздника в средней группе…
‒ Знакомство с традициями праздника «Кузьма — Демьяны». ‒ Вызывать у детей положительные эмоции и чувство радости от
(Воспитатель выносит маленький столик накрытый скатертью, на нем рассыпаны семечки тыквы и фасоль). Игра «Курочка по зернышку».
Нетрадиционные праздники в детском саду (из опыта работы)
Праздник — это событие, которое всегда с нетерпением ждут дети.
В нашем детском саду накоплен богатый опыт проведения праздников и развлечений.
Ведущий. А сейчас мы устроим шествие бантиков (Дети встают в круг и показывают свои наряды под веселую музыку.
Сценарий весеннего праздника для всей семьи…
Детский сад — первый социальный опыт ребёнка, но подготовка к выходу ребёнка в социум
После танца дети садятся на стульчики. Воспитатель говорит отом, как все взрослые всемье
Ход игры: каждая семья образует в зале свой круг; под музыку члены семьи начинают…
Кил-ҫурт. Виҫ-тӑватӑ хӗр сӗтел ҫине апат-ҫимӗҫ лартаҫҫӗ.
Аякран хӗрсем юрлани илтӗнет.
Пирӗн урам анаталла
Пирӗн урам анаталла
Шуса анать пӗр ҫуна.
Эп урампа иртнӗ чухне
Йӗрсе юлать хӗрача.
Ай,ҫил вӗрет, ҫил вӗрет те
Ҫил ҫӗклентерсе ярать
Чӗрипеле чӑтаймасӑр
Йӗрсе юрласа ярать.
Кӗпер ҫине шыв илет те-
Шур кӗпине кам илет?
Cавни санине илет те
Савманнине кам илет?
Улькка:
Сурхури! Сурхури!
Ҫитрӗ кӗтнӗ сурхури!
Хирӗҫ тухса илтӗр-и?
Хапха уҫса хутӑр-и?
Атьӑр, тухӑр, ачасем,
Урам тӑрӑх кайӑпӑр,
Килӗрен киле ҫӳрӗпӗр,
Салам-хӑмла пухӑпӑр.
Кукӑл-ҫимӗҫ пухӑпӑр,
Сурхури тӑк сурхури,
Чаплӑ пултӑр сурхури,
Кӗркури те Варвари,
Пырассине пытатӑр,
Сурхурине пытратри?
Кӗмӗл-нухрат паратри?
Курса ларакансене кил хуҫи мӑйӑрпа, пӑрҫапа хӑналать, ҫапла калать:
Тӗпӗр вӗҫӗ картара пултӑр!
Виҫӗ тӗслӗ выльӑхӑр-чӗрлӗхӗр
Хутаҫлӑ пӑрҫа пек хунавлӑ пултӑр,
Шӳтернӗ пӑрҫа пек мӑнтӑр пултӑр,
Ӑшаланӑ пӑрҫа пек пиҫӗ пултӑр,
Пӗр вӗҫӗ шыв патӗнче пултӑр.
Пӳрте шакӑртатса каччӑсем килсе кӗреҫҫӗ. Вӗсем палламалла мар тӑхӑннӑ. Ташӑ кӗвви пуҫланать. Каччӑсем хӗрсене ташлаттараҫҫӗ. Ун хыҫҫӑн каччӑсем тухса каяҫҫӗ.
Марине: Хӗрсем, ҫур ҫӗр ҫитет. Атьӑр сурӑх ури тытма витене!
Хӗрсем тухса каяҫҫӗ. Тӗттӗт ҫӗрте сурӑх урине тытаҫҫӗ. Сурӑхсем макӑрни илтӗнет.
Хӗрсем кӗреҫҫӗ.
Санюк: Мана шурӑ сурӑх ури лекрӗ.
Хӗрсем: А-а-а! Апла пулсан Сантӑрах каятӑн. Сантӑр-сарӑ каччӑ.
Укҫине Мана хури ҫакланчӗ.
Хӗрсем шӳтлесе: Чикана тупса яратӑн ӗнтӗ.
Улька Мана вар ватти ҫакланчӗ.
Хӗрсем: Ватӑ урҫана качча каятӑн пулӗ-ха.
Анук: Хӗрсе, айтӑр автан тытса кӗретпӗр.
Хӗрсем: Атьӗр,атьӗр.
Виҫӗ хӗр автан йӑтса кӗреҫҫӗ. Автана урай варрине лартаҫҫӗ. Унӑн умне шыв, тырӑ, укҫа, кӑмрӑк, ҫӑкӑр хурса параҫҫӗ.
Анук: Автан тус, автан тус, ман савни мӗнле пулассине кӑтартса пар;
Автан хӑй умӗнче шыв ӗҫет.
Хӗрсем: Ай, ай, Анук черккене кӑмӑллаканни пулать сан савни!
Анук: Ҫавӑн пекех-ши вара?
Улька: Халӗ, автан тус, ман савни мӗнле пулассине кӑтартса пар;
Автан тырӑ таккать.
Хӗрсем: Пуян, ҫирӗп хуҫалӑхлӑ савни пулать сан.
Санюк: Автан тус, манне те кӑтартса пар-ха.
Автан кӑмрӑк таккать.
Хӗрсем: Чухӑн пулать сан савни.
Марине: Халӗ, автан, ман савни мӗнле пулассине кӑтартса пар.
Марине: Пӑхӑр-ха, пӑхӑр-ха, укҫа таккать ман автан, укҫа таккать!
Хӗрсем: Чӑнах! Пуян Петӗре качча каятӑн пулӗ-ха?
Натюш: Хӗрсем, ҫур ҫӗр ҫитрӗ. Айтӑр мунчана! Куҫкӗски витӗр пӑхӑпӑр.
Хӗрсем мунчана каяҫҫӗ. Сӗтел ҫинче ҫурта ҫунать. Тӗттӗм. Санюк шӑппӑн ҫивитти витӗнсе сӗтел хушшине ларать. Куҫкӗски ҫине пӑхать. Ҫав вӑхӑтра малтанах сӗтел айне пытанса ларнӑ Палюк вӑрттӑн тухса куҫкӗски ҫине пӑхать, каллех пытанать.
Санюк: Куртӑм, куртӑм!
Хӗрсем: Кама?
Санюк: Палюка, Палюка!
Улька сӗтел хушшинче ҫивиттипе витӗнсе ларать. Калле вӑрттӑн хыҫалтан Ҫерук пӑхать.
Улька: Хӗрсем, хӗрсем, эпӗ те куртӑм, Ҫерука!
Ҫав вӑхӑтра сӗтел силленсе илет. Хӗрсем сӗтел айне пӑхаҫҫӗ.
Пытанса ларнӑ каччӑсене туртса кӑлараҫҫӗ.
Хӗрсем: Акӑ ӑҫта пытанса ларнӑ пирӗн пулас савнисем. (Кулаҫҫӗ, шавлаҫҫӗ).
Пурте пӳрте кӗреҫҫӗ.
Марине: Хӗрсем, тепӗр ҫул та турӑ мӗне пулассине юмӑҫ ярса пӑхар-ха.
Хӗрсем: Пӑхар-ха,пӑхар-ха!
Марине тулли пучах илет те шӗкӗлчеме пуҫлать.
Марине: Кӗлет тулли, михӗ тулли, пачах та пулмасть…
Ҫапла каласа пухача шӗкӗлчесе пӗтерет. Кӗлет тулли тухать.
Анук: Хӗрсем, каччӑсем, кӗлет тулли тырӑ пулать. Савӑнар, ташлар, тулӑх пурнӑҫпа пурӑнар.
Пурте такмаксем каласа ташлаҫҫӗ, савӑнаҫҫӗ.
5
Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение
«Средняя общеобразовательная школа № 2
имени Героя Советского Союза В.И. Урукова»
города Чебоксары Чувашской Республики
ПРАЗДНИК «СУРХУРИ»
Провела учитель начальных классов высшей категории Николаева Валентина Васильевна
город Чебоксары
СУРХУРИ ЭРНИ
Тёллевёсем: 1) сурхури уявён йалине катартса парасси; 2) ачасене халах уявёсене сума суса пуранма ханахтарасси; 3) ачасен пултарулахне аталантарасси.
Кирлё хатёрсем: светке тумёсем, юмас ямалли хатёрсем, сурхури уявён апат-симёсё, сам арлама, алсиш-нуски сыхма, тёрлеме кирлё хатёрсем.
Чаршав умне уява ертсе пыракансем тухассе
МАША. Ыра кун пултар сире пурне те!
ДАША. Ыра кун пултар.
МАША. Чавашсен йали-йёрки ёлёк-авалтан аталанса аруран арава кусса пына. Таван халах уявёсенчен, юрри-ташшинчен илемлёреххи, чуна сывахраххи мён пултар ёнтё!
ДАША. Уявсенче халахан чун пуянлахё витёрех паларса тарать. Самраксене халах уявёсем сынсемпе камалла хутшанса пуранма вёрентессё.
МАША. Паян эпир сирёнпе сак уявсенчен пёринпе — сурхурипе — паллашапар.
ДАША. Сурхурие хёлле, кун тавранна вахатра уявлана.
МАША. Ун чухне сак уява выльах-чёрлёх ёрчетёр, пурнас тулах пултар, халахан ёсё анса пытар тесе ирттернё.
ДАША. Сурхури уявё эрне хушши тасална.
Пёрремёш курану
Чаршав усалать. Кил-сурт ашчиккине санлакан декораци куранса каять.
ПЕТЯ.
Сурхури! Сурхури!
Ситрё кётне сурхури!
АНЯ.
Сурхури ситнё, куртар-и?
Хирёс тухса илтёр-и?
Хапха усса хутар-и?
АНДРЕЙ.
Атьар, тухар, ачасем,
урам тарах кайапар,
килёрен киле сурёпёр
АНЖЕЛА.
Салат-хамла пухапар,
кукаль-симёс пухапар,
сурхури уявё тавапар.
МИША.
Сурхурийён йалипе —
пиртен тухна йала мар —
авалтан тухна йалапа
килтен киле сурёпёр.
Алакран шакассе.
РУСЛАН.
Мучи, пире кёртетён-и?
Кёртмесессён каятпар,
кёртмесессён каятпар.
МУЧИ.
Кёртетёп, кёртетёп, ан кайар!
ДИМА.
Кинемей, пире кукаль пар!
Паратан-и, памастан-и,
Кукаль парсан — каймастпар.
КИНЕМЕЙ. Паратап, паратап, ан кайар! (Ачасене кукаль парать.)
ЯРОСЛАВ.
Эй, кинеми, кинеми,
ситсе кёчё сурхури.
Пире парса памасан —
султен тарна пётертёр.
СЕРГЕЙ
Пире парса парсассан
Парси пултар хамла пек.
Кинемей ачасене парса парать. Ачасем ана урайне сапассё.
САША.
Сурахсем ывасри парса пек йышла, шутернё парса пек мантар, ашалана парсса пек писё пулччар.
Ачасем такмак каласа ташлама тытанассе, чи малтан мучипе кинемине ташлаттарассё.
ВМЕСТЕ
Тапарах та сикёрех,
уратине хусарах.
Уратине хусмасан
эпир кунтан каяс сук.
МАША
Уратине хуссассан
эпир кунта тарас сук.
Ай-уй, ахаяс, ахаясан алки сук,
пуян хёрён тухйи сук.
ДАША
Эй, сурхури, сурхури!
Мён чул унан саванни!
Ирпе парса сапатпар та _
каспа пата сиетпёр.
МАША
Суллен акна тыррисем
сулленхи пек пулёс-ши?
Суллен туна сурхури
сулленхи пек пулё-ши?
ВМЕСТЕ
Арман пёви шанна чух
пире кёпер кирлё мар.
Сурхурине ирттерсен
пире савни кирлё мар.
Ачасем ташласа тухса каяссё.
Иккемёш курану
Лампа сутинче хёрсем ларма ларассе. Юрла-юрла ал ёс тавассё Юра тёслёхёсем: «Пирён яла пырса кёрсен» (Ю. Скворцов — А. Токарев), «Улахра курсан чечек» (Г. Харлампьев — Г. Лебедев), «Шур перчетке» (чаваш халах юрри). (СЕМЕРТ СЕСКИ СУРАЛСАН ТА) ЮРА
Алака шаккассё, светкесем ситсе керессё.ТАШЛАССЕ
РУСЛАН. Ыр сунатпар сире пурне те!
АНДРЕЙ. Телей пултар сак сурта!
СТАС. Ан силленсемёр ёнтё пире.
САША. Халах йали-йёркипе…
ПЕТЯ. … хусисене хисеплесе…
АНТОН. … килтёмёр сирен пата.
ДИМА(ПУРТЕ). Уяв ячёпе саламлатпар, хёрсем! Сурхурине лайах ирттерёр. Пирён татах каймаллисем пур-ха. Чипер юлар.(ТУХСА КАЯССЕ)
ДАША. Хёр ачасем, ёслесе ситет пуль. Атьар, выляр
ПУРТЕ .ВЫЛЯР! ВЫЛЯР!
ПУРТЕ.Менле вайа?
САСА. СЕРЕ памалла.
ДАША. Эпе сере параканни.
Качака кам пулать?
МАША. Шапа ярар!
СЧИТАЛКА. (ШАК- ШАК , ШАК КАЙАК)
СЕРЕ ПАМАЛЛА (ВАЙА)
ДАША. Качакан сере астине пелмелле. Кам пелмест, сава каламалла.
(Кто ошибается, рассказывает стих)
МАША. Ачасем , атьар таша пуслар- и?
ТАША .УЯВ.
Ертсе пыракансем маларах тухассё.
МАША. Вайа-кулапа, юра-ташапа варам сёре ирттерсе те ятамар.
ДАША. Ёнтё Алтар салтар аври те каялла аванчё пуль, сурхури автанё те саккар та пёр аватрё пуль. Сурхури иртиччен тепёр сдавра юрласа килелле саланар пуль?
ЮРЛА — ЮРЛА ТУХСА КАЯССЕ