Сценарий дьиэ кэргэн

Кылгас кэмнэ ыытыллар барыйыак «Иллээх дьиэ кэргэн»

«Дьиэ кэргэн диэн тугуй?» — диэн ыйытыыга, саамай судургу эппиэт: аҕа, ийэ уонна оҕо (оҕолор) диэн буолар. Дьиэ кэргэн диэн киһи ахсаана буолбатах. Дьиэ кэргэн диэн сыһыанынан холбоһо сылдьар дьоннор. Чуолаан эттэххэ, сыьыан дьиэ кэргэни үөскэтэр. Дьиэ кэргэн бииргэ тумсэн сынньалацын атаарар, биир боппуруоьу быьаарар, соруда5ы толорор, онно ийэ, а5а, о5о бары кыттыыны ылар буолла5ына бу дьиэ кэргэццэ ейдеьуу, ейеьуу уескуур диэн сыалтан, кэлэн иьэр дьиэ кэргэн кунугэр аналлаах «Чураанчык» орто белеххе кылгас бырайыак ыытарга сананным.

Сыала: Дьиэ кэргэни тумуу, сылаас сыьыаны инэрии, ейдеьуу, ейеьуу оло5уруута.

Барыйыак соруктара:

— Тереппуттэргэ барыйыагы билсиьиннэрии;

— Барыйыак туьунан ейдетер улэни ыытыы;

— Дьиэ кэргэн бары кытталларын ситиьии.

Барайыак кэрдииьэ: 12.05.20. -15.05.20

Бырайыак 5 туьумэ5инэн ыытыллыа. Хас туьумэх хаартыска ненуе отчуоттанар.

1 туьумэх: «Дьиэ кэргэнинээн ба5а санаа картатын оноруу». Улахан баатыман ортотугар дьиэ кэргэн бииргэ туспут хаартыскаларын сыьыараллар уонна ол тула ба5а санааларын сыьыарыы. Манна дьиэ кэргэн биир тылы булан, бэйэ – бэйэни истиьэн биир санаанар оноьуллуохтаах.

2 туьумэх: «Амтаннаах ас» ханнык ба5арар дьиэ кэргэн собулээн сиир астаах буолаллар. Ол курдук, дьиэ кэргэн саамай собулуур аьын о5олорун кемелеьуннэрэн тэннэ астааьыахтаахтар.

3 туьумэх: «Чел олох – кэскил терде» хас биирдии ыал чел оло5у тутуьар. Ким эрэ хаамыан сеп, сууруен соп эбэтэр саалга сылдьан дарыктаныан соп. Бу туьумэххэ тереппут о5отун кытта тэннэ дьарыктаныахтаах.

4 туьумэх: «Бииргэ оонньуох» остуол оонньуута, «Мин дьиэ кэргэним» о5о уруьуйа. О5о саамай собулуурэ оонньуу уонна уруьуй буолар. Онтон оло5уран дьиэ кэргэн тумсэн бары ханнык ба5арар остуол оонньуутун оонньуохтаахтар уонна тумуккэ о5о дьиэ кэргэнин уруьуйдуохтаах.

Тумуккэ уопсай санаа уллэстиитэ.

Источник

Викторина.

Темата: «Кинигэ – дьиэ кэргэн до5оро».

Сыала: Аа5ыыга интэриэьи тардыы. Дьиэ кэргэни уонна о5ону кинигэни таптыырга, харыстыырга, собулээн аа5арга, элбэх суруйааччылары билэргэ угуйуу.

Туттуллар матырыйаал: проектор, экран, карточкалар, конвердар.

Хаамыыта.

1.Киирии тыл.

— Утуо кунунэн күндү төрөппүттэрбит уонна ыҥырыылаах ыалдьыттарбыт.

Бүгүҥҥү кылаас чааспыт аа5ыыга сыьыаннаах: “Кинигэ- дьиэ кэргэн до5оро” диэн ааттаах.

— Кинигэни аа5ыы киьини билиилээх, ой-санаа оттунэн сайдыылаах онорор. Кинигэлэр дууьаны сырдаталлар, киьи сургэтин кото5оллор уонна санаатын бо5орготоллор, киьи кэрэ5э дьулуьуутун уьугуннараллар, ойун сытыырхаталлар уонна сурэ5ин сымнаталлар.

Кинигэтэ суох киьи оло5о кураанах буолар. Кинигэ биьиги до5орбут эрэ буолбатах, ону тэнэ биьиги мэлдьи баар аргыспыт.

О5олор кинигэ туьунан хоьооннору аа5аллар.

2.Дьиэ кэргэн курэхтэьиитэ.(Экранна хаартыскалара, ааттара).

— Бугунну викторина5а кытталлар Оконешниковтар, Додоховтар,

Егоровтар дьиэ кэргэн уонна кинилэр о5олоро Лана, Айхал, Аэлита. Эҕэрдэлиэххэйиҥ. (ытыс тыаһа).

-Викторина тумугун дьууллуур субэ сыаналыа5а. Оскуолабыт библиотекаря Галина Васильевна, төрөппүт________

Курэх этаптара.

1)Дьиэ5э соруда5ы комускээьин.

-Дьиэтээ5и библиотека5ыт туьунан билиьиннэрин.

-О5о кинигэтэ тоьо баарый?

-Улахан дьон кинигэтэ?

-Сахалыы кинигэ элбэх дуу, нууччалыы дуу?

2)«Биьиги дьиэ кэргэн собулуур кинигэлэрэ» — диэн ааттаах быыстапканы тэрийии.

— Эьиги дьиэ кэргэннэ собулээн аа5ар кинигэлэргитин кордорун, кэпсээн.

( Тороппут, о5о биирдиилээн кинигэлэрин кордороллор, кылгастык ис

Хоьоонун билиьиннэрэллэр).

3)–Строкаттан 6 кыылы тургэнник сотун. Сопко соттоххутуна биир тыл тахсыахтаах. (кинигэ).

КСАКРЫ

ОБИХАУК

САБНАРА

ДИЭБЭР

ЛЫГСЬА

УСЭРТАТ

-Бу таьаарбыт тылгыт туьунан улуу дьоннор этиилэрин эбэтэр ос хоьооннорун этин.

4)-Билигин маннык сорудахтары биэрэбин. Бастаан о5олорго – иккилии ос хоьооннорун ааҕын уонна ситэрэн этин. Тороппуттэргэ – ос хоьооннор суолталарын быьаараллар.

Иитэр – уорэтэр суолталаах:

«А5ал» диэтэххэ……………(антах хайыьар).

«Мэ» диэтэххэ……………….(мичик гынар).

«Кулу» диэтэххэ…………….(курус гынар).

Тымтык уол о5о до5оро,………….(куьа5ан киьи тойоно).

Сурэх ба5арар да, ……………………..(суьуох уйбат).

Утуо ат биир кымньыылаах,……..(утуо киьи биир тыллаах).

5)–Билигин нуучча суруйааччыларын туьунан ыйытыылар.

Бастакы илиитин ууммут дьиэ кэргэн эппиэттиир.

Экранна: Н.Некрасов, Л.Толстой, М.Пришвин.

-Бу суруйааччылартан «Филиппок», «Косточка», «Лев и собака» -диэн кэпсээннэри, былиналары ким суруйбутай?

6)-Экранна: А.Пушкин, Н.нор.остуоруйалара.Н.Некрасов.

«Иван-Царевич и серый волк», «Василиса-Прекрасная»-диэн остуоруйалары суруйбут суруйааччы аата.

7)–Бу баснялары суруйар суруйааччы аата.

Экранна: «Лебедь, щука и рак», «Квартет».

8)Тороппуттэргэ сорудах. «Саха суруйааччылара».(биирдии билет тардан ылаллар).

-Бу саха суруйааччыларын псевдонимнарын этин. То5о маннык литературнай ааттары ылыммыттарын, ол ааттар суолталарын быьааран корун.

(Экранна хаартыскалара костор).

Онтон тороппуттэри истэн баран Д.К.Сивцев-Суорун Омоллоон, Н.Е.Мординов-Амма Аччыгыйа, С.С.Яковлев-Эрилик Эристиин псевдонимнарын тустарынан бэйэм кэпсиибин.

***-Викторинабытын тумуктуэххэйин, жюри сыаналыыр. Тумугу туьумэ5инэн кэпсиэ5э.

(бу кэмнэ)

-О5олоор, бары бол5ойон истин, билигин кылаас таьынан аахпыт айымньыларгыт ааттарын таайыаххыт. (дьиэ кэргэни уочаратынан аахтарыы, бастаан о5о, онтон тэрэппут аа5ар).

-билигин тылы жюрига биэрэбит. ( диплом, кинигэ туттарар).

Номинациялары инэрэр.

1)«Сахалыы элбэх кинигэлээх дьиэ- кэргэн».

2)«Элбэх о5о5о аналлаах кинигэлээх дьиэ -кэргэн».

3)«Саамай элбэх кинигэлээх дьиэ -кэргэн».

Тумуктуур тыл.

-Бугунну кылаас чааьыгар кэлбит ыалдьыттарбытыгар уонна кыттыыны ылбыт тороппуттэрбитигэр махтанабыт.

Тумуккэ этиэм этэ:

Аа5ыы – учугэй уорэх. Уорэнин уонна аа5ын.

«Кинигэни буттуун дууьа5ытынан таптаан. Кини эьиги бастын до5оргут, олоххут аргыьа». (М.Шолохов).

Приложение

Дмитрий Кононович Сивцев – Суорун Омоллоон – саха народнай суруйааччыта. Суорун – дьоьун, киппэ,кытаанах, уолуйбат диэн. Суорун диэн тыл былыргы эйдэбулэ кыратык да халбаннаабат, бигэ дьулуурдаах уонна ыар-дьиппэ майгылаах киьи диэн.

Оттон Э.К. Пекарскай этэринэн: «Омолон- родоначальник Ботурусского улуса, первый внесший ясак за свой улус», — диэн тылдьытыгар быьааран суруйбут. Онон Д. К. Сивцев – Суорун Ом. диэн псевдонимы ылыммыта түбэспиччэ буолбатах эбит.

Николай Егорович Мординов – Амма Аччыгыйа – прозаик, народнай суруйааччы. Бу псевдонимы суруйааччы оло5ун эйгэтиттэн ылыммыт курдук. Амма- Саха сирин биир саамай кэрэ айыл5алаах, ып-ыраас, тургэн сууруктээх эруьэ. Бу манна о5о сааьа ааспыт буолан, дойдутун таптыыра бэрдиттэн бу ааты ылыммыта буолуо. Оттон Аччыгыйа диэн тэрэппуттэрэ аас-туор аччык кыьал5алаах олохторо Советскай былаас иннинэ, ыраахтаа5ылаах Россия сабардаан олорор кэмигэр тубэспитинэн псевдонимын сор5ото оностубут.

Семен Степанович Яковлев – Эрилик Эристиин – прозаик, поэт. Эрилик уол о5ону, уолан эдэр киьини хай5аан эр бэрдэ диэн курдук этэр тыл. Оттон Эристиин диэн тыл уол о5о диэн суолта5а туттуллар. Онон Эр. Эристиин диэн «эриллэр-буруллар, эрилкэй эр бэрдэ, сытыы-хотуу уол о5о барахсан»-диэн буолар эбит.

КСАКРЫ

ОБИХАУК

САБНАРА

ДИЭБЭР

ЛЫГСҺА

УСЭРТАТ

КСАКРЫ

ОБИХАУК

САБНАРА

ДИЭБЭР

ЛЫГСҺА

УСЭРТАТ

КСАКРЫ

ОБИХАУК

САБНАРА

ДИЭБЭР

ЛЫГСҺА

УСЭРТАТ

«А5ал» диэтэххэ……………

«Мэ» диэтэххэ……………….

«Кулу» диэтэххэ……………..

Тымтык уол о5о до5оро,……

Сурэх ба5арар да, ………………..

Утуо ат биир кымньыылаах,……..

Дмитрий Кононович Сивцев

Николай Егорович Мординов

Семен Степанович Яковлев

1. Дьиэтээ5и библиотека5ыт туьунан билиьиннэрии.

-Хас кинигэлээххитий?

— О5о кинигэтэ тоьо баарый?

— Улахан дьон кинигэтэ?

-Сахалыы кинигэ элбэх дуу, нууччалыы дуу?

2. Быыстапка5а собулуур кинигэлэргитин кордоруу (тэрэппут, о5о биирдиилээн кинигэлэрин кылгастык ис хоьоонун кэпсииллэр).

3. Саха суруйааччыларын псевдонимнарын билии.

1. Дьиэтээ5и библиотека5ыт туьунан билиьиннэрии.

-Хас кинигэлээххитий?

— О5о кинигэтэ тоьо баарый?

— Улахан дьон кинигэтэ?

-Сахалыы кинигэ элбэх дуу, нууччалыы дуу?

3. Саха суруйааччыларын псевдонимнарын билии.

1. Дьиэтээ5и библиотека5ыт туьунан билиьиннэрии.

-Хас кинигэлээххитий?

— О5о кинигэтэ тоьо баарый?

— Улахан дьон кинигэтэ?

-Сахалыы кинигэ элбэх дуу, нууччалыы дуу?

3. Саха суруйааччыларын псевдонимнарын билии.

Источник

Агитбригада «Ача» улэтин хаамыыта

	Улэ керунэ	Эппиэтинэстээх	кэмэ
1	Агитбригада уратытын уерэтии	Деллохов Ариан Саввина С.И.	февраль
2	Бутун аан дойдутаа5ы экологическай проблемалар — диспут	Саввина С.И.,Оросина Люба	4.2
3	Агитбригада сценарийын оноруу	Саввина С.И., Алексеева Л.Э.	8.2-9.2
4	Музыкальнай киэргэтии	Шестаков Вася	10.2-21.2
5	Бэлэмнэнии улэтэ	Иванов Эдик, Меркурьев Ваня	10.2-13.3
6	Алын суьуех оскуола уерэнээччилэригэр кердеруу	Саввина С.И., Алексеева Л.Э.	21 .2
7	«Кэскил» о5о саадыгар кердеруу	Захарова Аня	5.3
8	Тереппут комитетыгар таьаарыы	Евграфова Альбина	11.3
9	Кырдьа5астар сэбиэттэригэр тахсыы	Саввина С.И.

Агитбригада иитэр- сырдатар улэтэ

Улэ керуннэрэ	ДОУ «Кэскил»	Оскуола	Нэьилиэнньэ
Экологическая киинэлэри кердеруу	64%	100%	67%
«Айыл5а5а сиэри туому тутуьуу» бэсиэдэлэр	72%	100%	52%
«Экологическая алдьархайдар» ток- шоу		84%	47%
«Айыл5а- олохпут тутула» викторина	32%	100%	68%
«Айыл5аны харыстааьын дьиэ кэргэнтэн са5аланар» эссе курэ5э		53%	47%
«Сир ийэбитин быыьыа5ын!» уруьуй курэ5э	32%	47%	38%

Агитбригада улэтин сыанабыла

Сыанабыл критерийдэрэ	ДОУ «Кэскил»	Ветераннар советтара	Тереппуттэр	Оскуола
Ис хоьооно	4,7	5	5	4,9
Идиэйэтэ	5	5	5	4,9
Толоруу маастарыстыбата	4,7	4,9	5	5
Музыкальнай киэргэтии	4,9	4,9	4,9	4,7

Таатта улууьун Туора Куел орто уопсай уерэхтиир сорох предметтэргэ диринэтэн
уерэтиилээх П.П. Кочнев аатынан оскуолатын «Ача» экологическай научнай- чинчийэр кулууп иьинэн тэриллибит

«Ача»

агитбригада улэтин отчуота

Академическай агалар уус уран аа5ыыларын сценарийа «Мин Тааттам»

1 аа5ааччы.

Оьуордуу дьэргэйбит олонхо биьиктээх,

Мин телкем тустэммит тереебут дойдута,

Кэрэ куех урсуннаах, суугунуур чараннаах

Ус саха кэскилэ

Мин Тааттам урэ5э!

Бары бииргэ: Тааттабыт барахсан- ананар эйиэхэ тапталбыт!

2 аа5ааччы

Мин сайдар, сал5анар санаабын салайа,

Мин кэниир, чэчириир кэскилбэр эрэнэ

Алгыстаах Ааар Хотун,

Дэйбииргин уунаннын

Тура5ын тумарык кэннигэр хааланнын!

3 аа5ааччы

Ханнык да киэн дойду

Килбиэннээх киинигэр

Харысхал эн аатын санаабар са5ыллар,

Харана куннэрдээх хабараан кэмнэрбэр

Ымыылаах эн аатын ырыабар ылланар-Мин Тааттам!

Бары бииргэ: Мин Тааттам

4 аа5ааччы

Ийэм истин мичээрин

Илэ керер кэриэтэ,

О5о сааьым дойдутун

Оонньоон булар кэриэтэ

Тенне туруом Туора- Куелбэр,

Терут туелбэм буоругар.

Бары бииргэ: Терут туелбэм- ТуораКуелум

5 аа5ааччы

Онно, онно Туора Куелбэр

Оонньуур сааскы дьэргэлгэн,

Онно, онно Туора Куелбэр

Куутэр куннээх ахтыл5ан…

6 аа5ааччы

От охсубут кырдалларбар

О5о сааспын эргитээри, Сетуелээбит ууларбар

Серуукээммин уерээри

Тенне туруом Туора- Куелбэр

Терут туелбэм буоругар

7 аа5ааччы

Онно, онно Туора- Куелбэр

Кууьар сырдык кутур5ан,

Сарыал еннеех тыал буолан

Сайар сылаас аймал5ан

Бары бииргэ: Сирдээ5и тапталым биьигэ- мин Тааттам сандаарар сарыала!

8 аа5ааччы

Мин Тааттам

Билэбин : эн миигин арчылаан туойаргын ,

Арыллар аартыкпар алгыскын аныыргын,

Уостубат куус уган угуттуу тураргын,

Суьумнаах сулустаах бу суолбун ыйаргын.

Киирии тыл.

Ууммут утуе сылынан, кэлбит кэрэ кэминэн эгэрдэ буоллун эьиэхэ куутуулээх кунду
керееччулэрбит, иьирэх истин истээччилэрбит! Этиэхтэн эриэккэс тугэннэри бэлэхтээтин эьиэхэ Эргэ Сана Дьыл диэн алгаатахпыт буоллун! Онтон биьиги, Дьулэй сирин кердеех нардах уолаттарын уонна
кыргыттарын, бугунну иэйиилээх , долгутуулаах ырыалара, , кэрэ ункуулэрэ, барыта эьиэхэ ананаллар, кунду биир дойдулаахтарбыт, Талба Тааттабыт дьоьун мааны дьонноро!

Кириьиэнньэ кистэлэннээх, аптаах- алыптаах кэрэ киэьээлэриттэн биирдэригэр биьиги
, Туора- Куел оскуолатын уерэнээччилэрэ, «Айар ыллыктар» тумсуу артыыстара, эьиэхэ ыалдьыттыырга, ырыа тойук, ункуу- битии кэьиибитинэн кундулуургэ сананныбыт.

Онон бугунну дьоро киэьээгэ кэлэн ыалдьыттаабыккын кэмсиниэххит суога. Умнуллубат
дьикти тугэннэри бэлэхтиэхтэрэ эьиэхэ талааннаах ыарыаьыттар , ункууьуттэр, Санкт Петербург , Сочи , Севастополь улахан сыаналарыгар сурдээх кытаанах жюри сурэхтэрин сууйбут, керееччулэр
биьирэбиллэрин ылбыт , аан дойдутаагы « Планета искусств» фестиваль- конкурс Гран – при хаьаайыттара, лауреаттара, дипломаннара, Туора- Куел оскуолатын иьинэн улэлиир, сайдар, айар- тутар « Айар
ыллыктар» тумсуу артыыстара.

Онон эьиги иннигитигэр талааннарын араас кырыытын кылбачытыахтара аар саарга
аатырбыт «Дьиэрэнкэй « ункуу ансамблын кэрэ кыргыттара, «Тогус тойон» вокальнай белех ыраьыттара, «Дьырылыатта» ,»Дьэьэгэй», Андайым» ырыа ансамблларын ырыаьыттара уонна ВИА.

Тумук

Эргэ Сана Дьыл аптаах киэьээтэ биллибэккэ кестубэккэ, ырыа тоук догуьуоллаах,
кэрэ кэпсээн, ункуу- битии аргыстаах тумуктэнэ огуста.Тиьэх ырыа доргооно салгынна дьиэрэйцэн симэлийдэ, тиьэх ункуу нарын иэйиитэ эьиги сурэххитигэр киирэн саста. Ол эрээри Кириьиэнньэ кэмин
уеруулэрэ ессее да салганаллар.

Еруутун уеруу- кету эрэ аргыстанын, утуекэн доготторбут, кунду керееччулэрбит!
Эьиги урдугутунэн еруу аламай кун сарданаларынан сандаардын, куех халлаан кулумурдээтин! Ессе да кэрэхсэбиллээх керсуьуулэр биьигини куутуехтэрэ диэн эрэнэ хаалабыт, биьиги, « Айар ыллыктар «
тумсуу эдэр артыыстара.

Ойуу дьаргаа киэргэллээх айар ыллыктары, умсулганнаакх олох суолун устунан айан
дьоллоох аартыктарын багарабыт эьиэхэ!

Керсуеххэ диэри, кунду доготтор!

Сценарий литературно- художественной композиции « Жизнь моя… иль ты приснилась мне»

Оросина Люба

Неведомо движение времени. Одно поколение сменяет другое. Русь вступила в XXI-й век. Движется, живёт по своим законам мир поэзии, а поэзия – это Вселенная души человечества. Непрерывно
нарождаются и вспыхивают в этом чудесном мире поэтические звёзды. Одни сгорают и навсегда исчезают ещё при жизни их “хозяина”, свет души от других доходят к нам на протяжении десятилетий. И лишь
немногие, очень немногие согревают народную “живую душу” в веках, разгораясь со временем всё ярче и ярче. Имя одной из таких звёзд в созвездии поэтической России – СЕРГЕЙ ЕСЕНИН. Оно – вечно…

«Отговорила роща золотая»… Танец

Марков Толя: Я, Сергей Есенин – сын крестьянина. Родился 2 октября в 1895 году в старинном селе Константиново Рязанской губернии, которое привольно раскинулось на высоком правом берегу
Оки.

Оросин Толя: : «С двух лет был отдан на воспитание довольно зажиточному деду по матери, у которого было трое взрослых неженатых сыновей,
с которыми протекло почти все мое детство.

Меркурьев Ваня: . Стихи начал писать рано, лет девяти, но
сознательно в 16-17 лет, когда приехал в Москву на заработки.

Меркурьев Ваня Не жалею … Не зову …Не плачу…

Люба Оросина

Представляют Есенина очень разным ,но его всегда хочется защищать и жалеть. Никакой он не драчун, не атаман, это все внешнее, он и сам хочет, чтобы его пожалели, хотя вроде бы и говорит: «Кого
жалеть, ведь каждый в мире странник», казалось бы, заявляет: «Не жалею, не зову, не плачу», – но у самого такая пронзительная жалость ко всему живому. Он сам – часть природы, он брат травинкам и
деревьям, он понимает извечных спутников человека

Алина Аянитова

В этом имени – слово осень

Осень. Ясень, осенний цвет.

Что- то есть в нем от русских песен-

Сень березы и синь рассвет.

Что- то есть в нем и от весенней грусти

Юности чистоты…

Только скажут – Сергей Есенин-

Всей России встают черты…

Оросина Люба

«Среди мальчишек всегда был коноводом и большим драчуном и ходил всегда в царапинах,» — вспоминал Есенин в 1925 г. в автобиографии. Эти воспоминания
нашли и поэтическое отражение в его творчестве.

Худощавый и низкорослый,

Средь мальчишек всегда герой,

Часто, часто с разбитым носом

Приходил к себе домой…

Бабка. Сергуша, весь в царапинах, опять с соседскими мальчишками подрался. Али на яблоню лазил?

Дед. Ты, это, у меня, старая, не трожь, он так крепче будет!

Бабка. Только в субботу помыли, , а он…

Видать, не выйдет из него учителя, вон весь чумазый.

Дед. Как не выйдет! Вот отдадим его в земское училище, потом в церковно-учительскую школу, а потом и в Москву дальше на учителя учиться…

Есенин. Не буду учителем.

Дед. А кем тогда?

Есенин. Никем, частушки буду сочинять!

Дед. Частушки… Ах, ты деду перечить! Бабка, розги! (Уходят)

Марков Толя Я иду долиной … На затылке кепи…

Оросина Люба: Рязанская красота напоила Есенина своими соками, навсегда привязала к себе:
всё лучшее, что написано поэтом, связано с землей, где он родился и вырос.И где бы поэт ни жил, в каких бы городах ни был, какие бы обстоятельства ни тревожили его душу, он в мыслях своих и
стремлениях неизменно возвращался в «страну берёзового ситца», туда, где осень – рыжая кобыла чешет гриву.

Оросин Толя. Низкий дом с голубыми ставнями.

Аянитова Айаана.

“Мы теперь уходим понемногу…” О ком эта есенинская строка? К сожалению, не только о себе самом. Многие русские поэты, лучшие русские поэты, приходили
на эту землю, “чтоб скорей ее покинуть”. А. Пушкин, М. Лермонтов, В. Маяковский, М. Цветаева, Н. Рубцов, В. Высоцкий ушли в свою последнюю зиму, в последнюю весну, в последнее лето, в последнюю
осень. Но с нами остались их живые стихи, а значит – их души.

Саша Павлов . Пушкину.

Родина, Россия была для Есенина началом всех начал. «Россия…Какое хорошее слово…и «роса», и «сила», и «синее что-то…»

«Нет поэта без Родины»,- говорил Есенин. Для неё он берёг самые заветные эпитеты. Слово «Русь» было для него любимым.

Даша Егорова Запели тесаные дроги.

Сардана Евграфова

Оросина Люба.Факел есенинской жизни отгорел рано. Ему едва исполнилось 30 лет. А факел его поэзии, его души до сих пор светит ярко и , думается, будет светить вечно.

1.Уходят лучшие , как будто мир им тесен,

Как будто он не в силах их понять.

2.Уходят лучшие, не спев последних песен,

Осиротив родную Землю- мать.

3.Мы перечитываем созданное ими,

И жжет глаза горячая строка.

4.Уходят лучшие , свое оставив имя,

Утраты боль и память на века

Люба Оросина

Отговорила роща золотая… Танец.

Инсценировка по мотивам драмы «Маскарад» М.Ю. Лермонтова

Действующие лица

Нина

Арбенин

Неизвестный

Князь

Маска

1 картина

Пары кружатся в вальсе. Маска и Князь.

Маска

А как знать…

Вы , может быть, должны судьбу благословлять

За то, что маску не хочу я снять.

Быть может, я стара, дурна… какую мину

Вы сделали бы мне.

Князь.

Ты хочешь испугать,

Но зная прелестей твоих лишь наполовину,

Как остальных не отгадать.

Маска

( хочет идти)

Прощай навеки!..

Князь

О Еще мгновенье!

Ты ничего на память не оставишь? Нет

В тебе к безумцу сожаленья?

Маска

( отойдя два шага)

Вы правы , жаль мне вас- возьмите мой браслет.

( бросает браслет на пол, пока он его поднимает, она скрывается в толпе)

2 картина.

Дом Арбениных

Нина

Евгений,

Я мучусь, я больна

Арбенин

А мало ли мучений,

Которые сильней, ужасней твоих.

Нина

Пошли за доктором.

Арбенин

Жизнь- вечность,

Смерть лишь миг!

Нина:Но я- я жить хочу!

Арбенин

И сколько утешений

Там мучеников ждет.

Нина ( в испуге)

Но я молю

Пошли за доктором скорее.

Арбенин (встает , холодно)

Не пошлю.

Нина

(после молчанья)

О если бы вину свою сама

Я знала,- то…

Арбенин

Молчи, иль я сойду с ума!

Когда же эти муки перестанут!

Нина

Браслет мой- князь нашел,- потом

Каким- нибудь клеветником

Ты был обманут.

Арбенин

Так я был обманут!

Довольно, я ошибся! .. возмечтал,

Что я могу быть счастлив… думал снова

Любить и веровать… но час судьбы настал,

И все прошло как бред больного

Нина

( в слезах упадает на колена и поднимает руки к небу)

Творец небесный, пощади!

Не слышит он, но ты все слышишь- ты все знаешь,

И ты меня, всесильный ,оправдаешь!

Арбенин

Остановись- хоть перед ним не лги!

Нина

Нет, я не лгу- я не нарушу

Его святыни ложною мольбой,

Ему я предаю страдальческую душу;

Он, твой судья, защитник будет мой.

Арбенин

( который в это время ходит по комнате, сложив руки)

Теперь молиться время , Нина;

Ты умереть должна чрез несколько минут-

И тайной для людей останется кончина

Твоя , и нас рассудит только божий суд.

Нина

Как ? умереть! Теперь, сейчас- нет, быть не может.

Арбенин

Да, я тебе на бале подал яд.

Молчание.

Нина

Не верю, невозможно- нет, ты надо мною

( бросается к нему)

Смеешься … ты не изверг… нет! В душе твоей

Есть искра доброты…

Взгляни сюда…

( смотрит ему прямо в глаза и отскакивает)

О!смерть в твоих глазах.

( упадает на стул и закрывает глаза)

Арбенин подходит и целует ее

Нина

(вырывается и вскакивает)

Сюда, сюда… на помощь!.. умираю-

Яд, яд- не слышат… понимаю,

Ты осторожен… никого… нейдут…

Но помни есть небесный суд,

И я тебя, убийца, проклинаю

Арбенин( горько смеясь)

Бледна!

Но все черты спокойны, не видать

В них ни раскаянья , ни угрызений…

Ужель!?..

Нина

Прощай , Евгений!

Я умираю, но невинна… ты злодей…

3картина. Дом Арбениных

Князь( останавливая Арбенина)

Постойте- вы должны узнать- что обвинили

Меня напрасно…что ни в чем

Не виновата ваша жертва- оскорбили

Меня вы вовремя… я только обо всем

Хотел сказать вам- но пойдем

Арбенин

Что? Что?

Неизвестный

Твоя жена невинна- слишком строго

Ты обошелся.

Арбенин( хохочет)

Да у Вас в запасе шуток много!

Князь

Нет, нет- я не шучу, клянусь творцом.

Браслет случайною судьбою попался баронессе и потом

Был отдан мне ее рукою.

Я ошибался сам- но вашею женою

Любовь моя отвергнута была.

Когда б я знал, что от одной ошибки

Произойдет так много зла,

То, верно б, не искал ни взора , ни улыбки,

И баронесса – этим вот письмом

Нам открывается во всем.

Читайте же скорей- мне дороги мгновенья…

Арбенин взглядывает на письмо и читает.

Неизвестный( подняв глаза к небу, лицемерно)

Казнит злодея провиденье!

Невинная погибла – жаль!

Но здесь ждала ее печаль,

А в небесах спасенье!

Ах, я ее видал- ее глаза

Всю чистоту души изображали ясно.

Кто б думать мог, что этот цвет прекрасный

Сомнет минутная гроза.

Что ты замолк несчастный?

Рви волосы- терзайся- и кричи-

Ужасно!- о, ужасно!

Арбенин( бросается на них)

Я задушу вас, палачи!

( Вдруг слабеет и падает на кресла)

Князь( толкая грубо)

Раскаянье вам не поможет.

Ждут пистолеты- спор наш не решен.

Молчит, не слушает, ужели он

Рассудок потерял…

Неизвестный

Быть может

Князь

Вы помешали мне.

Неизвестный

Мы целим розно.

Я отомстил, для вас, я думаю, уж поздно!

Арбенин( встате с диким взглядом)

О, что сказали вы?.. Нет сил, нет сил,

Я так был оскорблен, я так уверен был…

Прости, прости меня , о боже- мне прощенье

( хохочет)

А слезы, жалобы, моленья?

А ты простил?

( Становится на колени)

Ну, во и я упал пред вами на колена:

Скажите же- неправда ли- измена,

Коварство очевидны… я хочу, велю,

Чтоб вы ее сейчас же обвинили.

Она невинна? Разве вы тут были?

Смотрели в душу вы мою?

Как я теперь прошу, так и она молила.

Ошибка- я ошибся- что ж!

Она мне то же говорила,

Но я сказал, что это ложь.

( встает.)

Я это ей сказал.

Молчание.

Вот что я вам открою:

Не я ее убийца.

( взглядывает пристально на неизвестного)

Ты , скорей

Признайся, говори смелей,

Будь откровенен хоть со мною.

О милый друг, зачем ты был жесток?

Ведь я ее любил, я б небесам и раю

Одной слезы ее, -когда бы мог,

Не уступил- но я тебе прощаю!

( падает на грудь ему и плачет)

Неизвестный

( отталкивая его грубо)

Приди в себя- опомнись…

( князю)

Уведем

Его отсюда…он опомнится , конечно,

На воздухе…

( берет его за руку.)

Арбенин!

Арбенин

Вечно

Мы не увидимся … прощай… Идем… идем…

Сюда… сюда…

( вырываясь бросается в дверь, где гроб ее)

Князь

Остановите!..

Неизвестный

И этот гордый ум сегодня изнемог!

Арбенин

(возвращаясь с диким стоном)

Здесь, посмотрите! Посмотрите!..

( прибегая на середину сцены)

Я говорил тебе, что ты жесток!

Падает на землю и сидит полулежа с неподвижными глазами.

Князь и неизвестный стоят над ним.

Неизвестный

Давно хотел я полной мести,

И вот вполне я отомщен!

Князь

Он без ума… счастлив… а я? Навек лишен спокойствия и чести!

Конец

Кыайыы 70 сылыгар аналлаах фестиваль театрализованнай концерт сценарийа.

1.Бала5ан иьэ. Дьиэ кэргэн.

Эр дьоннор улэлии бараары тэринэллэр.

Ийэ: До5оор, ити ейуе5утугэр урумэ, сымыыт,аадьы уктум. Утаххытыгар быырпах.

Уол: ийэм алаадьытын наьаа да таптыыбын.

Ийэ: ии, о5ом, хайыы уйэ улаатан , улэ хамнас киьитэ буолан.( уолун сыллыыр)

Кыыс: Дьегуессэ, бу манны Мэхээчэ5э биэрээр. Кыра алаадьы, кебуердээх лэпписэкэ.

Уол: Тапталлаа5ар анаан ас астаабыт дуу.(кулэр)

А5а: Нохоо, эдьиийгин ол бу диэмэ. О5ом ыал буолан эрэриттэн олус уерэбин.Маайыс, тоойуом, куьун улэ хамнас умуруйуутэ уруу онорон ньиргитиэхпит. Мэхээчэ курдук кутуеттэнэри ким сириэ буолла5ай.
Чэ, барыахха , до5оор

Ийэ : Тоойуом, Маайыс тахсан сэргэбитигэр саламата ыйыахха, быйаннаах сайын кэлэрин уруйдаан( сэргэ5э салама ыйыыллар)

Окко киириигэ бэлэмнэнии улэтэ.

2.Ырыа ( эр дьоннор)

Эр дьоннор улэлииллэрэ кестер. Кэтириис кэлэр .

Кэтириис: Мэхээчээ, кэлэ сырыт эрэ

Мэхээчэ: Хайа , Кэтириис, эйиигин эрэ кэлиэ диэбэтэ5им.

Кэтириис: Мин ити ымдаан биэрэрбин умнубуппун

Мэхээчэ: оо , до5орум барахсан. Мин наьаа дьоллоохпун. Олох итэ5эйбэппин бу маннык дьоллоохтук , таптыы, таптата сылдьарбыттан

3.Таптал туьунан ырыа( кыыс эбэтэр уол)

Онтон эмискэ Левитан тыллара:

А5а: Чэ. Быраьаай, аар сэргэм, тэлгэьэм тутула, дьолум бэлиэтэ. Тулхадыйбакка , дьоннун сэргэ5ин араначчылыы тур, кэтэс эргиллэн кэлэрбин.

4.Академическай аа5ыы. Кыайыынан эргиллин эьиги!

1.Бу алаас ол саха киьитэ

Хотуурун оннугар саа ылан,

Алаьа дьиэтиттэн тэйбитэ,

«Мин дойдум самныбат саргылан,

Эн тускар мин бардым!»- диэбитэ.

Тай5а тыал будуллар буур5ата

Эйиэхэ эрчими биэрбитэ,

Кыьыммыт кытаанах тымныыта

Эйиигин эрчийэн ииппитэ.

2Дьукээбил сандаарар уоттара

Эн ыраас иэдэскэр кыыспыта

Хатааьын чолбонун кыымнара

Хап хара хараххар тыкпыта.

Бары: Саалаахтан самныма , эн саха буойуна

3.Киэн Лена чыскыйар чысхаана

Туестэргэр телену туьээртэ,

Хотугу дойдубут кыс хаара

Сурэххэр сырдыгы киллээртэ.

4.Эн Саха норуотун уола5ын,

Ебугэн ергеьун эн туттун.

Кенулу кемускуу бара5ын,

Ес- саас сурэххэр оргуйдун!

Бары:Эн Саха норуотун уола5ын

5.Кырыктанан , уордаах боотур,

Фашист кыылы кырбастас,

Ааатырбытын курдук аатыр,

Бастыннары кытта бастас!

6.Кыайыы суолун то5о солуур

Кыйысханнаах айаннар

Кырдьа5астыын о5олуун

Кемелеьер дьон- аймах.

7.Уот сиэбэт, уу ылбат киьитэ;

Геройдар суоллара, эн суолун!

Баран ис, эн кыайыы илдьитэ,

Долгун да туппатын эйиигин,

Буулдьа да таппатын эйиигин!

Эйиэхэ – бар дьонун эрэлэ,

Эйиэхэ- ийэ сир эрэлэ.

Бары:Эйиэхэ – ийэ сир эрэлэ

5.Эр дьоннор ансамбллара .Хайыьар

Маайыс: Мэхээчэм бу суолунан барбыта. До5оруом , алыс айманыма. Сэрии уьуо суо5а. Кэлэн сана дьиэ тутуом. Наьаа дьоллоохтук олоруохпут диэбитэ. Алтыс ыйгар барда
биир да суругу туппата5ым. Тыыннаах эрэ буолларгын , чыычаа5ым о5отоо… Эргиллэн кэл эрэ, ба5ар анар илиилээх, анар атахтаах. Айыы танараттан кердеьерум ол эрэ. Тыыннаах эрэ эргилин дойдугар,
дьонноргор…

ЫрыаЧуумпуга

6.Хара суруктар кетен киирэллэр.

Хаарыан эйэлээх олох кундэлэс куех халлаана харанаран, хааннаах буур5а ерутэ ытыллан хара суордуу халаахтаьан елуу суруктара, алдьархай илдьиттэрэ сахабыт сирин со5отохсуйбут алаастарын
урдунэн кеппуттэрэ,харысхала суох харах уутун халыта суурдубуттэрэ. Оо, сэрии, сэрии… Эн дэгиэ тынырахтарын кими да аьымматтара.

6.Ийэ кутур5анын ункуутэ

Кимэн киирии иннинэ кылгас чуумпуруу кэмэ кестер. Саллааттар сурук суруйаллар. Сынньаналлар. Сааларын ыраастаналлар.

А5а( сурук суруйар): Сарсын кимэн киирии. Дьэ, тыын тыынна харбас буолар буолуохтаах. Оо, ессее да дьыл5ам миэхэ кун сирин уеруутун бэлэхтии тустэр… Дьоммор , дойдубар эргиллэн теье эрэ
дьоллоохтук олорор этим. Билигин дойдубар саас кэллэ5э. Ньургуьун тыллыа… Сахалыы сайа5ас ырыаны истибит киьи, алааьым устун аргыый хаампыт киьи.

Норуот ырыата.

7.Ункуу Смуглянка

Тыас уус, снаряд эстэр, буулдьа чуьуурара.

8.Сэрии тугэнэ( бааьырбыт саллаат)

1 саллаат: Мэхээчэ, кытаат, до5оор.Олох кыра хаалла. Сотору санбаткка тиийиэхпит. Эмтэниэн , Мэхээчэ: Суох, до5оор, елер киьи буоллум быьылаах. Бу суругу тапталлаахпар Маайыска ыытаар эрэ,
до5орум эрэ буолларгын.Елер

1 саллаат: До5оор, Мэхээчээ, Мэхээчээ. Ааанал туонал абабыан. Эн бачча эдэркээн киьи олох олоруохтаах этин, уеруун дьолун иннигэр этэ…

Алаас ахтыл5ана. Кыталыктар

9.Сэрии аймал5анын ункуутэ

10.Дьахталлар от охсо сылдьаллар. Маайыс байааттаннаан охтон туьэр.

Суекулэ: Маайыс, тоойуом, хайдах буоллун? Уу иьэ5ин дуо? ( уу иьэрдэ сатыыр)

Маайыс: Суекулэ, Мэхээчэбэр…( елер)

Суекулэ: Тукаам, Маайыас, елумэ даа, ийэ5эр туох диибин, бэйэтэ да ыалдьан нэьиилэ сылдьар. ОО, сорум да эбит… Ол иьин о5ом барахсан ыалдьарын кистээн бу кун бугунугэр диэри улэлии
сылдьаахтаабыт. Мэхээчэм диэхтиир. Сэрии буолбата5а буоллар уруугар сылдьыа этибит, учугэйкэн бэйэн мааны ыал ийэтэ буолуон этэ… Кырыыстаах сэрии… Бу сиэн барда5ын…Кутур5ан ырыата

11.Сценка. Абыраллаах балык

Ырыа.

Драматическай этюд( монолог). Эргиллэн кэлбитин дойдугар…

Хор

На ступеньках роста эдэр учууталлар курэхтэрин уеруулээх тумуктуур чааьын
сценарийа.

Вед1 Утуе кунунэн, кунду доготтор!

Вед2. Утуе кунунэн куутуулээх ыалдьыттар, биир идэлээх доготторбут, куннэтэ уерэ керсер оголорбут, чугас
дьоннорбут!

Эьиэхэ, иитэр- уерэтэр уустук улэ маастардарыгар, бэйэтин идэтин таптыыр уонна
сыаналыыр дьоннорго , бу бырааьынньык ананар

Вед1Онон биьиги сагалыыбыт улуустаагы « Уунуу рудэллэригэр « диэн эдэр учууталлар курэхтэрин тумкутуур туьумэгин
сагалыыбыт

Уйэлэр кирбиилэригэр, сана кэм сагаллыытыгар , аан дойду историятын уьус
тыьыынчаатын аартыктарын арыйар сылларга эн хайдаххыный , учуутал? Олох туьунан туох толкуйдааххыный?

Тугунан олорогун? Туохха дьулуьагын? Тугу суруйагын сана уйэ устуоруйатын
кинигэтин сирэйдэригэр?

Вед2Сана дьоллоох санаа, арыйыы

Сана хоьоон, ырыа , айыы

Барыта сагаланналлар соьуйууттан

Сегууттэн- махтайыыттан

Барыта сагаланаллар иннигэр арыллар

Ыраас манан илиистэн

Айылга кистэлэннэрин таайыы

Ологу инники хамнатыы, сайдыы

Барыта сагаламмыттара долгуйууттан

Сана лиискэ санааны суруйууттан

Вед1.Туохтан сагаламмытай сылтан сыл аайы Туора- Куел орто оскуолатыгар олохторугар аан бастаан билии дойдутугар кырачаан
дьоннору арыаллаан эрэр эдэр учууталлары тумпут « Уунуу урдэллэригэр» На сутпеньках роста диэн курэх.

Сагаламмыта ейге- сурэххэ ер саьа сылдьыбыт ыра санааттан, кыьынны сарсыардалыы
чэбдик , сэргэх сана солун санааттан, хас да тууннээх кун толкуй улэтиттэн, дууьаны тууйар санааргабылтан уонна кэскиллээх уерууттэн.

Вед2.Тылы биэрэбит Туора- Куел орто оскуолатын иитэр уерэтэр улэгэ директоры солбуйааччыга , конкурс авторыгар Гуляева Оксана
Николевнага.

Бугун биьиги Таатта улууьун уерэгириитин салаатыгар сана страницаны суруйабыт.
Учууталлар курэхтэрэ – бу иитэр уерэтэр улэгэ олохторун анаабыт дьонно олус улахан суолталаах тугэн, сана арыйыыларга, сана туьумэхтэргэ туьаайар ураты куус, кэлэр кэнчээри ыччаты иитиигэ хаьан
да буппэт уерэтии улэтин энкилэ суох септеех онорор суол, оголору бу кэрэ, дьикти ологу септеехтук ылыныыларыгар кемелеьуу буолар.

Вед.1Учууталлар курэхтэр- ессе билиигин, сатабылгын, талааннын кердерер кыах, урдук профессионализм аныгы сайдыылаах обществога
ссамай сыаналанар баайынан буоларын дакааастааьын.

Биьиги курэхпит эьиэхэ эдэр учууталларга барыгытыгар аана аьагас,

Уон сыл анараа еттугэр аан бастаан биьиги кырдьагас оскуолабыт барахсан эдэр
учууталлары тумпутэ. Билиибит кыьата эдэр дьон эрчимнээх санааларыттан , чэбдик тыыннарыттан кэнээбит сырдаабыт курдук буолбута. Ол киэьээ биьиги бастакы сулустары умаппыппыт, педагогика уйаара
кэйээрэ биллибэт улуу куйаарыгар атаарбыппыт. Бастакы долгуйуу, куттаныы, сегуу – махтайыы, улускэн уеруу оунна хомойуу онно этилэр. Онтон ыла угус сыллар аастылар . Туора Куел орто оскуолатын
урдунэн сандаарбыт эдэркээн сулустар билигин улууспут республикабыт араас оскуолаларыгар айымньылаахтык улэлии сылдьаллар, сууьунэн ыччакка ыра санаалара туолллараыгр кемелеьеллер.

Вед.2Тогус кыайыылаахтары иитэн, талааннарын чочуйан таьаарбыт оскуолалары, билии дьоллоох кыьаларын бугун биьиги убулуейдээх
утуе куммутугэр уерэ керсебут.!

Кыайыылаах оскуолалар парадтара.( Сахалыы танастаах кыргыттар табличкалары
тутан киирэллэр)

Быйылгы убулуейдээх утуе сылга курэххэ кыттыыны ыллылар 20 араас идэлээх эдэр
учууталллар.

Дохсун ытыс тыаьынан ынырыагын кинилэри бу сценага.

Керергут курдук кинилэр бары эдэрдэр, кэрэлэр, бэйэ бэйэлэригэр
майгыннаспаттар.

Араас предметтэри биэрэллэр, араас уерэхтээхтэр.

Онтон кинилэри туох тумэрий, туох холбууруй?

Вед.1Эдэр учууталлары тумэр бэйэлэрин талан ылбыт идэлэригэр айымньылаах сыьыан, оголорго мунура суох таптал, . Уонна бу
эдэркээн дьон бары учуутал идэтин аан дойдуга саамай бастын идэнэн ааттыыллар.

Бу эдэр учууталлары тумэр ураты аптаах кууьу билигин биьиги керуехпут. Биьиги
кыракый эксперимент ыытыахпыт. Курэхпит кыттыылаахтарыттан бэриллибит этиилэри салгыырга, учуутал маастарыстыбатын ис хоьоонун арыйарга кердеьуегун1

Вед.2Онон мин учууталбын, мин кылаас салайааччытабын, . Мин- киьибин.

( эдэр учууталлар бэриллибит этиилэри салгыыллар)

Миэхэ учуутал диэн тыл иьиллэр…..

Мин оголорбор инэриэхпин багарабын…

Мин чуутал быьыытынан улэм сыала…

Багарабын мин уерэнээччилэрим…

Бэйэм улэбэр тирэнэнбин…

Аныгы киьиэхэ бастатан турани наада…

Учуутал еруу ейдуехтээх…

Мин сыры аайы кылааска киирэн иьэн саныыбын…

Бастакы ведущай: Хайа, эксперимеммыт табылынна дуо?

Вед.2Дьэ, кырдьык табылынна. Норуокка этэллэр: « Танараттан учуутал» диэн. Бу аптаах тыллары биьиги бугунну эдэркээн
педагогтарбыт туьунан этиэххэ сеп. Кинилэр бары кыракый дьоннору бары еттунэн сайыннаран, кэрэ баай дууьалаах дьону иитэ сатыыллар. Бу кинилэри тумэр.

Болгойун! Болгойун! Болгойун! Ууннэ долгутуулаах тугэн.

Билигин биьиги бастынтан бастыннары, чулууттан чулуулары билиэхпит, онус бастын
чууталы айхаллыы керсуехпут.

Вед.1.Эдэркээн учууталлар бугун аьагас уроктары биэрдилэр, улэлииир технологияларын кытта билиьиннэрдилэр, оголору кытта
алтыстылар, уопуттарын атастастылар.

Биьиги курэхпит кыттааччылара улэ бегену улэлээтилэр, угуьу элбэги ситистилэр.
Дьин чахчы учуутал диэн ааты сугэр чискэ тиксибиттэрин дакаастаатылар. Онон бугун кинилэр куннэрэр, дьоро киэьээлэрэ, кинилэр талааннарын дьэрэкээн оьуордарыттан таныллыбыт чагылхай туьулгэ
тустэннэ.

( конкурс туьунан кадрдар слайдалар экрана)

Вед.2Ессе ый анараа еттугэр бу уолаттар уонна кыргыттар олохторо Таатта улууьун атын учууталларын олохторуттан улахан уратыта
суога.

Онтон биир утуе кун кинилэр конкурс туьунан истибиттэрэ.

Ессе биир нэдиэлэ анараа еттугэр , конкурска кыттар сайаапкаларын бирэн баран, бу
учууталлар бэрт эрэллээхтэрэ, сорунуулаахтык инники диэки барар санаалаахтара. Кинилэр иннилэригэр хайдах курдук уустук туьумэхтэр куутэн туралларын сэрэйбэттэрэ.

Онтон икки кун анараа еттугэр уруоктарын, проектарын тууннэри бэлэмнээн, ,
долгуйан мэйиилэрэ эргийэрэ, сурэхтэрэ кебере, харахтара ирим дьирим барара.

Билигин , бары уустук туьумэхтэри ааьан баран, эдэр доготторбут ессе куускэ
долгуйаллар. Долгуйаллар, тумугу куутэн.

Вед.1Тылы биэрэбит экспертнэй совет бэрэссэдээтэлигэр …( Тумук иьитиннэрии)

Тыл бэриллэр оскуолабыт директорыгар Гуляев И.Н.

Дьэ биьиги бугунну киэьээбит чагылхай сулустарын аатын иьиттибит. Биьиги уерэ
кете , долгуйа иьиттибит курэхпит кыайыылаагын аатын.

Харда тылы биэрэбит бугунну курэхпит кыайыылаагар …( Кыайыылаах харда тыла)

На сутпеньках роста… Ууунуу урдэллэригэр… Бу уон сыл устата угус ахсааннаах
утуекэн дьоннор бэйэ бэйэлэрин солбуьа учууталлар курэхтэрин бэлэмнээбиттэрэ, толкуй бегетун толкуйдаабыттара, улэ бегетун улэлээбиттэрэ. Кинилэр кемелерунэн эьиги , эдэр педагогтар, олоххутугар
дьин чахчы сана урдэллэри дабайдыгыт. Онон бугунну киэьээбит биир ураты туьумэгэ: Конкурс сирэйдэрэ- Лица конкурса.,

Болгомтогутун экранна

Ведю.2Ескетун уерэнээччилэрин харахтара , уерэххэ билиигэ тардыьан чагылыьар буоллагына,

Эн ейдее, Учуутал, оголор, тапталларын , сурэхтэрин, инники кэскиллэрин барытын
эн илиигэр туттараллар.

Ейдее куруутун, эн еруу уерэнээччилэрин иьин эппиттиигин: кинилэр уеруулэрин,
хомолотолорун, эрэйдэрин, дьоллорун иьин барытыгар.

Эн хас биирдии уруоккун, субэгин, субуллар сыллары унуордаан бэйэлэрин кытта
илдьэ сылдьаллар.

Эн сурэгин уерэнээччилэрин сурэхтэрин кытта бииргэ тэбэр буоллагына, кыьамнылаах,
утуе санаалаах буоллаххына, кылааска олорор оголор бары боппуруоскар септеех эппиэти бириэхтэр, еруу бэлэмнээх буолуохтара.

Вед.1Махтал эьиэхэ, учуутал ыччаттар

Еркен ей, киэн билии,талаан баар дьонноро

Холобур буолун дуу, туланы сырдата

Бар дьоннут ыратын куннэтэ толорон.

Улэ5ит утуетэ еруутун ааттаннын,

Тыа сирин о5ото –эьиги кэскилгит

Аар махтал тыллара сыллата ананнын

Сып сырдык уеруунэн олоххут киэркэйдин

Вед.2Эьигини уерэ керебут

Сулустаах чааскыт бу ууннэ

Ткалаантан билииттэн чахчытын се5ебут

Идэ5э тапталгыт дьэнкэтик кеьуннэ

Хай5ыахпытын ба5арабыт эьигини

Ейгут, дьулуургут, билиигит иьин

Ба5арабыт ча5ылхай ситиьиини

Урдук уеруу барыгытыгар тиийдин

Оскуола гимнэ. Оголор ыллыыллар. Кинилэри кытта эдэр учууталлар припевы
ыллыыллар

Бугунну уеруулээх куммутун киэргэтэр, тьупсарар с, ситиэрэр ханнык багарар
бырааьынньык агыьа минньигэстэн минньигэс юбилейнай торт! Уруй айхал эдэр учууталларга!Эьиги олоххут бу сиэдэрэй торт курдук кэрэ тупсагай буоллун, минньигэс уеруулэр, дьоллоох тугэннэр бииртэн
биир кэлэ турдуннар!

Ведущий 1

Ким этэрий, барыта буттэ диэн

Барыта бугун са5аланар

Сурэхтэргит биир сулустуу умайан

Тааттабыт халлааныгар сырдаатылар.

Ведущий 2

Умайаллар бу сулустар угус сыл

Ол эрээри барыта инники

Буппэт курэхпит.Инники сана сыл

Сулустуу тырымнаан билиигэ сирдиигит

Вед1 Утуе кунунэн, кунду доготтор!

Вед2. Утуе кунунэн куутуулээх ыалдьыттар, биир идэлээх доготторбут, куннэтэ уерэ керсер оголорбут, чугас дьоннорбут!

Эьиэхэ, иитэр- уерэтэр уустук улэ маастардарыгар, бэйэтин идэтин таптыыр уонна сыаналыыр , бу бырааьынньык ананар

Онон биьиги сагалыыбыт улуустаагы « Уунуу рудэллэригэр « диэн эдэр учууталлар курэхтэрин тумкутуур туьумэгин сагалыыбыт

Уйэлэр кирбиилэригэр, сана кэм сагаллыытыгар , аан дойду историятын уьус тыьыынчаатын арыйар сылларга эн хайдаххыный , учуутал?

Тугунан олорогун? Туохха дьулуьагын? Тугу суруйагын устуоруйа кинигэтин сирэйдэригэр?

Сана дьоллоох санаа, арыйыы

Сана хоьоон, ырыа , айыы

Барыта сагаланналлар соьуйууттан

Сегууттэн- махтайыыттан

Барыта сагаланаллар иннигэр арыллар

Ыраас манан илиистэн

Айылга кистэлэннэрин таайыы

Ологу инники хамнатыы, сайдыы

Барыта сагаламмыттара долгуйууттан

Сана лиискэ санааны суруйууттан

Туохтан сагаламмытай сылтан сыл аайы Туора- Куел орто оскуолатыгар олохторугар аан бастаан билии дойдутугар кырачаан дьоннору арыаллаан эрэр эдэр учууталлары тумпут « Уунуу урдэллэригэр» На
сутпеньках роста диэн курэх.

Тылы биэрэбит Туора- Куел орто оскуолатын иитэр уерэтэр улэгэ директоры солбуйааччыга , конкурс авторыгар Гуляева Оксана Николевнага.

Бугун биьиги Таатта улууьун уерэгириитин салаатыгар сана страницаны суруйабыт

Саха Республикатын уерэгин миниистирин керсуу уеруулээх тэрээьин хаамыыта , ис
хоьооно

Ункуу «Кыталыктар».

Закадровай текст:

Ункуулууллэр кэрэ нарын кыталыктар ,кынкынаьа ыллааннар кылбаарар кытыллаах
Наммара урэх урдугэр, ункуулуллэр улускэн уерууну уруйдаан, кэрэ кэскили тустээн! Сана уйэ сагаланна Таатта улууьун дьогус бэйэлээх Дьулэй нэьилигэр, сана кэм аартыктара аьылыннылар! Сана оскуола
ого йамагы керсен, , Туора Куел уолаттара , кыргыттара 2017 сылы билии- керуу дойдутун аптаах дыбарыаьыгар керустулэр!

1 ыытааччы:2017
сылы уеруу долгуннарынан айаннатар дьоллоох дьоро кунунэн , ытык мааны ыалдьыттарбыт, кунду учууталларбыт, атастарбыт, доготторбут!

2 ыытааччы:Нөрүөн-нөргүй буолуохтун, айыы дьонун араҥаччылыырга, алгыстаах олох суолларынан айаннатарга аналлаах талааннаах
салайааччылар,уерэх-билии эйгэтин сайдар суолун торумнуур, республика инникитин туьугар туруулаьан улэлэьэр уерэхтээьин салаатын баьылыыр кеьулуур Айыы Намылга хотун Феодосия Васильевна Габышева,
биир дойдулаахпыт , уерэхтээьин ураты суолталаах эйгэтин сана кэскиллээх хайысхаларын хамсатар Владимир Владимирович Аржаков,киэн туттар, холобур оҥостор, Саха Сирин кэлэр кэскилин , уйгу – быйан
ологун онкулун охсор Саарын тойоммут Васильев Владимир Николаевич, убаастыыр кутуеппут, кунду киьибит, угус сыллаах ыра санаабытын олоххо киллэрбит утуекэн догорбут Александр Михайлович Ханин,
Таатта улуьугар кэнчээри ыччакка дьоллоох аартыгы арыйарга куннэри тууннэри айымньылаахтык улэлиир, уерэх- билии улэтин салайар Аиза Николаевна Миронова, тереебут улууспут оскуолаларын ага
баьылыктара- директордар, оскуолага киириэн иннинэ саастаах оголор уьуйааннарын сэбиэдиссэйдэрэ, иитэр –уерэтэр эйгэ улэьиттэрэ!

1 аагааччы: Дорҕоон — дьаҥсал олоҥхоһуттарынан аатырбыт, ийэ тыл иэримэтэ, айар тыл алаһата буолбут Таатта улууһун Дьүлэй нэһилиэгэр
бүгүн эьигини, кунду ыалдьыттарбыт, уте доготторбут уерэ керсер!

2 аагааччы:Ытык мааны хотуттар, убаастабыллаах тойоттор, тохсунньу тоьуттар тымныытыттан чагыйбакка тустаах айан суолуттан туора
сытар урэххэ уескээбит, иьириккэ иьийбит туорах сага Туора Куелгэ анаан – минээн алгыс этэ, ыалдьыттыы кэлбиккитигэр махтал буолуохтун!

Тылы биэрэбит Саха Республикатын уерэгин министригэр Габышева Феодосия
Васильевнага

1 аагааччы: Биьиги эрэнэбит Дьулэй нэьилигэр атаарар кылгас кэмнитигэр эьиги Наммара урэх урдугэр сандаарбыт Блии кыьатын – дьол
уйатын, биьиги тапталаах оскуолабыт уеруу оьуорунан мандарынан киэргэнэр утуе эйгэтин тапталынан, айар улэнэн илгийэр салгынынан толрру тыыныаххыт, аптаах дыбарыас олохтоохторун тнараттан
мааныламмыт талааннарын, айыылартан бэлэхтэппит дьогурдарын туоьутун ыраларын тойуктарын, кэрэ кэпсээннэрин истиэххит, ункуулэриттэн уеруеххут диэн.

2 аагааччы: Күндү күүтүүлээх ыалдьыттарбыт! Эһигини бүгүҥҥү кэрэ-бэлиэ күҥҥэ оскуолабыт устун алгыстаах айаҥҥа ынырабыт!

Билсиҥ, Дьүлэй сирин кэлэр кэнчээри ыччатын
үүнэр-сайдар үөрэх-билии үрдүк чыпчаалларын дабайар эриэккэс эйгэтин кытта.

Кунду доготторбут! Ытык мааны ыалдьыттарбыт
, эьигини эгэрдэлиир “Доргоон” вокальнай инструментальнай ансамбль, солистар : Марков Анатолий, Варламов Марат, Данилова Айаана. Салайааччылара: Наумов Егор Иванович.

1 аагааччы:Угус сыллар устата элбэх эьэлэр, эбэлэр, ийэлэр, агалар кыьынны тымныы сарсыарда оголорун оскуолага атааран баран, Биьиги да хаьан эрэ
таас оскуолаланыахпыт, оголорбут тууппулэнэн, мааны бачыынканан сууруехтэрэ мыраамар кирилиэс устун, хаатынка этэрбэс таьырдьа эрэн наада буолуо дииллэрэ. Сыллар ааьаллара, ол эрээри ыра санаа
умуллубатага. Бугун биьиги уерэ -кете этэбит:

Оскуолабыт кэрэ сылаас,

Тонон-хатан буттубут.

Куутэр сырдык мааны кылаас

Дьол кынатынан кеттубут.

2 аагааччы:Кунду доготтор,бугунну урдук уеруу сарыалынан сандаарбыт дьоро киэьээгэ иьийэн олорон, буорга сыыска туьэрбэккэ истиэгин Дьулэй сирин маанылаах уолун , киэн туттар
киьитин Саха республикатын федеративнай сыьыанна уонна тас сибээстэргэ миниистирин, ытыктыыр биир дойдулаахпыт Васильев Владимир Николаевич
ыллыктаах тылын, сайагас санаатын.

1
аагааччы:Ыра санаа
туолла. Билигин да биьиги остуоруйа дуу илэ дуу диэн итэгэйбэппит. Ол эрээри оскуолабыт сандааран турар, кун ахсын тиэтэйэ – саарайа суурэбит кинилиин керсуьэ,оскуолабыт барахсан биьигини хас
сарсыарда аайы уерэ- кете ытыьын тугэгэр туьэрэн ылар.

Сана олох сагаланна кыракыйТуора
Куелбутугэр.

2
аагааччы: Бугунну
уеруулээх куну уруйдаан ункуулэрин бэлэхтииллэр алын суьуех оскуола уерэнээччилэрэ, “Дьиэрэнкэй” хореографическай ансамбль иитиллээччилэрэ. Салайааччылара : Андросов Семен Дмитриевич. Онон
ураанхай сахалар урдук айыыбытыгар анаммыт бэрт кэрэхсэбиллээх ункуу “Дьеьегей”

1
аагааччы: Үгүс сыл
устата, үгүс ыарахаттартан толлубакка, бэйэ -бэйэлэрин атастаһа сылдьан оскуолабытын оҥорон тутан таһаардылар архитектордар, каменщиктар, штукатурдар, малярдар, слесардар, монтажниктар,
суоппардар, дизайнердар, араас идэлээх айыы сирин үтүө дьоно- биир тылынан эттэххэ «Монтажник» тутуу тэрилтэтэ. Эһиги үлэҕит суоҕа буоллар бүгүн үлүскэн үөрүүттэн тыа сирин уолаттарын уонна
кыргыттарын, кинилэр төрөппүттэрин, чугас дьоннорун харахтара чаҕылыһыа суоҕа этилэр. Бу кэрэ бырааһынньык суох буолуо этэ.

Тылы биэрэбит Ханин Александр
Михайловичка.

2
аагааччы:Саҥа
оскуола- барыбыт өрөгөйө, барыбыт муҥуутуур дьоло буолар. Ол эрээри дьиҥ-чахчы дьоллоох дьонунан буолаллар оскуоланы бүтэрээччилэр. Эһигини көрөн үөрэллэр эбэлэргит эһэлэргит, оскуола бастакы
үөрэнээччилэрэ.

Саҥа оскуола- көлүөнэлэр быстыспат
ситимнэрэ

Саҥа оскуола – сайдыы сүҥкэн
кэрэһитэ.

1
аагааччы: Кунду
куутуулээх ыалдьыттарбытын эгэрдэлииллэр оскуолабыт 11 кылааьын уерэнээччилэрэ “Андайым” вокальнай белех . Салайааччылара: Васильев Геннадий Кононович.

2
аагааччы: «Дьиҥ
дьыалаҕа эрэ эрэнин» диэн тылларынан салайтаран үлэлиир «Биир ньыгыл Россия» партия. Кини тылынан буолбатах үлэтинэн бар дьонугар үөрүүнү уонна эрэли бэлэхтиир, социальнай объектары тутууга
улахан болҕомтотун уурар. Оскуола тутуута- бу үтүө дьыала, Россия Саха сирин кэрэ кэскилин туһугар ахсаабат кыһамньы, инники сайдыыга саҥа саҕахтары арыйыы. Биһиги оскуолабыт манна үтүөкэн
бигэргэтии, дьоллоох туоһу буолар.

1 аагааччы: Тыл бэриллэр СР Үөрэҕин
Министерствотын уерэх сайдыытын ресурснай хааччыйыытын директора Аржаков Владимир Владимировичка.

Бугунну дьоро куннэ сахалыы сайагас
ырыатынан эгэрдэлиир сэттис кылаас уерэнээччитэ Арсен Кузьмин.

2
аагааччы: Бугунну уеруулээх керсуьуугэ биьиги киэн тутта этиэхпитин багарабыт,Туора- куел оскуолата кэлэр кэнчээри ыччаты билии урдук чыпчаалларыгар сирдиир утуекэн кыьа эрэ буолбатах, кини
Таатта улууьун бастын учууталларын педаггическай улэ кистэлэннэригэр уьуйбут уерэтэр – иитэр киин диэн ыраас суобаспытын кыларыппкка туран этэбит. Талба Таатта улууьун бары оскуолаларыгар улэлии
сылдьар араас идэлээх айылгаттан айдарыылаах учууталлар бастакы быьаарыылаах , сункэн суолталаах хардыыларын Туора Куел орто оскуолатыгар онорбуттара. Кинилэр кэрэ кэккэлэрин салайар Татта
улууьун уерэгириитин салаатын баьлыыр кеьулуур Далбар хотун Миронова Аиза Николаевна.Угус сыл анараа еттугэр сэмэй, нарын кыысчаан Дьулэй сиригэр уктэммитэ. Тыа сирин уолаттарыгар уонна
кыргыттарыгар математика диэн наукага тапталы инэрбитэ. Мантан сагаламмыта кини уерэх сырдык эйгэтигэр кынаттаах айана. Тылы биэрэбит Аиза Николаевнага.

1
аагааччы:Дьулэй
сиригэр бастакы педагогическай хардыыларын онорбут талааннаах учууталларга бу нуемэрбитин аныыбыт.

Ыра санаа туус манан табалара эьигини дьол
хайатын чагыллар чыпчаалларыгар айаннаттыннар, ыра санаа туолар кэрэ эйгэтигэр тириэртиннэр!

“Табалар” Толороллор “Дьиэрэнкэй “ ункуу
ансамблын иитиллээччилэрэ. Салайааччы Андросов С.Д.

2
аагааччы:Айар тыл
алаьата , ийэ тыл иэримэтэ буолбут Дьулэй нэьилиэгин ологун онкула олонхо ойуу мандар тылынан охсуллубута. 18 олонхоьут, тогус улуу ойуун нэьилиэк ураты дьылгатын тустээбиттэрэ. Табаахырап,
Бабыат Макаарап, Улуу Кээмпэс, Кетуехэ уола Маалгын, Баспарыйа, Миинэ уола Дьегуессэ, улуу дьоннор , суду ааттар. Кинилэр хааннара сууругурэр Туора Куел кэлэр кэнчээри ыччатын
сурэгэр.

Айар ыллык тыргыллар

Дьоллоох Дьулэй
сиригэр

Олонхоттон сагыллар

Улэ, уеруу биьигэ.

1
аагааччы:
Куутуулээх кунду ыалдьыттарбыт! Эьигини эгэрдэлииллэр Туора – Куел орто оскуолатын иьинэн улэлиир “ Айар ыллыктар “ тумсуу иитиллээччилэрэ. Утум салганар, айар аартык ыраахха, урдуккэ, кэрэгэ
сирдиир.

“Айар ыллык”

2
аагааччы: Тылы
биэрэбит тохсус кылаас бастын уерэнээччитигэр, саханы саха дэппит улуу Оруоьуттар утумнарын салгыыр эрэнэр киьилэригэр Оросин Анатолий Жарафовичка.

1
аагааччы:Уоттарын
сандаардын, мин саҥа оскуолам!

Эн дьоллоох кэмнэри
агаллын,

Барыбыт ырата дьэ
туолла,

Дьоро күн дьолунан
сыдьаайдын!

Оскуола, эн сана
олоххо

Алгыстаах аартыгы
арыйдын,

Хас биирдии кырачаан
оҕоҕо

Ыраахха сулуһу
сырдаттын!

2
аагааччы: Махтал
эьиэхэ, айыы сирин утуекэн дьонноро! Биьиги аптаах ырабытын толорон, бу кэрэ остуоруйа дьиэтин, билии кыьатын бэлэхтээбиккитигэр. Багарабыт эьиэхэ кылбаарар алаастарбыт ыраас хаардарын курдук
угус уерууну, эргэнэ хара тыаларбыт дьоллоох тойуктарын курдук угус ситиьиилэри! Ыра санааларгыт барыта туоллуннар!

Оскуола аьыллыытын иккис сценарийа

1 чааьа

1 аагааччы: Ийэ тыл иэримэтэ, айар тыл алаьата буолбут Таатта улууьун Дьулэй нэьилиэгэр уйэлээх ыра туолан , сана таас оскуола кэлэр кэнчээри ыччакка ааннарын тэлэччи аста!

2 аагааччы: Айхал эьиэхэ, айыы сирин утуе дьонноро, остуоруйа дьикти дыбарыаьын ого аймахха бэлэхтээбиккитигэр!

1 аагааччы: Бу оскуола диэн ааттаах ойуу дьаргаа киэргэллээх олус кэрэ дыбпрыаска биьигини еруутун Уеруу, Айар улэ, Ситиьии, Таптал, Догордоьуу, Эрэл, Итэгэл уонна , биллэн турар, биилиигэ модун
дьулуур арыаллыахтара диэн эрэнэбит.

2 аагааччы: Ыраахтан Чугастан мустубут ытык мааны ыалдьыттарбыт, куутуулээх кунду дьоннорбут!

Болгойун! Болгойун! Болгойун!

Эьиги иннигитигэр бугунну дьоро киэьээ буруйдаахтара, олонхо оьуордаах ыллыктарынан айанныыр Дьулэй сирин кэлэр кэнчээри ыччата, билии кыьатын, алгыстаах алаьатын ырыаьыт, ункууьут, хоьоонньут ,
сэьэнньит, ахсаанньыт, уруьуйдьукт, быьый, сымса, суурук, талааннаах тустуук уолаттар , боччумнаах да мэник тэник да, еркен ейдеех, тобуллагас тьолкуйдаах уолаттар уонна кыргыттар.

1 аагааччы: Сагалыыбыт уеруулээх парады.

Бугунну куннээххэ саамай дьоллоох дьон- бастакы кылаастар. Аны 11 сылынан бастакы выпускник аатын сугэн, кынат ууннэрэн сайдыылаах олоххо кетуехтэрэ турдага.

Кылаастарын салайааччыта: Аянитова Е.Г.

2 аагааччы: Эьиги болгомтогутугар – иккис кылаастар. Кэрэчээн кыргыттар, ункрууьут, ырыаьыт уолаттар дьэ манна бааллар, кунду доготтоор!

Кылаастарын салайааччыта Данилова У.Ж.

Эьигини эгэрдэлииллэр, уеруулэрин уллэстэллэр уьус кылаастар.

Сэргэх сэьэннээх, сырдык ыралаах, уерунньэн утуе майгылаах чагылыннаспыт уолаттар уонна кыргыттар. Кылаастарын салайааччыта: Попова Е.И.

1 аагааччы: Керсуегун 4 кылаастары!

Булугас ейдеех, уус уран тыллаах артыыс бастыннарын, уерэх чулууларын.

Кылаастарын салайааччыта Сыромятникова О.Е.

Айхаллыы керсуегун боччумнаах, ейдеех, эппиэтинэстээх уолаттардаах, нарын намчы улэьит кыргыттардаах 5 кылаастары. Кылаас салайааччыта: Васильев Г.К.

Керсебут сааскы бастакы сибэккини санатар сэргэх кыргыттардаах, ус бухатыыр уолаттардаах алтыс кылаастары. Кылаас салайааччыта: Егорова Л.Э.

2 аагааччы: Сэлэлии анньан сиэттиьэн киирэн бугунну уеруулээх куммутун киэргэтэллэр сэттис кылаастар. Улэьит сытыы- хотуу уолаттардаах, ункууьут бэрдэ кыргыттардаах, сайдам санаалаах ураты
дьоннор!

Кылаас салайааччыта : Бережнова А.А.

1 аагааччы: Уерэ- кете керсуегун оскуола саамай бэрээдэктээх, кыьамньылаах, дьулуурдаах уерэнээччилэрин- ахсыс кылаастары. Кылаас салайааччыта: Гуляева А.И.

Бугунну дьоро киэьээбитин киэргэтэллэр еркен ейунэн мааныламмыт, айар талаанынан айхалламмыт тохсус кылаастар. Кылаас салайааччыта: Павлова В.Д.

2 аагааччы: Эгэрдэлии керсебут эрчимнээх элэккэй спортсмен уолаттардаах, мааны сэмэй кыргыттардаах онус кылаас уерэнээччилэрин . Кылаас салайааччыта: Атастыров А.П.

1 аагааччы: Ынырабыт эьиги иннигитигэр сана оскуола дьоллоох эйгэтигэр уерэхтэрин тумуктуур , ого саастарыттан арахсар , талааннаах утуе уолаттардаах, кыталык кэрэ кыргыттардаах 11 кылаастары.
Кылаас салайааччыта: Пахомова Л.В.

2 чааьа

2 аагааччы:Кунду доготтор бугунну урдук уеруу сарыалынан сандаарбыт дьоро киэьээгэ иьийэн олорон , буорга сыска туьэбэккэ истиэгин инники олохпут модун тутула – уолаттарбыт, мохсоголлорбут
оскуолаларын туьунан санааларын, алгыс тылларын.

1 аагааччы:Онон эьиги иннигитигэр араначчылыыр, кемускуур, харыьыйар, сайдыыны салайар дьоммут- уолаттарбыт.

Уолаттар аагыылара

3 чааьа

2 аагааччы:Агыйах сыллаагыта тыал барыта курдаттыы урэр , анысхан ахсынньы тымныытыттан хахха эрэ буолар эргэ оскуолабыт барахсанна , чэнирбит туннуктэрдээх кылааска халын туу былаакка серенен
олорон учуутал туннугунэн харанар охсубут кыьынны халлааны кереет эмискэ туоххаьыйан санаабыта: « Хаьан бу тонон – хатан бутэбит? Хаьан эмит солко былааччыйанан , тоьугурас тууппулэнэн сылдьар
дьоллонобут дуу суох дуу?Сотору Сана Дьыл . Онно эмиэ оголорбут барахсаттар киэргэнэн чараас танас таннан кэлэн тонон сордонуохтара турдага.Алдьархайдаах баьаар кэнниттэн, улэлии уерэнэ олорбут
алаьа дьиэбитин хара дьайдаах уокка былдьаппыппыт кэннэ эьэлэробитин эбэлэрбитин ийэлэрбитин агаларбытын уерэппит оскуолабыт барахсан биьигини сылаас ытыскар туьэржн ылаахтаабытын . Кыьынны тыйыс
тымныыттан харыстыы сатыыгын да кыагын тиийээхтээбэт. Теье эрэ учугэйдик улэлиир уерэнэр этибит сылаас киэн куон оскуолага. » Учууталылларын санаатын сэрэйбит курдук оголор эмискэ дьиктитик
иьийбиттэрэр.

1 аагааччы:Онтон эмискэ хап харанан чогулуччу кербут мэник уолчаан эппитэ: Оголоор, биьиги сотору таас оскуолага уерэниэхпит дии. Онно учугэй да бырааьынньыктар, концертар буолуохтара». Кини
санаатын сырдык баттахтаах сэрбэйбит кыыс салгаабыта: « Сана дьылга наьаа учугэй сиргэ тиийэр платьенан сылдьыахпыт. Хаьан да тонуохпут суога». Оголор куе дьаа буола туспуттэрэ. Учуутал санныттан
халын туу былаатын бырагаат, сэргэхсийэн паараталар быыстарынан хаампыта уоона кырачаан уолчааны тебетуттэн имэрийээт эппитэ: Ии оголорум, хайцаан да таас оскуола сырдык сылаас кылааьыгар уерэнэр
куммут уунуе. Дэриэбинэбит ортотугар таас оскуола дыбарыас буолан дьэндэйиэ».

Ыра санаа туолла. Билигин да биьиги остуоруйа дуу илэ дуу диэн итэгэйбэппит. Ол эрээри оскуолабыт сандааран турар, кини мантан ыла биьигини хас сарсыарда аайы уерэ- кете керсуе.

Сана олох сагаланна кыракый Туора Куелбутугэр.

УУгус сыл тухары араас амарах санаалаах дьон биьиги ыра санаабытын кунтэн кун сибэкки кэриэтэ бибэйдээн, суурэн – кетен, улэлээн- хамнаан бу оскуола онорон тутан таьаардылар.

Республикабыт улууспут салалтата, Уерэх салата, нэьилиэкпит, оскуолабыт администрацията, уонна биллэн турар Монтажник тутуу тэрилтэтэ. Уйэлэргэ уерууну эрэр сагар дирин махталбыт эьиэхэ
ананар, талааннаах, кэскиллээх толкуйдаах салайааччылар, кыьамньылаах, амарах санаалаах араас улэьиттэр!

Бугунну кэскили тустуур дьоллоох дьоро туьулгэбитин эгэрдэлиир ытыктыыр , киэн туттар ага баьылыкпыт Михаил Михайлович Соров

Кундутук саныыр бар дьоммут! Эьигини ыллам ырыаларынан эгэрдэлииллэр Бутун Россиятаагы , Аан дойдутаагы айар конкурстар лауреттара «Дьырылыатта» вокальнай ансамбль Дьырылыатта вокальнай
ансамбль. Бу ырыаны бэлэзхтиибит сана оскуоланы тутарга кыах биэрбит, олохпутугар сана туьумэги арыйбыт улууспут республикабыт салалтатыгар.

Махтал , эьиэхэ утуекэн салайааччылар, амарах санаалаах, кэскиллээх толкуйдаах саха саарыннара уонна хотуттара!

Дохсун ытыс тыаьынан сыанага ынырабыт улуустаагы уерэх салаатын сэбиэдиссэйин Миронова Аиза Николаевнаны

Доготтоор, ким кыталыктар ункуулууллэрин кербутэй? Бу айылгабыт кэрэ киргэллэрин туохха да тэннэммэт умсугутуулаах ункуутун кербут киьи хайаан да олох дьолун билэрэ. Онон биьигини барыбытын
инники дьол, уеруу, уйгу быйан , сайдыылаах олох куутэр диэн эрэниэгин.

Ункуулээн, кэрэ кыталыктар

Ункуулээн дьолу тустээннит,

Уеруу сулуьа халлаанна сандаарар

Ункуулээн, сир ийэни киэргэтэннит

Кыталыктар. «Планета искусств бутун аан дойдутаагы фестиваль кыайыылаахтара , «Дьиэрэнкэй ункуу ансамбла эьиги болгомтогутугар. Бу ункууну бэлэхтиибит «Монтажник « туту тэрилтэтин салтатыгар,
улэьиттэригэр. Дьол эрэр аргыстанын сылайары билбэккэ тымныыга , куйааска тууннэри кунустэри улулээн дыбарыас бэрдин тутан дьэндэппит ытыктыыр, кундутук саныыр дьоннорбут!

Бугунну умнуллубат кэрэ кунунэн эгэрдэ тылын этэр Ханин А.М.

Ыллаан, тогус тойоттор,

Туора- Куелбут эрэллэрэ

Уеруу дууьаны толорор

Ыллаан, дьоллуу, эрэннэрэ

Эьиги иннигитигэр Тогус Тойоттор

Кинилэр эгэрдэлэрин аныыллар уерэх салаатын салалтатыгар, бары улэьиттэригэр. Эьиги ыылктаах тылгыт, кыьамньыгыт оскуола тутуллуутугар модун тирэх буоллулар. Еруутун биьиги оскуолабытын олох
модун байгалыгар маяк буолан инники сирдиигит.

Тылы биэрэбит …

Республика салайар органнарын араас салаатыгар улэлии сылдьар бары биир дойдулаахтарбытыгар, оскуола тутуутун туруорсубуккутугар махатанан туран бу ункуубутун аныыбыт

Эгэрдэ тылын этэри кердеьуегун…

Биьиги оголорбут мантан ыла ункуулуур киэн анал кылаастаннылар, музыканана дьарыктанар кэрэ эйгэлэннилэр, спорсменнары аныгылыы зал куутэр, тупсагай библиотекагага тобуллагас толкуйдаахтар
науканан дьарыктаныахтара турдага. Айыы сирин амарах санаалаах дьоно! Эьиги биьиэхэ оскуоланы эрэ бэлэхтээбэтигит, эьиги биьиэхэ сана олоххо айанныыр модун аалы тутан биэрдигит. Аны биьиги
куттаммаппыт тоьуттар тыйыс тымныыттан, кыьынны уьун куннэртэн, ардахтан силбиктэн. Инникик сайды суола тэлгэнэнро, дьол сулуьа урдубутугэр тырымныыр.

Сыанага уруйдуу- айхаллыы ынырабыт…

Концерт

Тумук тыл

Уйэлэргэ уунэ сайда тур оскуолабыт барахсан!

Угус ахсааннаах утуе дьону кынат ууннэрэн кетут!

Кыьынны кылбачыгас хаарынан, куьунну кемус сэбирдэгинэн, сааскы куех отунан киэргэммит ыллыктаргынан уолаттар кыргыттар уерэ кете суурдуннэр, санаттан сана билии чыпчаалларын дабайдыннар!

Угус ахсааннаах Дьулэй сирин кэлэр кэнчээри ыччатыгар дьоллоох ого сааьы бэлэхтээн кулумурдэс уоттаргынан сандааран ыныра угуйа тур!

Сценарий , 2 чааьа

2 аагааччы: Ыраахтан Чугастан мустубут ытык мааны ыалдьыттарбыт, куутуулээх кунду дьоннорбут!

Болгойун! Болгойун! Болгойун!

Эьиги иннигитигэр бугунну дьоро киэьээ буруйдаахтара, олонхо оьуордаах ыллыктарынан айанныыр Дьулэй сирин кэлэр кэнчээри ыччата, билии кыьатын, алгыстаах алаьатын ырыаьыт, ункууьут, хоьоонньут ,
сэьэнньит, ахсаанньыт, уруьуйдьукт, быьый, мыса, суурук, талааннаах тустуук уолаттар , боччумнаах да мэник тэник да, еркен ейдеех, тобуллагас тьолкуйдаах уолаттар уонна кыргыттар.

1 аагааччы: Сагалыыбыт уеруулээх парады.

Кылаастарын салайааччыта: Аянитова Е.Г.

2 аагааччы: Эьиги болгомтогутьугар – иккис кылаастар. Кэрэчээн кыргыттар, ункрууьут, ырыаьыт уолаттар дьэ манна бааллар, кунду доготтоор!

Кылаастарын салайааччыта Данилова У.Ж.

Эьигини эгэрдэлииллэр, уеруулэрин уллэстэллэр уьус кылаастар.

1 аагааччы: Керсуегун 4 кылаастары!

Булугас ейдеех, уус уран тыллаах артыыс бастыннарын, уерэх чулууларын.

Кылаастарын салайааччыта Сыромятникова О.Е.

2 аагааччы: Сэлэлии анньан сиэттиьэн киирэн бугунну уеруулээх куммутун киэргэтэллэр сэттис кылаастар. Улэьит сыты- хоту уолаттардаах, ункууьут бэрдэ кыргыттардаах, сайдам санаалаах ураты дьоннор!

Кылаас салайааччыта : Бережнова А.А.

Бугунну дьоро киэьээбитин киэргэтэллэр еркен ейунэн мааныламмыт, айар талаанына айхалламмыт тохсус кылаастар. Кылаас салайааччыта: Павлова В.Д.

1 аагааччы: Ынырабыт эьиги миннигитигэр сана оскуола дьоллоох эйгэтигэр уерэхтэрин тумуктуур , ого саастарыттан арахсар , талааннаах утуе уолаттардаах, кыталык кэрэ кыргыттардаах 11 кылаастары.
Кылаас салайцааччыта: Пахомова Л.В.

Сценарии к «Уоланнар туьулгэлэрэ»

Эрчим уус уран аа5ыы курэ5э

Уран чороон курдук хоьоон

Туолар сана кымыьынан.

Утах ханнын, алгыс туоллун,

Тула мустун, кунду дьонум!

Диэн Наталья Михалева Сайа дьикти кэрэ тылларынан са5алаатахпыт буоллун бугунну
уолаттарга аналлаах уус уран аа5ыы курэ5ин.

Неруен нергуй, кунду до5оттор!

Саргылаа5ы саныыр- ахтар

Уолан дьону кытары

Туьулгэ5э тумсэр уеруу

Утуе аанын арыйыа5ын!.

Айар талан алгыьынан мааныламмыт , уус- уран тыл умсул5анын билбит уолан
о5олорбут!

Эрчим курэх эьиэхэ эриэккэс уерууну анаатын!

Кенул сана кынаттанан

Кетер ыра санааланан

Куехтуур халлаан кустугуттан,

Кунтэн, сиртэн кууьурун!

Уран тылы батас гынан

Уьулуччу буолан тахсын,

Биитэр дьэдьэн курдук эмэн

Ууллан – тохтон умсугутун.

Хас да сыл тухары «Эрчим» уус уран аа5ыы туьулгэтэ Дьулэй сирин сайа5ас
туонатыгар айар аьа5ас дууьалаах, ойуу- дьар5аа тыллаах, артыыстыы талааннаах уолаттары тумэр. Угус о5олор хайыы уйэ оскуоланы бутэрэн улахан олох устун дьол соргу кердуу
аттаммыттара.

Бугун ыраахтан чугастан мустубут уус- уран тыл улуу кэрэтин умсугуйа ыймахтаабыт
уоланнар маннык керуннэргэ бэйэлэрин дьо5урдарын тургутан керуехтэрэ:

Дьуьуйуу,
Академическай беле5унэн аа5ыы;
Хоьоон аа5ыыта,
Айымньыттан быьа тардыыны, монологу толоруу,

Ону таьынан агаларга аналлаах айар туьулгэ улэлиэ.

Билигин , кунду до5оттоор, ытык мааны ыалдьыттар эьигини урдук сололоох дьууллуур
субэ састаабын кытта билиьиннэрэрбитигэр кенуллээн!

Дьууллуур субэ бэрэссэдээтэлэ: Винокуров Виктор Васильевич

Сана олох дьикти саргытын

Саха тылынан ойуулаабыта,

Эргэ олох эстэн барбытын,

Эмиэ иэйэн хоьуйбута.

Тумугэ

Кыра бэйэ5ит улааппыккыт

Ийэ5ит уутун эмэннит-

Алаас буоругар анда5айбыккыт

«Ийэ тылбытын татыа5ын» дэьэннит.

Ииитиллибит ийэ тылбыт , алгыстаах айар аартыкпыт быланнаах туьулгэтэ тумуктэнэ
о5уста.

Иьирэх ийэ тылбыт,

Умсугутар уран тылбыт!

Уолан киьи уйан кутун

Ой дуораана буолан аймаатын,

Кырыымпаны кытта ылластын,

Хомус тыаьын кытта холбостун!

Ити тылларынан до5уьуоллатан сыана5а ынырабыт ытыктабыллаах дьууллуур субэни.
Тумугу долгуйа кэтэьэбит.

Уустаан – ураннаан аа5ар уолаттар

Умуллубат уоттаах чо5ул харахтарыгар

Булан уерэбит бэйэбитигэр умуллубаты

Кинилэр иэйэр тылларыттан,

Килбиэн кэрэ ньуурдарыттан

Кэниир, сырдыыр дууьабыт!

Махтал буоллун эьиэхэ, саха айар куттаах, уран тыл ураты кистэлэннэрин баьылыырга
дьулуьар чулуу уоланнар! Эьиги бугунну куннэ биьиэхэ барыбытыгар, манна мустубуттарга

Тероеебут тылбыт барахсан алыптаах алаастарыгар ыалдьыттыыр утуе тугэни
бэлэхтээтигит. Саханы саха дэппит ураанхай бастыннара улуу суруйааччыларбыт, бэйиэттэрбит бэйэлэринэн кэлэн айар туьулгэ5э тэннэ хаамсыбыт, айбыт, хоьуйбут курдук сананныбыт.

Ба5арабыт эьиэхэ артыыс талааннаах, айар дьо5урдаах ньургун уолаттарбытыгар
санаттан сана ситиьиилэри, ахсаана биллибэт айар аартыктары, хоьоон хомуьуннарын, кэпсээн кэрэлэрин! Еруутун сахабыт саарба туутуунуу сымна5ас, кэрэмэс саьыллыы кэрэ, буспут дьэдьэннии минньигэс,
бастын батыйалыы сытыы, ойуун дунурунуу хомуьуннаах , халлаан бай5алыныы мунура суох баай тылын хараххыт харатыныы харыстыы, сааскыт тухары сайыннара тураргытыгар ал5аатахпыт буоллун! Сандал
сааьы, саман сайыны, кемус куьуну , ахсынньы аргыарын унуордаан эьиил эмиэ Дьулэй сирин дьолоох туелбэтигэр , ыалдьытымсах сайа5ас Туора Куел оскуолатыгар керсуеххэ диэри!

«Тарбаахаптыы» астыахха курэх

«Саха тугу сатаабата5ай?!»-

Уран тарба5ын

Уус талаанын

Ааахсыбатахха да,

Улуу тылын

Ураты кууьун

Ойуулаабатахха да ,

Саха тугу сатаабата5ай,

Саргылаа5ы тугу санаабата5ай

Диэн иьирэх тыллары этэн туран са5алыа5ын ыраахтан чугастан сылдьар асчыт
уолаттары тумпут , саха саарынын аатынан ааттаммыт «Тарбаахаптыы астыахха « диэн курэхпитин!

Угус сыл тухары сорох омуктарга саха туьунан ончу асчыта суох омук диэн сыыьа
сурах тар5ана сылдьыбыта. Сахалар эрэйдээхтэр ууга эти буьараллар, хаппыт лэппиэскэлэрин кирэллэр, а5ырбыт балыгынан аьылыктаналлар диэн. Онтон билигин Тыгын Дархан ресторан аата- суола киэн
сиринэн тар5анна, ыраах сиринэн тэнийдэ. Сахалар астарын культуратын сайыннарбыт, урдук искусство таьымыгар таьаарбыт киьинэн буолар биьиги биир дойдулаахпывт улуу асчыт Иннокентий
Тарбахов.

Сэрии ыар сылларын ынырык куннэрин туеьунэн тэлбит, ийэ – а5а тапталын билбэккэ
улааппыт, саха уола ураты талаанынан, олоххо дьулуурунан, сырдык ыраас ыратынан норуотун историятыгар биир ча5ылхай кинигэни кемуьунэн суруйбута. Бу аптаах кинигэ алаадьы сытынан абылыыр, уохтаах
кымыьынан умсугутар, минньигес куерчэ5инен манньытар, сыалаах ойо5оьунан сылаанньытар.

Иннокентий Тарбахов туохха да тэннэммэт ураты минньигэс, тереебут дойдутун
сымна5ас хаарын дьиктитин, дьэдьэнин сытын, келуччэлэрин кэрэтин, алаастарын сылааьын инэриммит астара Араас омуктар хоруолларын , президеннэрин дуоьуппуттара, сехтербуттэрэ,
умсугуппуттара.

Билигин биьиги киэн тута «Саха сатаабата5а диэн суох!» диибит уонна сахалыы
сайа5ас э5эрдэбитин тиэрдэбит эьиэхэ, бар дьоммут.

Э5эрдэ эьиэхэ, сахабыт сирин эрэллэригэр, асчыт уолаттарга ! Хаьан эрэ ба5ар
эьигиттэн бииргит билигин аатырар сура5ырар французскай кухняны утуруйэн саха кухнятын кулинарнай искусство урдуку чыпчаалыгар таьаарыа5а! Ба5арабыт эьиэхэ ситиьиини, дьулууру, тулууру, эстибэт
эрчими, айар иэйиини.

Бугунну дьикти курэхпитигэр уоланнар ас астааьын искуссвтовтын бары уеруйэхтэрин
баьылаабыттарын бэрэбиэркэлэниэхтэрэ, уустук тургутуктары ааьыахтара.

Ол курдук урдук сололоох дьууллуур субэ сыаналыа5а араас омук,саха астарын астаан
а5албыт быыстапкаларын, барыанньалаах куерчэхтэрин, соботтон араас астары, дьэрэкээн киэргэллээх тортарын, этинэн онорбут булуудэлэрин, салаты онорор уеруйэхтэрин.

Дьэ онон до5оттор дохсун ытыс тыаьынан до5уьуоллаан уерэ – кете керсуе5ун
дьууллуур субэ састаабын.

1.Аа дьуо тиийэн кэллим

Алгыс этэр кэрэ эйгэ5э,

Чугас баарбын биллим

Ууммут суурбэ биирис уйэ5э!

Уьулуччу сырдык санааны

Уруйдуубун – айхаллыыбын,

Айыл5алаах ыраас ыраны

Уйгулуубун- айгылыыбын!

Эдэр саха, бэлэхтээ кэрэтэ-

Оло5ум амтанын амсайыахпын,

Бэлэхтээ кымыста, уерэтэ-

Сахалыы санаабын арыйыахпын

Хоьоон кэрэ тылларынан арыаллатан уолаттарбыт ураты кэрэтик уустаан- руаннаан
оноьуллубут,тэриллибит, тардыллыбыт остуолларын кэрийэн кекруе5ун, сыаналыа5ын!.

Саха норуота-

Саамай былыргы омук утума,

Баай сандалыта-

Саха дууьатын кэрэ суьума.

2. Хас биирдии огобут сааьын кытта ыксары ситимнээх, дьикти куустээх – ийэбит,
эбэбит куерчэ5э. Оной санай кербут оччугуй уолчаан атах сыгынньах остуолга кэлэн куерчэх ытыйа турар ийэтигэр сыстар. Ийэ барахсан о5отун сылаастык сыллаат куерчэхтээх ытыгы уунар. Ама хай киьи
маннык аптаах тугэни санаабата буолуой! О5о саас оьуор- дьар5аа сарсыардаларын.

Билигин да5аны ыраах сирдэртэн тереебут туелбэбитигэр эргиллэн минньигэстик
мотуйабыт куерчэхтээх лэппиэскэни. Кууспутугэр куус, санаабытыгар сана эбиллэр. Туох баар кыьал5а барыта умнуллар, сутэр симэлийэр.

Билигин биьиги асчыт уолаттарбыт куерчэх онорон дьууллуур субэни кундулуехтэрэ.
Дьэ кэтээн керуе5ун эрэ хайа уолан бастыннтан бастын куерчэ5и онорорун.

Уолаттарбыт бары да5аны куерчэхсит бэрдэ эбиттэр. Кэнэ5эскитин кинилэр маннык
отонноох, дьэдьэннээх , сукгуннаах, моонньо5онноох куерчэхтэринэн таптыыр кыыстарын, онтон миньигэсчэй бэйэлээх о5олорун кундулуехтэрэ, маанылыахтара диэн эрэнэбит уора – кесте,
испитигэр.

3 Туьумэхпит. – торду киэргэтии. Биьиги уоланнарбыт бэлэмнээн а5албыт туортарын
минньигэс кириэминэн сиэдэрэйдик киэргэтэн жюри дьуулугэр таьаарыахтара.

Торт барахсан билигин арыылаах алаадьыны, бескейбут бэрэскини, сыалаах сылгы
ойо5оьун, субайы, таба тылын кытта саха мааны сандалытын киэргэтэр ас буолла5а.

Мин уолаттарбыт кистэл санааларын маннык диэн хоьоонунан хоьуйан этиэхпин
ба5арабын:

Бэйэм кыьаллан хайдах сатыырбынан

Бу аспын киэргэтэн эрэбин,

Эьиэхэ , бар дьоммор аныырбынан,

Дьолунан туоламмын уерэбин.

Мин аьым- сибэкки киэргэллээх

Тегурук алааьы санатар,

Минньигэс суегэйгэ сетуелээн

Бу дьоро куммутун киэргэтэр.

Уолаттарбыт тортара бииртэн биир кэрэлэр, минньигэстэр. Онон манна туран эрэ
дьууллуу субэ5э ымсыыран сынаахпыт уута суурэригэр эрэ тиийэбит.

4. Билигин бу туьмэххэ уолаттарбыт эти туустаан тумлаан буьаран, ыьаарылаан,
поварскай искусство араас ньымаларын туттан дьикти минньигэс булуудэлэри онорон таьаарыахтара. Минньигэс сытынан сымарынан барыбытын ымсыырдыахтара. Онон уолаттарбытыгар бу уустук туьумэххэ
ситиьиилэри ба5арыа5ын!

Эт ас- саха терут аьа. Эт ас баар буолан биьиги былыргы сахалар бу тыйыс тымныы
дойдуга сэниэлэнэн , куустэнэн санаттьан сана кун олох ыарахаттарын кытта курэс былдьаьаллара, сайдар суолга тураллара.

Дьэ до5оттор долгуйа кэтэьиэ5ин бимьиги уолаттарбыт тугу буьаран- хатаран
дьууллуур субэ сурэ5ин манньыталларын?

5. Билигин бэрт уустук курэх уолаттары куутэр. Ол курдук кинилэр ас астыыр
искусство теориятын теье билэллэрин дьууллуур субэ бэрэбиэркэлиэ. Ыллын да асчыт буолбаккын. Теье да айыл5аттан дьо5урдаах буол, ол дьо5ургун сайыннарарга, чочуйарга септеех уерэх наада. Ааар
саарга аатырбыт асчыттар бары араас урудук уерэх чыпчаалларын дабайан, уустук уерэ5и ааьан билигин ресторанннарга баьылыы – кеьулуу сылдьаллар. Онон уолаттарбытыгар манны ыйытыктары
биэриэ5ин.

Асчыт уолаттарбыт уустук туьумэ5и ситиьиилээхтик аастылар. Аны кинилэр дьэ
европейскай поварскай искусство биир кэрэхсэбиллээх страницатын арыйан, салат онорорго холонуохтара. Салат , диэн бары билэрбит курдук, о5уруот аьыттан, фруктаттан, балыктан, кууруссаттан ,араас
туманы холбоон оноьуллар ас. Бу ас кэнники кэмнэ олус популярнай буолла. Салат – табан оноьулунна5ына , хас биирдии ингредиена барыта орун оннугар буолла5ына, киьи доруобуйатыгар олус туьалаах
ас. Онон дьэ уолаттарбыт салаттарын долгуйа кэтэьиэ5ин!

Дьууллур субэ уолаттарбыт сиэдэрэй салааттарын биир биир амсайда. Ону кытта тэнэ
биьиги курэхпит тиьэх туьумэ5э тумуктэннэ. Билигин Дьууллуур субэни тумук таьаарар уустук улэ5э дохсун ытыс тыаьынан атаарыа5ын уонна долгуйа, тулуурдаахтык кэтэьиэ5ин.

Саха тугу сатаабата5ай?

Кун тааьа буолан

Кеечуктуу тыгар,

Дьол тааьа буолан

Маачыктаан ылар

Ыралаах тааьы

Ытыьан турар.

Аан дойдуга

Аа5ыллар гына

Алмаас таска

Аатын суолун

Адаарыччы суруммут.

Диэн хоьоон кэрэ тылларынан до5уьуоллтатан курэхпит тумук чааьыгар киирэбит,
Билигин бары иьийэн олорон, онтон дохсун ытыс тыаьынан уруйдаан тумугу истиэ5ин.

Тарбаахап талааныны кустуга

Таатта5а дьэргэйэ оонньоото,

Талба да, мааны да остуолга

Уолан дьон астара киэркэйдэ.

Сайдыыга туннугу тобулбут

Тарбаахап убайбыт суолунан

Уолаттар дьоьуннук хаамтылар,

Уеруугэ ааннары астылар.

Э5эрдэ эьиэхэ асчыт талааннаах алама5ай айар куттаах чулуу уоланнар! Эьиги дьин
чахчы бугун манна мустубут бар дьоннутугар умнуллубат дьоро куну бэлэхтээтигит. Олоххут куерчэх курдук уеруунэн улуннун, сиэдэрэй торт курдук дьолунан сандаардын, кымыс курдук тапталынан кыынньа
турдун!

Эьиил эмиэ эриэккэс ас сытынан дыргыйбыт, тумалаах эт сытынан туймаардар
Тарбаахаптыы астыахха курэх утуе туьулгэтигэр керсуеххэ диэри!

Туора- Куел оскуолатын 2015 сыллаа5ы «Бастыннар сулуеттэрин»
сценарийа.

Сааскы сандаархай кун ча5ылыччы тыган барыбыт сургэтин кете5ер. Айыл5а ийэбит
уьуктан сана кэм са5аланар. Уерэх сыла тумуктэнэр тиьэх чиэппэрэ уунэн, ааспыт сылга тумук онорор , кыайыылаахтары чиэстиир, ситиьиилээхтэри сырдатар бары кэтэьэр бырааьынньыкпыт « Бастыннар
сулуеттэрэ» тиийэн кэллэ. Кемус куьунтэн са5алаан, уьун кыьын устата оскуола хас бирдии уерэнээччитэ уерэх били эйгэтигэр, спортка, ырыа5а- тойукка, ункуугэ , искусство араас керуннэригэр улус,
регион, республика бастыннарын кытта куен керсуьэн, курэс былдьаьан араас бэйэлээх суолталаах суруктаах, биьириир аналлаах, ситиьии туоьута грамоталары , дипломнары портфолио тын ханаппыта.
Дьэонон, Дьулэй сирин инники кэскилэ , сайдыылаах ыччата ол кыайыыларынан киэн туттар, уеруутун бар дьоннуун уллэстэр утуе тугэнэ ууннэ.

Кундутук саныыр биир дойдулаахтарбыт, уерэнээччилэр, тереппуттэр, учууталлар
барыгытын сааскы кэрэ бырааьынньык « Бастыннар сулуеттэрэ» ууммутунэн итиитик истинник э5эрдэлиибит.

Бастыннар сулуеттэрин былаа5ын таьаарар урдук чиэьи суктэрэбит оскуолабыт
бастынтан бастыннарыгар- туйгун уерэнээччилэргэ. Оскуола биэс сыана5а эрэ уерэнэр чулууттан чулуу, дирин билиилээх о5олорун батыьыннаран киллэриэ 11 кылаас туйгун уерэнээччитэ, оскуола киэн
тутттуута Туйаара Евграфова.

Э5эрдэ буоллун эьиэхэ, туйгун уерэнээччилэргэ. Оскуола5ыт аатын урдуктук тутан
санаттан сана кыайыыларга дьулуьун!

(Саха сирин Гимн тыаьыыр)

Россия гимнэ

Бастыннара сулуеттэрин аьарга ытыл биэрэбит П.П. Кочнев аатынан сорох
предметтэргэ диринэтэн уерэтэр орто оскуолата муниципальнай бюджетнай тэриллии директорыгар Россия уерэхтээьинин бочуоттаах улэьитигэр, «Саха Азия « фонд стипендиатыгар Гуляев Иван
Николаевичка.

Биэс сыана… Эн куустээх, тулуурдаах улэ утуе тумугэ буола5ын! Эйиигин дневника
кэрэтик кэчигирэтэн о5о инки дьыл5атын сырдык ыллыгын тэлэр.

Сценарий «На ступеньках роста…» Улуустаа5ы эдэр учууталлар
курэхтэрэ.

Киирии тыл

Кыыдааннаах кыьын барахсан кылбаарар кыраьанан кыыдамнаан, уут туман уллуктэнэн,
тыйыс тымныынан тыбыыран тиийэн кэллэ. Оскуолаларга уерэх дьылын бастакы чиэппэрэ тумуктэннэ. Таатта улууьун эдэр учууталлара олохторугар биир туьумэ5и аьаран , сурунаалларга «4» , «5» ардыгар
«3» сыаналары кэчигирэттилэр. Сыана туруорар тугэннэигэр кинилэр хайаан да, уустук идэлэрин эндирдээх суолларыгар тугу ситиспиттэрин, тугу сатаабаттарын кыайбаттарын санаабыт буолуохтаахтар. О5о
билиитин сыаната – учуутал идэтин таьымын сиэркилэтэ. Кырыа кыьыны керсе, иккис чиэппэри са5алыы, улууспут эдэ учууталлара, 21 уйэ киэн билиилээх, сайдыылаах санаалаах ыччаттара угэс буолбут
«Уунуу- сайды урдэллэригэр…» диэн курэххэ муьуннулар. Аныгы дьон сиэринэн кинилэр сатабылларын сыаналанаары, билиилэрин бэрэбиэркэлэнээри, толкуйдарын тургутунаары , манна биьиэхэ, Дьоллоох
Дьулэй сиригэр, туора- Куел туелбэтигэр ох курдук оностон, сир симэ5инии симэнэн тиийэн кэллилэр.

Онон эйэлээх э5эрдэтэ, дор5оонноох дорообото тутун, олох хараабылларын хамнатара,
дьыл5а дьыбардарын кыайар, били керуу сулустарын уматар убаастабыллаах учуутал дьоннор! Уруй- тускул , эьиэхэ уерэнээччилэргэ, курэхпит ыраахтан чугастан мустубут ыалдьыттарыгар!

Курэхпит быйылгы дьыла – уратылаах сыл. Быйыл Дьуйлэ сиригэр оскуола тэриллибитэ
90 сылын томточчу туолара. Онон ерегейдеех убулуей сылыга эьигини кытта керсербутуттэн, уеруубутун уллэстэрбититтэн олус астынабыт. Иккиьинэн, А5а дойду улуу сэриитигэр кыайыы 70 сылын туолар.
Онон уерэх, олох, тереебут дойдуга таптал, хорсун сана, дьулуур, тулуур быйылгы курэхпит бэлиэлэрэ буолан инники сирдииллэр.

Аныгы тыа сирин учууталын мэтириэтэ хайда5ый ?

Бу боппуруоьу биьиги орой мэник уолаттарбытыгар биэрэргэ сананабыт? Дьэ эрэ,
Айтал, Толя, Алеша кэлин эрэ манна. Эьиги санаа5ытыгар аныгы тыпа сирин учуутала хайдах буолуохтаа5ый?

Айтал:

Современный сельский учитель- это прежде всего человек , любящий детей. Он дарит
свои ученикам не себя любимого, а их самих, ярких, одаренных, успешных, умных.

Толя: Оттон мин сахалыы махалыы толкуйдуурбунан , аныгы тыа сирин учуутала – кыракый дэриэбинэ о5олорун эйгэлэрин
кэнэтиэхтээх. Биьиги, хайа да куорат бастын гимназиятын о5отуттан итэ5эьэ суох ейдеех, киэн билиилээх буолуохтаахпыт, кэрэхсэбиллээх оло5унан олоруохтаахпыт.

Алеша: Аныгы учуутал- билиини ыстаан ыстаан баран айахха укпат, кини биьиэхэ суоллары ыйар, уерэнэ уерэтэр.

Уолаттарбытыгар махтаныа5ын! Кинилэр сырдык ыраларынан , утуе тылларынан
до5уьуоллатан сыана5а ынырыаххайын Таатта улууьун эдэр учууталларын.

Эдэр учуутал, эйиэхэ эрэнэн

Кыракый киьи оло5ун уунар

Эйиэхэ кэлэн, оргууй сэрэнэн,

Айан аартыгын аттыгар турар.

Эн сирдээ кинини кылбаарар ыраахха,

Кэм кэрдии аалынан дьиктитик кетутэн,

Айаннаан хорсуннук сандаарар са5ахха,

Хас чыпчаал аайытын сибэкки ууннэрэн.

Биьиги бугунну конкурсаннарбыт ортолоругар бааллар ылламы ыраьыттар, талааннаах
ункууьуттуэр, артыыс бастыннара, уран тарбахтаах ураты дьоннор. Ол эрэн кинилэри барыларын, араас улуустартан, араас сирдэртэн сылдьар эдэр дьону тумэр биир улуу сана- о5о5о таптал, кэрэ кэскил
туспа5ай алаьатын тутуу.

Онон дохсун ытыс тыаьынан керсебут курэхпит кыттыылаахтарын:

,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,

,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,

,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,

,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,

,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,

,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,

,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,

,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,

,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,

,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,

,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,

Таатта улууьун кэрэ кэскилин кэрэьэлээччилэр, сайдыыга суолу солооччулар, сана
келуенэ ыччат дьоллоох оло5ун тустээччилэр- эдэр учууталлар. Эьиги илиигитигэр биьиги баай историялаах, ураты ураанхайдар биьиктэрэ буолбут улууспут инникитэ, уйгу- быйан оло5о.

Уерэн- кетен туран курэхпит кыттыылаахтарын бастакы туьумэххэ бэлэмнэнэ
атаарыаххайын!

Истиэххэйин истин ырыата, дуоьуйуоххайын иьирэх тыллартан, дьикти музыкаттан.
Эьиги иннигитигэр Арсен Кузьмин, Татта улууьун тахсан эрэр ча5ылхай сулуьа.

1 этап. «Здравствуйте, это я»

Дорооболорун , бу мин!» ,- дииллэ бугун биьиэхэ эдэр учууталлар.

Дорооболорун, бу мин

Мин учууталбын, киьибин,

Иитэр урдук аналлаахпын,

Уеретер ураты талааннаахпын.

Истин дуу мин сэьэммин,

Оло5ум туьунан сэмэй кэпсээммин.

2 этап. «Школьные годы чудесные»(ответы на вопросы)

Оскуола дьикти сыллара… Кинилэр хас биирдии киьи ейугэр- санаатыгар елбет- суппэт
кэрэ ейдебул буолан хаалыахтаахтар. Хаьан да, ханна да буоллар ханнык ба5арар кыысчаан эбэтэр уолчаан, дохсун санаалаах эдэр киьи, саас ортолоох Далбар Хотун, а5амсыйбыт эр бэрдэ оскуола сылларын
санаан мичээрдээн, эдэрдэригэр туьэн ылыахтаахтар. Дьиннээх учуутал улэтин тумугэ онно сытар.Хайдах гынан эдэр учуутал уерэнээччилэригэр умнуллубат кэрэ эйгэни тэрийиэ5эй, кэрэхсэбиллээх , кустук
араас енунэн дьэргэйэр о5о сааьы бэлэхтиэ5эй? Дьэ бу уустук боппуруостар тула кэпсэтиини тэрийэн , эдэр учууталларбытыгар араас ыйытыктары биэрэн тургутан керуе5ун? Са5алыыбыт иккис
туьумэ5и.

Манна мустубут учууталларга , уерэнээччилэргэ истин иьирэх музыкальнай э5эрдэтин
тиэрдэр ,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,

3 этап. «Реклама учебных принадлежностей»

Аныгы учуутал оло5о туохтан турарый? Биллэн турар , о5олорго тапталтан,
ахсаабакка , салгыбакка бэйэ билиитин ханатыыттан, тугэ5э- терде кестубэт угус уруоктартан, араас кыайыылартан уонна кыайтарыылартан, уерууттэн уонна хомолтоттон, уустук уьун айантан. Ону таьынан
эдэр учуутал оло5о ессее туохтан турарый? 1924 сыллаахха Таатта улууьун Дьулэй нэьилиэгэр баай Боссокуоптар дьиэлэригэр оскуола арыллыбыта. Онтон манатан, ыраах чугас алаастартан даба
ырбаахылаах. Ынах олоооччулаах уолаттар уонна кыгыттар холуста суумканы сугэн оскуол5а тиэтэйбиттэрэ. Кинилэр ол холуста суумкаларыгар туох баарай? Харандаас, хаьыат илиистэриттэн тигиллибит
тэтэрээт туома, чэрэниилэ иьитэ. Учуутал барахсан кинигэлээ5э, масс укааскалаа5а, кирэьиин лаампата остуолугар турара. Оскуола маллара… Бу учуутал оло5ун арахсыспат аргыстара. Биллэн турар ,аныгы
уйэ учуутала туттар маллара олох атыттар. Дьэ эрэ , кунду керееччулэр , чуумпуран олорон истиэ5ин оскуола малларын рекламаларын.

Сценарий конкурса «Учитель года – 2012»

Конкурс аьыллыыта

Тыьыынчанана сыллар анараа еттулэригэр танара дьоннор сиэри – майгыны кэьэллэрэ
элбээбитин керен , кинилэргэ кемелеьерге санаммыт.Урдук Айыылары бэйэтигэр ыныран ылбыт уонна эппит: «Кун сирин дьонноро аартыктарын сутэрдилэр, муннулар, тугу гынабытый? Биир Айыы иччилээх
туулунэн уерэтэргэ эппит. Иккис- хаьан да буппэт саламаатынан аьатарга, уьус – танара уутун иьэрдэргэ. Арай тердус Айыы эппит: Хас биирдии киьиэхэ уерэххэ, билиигэ дьулууру дууьаларыгар ук уонна
учууталла анаа»

Ыллыыр Арсен Кузьмин

Кутаа уот- учуутал оло5ун бэлиэтэ.

Биьиги курэхпит символа – билии чыпчаалларыгар илдьэр кирилиэс. Учуутал хас
биирдии уктэл аайы билдиитэ дириниир, о5о5о таптала кууьурэр, маастарыстыбата тупсар. Кини бэйэтин уерэнээччилэрин билии дойдутугар сирдиир.

(Ведущий 1. Утуе кунунэн , кунду до5оттор!

Ведущий 2. Неруен нергуй буолуохтун,эьиэхэ, биир идэлээхтэрбитигэр,
убаастабыллаах учууталларга!

Ведущий 1. Биьиги барыгытын уерэ керсебут сылын аайы ыытыллар айар талааннаах,
киэн билиилээх, идэлэригэр бэриниилээх эдэр учууталлар «Уунуу урдэллэригэр» На ступеньках роста курэхтэригэр.

Ведущий 2. Бу курэх утуекэн идэ уустук кистэлэннэрин кэпсиир дьиннээх дьоро
киэьээ.Учууталларга анаммыт бырааьынньык.

Ведущий 1

Ырыа , хоьоон дьиэрэйдин

Эмиэ дьикти куммут ууннэ

Бары идэлэртэн кэрэлэрин

Учууталлары ере тутар

Ведущий 2

Аан дойдуга бастын идэ

О5олорго билиини биэрии

Учуутал утуе5э иитэр

Олоххо тапталы бэлэхтиир

Ведущий1 Уунуу урдэллэригэр эдэр учууталлар курэхтэрин арыйыы уеруулээх тугэнигэр
сыана5а ынырабыт Туолра Куел орто оскуолатын директорын , Россия уопсай уерэхтээьинин бочуоттаах улэьитин Гуляев Иван Николаевиьы. Выступление

Ведущий 1.

Бугун бу алгыстаах алаьа5а мустубут учууталлар бары танараттан талааннаах,
айыл5аттан айдарыылаах уракты дьоннор. Кинилэр тас керуннуун , ис дууьалыын сырдыгынан сыдьаайар кэрэлэр, утуену уксэтэр аналлаахтар.

Ведущий 2.

Эдэркээн учууталларбыт

Бары да бэртэр, чулуулар

Уолаттарбыт, кыргыттарбыт

Утуену эрэ утумнууллар

Онон бу бырааьынньыктыы киэргэммитт Сайдам сынньалан киинин сыаната бугунну
киэьээбит геройдарын куутэр. Дохсун ытыс тыаьынан керсуеххэйин.

(Конкурсаннар ааттара)

Ведущий 1.

Ханнык ба5арара курэх- бу улэ, айар улэ. Кини кыттааччыларга эрэ уустук,
тынааьыннаах эрэ буолбатах, ону таьынан жюри састаабын бэрт ыарахан улэ кэтэьэр.

Жюрига бастын учууталлар

Ейдеехтер, мындырдар, себугэр тыйыстар

Кинилэр кытаанах сыаналара

Дууьа5ын, билиигин байытар.

Инники сайдыыга кынаттыыр

Санаттан сана5а угуйар

Ааартыктан аартыгы арыйтыыр

О5о5о тапталы модьуйар.

Убаастабыллаах керееччулэр! Эьиэхэ урдук таьымнаах жюри састаабын
билиьиннэрэрбит:

Ведущий 1

Бала5ан ыйын бастакы кунугэр

Сэрэнэн кылааска аан бастаан киирбиккит

Былаанныт угуьэ, ыра5ыт урдугэ

Учуутал улэтин уустугун билбиккит

Кунду до5оттор, чуумпуран олорон истиэ5ин биьиэхэ бугун хантан хааннаах , кимтэн
кииннээх эдэр учууталлар кэлбиттэрин, тугу сатыылларын, тугу таптыылларын, олоххо тугунан салайтаралларын

Ведущий 1

Эдэркээн бу дьоннор хаьан да билбэттэр

Чункуйар, бытаарар кутталлаах ыарыытын

Улэттэн уеруу дьол оло5у киэргэтэр

Уксэтин куннэтэ учуутал ыллыгын

Биьиги бугунну курэхпит кыттыылаахтара бары оьуор ойуу киэргэллээх айар
аартыктарынан айанныыллар, харана халлаантан тырымнаьа тыгар айыл5а сулустарыттан уратылара диэн бэйэлэрэ эмиэ билиилэринэн, эдэр эрчимнэринэн, сырдык санааларынан ча5ылхай сулустары
уматаллар.

Курэхпит иккис туьумэ5э- оскуола5а туттуллар малы салы
рекламалааьын.

Ведущий 2

Махтал эьиэхэ, учуутал ыччаттар

Еркен ей, киэн билии,талаан баар дьонноро

Холобур буолун дуу, туланы сырдата

Бар дьоннут ыратын куннэтэ толорон.

Улэ5ит утуетэ еруутун ааттаннын,

Тыа сирин о5ото –эьиги кэскилгит

Аар махтал тыллара сыллата ананнын

Сып сырдык уеруунэн олоххут киэркэйдин

«Алло, биьиги талааннары кердуубут!» диэн туьумэ5и са5алыа5ын.

Кунду до5оттор! Курэхпит биир саамай уустук туьумэ5инэн буолар педагогическай
задачалараы суоттааьын диэн. Ол аата тугуй? Ханнык ба5арара учуутал хас кун аайы араас уустук проблемалары быьаарар. Хайдах бу о5ону дьиэ5э соруда5ы оноро уерэтэбин? Хайдах албынныыр куьа5анын
быьаарабын? Хайдах дьонно убаастабылы иитэбин?

Дьэ эрэ, керуе5ун- истиэ5ин!Эдэр учууталлар уустук учуутал оло5ун задачалараын
теье ситиьиилээхтик суоттуулларын.

Ведущий 1

Бугунну утуе санаа, ей- талан

Сананы арыйыы бырааьынньыгар

Кыайтапбыт диэн суох, айаны са5алаан

Бары чулуугут, э5эрдэ барыгытыгар!

Аны дьэ жюри быьаарыытын долгнуйа куутэбит.

Кэтэьии уустук тугэннэрин сымнатан, долгуйары аьаран Дьулэй сирин талааннаах
о5олорун кыракый концертарын дуоьуйа керуе5ун!

Бол5ойун! Бол5ойун! Бол5оЙун!

Ууннэ кэрэ тугэн! Ай5ыйах мунуутэнэн биьиги 2016 сыллаа5ы Таатта улууьун эдэр
учууталларыттан бастынтан бастынарын аатын долгуйа истиэхпит! Конкурсаннары барыларын сыана5а куутэбит.

Ведущий 1 Бу сырдык сыана5а тахсан турара бары эдэркээн дьоннору биир улуу куус тумэр: ол о5о5о таптал, талан ылбыт идэ5э мунура суох
бэринии,сылайары билбэт айар уххан.

Ведущий 2 Бу уолаттар уонна кыргыттар бэйэлэрин утуе улэлэринэн биьиги курэхпит
девиьын тылларын бигэргэтэллэр. Кинилэр кимнээ5эр да учугэйдик билэллэр: педагогика планетатыгар айар керсуьуулэр –бу умнуллубат аптаах тугэннэр.

Ведущий1

Эьигини уерэ керебут

Сулустаах чааскыт бу ууннэ

Ткалаантан билииттэн чахчытын се5ебут

Идэ5э тапталгыт дьэнкэтик кеьуннэ

Хай5ыахпытын ба5арабыт эьигини

Ейгут, дьулуургут, билиигит иьин

Ба5арабыт ча5ылхай ситиьиини

Урдук уеруу барыгытыгар тиийдин.

Ведущий 2

Ведущий 1

Ким этэрий, барыта буттэ диэн

Барыта бугун са5аланар

Сурэхтэргит биир сулустуу умайан

Тааттабыт халлааныгар сырдаатылар.

Ведущий 2

Умайаллар бу сулустар угус сыл

Ол эрээри барыта инники

Буппэт курэхпит.Инники сана сыл

Сулустуу тырымнаан билиигэ сирдиигит

Ведущий 2

Сценарий открытия Ыллаа- туой, уол ого!

I чааьа

1.Таптал аптаах кууьэ

( Видеоряд: Сайынны айылга кестуутэ)

Агыс иилээх сагалаах

Атааннаах менуеннээх

Аан Ийэ дойду

Айылгылаах арагас далбарыгар

Айыллан уескээбит

Аргаьыттан тэьииннээх

Айыы хаан аймахтара

Таптал диэн суду куус, аптаах иэйии баар буолан

Теретер огону телкелеен,

Иитэр суеьуну куруелээн

Унаар буруону унаарытан

Орто туру баран дойду

Дьоллоох куенугэр

Олох уеруутун билэллэр,

Айаллар- туталлар.

Уол о5о олох улуу сокуонунан

Нохтолоох тойон сурэ5э

Толугуруу мохсон

Хай5ахтаах хара быара хамсаан

Хайгыы- таптыы керен

Орто туруу дойду

Дьоллоох ойуута буолбут

Кэрэ дьа5ыл дойду

Киэргэллээх симэ5э буолбут

Кэрэмэн бэйэлээх кыыс о5ону

Кэргэн ылан ,

Эрэллээх эр, туьааннаах догор буолан

кэтит кехсугэр саьыаран,

Былагайга былдьаппат дурда хахха буолан

Аал уоту оттон, алаьа дьиэ тэриммитэ

(Ункуу «Таптал аптаах тугэннэрэ» Андросов С.Д., Романова В.Л.)

2.Айыы удагаттара уол ого кутун инэриилэрэ

(Видеоряд: сулустаах халлаан куйаара, куех халлаан, урун былыттар, айылга
кестуутэ)

Ус хартыгастаах

Урдук мэнэ халлаантан

Агыс хаттыгастаах

Арылы манан халлаантан

Тогус хаттыгастаах толомон манан халлаантан

Айыы удагаттара

Анаан минээн туьэн

Тапталынан айхалламммыт

Уол ого кутун

Саха ыалыгар

Инэрбиттэрэ.

Таптал курдук суду куус баар буолан

Уол ого барахсан кун сирин кербутэ,

Куех окко туспутэ.

Айар айылгылаах

Туойар талааннаах

Ыллыыр ымыылаах

Уол ого барахсан!

Эн илиигэр олох дьоло

Эн сурэххэр

Сирдээги таптал

Эн дууьагар ырыа тыла сибэкки буолан тыллаллар.

(Айыы удагаттара – ункуу. Уол ого терееьунэ)

3.Уол ийэтинээн кун алгыьын ылаллар

(Видеоряд: халлаан, кун уота кулумурдуур)

Фоновай музыка- иэйиилээх, бытаан

Иитэн уескэппит кун кубэй Ийэ барахсан уол о5отугар утуе санааны инэрэр, аламай
манан кунтэн арчылыыр алгыс кердеен, айыы суолун арыйар. Дьол суолун тустуур урун кун утуо санаа сарданаларынан эн аартыктаргын сырдатыа5а, айар куттаах уол барахсан.Кун кубэй ийэн уостубат
таптала уйаара кэйээрэ биллибэт олох модун байгалыгар аптаах аал буолан уеруу сибэккилэринэн киэргэммит кылбаарар кытылларгар тиэрдиэгэ.

Саргын салалыннын

Ерегей урдээтин

Дьол тосхойдун

Тускун туьаайдын

Мичил билистин,

Айхал ааннаннын

Уруй олохтоннун

Уруй- Айхал

( Ийэ уолунаан кунтэн уте сана кууьун, алгыс ылаллар)

4.Ага уонна уол

( Видеоряд: Сайынны айылга кестуутэ)

Фоновай музыка

Алтан тебелеех аар тойон ага куннэ кербут кунду киьитигэр уол оготугар Уран
чороону саамал кымыьынан толорон айах тутан

Утагын ханнарда, кууьугэр куус эптэ, алгыьын анаата.

Кыра бэйэн улааппыккын

Ийэн уутун эмэннин-

Алаас буоругар анда5айбыккын

«Ырыа тылынан тереебут терут дойдубун туойуом » диэннин

Айар аартыктарын арыллыбыттар,

Ыраахха ынырар ыллыктарын оьуордаах ойуунан угуйбуттар. .

(Ага уолугар кымыс иьэрдэр, алгыыр)

5.Саха саарыннар айар куттаах уол ого суолун туьаайыылара(
«Дохсун»)

Фоновай музыка

(Видеоряд: саха сирин айылгата, ыьыах кестуутэ)

Кехсуттэн тэьииннээх

Кун оголоро,

Аргаьыттан тэьииннээх

Айыы дьоно

Айар куттаах

Саргылаах Саха диэн ааты ере тутан

Ырыа дьиэрэйэр , олонхо этиллэр

Дьоллоох дойдутун

Алгаатахпыт буоллун!

Ыллам ырыабыт, дьоллоох тойукпут,

Умсугутар уран тылбыт!

Уолан киьи уйан кутун

Ой дуораана буолан аймаатын,

Кырыымпаны кытта ылластын,

Хомус тыаьын кытта холбостун!

( Дохсуннар кыра уолга бэлиэ туттараллар)

Кыра уол: Уруй!

Дохсуннар: Айхал

Ыллаа- туой, уол ого барахсан

Тапталы , уерууну уруйдаан

Ыллаа- туой , уол ого барахсан,

Кун сирин кэрэтин ойуулаан

Ыллаа- туой , уол ого барахсан!

Эйэлээх халлааны айхаллаан,

Ыллаа- туой , уол ого барахсан!

Кун кулэр сарыалын арыаллаан!

(Дохсун Ырыа)

II чааьа

Ведущайдар киирэллэр

Былыр былыгргыттан саха киьитэ оьогун иннигэр олордогуна олонхолуур,
огуьун мииннэгинэ ыллаар. Айар айылгылаах буолан ебугэлэрбит тоьуттар тымныылаах тыйыс дойдуга ссыпай сиэллээги сырыыргатан, хорогор муостаагы иитэн, унаар буруону унаарытан , теретер
огону телкелеен айан- тутан, улэлээн- хамнаан , сайдыылаах олох чыпчаалларын эрэлллээхтик дабайбыттара.
Ууммут утуе кунунэн ыраахтан чугастан мустубут ырыаьыт уолаттар, ытык
мааны учууталлар, куутуулээх кунду керееччулэр! Бугун манна хас биирдии томторо , алаарар алааьа олонхо оьуордаах тылынан ойууламмыт оччугуй бэйэлээх дьоьуннаах дьоннордоох Дьулэй
нэьилиэгэр биьигини бииргэ тумтэ, айаннатан агалла алгыстаах айыы сирин ырыата!
Дохсун ытыс тыаьынан сыанага ынырабыт Ыллаа туой уол ого республиканскай
бырайыак авторын, Саха республикатын уерэгириитин туйгунун, …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Лугинова Зинаида Петровнаны

Парад

Сценарий открытия новогоднего литературного бала.docx

Сценарий открытия новогоднего литературного бала

Здравствуйте, милостивые государыни и милостивые государи!
1. Сегодня мы опять собрались на новогоднем сказочном балу.

Согласно традиции, введенной в России самим Петром !, бал открывают Хозяин и Хозяйка бала .

( Ульяна Ивановна, Иван Николаевич)

Давно пошла эпоха пышных балов и маскарадов , но вновь и вновь мы в своих мечтах возвращаемся в те давние времена.

Я свечи зажигаю и молчу

И смотрит мне в глаза волшебник вечер,

Рукою тьмы , притронувшись к плечу

Впервые бала зажигаю свечи

Волшебный бал- мечьта принцесс,

Прекрасных принцев взгляд желанный,

И сказка воплотится здесь

Для вас подарком долгожданным.

Приветствуем высокочтимых и многоуважаемых гостейНас почтили своим визитом уважаемые барышни Туора- Кюельского института благородных девиц со своими кавалерами, представителями
знатных дворянских семей .

Как воспоминанье о лете, о доме Лариных , о летних букетах, разнотравье и цветочных ароматах, мы танцуем «Вальс цветов»

Итак медам, месье- фигурный вальс.

Начальные классы танцуют

Любезно откликнулись на приглашение посетить наш бал очаровательные воспитанницы института благородных девиц среднего звена. Их сопровождают на балу кавалеры- свет Туора-
Кюельской молодежи.

О танец ! Ты мечты моей стремленье!

Прекрасней ничего на свете нет,

Чем торжество любви и вдохновенья

Оваций восхитительный букет!

И вновь Кавалеры ангажируют дам! Вальс,господа, вечно живой пленительный вальс!

Учащиеся среднего звена танцуют вальс.

Средь шумного бала случайно,

В тревогах мирской суеты,

Тебя я увидел , но тайна

Твои покрывала черты.

Лишь очи печально глядели,

А голос так дивно звучал,

Как звон отдаленной свирели,

Как моря играющий вал.

О эти балы маскарады! В них есть особенная пелесть , ведь маска это тайна, окруженная особым ореолом романтики.

Мы особенно рады визиту очаровательных барышень старших классов . С воодушевлением приветствуем и их кавалеров, блестящих гвардейцев , мужественных гусаров.

Однообразный и безумный

Как вихорь жизни молодой,

Кружится вальса вихорь шумный;

Чета мелькает за четой.

Внимание! Внимание! Внимание! Медленный вальс. Кавалеры ангажируют дам. Маэстро , музыку.

Гости продолжают прибывать на наш замечательный бал.

Своим обществом нас почтили сиятельные гости- высокочтимые педагоги нашей школы.

Учууталлар киирэллэр

Наш бал изыскан это и демонстрация манер и положения, блистание новинками парижской моды, соблюдение этикета, который временем менялся и в танцах и нарядах.

Итак мы сегодня на балу- здесь правит танец.

И вновь вальса дивные звуки приглашают на паркет наших высокочтимых гостей. Вальс, господа!

Церемониальный вальс!

Давно прошла эпоха пышных балов и маскарадов, но вновь и вновь , мы в своих мечтах возвращаемся в те давние времена кринолина и шелка, фигур , затянутых в корсеты, соблазнительных
и романтических запахов духов, шуршание вееров и звонов сабель и шпор.

Уважаемые дамы и господа!. Вальс, безусловно, прекрасен. И никто не забудет эти чудесные мгновенья. Но вы немножко все устали. Давайте отдохнем и насладимся звуками дивного
романса. Итак музыкальное украшение нашего бала. Романтика романса.

Татта улууьун Туора- куел орто оскуолатыцн сана таас дьиэтин арыллыытын
хаамыыта, ис хоьооно.

Ыытыллар сирэ: Таатта улууьа Туора- Куел сэлиэнньэтэ, Дьулэй нэьилиэгэ

Ыытыллар кэмэ: алтынньы 14 кунэ, 2016 сыл

Бастакы чааьа.

Сагаланыыта:

Оскуола тэлгэьэтэ, киирии аана уонна кирилиэс дьэрэкээн ееннех панноларынан,
былаахтарынан ,щардарынан киэргэтиллибит.Сахалаа танастаах Далбар Хотуттар арчылаары алаадьынан айах тутаары бэлэм тураллар. Оскуола туьунан ырыа дьиэрэйэр.

12.30мун Саха Республикатын Ил Дарханын Е.А. Борисов кэлиитэ.

Керселлер:

—

1 ыытааччы: Доргоон дьансал олонхоьуттарынан аатырбыт, ийэ тыл иэримэтэ, айар тыл алаьата буолбут Таатта улууьун Дьулэй нэьилиэгэр
бугун улускэн уерууттэн арылы алаастар айхаллыыллар, эргэнэ хара тыа эгэрдэтин ыытар.Бу куну биьиги бары олус да кууппуппут!Бугун манна кэлэр кэнчээри ыччакка дьоллоох аартыгы арыйан сана таас
оскуола ааннарын тэлэччи аста. Сана олох сагаланна.

Сана оскуоланы аьыы уеруулээх бырааьынньыгын аьыллыбытынан аагабыт.

«Российскай Федерация гимнэ» тыаьыыр.

1 ыытааччы

Болгойун! Болгойун! Болгойун!Биьиги уеруубутн уллэстэ кэллэ Саха Республикатын Ил
Дархана Егор Афанасьевич Борисов.

Музыка тыаьыыр. Бочуоттаах ыалдьыттар арчыланан, хобо чуорааны тыаьатан,
алаадьы амсайан тэлгэьэгэ киирэллэр.

2 ыытааччы.Биьиги, Таатта улууьун Дьулэй нэьилиэгин олохтоохторун Дьоллоох дьоро куммутугэр бугун ыалдьыттыыллар:

-Саха Республикатын уерэгин министирэ Габышева Ф.А.,

—

1.00 .Оскуоланы уеруулээхтик аьыы «Алгыстаах аартыктан ,оскуолам барахсан!»

Бастакы ыытааччы: Добрый день, уважакемый Ил Дархан Егор Афанасьевич, дорогие гости нашего праздника, взрослые и дети!

Иккис аагааччы:Неруен нергуй буолуохтун , убаастабыллаах Егор Афанасьевич, дьоллоох дьоро куммут кунду ыалдьыттара!Эьигини айхаллыы
керсер дьоьун дьоннордоох , олонхо тылынан ологун онкула охсуллубут Дьулэй нэьилиэгэ, Туора Куел туелбэтэ!Эдэриттэн эмэнигэр диэри, барыгытыгар эгэрдэ буоллун!

Бастакы аагааччы:

Дорообо мин сана оскуолам!

Эн бугун ааннаргын аьагын,

Барыбыт ырата дьэ туолла,

Дьоро кун дьолунан сандаардын!

Иккис аагааччы:

Оскуола, эн сана олоххо

Алгыстаах аартыгы арыйдын,

Хас биирдии кырачаан огого

Ыраахха сулуьу сырдаттын!

Бастакы аагааччы: Тылы биэрэбитТаатта улуьа муниципальнай тэриллии баьылыгар Соров Михаил Михайловичка .

Соров М.М. киирии тыла.

Соров М.М. тылы Саха Республикатын ил Дарханыгар Е.А. Борисовка
биэрэр.

Ил Дархан Е.А. Борисов эгэрдэ тыла.

Бастакы ыытааччы:Биьиги ебугэлэрбит сырдык ыралара туолан бугун Туора Куел ого аймага сана оскуола боруогун атыыллаан, сады сырдык суолунан
эрэллээхтик айанныахтара. Аптаах ырабытын толорон, остуоруйа дойдутун чагылхай сулуьун умаппыт кунду киьибитигэр , «Монтажник « ООО тэрилтэ генеральнай директорыгар Ханин А.М. тылы
биэрэбит.

Ханин А.М. эгэрдэ тыла

Оскуола директорыгар Гуляев И.Н. сана оскуола символическай кулууьун
туттарыы.

Бастакы аагааччы: Тыл бэриллэр «П.П. Кочнев аатынан Туора Куел орто оскуолата муниципальнай бюджетнай уерэх тэрилтэтин директоргыра Гуляев
И.Н.

Гуляев И.Н. тыл этиитэ.

Бастакы аагааччы: Кунду бастакы кылаас оголоро, бу кун эьиги олоххутугар умнуллубат кэрэ ейдебул буоллун, эьиги мантан ыла сана кэрэ
оскуола уерэнээччилэрин урдук аатын сугэгит. 11 сыл устата бу оскуола хас сарсыарда ахсын эьигини уерэ- кете керсуегэ, улахан олоххо алгыс этэн атаарыа.

Иккис аагааччы: Сана оскуолага киирэр бастакы чуорааны тыаьатарга бочуоттаах быраап бэриллэр 11 кылаас уерэнээччимтигэр … уонна бастакы
кылаас уерэнээччитигэр…

Чуораан тыаьыыр.

Бастакы аагааччы: Сана оскуолага киириигэ лентаны быьарга кердеьуегун Саха Республикатын Ил Дарханыттан Борисов Е.А., уерэх
миниистириттэн Габышева Ф.А., ………..

Сахалыы танастаах кыргыттар подноска кыптыый биэрэллэр.

Бу кэмнэ «Саха Сирин гимнэ» дьиэрэйэр

Лента быьыыта. Бырааьынньыктаагы музыка тыаьыыр. Оскуолага
киирии.

Оскуоланы кытта билсии

Бастакы этээьи кэрийии.

Иккис этээьи кэрийии.

Оскуоланы уеруулээхтик аьыы иккис чааьа.

Буолар сирэ: оскуола спортивнай салата.

Бастакы аагааччы: Болгойун! Болгойун! Болгойун! Суьал биллэрии. Бугун 2016 сыл алтынньы 14 кунугэр

Российскай Федерация Саха Республикатын сиригэр сана оскуола аанын аста. Сана
тереебут оскуола ыйааьына- сункэн улахан.

Урдугэ- икки этээстээх.

Дьуьунэ бодото- бэрт кэрэ, ис киирбэх.

Иккис аагааччы: Тереппуттэрэ: Саха Республикатын уерэгин министерствота, Таатта улууьа « муниципальнай тэриллии, «Монтажник» тутуу
тэрилтэтэ. Сана тереебуту 114 уерэнээччи, 25 учуутал, 15 араас улэьит састааптаах Туора Куел оскуолатын колективыгар туттардылар. Туттарыы ситиьиилээхтик ааста.

Бастакы аагааччы: Сана тереебут оскуолабытын бары хаврыстыагын, керуегун – истиэгин, биэбэйдиэгин, аатын урдуктук тутуогун, сайда,
чэчирии турарын туьугар улэлиэгин, уерэниэгин!

Иккис аагааччы: Бугун биьиги сана оскуолага киирэн, паарталарга олоруохпут. Ол
эрээри угус уеруулээх умнуллубат тапталлаах, ытык кырдьагас оскуолаларбытын умнуохпут суога. Сылтан сыл ахсын кинилэр ааттарын араас таьымнаах курэхтэргэ, олимпиадаларга, конференцияларга
аататтарбыт. Сана оскуолага бу утуе угэспитин тирэх оностон улэлиэхпит уерэниэхпит.

Тохсус кылаас уерэнээччитэ Оросин Толя « Мин сана оскуолам»дмиэн хоьоон
аагар.

Оскуола гимнэ «Билии кыьата — дьол уйата» Хореографическаэй
композиция.

Иккис аагааччы.Сана оскуола- барыбыт ерегейе, барыбыт мунуутуур дьоло буоларОл эрээри бу кун дьин чахчы дьоллоох дьонунан буолаллар
оскуоланы бутэрээччилэр. Эьигини керен уерэллэр эбэлэргит эьэлэргит, оскуола бастакы уерэнээччилэрэ.

Сана оскуола- келуенэлэр быстыспат ситимнэрэ

Сана оскуола – сайдыы сункэн кэрэьитэ.

Тылы биэрэбит оскуола бастакы выпускнигар Сыромятников Е.И.

Е.И. Сыромятников 11 кылаас уерэнээччилэригэр ейдебунньук бэлиэ
туттарар.

Музыкальнай номер.

Эгэрдэ тылы биэрэбит:

Бастакы аагааччы: Угус сыл устата , угус ыарахаттартан толлубакка , бэйэ бэйэлэрин атастаьа сылдьан оскуолабытын онорон тутан
таьаардылар архитектордар, каменщиктар, штукатурдар, малярпдар, слесардар, монтажниктар, суоппардар, дизайнердар, араас идэлээх айыы сирин утуе дьоно,- биир тылынан эттэххэ «Монтажник» туту
тэрилтэтэ. Эьиги улэгит суога буоллар бугун улускэн уерууттэн тыа сирин уолаттарын уонна кыргыттарын , кинилэр тереппуттэрин, чугаас дьоннорун харахтара чагылыьыа суога этилэр.Бу кэрэ
бырааьынньык суох буолуо этэ.

Иккис аагааччы. «Дьин дьыалага эрэ эрэнин»диэн тылларынан салайтаран улэлиир «Биир кэлии м Россия « партия. Кини тылынан буолбатах
улэтинэн бар дьонугар уерууну уонна эрэли бэлэхтиир, социальнай объектары тутууга улахан болгомтотун уурар. Оскуола тутуута- бу утуе дьыала, Россия Саха сирин кэрэ кэскилин туьугар аъхсаабат
кыьамньы, инники сайдыыга сана сагахтары арыйыы.Биьиги оскуолабыт манна утуекэн бигэргэтии, дьоллоох туоьу буолар.

Тыл бэриллэр…

Музыкальнай номер.

Бастакы аагааччы: Ханнык багарар оскуола — бу бастатан туран кини педагогическай коллектива. Биьиги учууталларбыт- дьин чахчы талааннаах
утуекэн дьоннор, угус сыл устата бэрт уустук усулуобуйага оголору билии дойдутун кэрэхсэбиллээх аартыктарынан арыаллыыллара. Сана оскуола кинилэргэ бастын бэлэх буолар. Бугунну уеруулээх кун
махтал бастын тылларын аныыбыт биьиги оскуолабытыгар араас сылларга уллээн ааспыт ветеран учууталларга!кунтэн кун ахсын бу аптаах тугэни чугаьаппыкктыт, олох дьолун сибэккитин дууьабытыгар ,
ейбутугэр санаабытыгар тылыннарбыккыт.

Иккис аагааччы: Сана оскуола аьыллыытын сэргэ билии кыьатыгар сана туьумэх сагаланар, сана угэстэр уескууллэр. Ол курдук оскуоланы кытта
тэннэ кун сирин керде биьиги ункууьут, ырыаьыт уерэнээччилэрбит уонна кинилэр талааннаах учууталларын айар тумсуулэрин гимнинэн клип. Онон бары бииргэ «Айар ыллыктар « диэн ырыаны ыллыагын,
ункуулуегун, дьолу тустуегун.

Оголор, учууталлар, тереппуттэр хордара «Айар ыллыктар»

Сценарий «Тиьэх чуораан алгыстаах айанна атаарар»

1.Бастакы сайынны кунунэн, Ньукуолун танаратынан итии истин эгэрдэбитин
анаатахпыт буоллун эьиэхэ кунду уерэнээччилэр, убаастабыллаах учууталлар, ытык- мааны ийэлэр, агалар!

Ханнык багарар киьи ологор олус суолталаах тугэнинэн «Тиьэх чуораан»
бырааьынньыга буолар. Бу кун хакс биирдиибит бэйэтигэр тумук онорор, ологун анаарар. Кырачаан тердус кылаас оголоро дьоьумсуйан, улаатан орто суьуех оскуола уерэнээччилэрэ буолаллар.
Тохсус кылаас уолаттара кыргыттара сурун оскуоланы бутэрэн , сурдээх суолталаах туьумэххэ уктэнэллэр. Инники олохторун былаанныыллар. Онтон саамай долгуйаллар бу кун биллэн турар 11
кылаас уерэнээччилэрэ. Кинилэр ого саастарыттан арахсаллар, улахан киьи аатын ылаллар, ийэ , ага биэбэйдээьиниттэн тэйэн бэйэлэрин тус олохторун оностоллор.
Бугунну уеруулээх куммут бастакы мунуутэлэрин аныахпытын багарабыт – алын
суьуех оскуоланы бутэрэр тердус кылаас уерэнээччилэригэр уонна кинилэр учууталларыгар Елена Ивановнага

1 Бастакы учууталым
барахсан

Мин ологум эрэллээх
тирэгэ,

Бугун миигиттэн
арахсан

Алгыскын этэ
хаалагын.

Умнуом суога амарах
тылларгын,

Утуену багарар сырдык
санаагын.

Эьиги туерт сыл анараа еттугэр,
быыкайкаан уолаттар , кыргыттар сибэкки тутанныт оскуола боруогун атыыллабыккыт. Онно уерэх били дойдутугар эьигини сирдээбитэ бастакы учууталгыт. Туерт сыл устата эьиги кинини кытта аага суруйа,
суоттуу эрэ буолбакка, толкуйдуу, учугэйи куьаганы араара, дьону кытта алтыьа, улэлии уерэннигит. Эгэрдэ эйиэхэ , Елена Ивановна , ейдеех, кыьамньылаах , талааннаах оголору орто суьуех оскуолага
бэлэмнээн таьаарбыккар.

Алын суьуех оскуоланы бутэрэр
уолаттары уонна кыргыттары эгэрдэлии кэллилэр уьус кылаас уерэнээччилэрэ.

2.Туерт сыл анараа еттугэр
ийэлэргит , агаларгыт эьигини кытта тэннэ бастакы кылаас аанын аспыттара. Бу сыллар устата кинилэр бииргэ суоттаан, ааган, ункуу, ырыа уерэтэн, арыт уерэн, арыт хомойон , кэрэхсэбиллээх айаны
айаннаан кэллилэр. Сыанага ынырабыт тердус кылаас тереппуттэрин.

1. Дьэ аны , кунду оголорбут,
эьиэхэ алгыьын аныыр бастакы учууталгыт , били- керуу дойдутун аптаах аанын аспыт тапталлаах киьигит Елена Ивановна.

(Елена Ивановна 5 кылаастан кылаас
салайааччыта буолар учууталларыгар А.А. Бережновага туттарар)

2.Алын суьуех оскуола
выпускниктарын эгэрдэлиир оскуола директорын уерэх чааьыгар солбуйааччы Гуляева О.Н.

Музыкальный
номер

1.Ого саас кинигэтэ сотору аагыллан
бутуе,

Тереебут туелбэттэн арахсыы тугэнэ
уунуе.

Сотору олох боппуруостарын кемете
суох быьаарыаххыт,

Киэн айан суолунан инники айанна
турунуоххут.

Онтон билигин кэннигиттигэр оскуола
тогус сыла,

Иннигитигэр куутэллэр быьаарылаах
кэмнэр.

Бастакы экзаменнар, долгутуулаах
тугэннэр.

Дохсун ытыс тыаьынан ынырабыт
сыанага оскуола бастын уерэнээччилэрин, спотсменнарын, ырыаьыттарын, артыыстарын, науканы чинчийээччилэрин, айылга доготторун кердеех – нардах , айдааннаах- куйдааннаах тохсус кылаас
уерэнээччилэрин уонна кинилэр учууталларын Мария Николаевнаны.

2.Бииргэ оонньуур, уерэр- кетер
табаарыстарын эгэрдэлииллэр ахсыс кылаас уерэнээччилэрэ.

1.Олус тулуурдаах, дьулуурдаах,
итсин- иьирэх ийэлэрэ уонна агалара бугунну уеруулээх куннэ тохсус кылаас уерэнээччилэригэр эгэрдэлэрин этэллэр.

2. Бастакы экзамена киирэр суду
суолталаах тугэннэригэр алыгыьын аныыр директоры уэрэх чааьыгар солбуйааччы Гуляева О.Н.

Музыкальный
номер.

1.Кэм кэрдии тургэнник да кетер

11 сыл элэннээн
аастагыан!

Ого саас далбаатыы
хаалар,

2.Дьэ онон, кунду доготтор, тиьэх чуораан – уеруулээх да, курус да бырааьынньык.
Теьелеех кууттугут этэй, эьиги, оголор, бу бырааьынньыгы! Улахан киьи буола охсуоххутун олус багарар этигит. Дьэ ол багагыт туолан куутуулээх кунду куннут ууннэ. Ол эрээри санааргаан ылагыт
тереебут дьиэгититтэн арахсаргытыттан, ого сааскыт доготторуттан тэйэргититтэн, инникик билбэт олоххутугар уктэнэргититтэн.

1. Оголорбут ийэлэрэ, агалара барахсаттар 11 сыл анараа еттугэр сэрбэйбит сибэкки
курдук кыргыттары, мэник- тэник моторуспут уолаттары сиэтэн агалан учуутал истин илиитигэр туттарбыттара. Ол тугэннэ ийэ илиититтэн арахсыан багарбатах, толлубут, куттаммыт да баара.сыллар ,
хараначчылыы тырыбыыныы кетен, сагахха састылар. 11 сыл устата оной- санай кербут кырачаан дьоммут сайдыылаах саха ыччаттара буола улаата огустулар. КВН диэн кэскиллээх аныгы хамсааьыны
киллэрээччи, «Тогус тойон» ансамблын сана кэрдиискэ таьаарааччы, Аан дойду ейдеех, талааннаах оголорун кытта куен керсуьээччи, кыайааччы- хотооччу кинилэр буоллулар. Онтон билигин тереппуттэр
барахсаттар Урумэччи Куо кэриэтэ учугэйкээн кыргыттары, Эрчимэн Бэргэни санатар беге- тага уолаттары улахан олоххо арыаллаан атаарыахтара.

2.Сыанага ынырабыт Алена Степановнаны , Алкивад Павлович Атастыровтары улахан
уоллара, эрэнэр киьилэрэ, учугэй уерэнээччи, бастын активист, ункууьут, ырыаьыт Степаны кытта.

1. Сыанага ынырабыт Ирина Афанасьевна уонна Андрей Семенович Большаковтары улахан
уоллара, туллар тутаахтара бастын уерэнээччи, чинчийээччи еркен ейдеех, мааны майгылаах Русланы кытта.

2. Сыанага дохсун ытыс тыаьынан ынырабыт Аграфена Дмитриевна уонна Дмитрий
Иванович Гуляевтары кыра мааны уоллара бастын спортсмен, тустуук , утуе догор Дималыын.

1. Сыанага ынырабыт ытыс тыаьынан Дуюкова Валентина Васильевнаны соготох мааны
уола ункууьут бэрдэ , утуекэн табаарыс Гошалыын.

2. Сыанага ынырабыт Любовь Васильевна уонна Дмитрий Семенович Ефимовтары соготох
кунуду уолларын, утуекэн спортсмен, ырыаьыт, хоьоонньут Айааны кытта.

1. Сыанага бастын ункууьут, уерэнээччи, чинчийээччи, талааннаах акртыыска,
активист кэрэчээн бэйэлээх Айыыналарын, оскуола киэргэлин, кытта сиэттиьэн тахсыахтара Анна Николаевна уонна Константин Семенович Захаровтар.

2. Барыбытын уердэр, утуекэн майгылаах, элэккэй бэйэлээх, чулуу артыыс, ырыаьыт,
ункууьут Никоша Кузмин таптааллаах тереппуттэрин Нария Станиславовнаны уонна Николай Николаевиьы кытта сиэттиьэн сыанага тахсыага.

1. Уерэ- кете керсебут чочуллубут чороон курдук, арылыйар кэрэ бэйэлээх Виканы
амарах ийэтин Надежда Александровнаны кытта.

2. Оскуола бастын уерэнээччитин, киэн туттуутун , урдук ситиьиилэрдээх эдэр
чинчийээччини Павлова Машаны арыаллаан киллэриэхтэрэ тереппуттэрэ Вера Дмитриевна уонна Семен Константинович.

1. Ыал кыра уолун, оскуола киэн туттар спортсменын, инникигэ эрэлин Женяны сиэтэн
киллэрэллэр Светлана Ивановна уонна Григорий Николаевич Саввиннар.

2. Куннэ кербут мааны кыыстарын, кэрэ сибэккилэрин, кулуьун курдук кене
унуохтаах, номогон мессуеннээх ,учугэй уерэнээччи, олимпиадник , чинчийээччи Аленаны арыаллаан киирэллэр Елена Константиновна уонна Афанасий Семенович Унаровтар.

1. Оскуоланы инники сирдээбит, элбэх кыайыыны бэлэхтээбит, учугэй уерэнээччини
Васяны сиэтэн киллэриэхтэрэ Варвара Романовна уонна Аввакум Владимирович Шестаковтар.

2. Дьэ уонна суьуехпут урдугэр туран дохсун ытыс тыаьынан сыанага ынырабыт саамай
кунду киьигитин, тапталлаах учууталгытын Российскай Федерация уерэгириитин бочуоттаах улэьитин, Саха Республикатын уерэгириитин туйгунун, Саха Республикатын президенын Гранын кыайыылаагын Гуляева
Ульяна Ивановнаны.

1Кунду оголорбут Степа, Руслан, Гоша, Дима, Айаан, Айыына, Никоша, Вика, Маша,
Женя , Алена уонна Вася!

Тиьэх чуораан диэн тыллар

Угуьу да кистииллэр.

Аны эьиги партага

Сэргэстэьэ олорбоккут,

Куьун аайы оскуолага

Сибэккилээх кэлбэккит.

Улахан дьон буоллугут,

Оскуолаттан барагыт.

Сурэхпит оргууй айманар,

Эьигини сайыьар.

2.Кырдьык даганы, олус чагылхай оголор оскуоланы бутэрэн баран эрэллэр. Кинилэр
ортолоругар бааллар уерэх туйгуна Бутун аан дойдутаагы «Дети. Культура . Образование» диэн научнай чинчийэр конференция призера, «Нобелевскай арыйыылар суолларынан» диэн образовательнай тур
кыттыылаага, Бутун Россиятааагы олимпиадага саха тылыгар суперфинал призера Маша Павлова, Регионнаагы , улуустаагы «Инникигэ хардыы» НПК призера, Бутун аан дойдутаагы уерэнээччилэр уонна
студеннар «Гениус» НПК дипломана Айыына Захарова, Республикатаагы тустуу турнирдарын кыайыылаахтара, призердара, чулуу спортсмен, Манчаары оонньууларын кыттыылаага Женя Саввин, Бутун
республикатаагы тустуу турнирдары кыайыылаага Дима Гуляев, Бутун Аан дойдутаагы « Бриллиантовые нотки» фестиваль Гран- при хаьаайына Никоша Кузьмин, КВН хамсааьынын сагалааччы, кыайыыга
тиэрдээччи, Бутун аан дойдутаагы ырыа курэгин призера, чинчийээччи Вася Шестаков, Регионнаагы « Инникигэ хардыы» научнай практическай конференция призера, олимпиадник Руслан Большаков, КВН
хамаандатын режиссера, оператора, хореограба Степа Атастыров, регионнаагы « Тарбаахаптыы астыахха»курэх призера Гоша Дуюков, улуустаагы «Инникигэ хардыы» научнай практическай конференция призера,
регионнаагы «Снежный барс» курэх дипломана Вика Лукина, Республикатаагы «Эрчим» уус –уран аагыы курэхтэрин лауреата,дипломана, Неустроевскай аагылар дипломаннара Айан
Ефимов.

Билигин оголорбутугар Выпускник бэлиэ лиэнтэтин кэтэрдэргэ сыанага ынырабыт
уерэппит учууталларын.

1.Билигин бутун аан дойду оскуолаларыгар киэнник тэнийбит утуе угэьинэн эьигини
оскуола вальсыгар ынырабыт.

Оскуола вальса сурэги долгутар.

Уеруугэ уйдаран оргууйдук эргийин.

Музыка доргооно айанна ынырар,

Инники олоххо эрэли сагаары.

2Кунду оголорбут! Агыйах хонугунан эьиги киэн сиринэн тэлэьийэн сана ологу
сагалыаххы. Кэннигитигэр сайыьа хаалыахтара тереебут терут дьиэгит, сетуелээбит келуччэлэргит, оонньообут алаастаргыт, куулэйдээбит чараннаргыт уонна биллэн турар, таптыыр оскуолагыт. Иннигитигэр
улахан куораттар угуйар уоттара чагылыьыахтара, уиэн килбиэннээх уулуссалар нэлэйиэхтэрэ, кустук араас енунэн дьэргэйэр олох кынаттарынан кууьуога. Ол эрээри хана да буолларгыт умнуман тереебут
терут туелбэгитин, алаьа дьиэгитин, кырракый оскуолагытын!

1.Билигин тылы биэрэбит оскуолабыт директорыгар Гуляев Иван
Николаевичка.

Музыкальный номер.

2.Уолаттар уонна
кыргыттар!

Махтанын бугун
эьиги,

Сиргэ тиийэ
сугуруйэн

Ийэлэргэ,
агаларга,

Тапталлаах
тереппуттэргэ.

Махтанын кун сирин
уеруутун

Бэлэхтииллэрин иьин
еруутун!

Махатанын утуе
санааларыгар,

Ахсаабат
кыьамньыларыгар.

Махтанын
тулуурдаахтык

Сылаастык,
сымнагастык

Олох олоро
уерэтэллэригэр,

Керен – истэн
биэбэйдииллэригэр.

Кунду ийэлэр,
агалар

Эьиги
долгуйуугутун

Истин
уеруугутун

Биьиги тэннэ
уллэстэбит,

Эгэрдэ тылы
этэбит.

Тереппуттэр
алгыстара

1.Холобур оностор убайдарын
эдьиийдэрин эгэрдэлии кэллилэр бастакы кылаас уерэнээччилэрэ.

Бастакы
кылаастар

2.Угус сыл устата бииргэ
уерэммит

Тэннэ оонньообут,
керулээбит,

Оскуола суолларынан
айаннаабыт

Бииргэ ыллаабыт,
ункуулээбит

Атастарын, доготторун эгэрдэлииллэр
ис сурэхтэн 10 кылаастар.

1.Быйылгы выпускниктарбыт дьин
чахчы оскуола ологун чагылхай, кэрэхсэбиллээх онорбуттара. Шестаков Вася, Кузьмин Никоша, Атастыров Степа , Захарова Аина Тик- Так ого тэрилтэтин олох ураты сана урдэлгэ таьаардылар., сана
тыыннаатылар. Онон бугун бу уеруулээх куннэ бырааттара- балыстара, суолларын салгааччылара билинни Парламент састааба табаарыстарыгар эгэрдэлэрин тиэрдэллэр.

Парламент
эгэрдэтэ

2.Оскуоланы
бутэрээччилэр!

Бугун эьигини
атаарабыт,

Бу уеруулээх
тугэннэ

Субэбитин
этэбит.

Бэккэ диэн
ейдуубут

Эппиэтинэстээх
тугэни

Сааскы уеруу
угэнэ

Эьигини
ынырар.

Ол эрээри
экзамен

Иннигитигэр
кэтэьэр.

Кыьыллаанныт
уерэтэннит,

Дьулуурдаахтык
бэлэмнэнэн

Урдук баалы
ыланныт

Биьигини
уердээрин!

Итинник этэн туран сыанага ынырабыт
тапталлаах учууталгытын, эьиги тускутугар куннэри- тууннэри тубугурэр киьигитин , директоры уерэх чааьыгар солбуйар ГуляеваО.Н.

Сюрприз

Музыкальный
номер

1.11 сыл анараа еттугер балаган ыйыгар эьиги сибэкки дьербетун бастакы учууталгытыгар бэлэхтээбиккит, кинини кытта сиэттиьэн оскуола аанын арыйбыккыт. Хаьан да умнуман
кэрэхсэбиллээх уруоктары, кердеех тугэннэри, бастакы экскурсияны, кута тула кэпсэтиини,

Кини эьигини
уерэппитэ,

Учугэйгэ
ииппитэ.

Эьигинниин
бииргэ

Уерэрэ,
хомойоро,

Ого курдук
оонньуура,

Куруук бииргэ
сылдьара.

Ынырабыт сыанага бугунну
выпускниктарбыт бастакы учууталларын Ульяна Жарафовна Данилованы.

2.Бугунну сайынны кэрэ куннэ
кимнээгэр да куускэ долгуйар оскуолатаагы сыллар усталара оголорбутугар тирэх, кеме буолбут, куруутун кемелеспут, биир сомого гына тумпут иккис ийэ кэриэтэ кунду киьилэрэ кылаастарын салайааччыта
Ульяна Ивановна.

1.Бугун уеруулээх да, курус да
кун.

Оскуола ыраах
атаарар

Тапталлаах
уерэнээччилэрин.

Уолаттарын ,
кыргыттарын.

Тылы биэрэбит бугунну дьоро кун
буруйдаахтарыгар, оскуола 48-с выпуьун оголоругар.

Оголор
эгэрдэлэрэ

Финальный
сюрприз.

2.Эьиги экзамена уктэнэргит биир эрэ, олус кыракый хардыы хаалла. Ол быьаарыылаах
куннэр этэннэ аастахтарына барыгытын куутэллэр сана доготтор, сана керсуьуулэр, сана билиигэ- керуугэ, олоххо бэлэмнээх буолууга тургутуктар.

Оскуолалыын бырастыылаьар

Долгутуулаах тугэн ууннэ,

Аны паартага олорбоккут,

Дьиэгэ улэ суруммаккыт.

Оскуола керудуеррунэн

Мэниктээннит суурбэккит,

Чуораан ынырар тыаьынан

Уруокка ыксаабаккыт.

Аны ого аатырбаккыт,

Уерэнээччи дэппэккит.

Оскуола эьигини атаара

Ого сааскыт ыраах хаала.

Тиьэх чуораан тыаьаата

Ыраах айанна ынырда.

Дьоллоохтук айаннаан,

Билии кынаттанан.

48 выпус оголорун тиьэх чуорааннарын лынкыната оонньотуохтара оскуола бастын
уерэнээччитэ , киэн туттуута Маша Палова уонна бастакы кылаас туйгун уерэнээччитэ Арсен Туласынов.

Тиьэх чуораан тыаьыыр

1.Кунду оголорбут!

Университет,институт, колледж урдук кирилиэстэринэн дабайан, уерэхтээх,
сайдыылаах утуе дьон буолан тереебут оскуолагыт , кыракый туелбэгит, Тааттагыт улууьун , Сахагыт сирин ааттарын ааттатын! Ыраах айанна илдьэ барын чин билиилэри, дьонно утуе сыьыаны, сиэрдээх
майгыны, дьулууру, тулууру уонна улэгэ тапталы.

Сценарий

Сыана харана. Музыка тыаьыыр. Айтал туулун кэпсиир тыллара.Кыра уол
киирэр.

Андайым

Айтал: Бугунну киэьээгэ , бар дьонум , эьиги эрэ, истин мин дууьам кэпсээнин,
сурэгим уеруутун уонна …Уонна…Уонна миигин кытта ырыа ыллыктарынан айаннаан , кенул кетун.

Мин ологум.. Эн айанын тэмин сана ылан эрэр ахсым аты санатагын. Ахсым атым- мин
сырдык ырам, чугас дьонум алгыстара, доготторум кемелеьер куустэрэ уонна таптал… Олох уустук. Ону мин билэбин. Араас туьуулэр, тахсыылар, бадарааннаах сирдэр, аппалар… Ол эрээри айанныыбын…
Дохсун ардахтан уерэбин, кыьынны тымныыттан чэбдигирэбин, былыттаах куннэ ологу анаарабын. Олох уеруутун бэлэхтиир чугас дьоммор, доготторбор аныыбын тапталбын, эрэлбин, итэгэлбин…

Ырыа Аныыбын эьиэхэ.

Саас… Сандал саас… Айтал ологун сана сааьа. Тугу бэлэхтиэй бу кэм киниэхэ» Сана
олоххо уктэнэн эрэр ырыа куттаах киьиэхэ. Сана керсуьуулэри, санааларыф. Эбэтэр хомолтону. Эбэтэр уерууну. Хайдах да буолбутун иьин ого сааьын тиьэх сандал сааьа Айталбыт сурэгэр умнуллубакка
сенен хаалыа турдага. Ануы кини хаьан да эргиллибэт ээ дьикти саас, ого саас тиьэх сааьа…

Саас

Сарыал… Кун тахсыыта сир ийэ урдунэн кемус сарданаларынан ыьыахтанан куерэйэ
ойуута. Айталбыт истин догоро бэрт кэрэ ааттаах уол. Кини аата сана куну, сана уерууну кэрэьэлиир. Сарыал бэйэтэ даганы дьуьуннуун, дууьалыын ураты кэрэ киьи. Кинини кереет кырдьагас дьон
эйгэстик мичээрдииллэр, сааьыра барбыттар эдэр саастарын санаан ере тыыналлар, онтон бэйэтин саастыылара… Ордук нарын намчы кыргыттар… Чэ, бэйи, ыксаамыагын, кэрэ кыргыттар сурэхтэрин хайдах
абылыыр туьунан Сарыал Хатылыков бэйэтэ кэпсиэ. Ырыа тылынан. Истинник.

Таайбыт курдук.

Олох суолугар уктэнэр дьикти саас еруу сырдык ыраларынан арыалланар. Айтал эмиэ
ыраланар. Хацдах буолуой кини инники олого? Туох куутэрий? Хайдах суолунан айанныай?

Бана сана.

Тапталлаах Тааттабыт барахсан! Саха Саарыннарын кынат ууннэрэн кетуппут, айар
аартыктарын алгаабыт, Олонхо оьуордаах тылынан ойууламмыт дьикти дойду! Манна кун сирин кербуппутунэн киэн туттабын, манна ийээ диэн кунду тылы санарбыппыттан уерэбин, манна ырыа ллаабыппыттан ,
тойук туойбуппуттан дуоьуйабын, манна дьол, таптал сибэккилээх алаастарынан бастаан хаампыппынан долгуйабын, уерэбин. Мин дьолум- Талба Тааттам!

Ункуу. Дружба.

Финал. Ого саастыын бырастыылаьыы.

Закадровай тыллар: Мин ого сааьым… Туора- Куелум сайынны нуурал киэьээлэрэ,
чэбдик кыьынны сарысардата. Сарсыарда оскуолага хаамар ыллыгым.. Эгэрдэлии керсер биир дойдулаахтарым.. Оскуолам.. Доготторум… Мин остуоруйам дойдута… Эьиги еруутун кун сылаас сарданат буолан
сурэхпэр сенен инники суолбун сырдатыаххыт, эстэр быстар куммэр куус эбиэххит, мунар кэммэр, инники сирдиэххит. Мин аптаах кууьум- мин ого сааьым, тереебут терут сирим, чугас дьонум

«Таптаа сири- дойдуну» экологическай агитбригада сценарийа.

Сыала -соруга:

Айыл5а5а харыстабыллаах сыьыаны иитии;
Экологическай проблемалары ырыа- хоьоон кеметунэн кердеруу;
Экология сокуоннарын пропагандалааьын.

Агитбригада састааба: Таатта улууьун Туора- Куел орто сорох предметтэргэ диринэтэн уерэтэр оскуолатын ахсыс кылааьын уерэнээччилэрэ

1 аа5ааччы.

Космос куех куйаарыгар

Миллиардынан сыллар тухары

Куех планета куегэннии эргийэр

Оло5у , кэскили тутаары.

2 аа5ааччы.

Киниэхэ эрэ олох баар,

Киниэхэ эрэ аар силик айыл5а баар.

Сир олохтоохторо сибэккилээх хонуунан хаамаллар,

Кулумурдэс ууга сетуелууллэр,

Олох уеруутун билэллэр

Ырыа «Уеруеххэ- кетуеххэ»( о5олор ункуулууллэр) Эмискэ курус музыка тыаьыыр. О5олоро тебелерун тенкетен
санаар5аабыттыы тураллар.

3 аа5ааччы.

Ол эрээри…

Сир:

Космоска эргийэн

Угус, угус сылларга

Олус да сылайдым,

Олус да эьинним.

Ыар баастар саптылар

Мин эппин алдьатан,

Чел сирим хаалбата.

Эрэйи мин биллим.

Хайыта тыыталлар тимиринэн,

Еруьу киртитэллэр дьаатынан.

Ол иьин уорда1йабын,

Ол иьин кыыьырабын!

Вулкан буолан эстэбин,

Холорук буолан туьэбин.

Ейденун, иннинэн сирэйдээхтэр,

Икки атахтаахтар!

Елер куннутун чугаьатыман,

Бары:
Ейденун!

4 аа5ааччы:

Хомойуох иьин, сир билигин дьикти кэрэ сад буолбатах.

Мин планетам,

Биьиги дьиэбит

Хара буруо5а тумнастар,

Дьааттаах туманна айманар.

Бай5ал уута киртийдэ,

Айыл5а ийэ кэлэйдэ.

Куобах, эьэ, бэдэр,тиин

Эстэр суолга турдула.

Дьоннору ,биьигини,

Буруйдууллар кинилэр

Бары :
Биьигини буруйдуу4ллар.

Ырыа «Таатта
урэх урдугэр»( о5онньор сиэнинээн киирэллэр)

О5онньор: Тоойуом, урут бу алаас тобус- толору сибэкки буолара. Ити куелум барахсан теьелеех угус кемус
хатырыктаа5ынан кундулээбитэ буолуой?! Билигин ити чалбах курдук хараара уолан сытаахтыыр. А5ам о5онньор керере буоллар, теье эрэ айманар этэ. ( ытамньыйар)

Сиэн уол: Эьээ
то5о билигин урукку курдук сибэкки суо5уй? То5о ийэм миэхэ : « Ардах, куел уутун туттума, иьимэ» диирий?

О5онньор:Тоойуом, киьи обургу угус уйэлэр тухары ейе балысханнык сайынна эрээри, кэскиллээ5и толкуйдаабат буолла. Сурэ5э аьынар диэни умунна.( тахсан
бараллар)

Бары:

Билэ5ит дуо эьиги?

5 аа5ааччы:

Билэ5ит дуо эьиги биьиги хас нэдиэлэ ахсын биир керун уунээйини сутэрэрбитин?

Бары :
Билэ5ит дуо эьиги?

2 аа5ааччы:

Ус уйэ тухары сиргэ 280 кетер – суурэр керунэ теннубэттии суох буолбутун, 450 керун эстэр суолга
турбуттарын?

Бары :
Билэ5ит дуо эьиги?

3 аа5ааччы:

Иьэр уу планета уутун хасааьыттан 3% эрэ буоларын?

Бары: Билэ5ит дуо эьиги?

4 аа5ааччы:

Сыл аайы 5 миллиард тонна углекислай газ салгыны киртитэрин, алдьархайы а5алар ититиигэ тириэрдэрин?

Бары: Билэ5ит
дуо эьиги?

21 уйэ модун техникалара сир инэмтэлээх, оло5у биэрэр ньуурун харысхала суох унту тэпсэн туьата суох елук буорга
кубулуталларын?

6 аа5ааччы:

Биьиги эрэнэбит бу ынырык сыыппаралар уонна чахчылар эьиги дууьа5ытын тарйыбакка ааспатылар ини диэн!

7 аа5ааччы: Ескетун киьи айма5ы елер елуттэн быыьыахпытын ба5ардахпытына биьиги, бастатан туран, ийэ сирбит айыл5атын харыстыахтаахпыт

8 аа5ааччы:
Ейденуе5ун, до5оттоор, кэскиллээ5и толкуйдуо5ун!

Айгыр силик айыл5абытолохпут терде буоларын умнумуо5ун!

Ырыа «Быыьыа5ын олорор дьиэбитин»

Сулустаах бай5алга куех сирбит

Уйэлэр тухары эргийэр,

Оло5у , уерууну бэлэхтии

Кэскиллээх санааны эрэйэр.

Хос ырыата:

Быыьыа5ын олорор дьибитин,

Айыл5а барахсан кэрэтин!

Сандаарыа сибэкки кэриэтэ

Сир ийэ сулустаах куех дуолга!

Х/ы

Сутэллэр бииртэн биир кыылларбыт,

Куоталлар теннубэт ыырдарга,

Кэхтэллэр баай кэрэ тыаларбыт,

Чыычаахтар хаалаллар ырыа5а.

Х/ы

Сир ньуура эмтэммэт баастардаах,

Бе5унэн туолаллар бай5аллар.

Ерускэ сетуелуур кутталлаах.

Чыычаахтар хаалаллар ырыа5а.

Х/ы

9 аа5ааччы

Сайдыылаах Сахам Сирин ыччата!

Айгыр силик айыл5абытын челугэр туьэриэ5ин,

Чэбдик эйгэ5э олоруо5ун!

«Тарбаахаптыы астыахха» улуустаа5ы уолаттар курэхтэрин
балаьыанньата.

Сыала – соруга: саха терут аьын угэстэрине сайыннарыы , уол о5о ас астыыр дьо5урун , олоххо бэлэмнээх буолар сатабылын
урдэтии, кулинария искусствотыгар уьуйуу.

Ыытыллар кэмэ: 2014 сыл, тохсунньу 31 кунэ , Туора- Куел орто оскуолата.

Кыттааччылар: 8-11 кылаас уолаттара.

Курэх иннинэ быыстапканы керуу( биирдии европейскай, нуучча уонна бэйэ айбыт булуудэтэ быыстапка5а киирэллэр уонна
сыаналаналлар. Кыттааччы бу булуудэлэрин атыылыан сеп)

Курэх туьумэхтэр:

Бэйэни билиьиннэрии
Собо- саха терут аьа. Соботтон онорон а5албыт булуудэлэрин кемускууллэр.
Дьиэлэригэр буьаран а5албыт тортарын сиэдэрэйдик киэргэтии( киэргэтэр бородуукталарын бэйэлэрэ илдьэ
кэлэллэр)
Куерчэх оноруута( куерчэх онорор бородуукталарын , туттар тэриллэрин бэйэлэрэ а5алаллар)
Эттэн оноьуллубут булуудэ( эттэрин уонна буьарар иьиттэрин , плиткаларын , СВЧ- оьо5у бэйэлэрэ илдьэ
кэлэллэр)
Салаат оноьуута (оноьуллар салат састаабын , иьитин илдьэ кэлэллэр)
Кулинария5а сыьыаннаах боппуруостарга эппиэттээьин.

Сыаналааьын ирдэбиллэрэ.

Ас астааьын технологиятын билии
Булуудэ хаачыстыбата, амтана.
Бириэмэни тутуьуу.
Булуудэни тупсва5айдык киэргэтии.
Булуудэ уратыта( оригинальность)
Поварскай искусство мындырдарын билии

Кыайыылаахтар грамоталарын , бириистэринэн на5араадаланаллар. Анал ааттар инэриллэллэр. Курэх кыайыылаа5ар «Тарбаахап
утумнааччыта» диэн аат инэриллэр, И.И. Тарбахов анал бирииьинэн на5араадаланар.

Кыттааччыллар айан ороскуотун бэйэлэрэ уйуналлар.

Сайаапкаларгытын тохсунньу 25 кунугэр диэри ыытаргытыгар.

Кыттааччыттан 100 солк., салайааччыттан 150 солк. усунуос.

Буолар сирэ: Таатта улууьа, Туора- Куел беьуелэгэ, орто оскуола.

Билсэр телефон: 23- 622

ЗАЯВКА

на участие в улусном конкурсе
детского кулинарного искусства «Тарбаахаптыы астыахха»

1. ФИО участника

2. Образовательное учреждение

3.Возраст

4. Почтовый адрес (с индексом)

5. Телефон, факс (с кодом),

6. Адрес электронной
почты, сайт.

7. ФИО руководителя (контактный телефон, эл. почта)

8. Рецепты представленных на конкурс блюд

9. Необходимое техническое
обеспечение

Смета улусного конкурса для юношей «Тарбаахаптыы астыахха»

Наименования	Количество	Сумма за 1 штуку	Общая сумма
Специальный кубок	1	100	100
Золотая медаль	1	100	100
Серебряная медаль	1	100	100
Бронзовая медаль	1	100	100
Диплом	8	20	160
Рамки	2	150	300
Грамоты	6	20	120
Приз для победителя	1	4000	4000
Призы для призеров	6	500	3000
Картриджи цветные для принтера	1	1000	1000
Фотобумага размером А4	10	50	500
			9480рб

Уолт Дисней остуоруйаларынан Сана Дьыллаагы мюзикл сценарийа

Персияга султан дыбарыаьа.

Восточнай ункуу.

Закадровай текст: Билэгиэт дуо эьиги , кунду доготтоор, аптаах, дьиктилээх
араабскай туну. Ол онно Багдада куоракка хара бархат халлаанна тыьыынчанана кемус сулустар халлаанна тырымнаьаллар. Улуу султан дыбарыаьын кэрэ саадтарыгар ырай чыычаахътара минньигэс ырыалары
ыллыыллар, туунну салгыны араас бэйэлээх биьиги уйэбитигэр харахтаабатах дьэрэкээн сибэккилэрин, мандаин, апельсин, лаванда сыта толоро. . Онтон дыбарыас иьигэр керуехтэн кэрэ Жасмин принцесса
Аладдины ыраах айантан кэтэьэр.

1«Араабскай бу туун» ырыа

Жасмин: Кэлэ охсууй миэхэ, мин Аладдиным ! Туоххаьыйар сурэхпин минньигэс
мичээргинэн уоскут, дьиктилээх остуоруйаларгын кэпсээ. Эн суоххар мин уеруум уеруу буолбат, мин кунум тууннэ кубулуйар.

Жасмин дьуегэтэ: Кэрэчээн Жасмин , санааргаамаЭйиигин таптыыр киэргэллэргинэн
симиибит дуо? Кэрэ бэйэн ессее тупсуон.

Жасмин: Суох

.Жасмин дьуегэтэ: Минньигэс фрукталарда сиэ, утахта ис, .

Жасмин : Суох

Жасмин дьуегэтэ : Оччого биьиги эйиэххэ анаан ункуулуехпут

Восточнай ункуу

Аладдин кебуер самолетуна кетен кэлэр

Кинини кытта Абу уонна Яго.

Аладдин : Оо , мин кэрэчээн тапталлаагым ! Мин сурэгим эйиигинэ суох куурбут
хаппыт кумах куйаарга кубулуйа сыста. Дууьам сибэккилэрэ барыта хагдарыйдылар.

Жасмин: Оо, Аладдин!Хайдах курдук мин эйиигинэ суох
санааргаабыппын.

Куустуьан олоро туьэллэр.

Снежная Королева киирэн лаампаны уорар.

Мин кэрэчээн Жасминым! Сарсын туе кун уунуе, биьиги дьикти саадпытыгар
куулэйдиэхпит, мин эйиэхэ араас элбэх аптаах остуоруйалары сэьэргиэм. Онтон билигин эн утуй, сынньан.

Жасмсин утуйар . Туул туьуур.

Кини туулугэр Санта Клаус, Сана Дьыл бырааьынньыга.

2Сана дьыл туьунан ырыа.

Санта Клаус: Кэрэчээн Жасмин , бу манна Сана Дьыллаагы харыйа хойуу лабааларын
быыьыгар эьиги Аладдинныын дьоллоох олоххут бэлиэтэ кистэнэнэ сытар. Ону кэлэн ыла огус. Оччогуна хаьан да тапталлаах догоргунаан арахсыаххыт суога.

Жасмиин: Хайдах онно барабын , Санта Клаус? ( хаьыытаабытынан уьуктан
кэлэр.

Аладдин : Туохтан хаьыытаан уьугуннун, кэрэчээн Жасмин?

Жасмин : Аладдаин, тургэнник Сана Дьыл быраабьынньыгын тэрийиэххэ.

Аладдин : Эн тускар мин тугу багарар оноруом. Ээй , аптаах бытыылкабын агалын
эрэ! ( ытыьын таьынар)

Яго: Аладдин , бытыылка суох ээ. Кердеетубут да булбатыбыт.

Абу : Ханна да суох.

Жасмин: Оо, оччогогуна мин хаьан да сана дьыллаагы бырааьынньык уеруутун билбэт
буоллагым дии.

Аладдин: Суох тапталыам, ытаама. Билигин мин табаарыстарбын ынырыам, эрэллээх
доготторбун.

Аладдин: (Флейтага оонньуур)Чиип уонна Деейл, кемеге тиэтэйиин!

Чип уонна Дейл доготторунаан кэлэлллэр.

3Чип уонна Дейл ырыалара.

Чип уонна Дейл: Аладдин, биьиги эн алдьархайгын билэбит. Санааргаама. Эн
бытыылкагын булан агалыахпыт.

Абу Рокфор сыырын уораары гынар.

Сыыр : Тыытыма, мин Рокфор сыырабын.

Рокфор: тыытыма мин сыырбын. Кыыьырыам.

Яго: Биэрэн абыраама. Эн эрэ сыыргар наадыйбаппыт.

Аладдин : Айдаарыман. Сурдээх доготторгут! Киьиэхэ кемелеьер оннугар сыры уора
сылдьагыт.

Чип уонна Дейл: Кэтэс Аладдин! Биьиги Сотору лаампагын илдьэ
эргиллиэхпит.

Чип уонна Дейл табаарыстарынаан ункуулэрэ.

Чип: Эй Дейл , тургэнник булар наадатыгар кемеге 1001 далматинеьы ынырыахха.

Дейл: Кырдьык даганы.Сепке этэгин. Чэ, тиэтэйиэххэ

Чип: Рокки: тургэнник самолеккар олорон, далматинецтарга кет. Кемелестуннэр. Барытын кэпсээ.

Рокки: Сеп, бардым.Кыратык ыраах айан иннинэ энергията ылан аьыы туьуум. Сыыр, кэл манна. Сыыры кулгаагын ытырар

Сыыр: Айыкка, , сиэмэ миигин билигин. Кэнники сиэр

Гаечка: Рокки, тиэтэйин. Бириэмэ кууппэт.

Чип уонна Дейл: Чэ эрэ доготтор тургэнник айанныагын!

Айанныыллар.

Далматинецтар ункуулэрэ.

1 далматинец: доготтор , Чипкэ уонна Дейлга кемелеьен Аладдин лаампатын булуохтаах уьубут.

Далматинецтар бары: Биьиги доготторбутугар кемелеьерге еруу бэлэммит.

Тахсаллар.

Чип уонна Дейл, Рокки, сыыр, Гаечка.

Чип: Доготтоор, биьиги Шрек олоро куоратыгар чу8гаьаатыбыт. Киирэн онно сынньанан ааьыагын.

Дейл: Гаечка, Рокфор, Шрек уеруегэ.

Шрек уонна кини доготторун ункуутэ.

Шрек: Эьиги миигин олус уертугут , доготторуом. Оруобуна мин дьоллоох куммэр кэллигит. Бугун сыбаайбам. Биьиги Фионалыы олохпутун
холбоотубут. Аны еруу таптааллаахпын кытта бииргэ буолуохпут.

Фиона: Кунду ыалдьыттар, биьиги уеруубутун уллэстэ кэллигит оруобуна. Баьаалыста, сынньанын, уерун кетун!

4Шрек куоската уонна Осел ырыалара.

Бары ункуулууллэр.

Сахсырга: Чип, Дейл. Мин баран эргиччи кетен , уоруйагы суолун суоллаан кэллим. Аладдин лаампатын Хаар харалыаба уорбут эбит. Ону
хата Санта Клаус тутан ылбыт. Билигин Санта Клаус кэлиэгэ

Санта Клаус: Дорооболорун , кунду доготтор! Эгэрдэлиибин эьигини Шрек уонна Фиона.

Гаечка: Санта Клаус , махтанабыт Аладдин лаампатын уоруйахтан былдьаабыккар.

Чип уонна Дейл: Дьэ, эрэ доготтор Сана Дьыл иннинэ ессее биир сыбаайбага бары уерэ – кете аттаныагын. Аладдин уонна Жасмин
сыбаайбаларыгар.

Гаечка: Доготтоор баран дьуегэбэр Рапунцельга сылдьыагын. Кини принца ыраах айанна баран санааргыы олорор. Бэйэбитин кытта илдьэ
барыагын.

Шрек: Уерууну кытта биьиги Фионалыын уонна доготторбунаан барсабыт

Рапунцель ункуутэ

5Рапунцель ырыата.

Бары киирэллэр.

Рокфор: Кэрэчээн Рапунцель биьигини кытта Багдад куоракка барыахха, Аладдин уонна Жасмин сыбаайбаларыгар.санааргаама, принц сотору
эргиллиэ. Хата баран доготторгун кытта Саена Дьылы керус.

Рапунцель : уерууну кытта барсабын.

Бараллар.

Жасмин уонна кыргаттар.

Аладдин киирэр.

Аладдин: Жасмин, доготторбут лаампаны булбуттар . Бары уерэ кете Сана Дьылы керсер буоллубут.

Жасмин: Аата уердэхпин.

Бары киирэллэр.

Аладдин: Махтал , доготтор.Эьиги дьин чахчы эрэллээх табаарыстаргыт.

Чип лаампаны биэрэр.

Аладдин: Дьэ эрэ доготтор, билигин Джинтан Сана Дьыллаагы тууну бэлэхтииригэр кердеьуегун.

Аладдин лаампаны сотор.

Джин тахсар.

Аладдин: Джин, Сана Дьылаагы аптаах туну бэлэхтээ.

Джинн: керуех бэтэрээ еттугэр эн бага санаагын толоруом, хаьаайыным

Бары ураа диэн хаьыытыыллар.

6Сана Дьыллаагы ырыа.

Вальс.

Добрый день, уважаемые друзья!

1 вед. Мы рады вновь встретиться с вами на сцене театрального фестиваля, ныне посвященного 200 – летию великого русского поэта
Михаила Юрьевича Лермонтова. Поэтому в этом году назвали наш фестиваль коротко и выразительно «Маскарад».

2 вед. И сегодня Мы приветствуем вас на нашем маскараде-воспоминании о божественном русском поэте — Михаиле Юрьевиче Лермонтове.
Божественном, ибо, если Бог дает человеку столь же короткую, сколь ослепительную во всех смыслах жизнь, — это Божий промысел. Судьба Лермонтова загадочна и таинственна, как у всякого гения,
многое скрыто занавесом времени безвозвратно, но что-то, пусть совсем немногое, мы можем вспомнить и сегодня…

Итак, давайте вместе совершим театральное путешествие в мир светлой и печальной ,
страстной и нежной лермонтовской поэзии.

1вед. Хранится пламень неземной
Со дней младенчества во мне.
Но велено ему судьбой,
Как жил, погибнуть в тишине.
Я твердо ждал его плодов,
С собой беседовать любя.
Утихнет звук сердечных слов:
Один, один останусь я.

2 ведСегодня в рамках фестиваля будут работать следующие секции:

Секция драмы и комедии

Секция художественного чтения или театр одного актера

Научно- исследовательская секция

Заочная секция художественного перевода.

Творческая мастерская для учителей.

Разрешите представить уважаемых членов жюри

Председатель:

Желаем всем юным артистам, исследователям их мудрым наставникам интересных встреч
стихотворениями Лермонтова.

1 вед.Мне нужно действовать, я каждый день

Бессмертным сделать бы желал, как тень

Великого героя, и понять

Я не могу, что значит отдыхать.

Всегда кипит и зреет что-нибудь

В моём уме. Желанье и тоска

Тревожат беспрестанно грудь.

Ярких сценических образов , интересных литературных находок, увлекательного
путешествия в Лермонтиаду.

2 вед.Открывает наш литературный праздник мини – спектакль по мотивам …. Спектакль представлен учащимися театрального коллектива
………….

………………………………………………………..школа представляет на суд уважаемого жюри и всех
собравшихся здесь зрителей инсценировку по мотивам………………………………………………………….

1вед.Сейчас силами театрального коллектива ……………………………………………………..будет показан мини-спектакль по мотивам……………..

2 вед.Давайте , затаив дыхание , понаблюдаем за коллизиями театрального действа по мотивам…. В спектакле задействован театральный
коллектив из…………………………………………………………….

1 вед.На сцене театральный коллектив из……………………………………………………Они представят мини- спектакль по мотивам….

2 вед.Завершила свою работу секция драмы и комедии. Сейчас мы получим возможность насладиться драгоценными крупинками поэзии М.Ю.
Лермонтова. Итак, начинает работу секция художественного чтения или театр одного актера. Давайте поддержим юных актеров аплодисментами.

Первым на сцену приглашаем …………

1 вед.На сцену приглашается ученик класса школы . Стихотворение ……………..

2 вед.Вот и завершил свою работу, ставший традиционным театральный фестиваль , который в этом году был посвящен творчеству
Михаила Юрьевича Лермонтова. Ему исполнилось в этом году 200 лет, но он остается в нашей памяти юным, искренним, чутким, с ранимой и нежной душой и любящим сердцем.

И гордый Демон не отстанет,
Пока живу я, от меня,
И ум мой озарять он станет
Лучом чудесного огня.
Покажет образ совершенства
И вдруг отнимет навсегда
И, дав предчувствия блаженства,
Не даст мне счастья никогда. 1 вед. Жюри театрального фестиваля подвело свои итоги. Приглашаем на сцену председателя жюри
………….

2. вед. Не обвиняй меня, Всесильный,

И не карай меня, молю,

За то, что мрак земли могильный

С ее страстями я люблю;

За то, что редко в душу входит

Живых речей твоих струя,

За то, что в заблужденье бродит

Мой ум далеко от тебя;

За то, что лава вдохновенья

Клокочет на груди моей;

За то, что дикие волненья

Мрачат стекло моих очей;

1 вед. Закончился Лермонтовский театральный праздник. Мы надеемся , что он оставил в вашей душе светлые искорки встречи с
удивительным миром великого поэта. Спасибо Вам, что подарили нам мгновения соприкосновения с творчеством вечно юного Лермонтова. Новых творческих проектов, интересных образов и удач на
театральном поприще! До новых встреч в следующем году!

Источник

О5ону дьиэ кэргэннэ иитии

Саха республикатын маннайгы президена М.Е Николаев: «Оскотун дьиэ кэргэн о5олоругар кыьанан уорэхтээх, улэьит дьон буола улааталларын ситистэ5инэ, ол аата дьиэ кэргэн, аймах- билэ дьон буттууннэрэ инники кэскиллэрэ эрэллээх буолар»— диэн этэн турардаах.

Дьиэ-кэргэн педагогикатыгар академик К.С Чиряев, доктор Б.Н Попов уо.д.а араас коруннээх чинчийэр улэлэри ыыппыттара. Онно кинилэр киллэрэн тураллар— улахан оруолу дьиэ кэргэннэ иитиигэ кырдьа5ас колуонэ муударай ойун, сатабылын,угэстэрин, кэс тылларын туьаныыны.

О5ону дьиэ кэргэннэ иитии тун былыргыттан кэлбит утуо угэс,дь.кэргэн эйгэтэ наьаа улахан оруоллаах. Эбээ, эьээ оскуолата ураты суолталаах, дирин ойдобуллээх. О5ону иитиигэ кырдьа5ас колуонэ муударай оцун, сатабылын, угэстэрин кэс тылларын олоххо туьаныы утуону эрэ а5аларын тороппуттэр умнуо суохтаахпыт.

Аан дойду бары омуктарын биир ситимниир- итэ5эл, сиэр-туом буолар. Саха омук былыр-былыргыттан кэргэнниилэр бэйэ-бэйэ5э бэриниилээх буолууларын оро туппут омук буолар. Норуот итэ5элинэн тыыннаах диэн мээнэ5э этиллибэт. Онон дьиэ5э-уокка, айыл5а5а, дьону кытта сыьыанна сиэри-туому тутуьууну инэрэр дьнунан буолаллар тороппуттэр.

Киьини суон сура5ырдааччы, албан ааттааччы – улэ. Саамай дьоьуннаах иитии ньымата-улэ. Бу дьалхааннаах кэмнэ ким о5отун улэ5э эрдэттэн сыьыарбыт, уорэппит, такайбыт, уьуйбут- ол олоххо бигэтик уктэнэр уйэтэ ууннэ. Кууьулээн туран, мо5он –этэн, кыа5ын-кууьун аахсыбакка, модьуйан улэлэтии, о5о улэттэн куота сатыыр киьи буола улаатарыгар тириэрдиэн соп. Онон тороппуттэргэ былыр –былыргыттан кэлбит муудараьы туьанан улэ5э уорэтии барыахтаах. Оннук биир ньыманан буолар-кордоронулэлэтии.Манна саамай улахан оруолу а5аылар. А5а анаан- минээн уорэппэтэр да5аны бэйэтин батыьыннара сылдьан улэлэтэрэ, бултуура, сынньнара о5о5о элбэ5и биэрэр.

Биьиги обугэлэрбит кыыьы,дьахтары наьаа харыстыыллара. Хара санаалаах халты кордун диэн халыннык таныннараллара, харысхал бэлиэлэринэн араначчылыыллара. Ийэ киьи кыыс о5ото дьиэ кэргэни иэримэ иччилиир, кэрэни тэрийээччи быьыытынан иитэр, ол иьин кыыс о5о ырааьа, сатабыллаах хаьаайка буолара, ийэ киьиттэн тутулуктаах.

Кэргэннии дьон бэйэ-бэйэлэригэр истин сыьыаннаах, ойдоьор, ойоьор буоллахтарына — ол удьуор дьолун тордо. Ити барыта дьиэ кэргэн иьигэр иитиллэр.

О5о 10 сааьыгар оттомурар, орто суьуоххэ – тобулар, 16-17 сааьыгар — ойун санаатын тутар. Онон о5олорбутун ааспыт оло5у салгыыр, билинни оло5у тутар, кэлэр оло5у тустуур уьун, киэн санаалаах киьи гына иитиэхтээхпит.

Тумук. Дьиэ кэргэннэ иитиигэ академик Г.Волков «норуот педагогикатын биир уратыта- улахан киьи о5ону кытта элбэхтик алтыьара буолар (длительное и богатое общение старших с молодыми)»

Адрес публикации: https://www.prodlenka.org/metodicheskie-razrabotki/51108-o5onu-dije-kjergjennje-iitii

Источник

Кылаас: 7

Предмет: литература (кылаас таһынан ааҕыы уруога).

Уруок тиэмэтэ: Иллээх дьиэ кэргэн (Н.Е.Мординов – Амма Аччыгыйа «Сааскы кэм» романынан).

Уруок сыала:Дьиэ кэргэн туһунан дириҥ өйдөбүлү «Сааскы кэм»романтан ааҕан билии, дьиэ кэргэн хас биирдии киһитигэр ытыктабыллаах сыһыаны иитии, үөрэнээччи айар, толкуйдуур, ырытар дьоҕурун сайыннарыы.

Соруктар:

— үөрэнээччи тиэкиһи кытта үлэлиир сатабылларын сайыннарыы;

— үөрэнээччи бөлөххө үлэлиир усулуобуйатын тэрийии;

— үөрэнээччи санаатын сааһылаан этэрин ситиһии.

Уруок тэрилэ: презентационнай матырыйаал, «Сааскы кэм» роман, сорудахтаах карточкалар.

Уруок хаамыыта	Соруктар	Учуутал үлэтэ	Үөрэнээччи үлэтэ	Кэмэ	Үөрэх дэгиттэр үөрүйэхтэрин сайыннарыы.
1. Тэрээһин чаас	Кылааска үлэлиир эйгэни тэрийии.	Эҕэрдэлэһии. Уруокка бэлэми тэрийии, болҕомтону тардыы.	Үөрэнээччи уруок хаамыытыгар киириитэ.	1	Бодоруһар: учууталы, доҕотторун кытта үлэлиир сатабылы былааннааһын. Бэйэни салайынар: уруокка үлэлииргэ былааннаныы.
2. Сонурҕатыы.	Уруок туругар киллэрии.	Слайданан тирэх ыйытыылары биэрии. — бу хартыыналарга эһиги кими көрөҕүт? — эһиги санааҕытыгар хайдах дьиэ кэргэн көстөрүй? — бэйэ – бэйэлэригэр сыһыаннара хайдаҕый? — иллээх дьиэ кэргэни эһиги хайдах өйдүүгүт?	Слайдаҕа көстөр хартыыналарга хоруйдары биэрэр. — дьиэ кэргэни — иллээх, эйэлээх, … — истиҥ, сылаас… — истиҥ сыһыаннаах, бэйэ – бэйэни өйдөһөр, өйөһөр, куруук көмөлөсүһэр.	2	Билэр-көрөр: иһитиннэрииттэн саамай сүрүнүн араарар. Бодоруһар: оҕолору, учууталы өйдөөн истэр, санаатын сааһылаан этэр.
3. Хатылааһын.	Ылбыт билиини хатылааһын, санатыһыы.	— эһиги аахпыт ханнык айымньыларгытыгар дьиэ кэргэн туһунан кэпсэнэрий? — бу айымньыларга хайдах дьиэ кэргэн көстөрүй? — онтон бу айымньылары айбыт суруйааччылар кимнээхтэрий? -Н.Е.Мординов туһунан тугу билэҕитий?	— «Куоратчыт», «Сүрэх» кэпсээннэргэ. — «Куоратчыт» кэпсээҥҥэ Ыстапаан кэргэнигэр сыһыана тоҥ. «Сүрэх» кэпсээҥҥэ ийэ уолугар эрэнэрэ көстөр. — А.И.Софронов – Алампа, П.А.Слепцов – Ойуунускай. — «Сааскы кэм» диэн улахан романнаах.	3	Бэйэни салайынар: бэйэ билиитин сыаналаныы, сааһыланыы.
4. Уруок сыалын туруоруу.	Уруокка үлэ сыалын туруоруу, чопчулааһын.	— ол аата бүгүҥҥү уруокка туох туһунан кэпсэтэбитий? — уруокпут сыала тугуй? — уруокпут тиэмэтин туох диэн ааттыахха сөбүй? -ол туһунан ханнык айымньыттан ааҕабытый?	— дьиэ кэргэн туһунан романтан ааҕабыт. — дьиэ кэргэҥҥэ бэйэ – бэйэҕэ сыһыан туһунан айымньыттан ааҕан билии. — Иллээх дьиэ кэргэн. — Н.Е.Мординов – Амма Аччыгыйа «Сааскы кэм» романыттан. Тэтэрээккэ күнү – дьылы, уруок тиэмэтин суруйаллар.	2	Тобулук өйү сайыннарыы: сыал – сорук туруорунуу.
5.Матырыйаалы кытта үлэ.	Бөлөҕүнэн үлэни тэрийии.	Хас биирдии бөлөххө тирэх ыйытыылары биэрэр. 1 бөлөххө ыйытыылар («Сааскы кэм» роман 32 сирэйиттэн): — Микиитэ ийэлээх эһэтэ туохтан үөрдүлэр? — Лэглээр оҕонньор тоҕо ытаата? — Аҕата уолугар сыһыана хайдаҕый? Онтон ийэлэрэ аҕаларыгар? Ханнык этиинэн холобурдуохха сөбүй? 2 бөлөххө ыйытыылар (роман 61 сирэйиттэн): — Сөдүөччүйэ кэлбитигэр уолаттара кинини хайдах көрүстүлэр? Хайдах сыһыан көстөрүй? — Бу быһа тардыыттан Микиитэ хайдах майгылаах – сигилилээх оҕо буолара көстөрүй? -Микиитэ хайдах иитиилээх уол дии санаатыгытый? 3 бөлөххө ыйытыылар (роман 61 сирэйиттэн): — Микиитэ Өлөксөйдүүн ордук туохтан үөрдүлэр? — Бултарын хайдах астаннылар? — Үөрүүлээх сонуну Микиитэ кимиэхэ кэпсээтэ? — Сиэн эбэтигэр сыһыана хайдах ойууламмытый?	Бөлөҕүнэн олорон романтан быһа тардыыны ааҕаллар. Тирэх ыйытыыларга хоруйдууллар. — куулу сүөрэ баттаатылар: биир суу иҥиир, биир килиэп уонна чиэппэр чэй баар эбит. — килиэби көрөн (хаһан көрөрө биллибэт этэ). — бэйэ – бэйэлэригэр истиҥ сыһыаннаахтар. «Доҕоор, Дьөгүөрдээн!» диэн ыҥырар киһитэ, — олус да күндү киһи буолар эбит!.. — Оҕолор ийэлэрин кэһиититтэн туох да сүрдээхтик үөрэллэрэ көстөр. — Микиитэ дьиэ кэргэн дьонугар барыларыгар истиҥ сыһыаннаах. Хас биирдии киһиэхэ болҕомтолоохтук сыһыаннаһар. -Микиитэ көрсүө, сэмэй, чугас дьонун өйүүр, кинилэр тустарыгар ис сүрэҕиттэн кыһаллар. — Лэглээр оҕонньор Сөдүөттүүн мунду аҕалбыттар. — икки мундуну уокка үтэн сиэтилэр. — эбэтигэр Баһыахтыыр Балбаараҕа. — эбэтигэр наһаа истиҥ сыһыаннаах. Эбэтэ кэлэрин күүттэрэр, ону маннык этииттэн биллибит: — Эбэм сибилигин кэлэр, балыгы сиэмэҥ…	15	Билэр – көрөр: айымньы тылын – өһүн, ис хоһоонун билии. Айымньы ис хоһоонун ырытар, наардыыр, сөптөөх эппиэти булар, түмүк оҥорор. Бодоруһар: кэпсэтиигэ кыттар, дьон санаатын истэр, бэйэ санаатын сааһылаан этэр.
6. Чиҥэтэр үлэ	Айымньы сорудахтары толорууга үлэни тэрийии.	Учуутал бөлөхтөргө аахпыт кэрчиктэригэр сорудах биэрэр: 1. Истиҥ сыһыан ханнык этиилэртэн көстөрүн тиэкистэн булуҥ, суруйуҥ. 2. Иллээх дьиэ кэргэн туһунан санааларын толкуй суругар киллэриҥ.	Истиҥ сыһыан ханнык этиилэртэн көстөрүн тиэкистэн булан суруйаллар. Булбут кэрчиктэрин ааҕан иһитиннэрэллэр. Бөлөхтөрүнэн «Иллээх дьиэ кэргэн» туһунан кылгас толкуй суругун суруйаллар, ааҕаллар.	15	Билэр-көрөр: тиэкискэ баар этиилэри ааҕар, ырытар. Бодоруһар: тиэкис тула кэпсэтиигэ кыттар, бэйэ санаатын этэр. Салайынар: бэйэ санаатын сааһылаан суруйар.
7. Түмүк	Ылбыт билиини чопчуланыы.	— Амма Аччыгыйа айымньытыгар хайдах дьиэ кэргэн көстөрүй? — Бу быһа тардыыттан эһиги кимнээх тустарынан биллигит? — роман сүрүн геройа кимий? — эһиги санааҕытыгар суруйааччы ким туһунан суруйбута буолуой? Бу романы автобиографическай диибит, ол аата суруйааччы тус олоҕун кытта сибээстээх (учуутал суруйааччы туһунан кэпсиир).	— бэйэ – бэйэлэригэр наһаа чугас, өйөнсөр, харыстабыллаах, истиҥ сыһыаннаах, мээнэ этиспэт, куһаҕаннык саҥарсыбат дьиэ кэргэни. — Лэглээрдэр тустарынан. — Микиитэ. — суруйааччы бэйэтин оҕо эрдэҕинээҕитин кэпсиир.	3	Билэр-көрөр: ылбыт билиини сааһыланар, түмүк оҥорор.
8.Уруок түмүгүн таһаарыы.	Сыана туруоруу.	— бу уруоктан эһиги туох саҥаны биллигит? — ылбыт билиигитигэр хас сыананы туруоруо этигитий? Тоҕо?	— автобиографическай роман буоларын биллибит. Үөрэнээччилэр тугу билбиттэрин, туох сыыһалаахтарын, инники соруктарын этинэллэр.	3	Бэйэни сыаналаныы.
8. Дьиэҕэ үлэ	Үлэни чопчуланыы.	«Сааскы кэм» романы ааҕыы, Микиитэ туох үлэһит буолбутун ааҕан билиҥ.	Дьиэҕэ үлэни тэтэрээккэ сурунуу.	1	Үөрэнээччи үлэтин былааннанар.

Источник

– Күндуттэн күндүнү,
Кэрэттэн кэрэни,
Күөх сирэм сир күнүн –
Таптыаҕыҥ ийэни!

– Үтүө күнүнэн манна мустубут
эйэҕэс эбэлэрбит, амарах майгылаах күн-күбэй
ийэлэрбит , көрсүө-сэмэй ыалдьыттарбыт
уонна инникини кэскилбит
эмдэй-сэмдэй оҕолорбут!

– Эһиэхэ сааскы маннайгы, кэрэ аҥардар бырааһынньыктарынан , итии-истиҥ сааскылыы сайаҕас эҕэрдэ буолуохтун!

– Бүгүҥҥү дьоро киэһэҕэ конкурска икки хамаанда кыттыыны ылыахтара, бу хамаандалар биэс түһүмэххэ кыттыыны ылыахтара. Дохсун ытыс тыаһынан
сыанаҕа көрсүөҕун бүгүҥҥү киэһэ кыттыылаахтарын.

– Дьүүллүүр сүбэни билиһиннэрии.Дьүүллүүр
сүбэ биэс баалынан сыаналыаҕа.

– Күндү ыалдьыттар күннээҕи түбүгү умнан хамаандаларга ыһыытаан хаһыытаан
ыалдьаргытыгар ыҥырабыт.

– 1) Маҥнайгы сорудах хамаандалар бэйэлэрин ааттарын,
девизтарын, хапытааннарын билиһиннэриэхтэрэ. (Дьиэҕэ сорудах)

– 2) Эриэн сиидэс эриллэр,

– Хаарыс таҥас хатыллар,

– Дьарҕаа ойуу тардыллар,

– Дьэрэкээн силик сиэтиллэр,

– Оонньуур солко охсуллар,

– Эриэн сиидэс эриллэр – диэн
туран иккис туһумэҕи саҕалыырбытын көҥүллээҥ!

– Дьиэ кэргэн ийэтэ куруук иҥнэтин сабын туппутунан сылдьар идэлээх буолааччы.Ол
курдук билигин мин көмөлөһөөччүлэрим оҕолорго кыра-кыра миэтэрэлээх таҥастары биэриэхтэрэ

– Бу таҥаһы быспакка хамаандаттан икки оҕону таҥыннарыахтара.
Таҥаһы эрийэн оҥоруохтара. Күндү ыалдьыттар эһиги миэстэттэн олорон оҕолоргутугар ыалдьыаххытын сөп.(оҕолор маладьыастар олус диэн дьоҥҥутун сөхтөрдүгүт)

– 3) Ыллам ырыа ыллыктаах,
Сэргэх сэһэн сэтиилээх,
Күндү кэпсэл көтөллөөх
Уран хоһоон ойуулаах,
Уруй – айхал тускуллаах,
Ойо тэбэ сылдьаҥҥын
Ону өйдөөн истэриҥ
Олус даҕаны үчүгэй!

Оҕолорбут музыканы олус диэн сөбүлээн истэллэр,ыллаһаллар. Биллиилээх ырыаһыттар
ааттарын билэ сатыыллар, хаартыскаларын мунньаллар. Ханнык баҕарар киһи музыка абылаҥар ылларарын курдук биһиги оҕолорбут бэйэлэрэ ийэлэригэр айбыт үҥкүүлэрин бэлэх уунуохтара. (дьиэҕэ сорудах)

Олус үчүгэй үҥкүүнү
бэлэхтээбиттэригэр махтал буолуохтун.

– 4) Билигин хамаандалартан устүү
оҕолору ыҥырабыт. Хас биирдии сыанаҕа тахсыбыт оҕолорго көмөлөһүөхтэрэ кыра
саастаах иитиллээччилэр уонна тараах, баттахха иилиллэр хоруопкаҕа угуллубут тэриллэри
биэрэбит.Кыргыттар кыыс оҕо буолалларын туоһулуур уһун суһуохтарын өрөн кэрэ бүрүчүөскэ оҥоруохтара.

– 5) Бүтэһик түһүмэххэ
киирэбит.Оҕо сылдьан тугу гынарбытын өйдөөн
–санаан ааһыаҕыҥ.

– Арай ийээлэрбит үлэлии
бартарын кэннэ, дьиэҕэ
кыыс оҕо хаалан ийэтин ыскаабын аһан
уруккуттан ымсыыра көрбут таҥаһын
таҥнан сиэркилэ иннитигэр киирэн
эргичиҥниирбит. Ол курдук оҕо сааспытын санаан ааһыаҕыҥ.Оҕолор ийэлэрин таҥастарын
таҥнан мода көрдөрүөхтэрэ.(дьиэҕэ үлэ)

– Көрөөччулэри кытта оонньуу.(Оҕолор бэлэмнэниэхтэригэр диэри ыалдьыттары хамаандаларга арааран ийэҕэ анаммыт ырыаларга курэх тэрийии. Хайа хамаанда элбэх
ырыаны ыллаабыт ол кыайар.)

– Кунду ыалдьыттар, дохсун ытыс
тыаһынан көрсүөҕүҥ оҕолорбутун.(хамаандалары
биир-биир ыҥырыы)

– Тылы биэрэбит убаастабыллаах
дьүүллүүр хамыыһыйаҕа.
(түмүк таһаарыы,кыайыылаахтарга бириис туттарыы)

– Күндү манна мустубут ыалдьыттарбытыгар баҕарабыт ыарыы ыалласпатын, сырдык санаа, үөрүү дьүөрэлэстин,
олоххутугар барыта этэҥҥэ
буоллун диэн баҕаран туран алгыспыт бастыҥын тиэрдэбит! Чөл куттаах чэгиэн өйдөөх – санаалаах инникигэ эрэллээх саҥа суолга үктэниэҕиҥ!

– Манан конкурспутун түмүктүүбүт
болҕомтоҕут иһин махтанабыт.

Туhаныллыбыт литература:

1)
Серафим Романович
Кулачиков – Эллэй. Стихотворение «Таптыа5ыҥ ийэни”.

2)
Н.Е Петров Оhуокай.

Источник

Третьякова Эльвира Петровна

Социальный педагог

МБОУ «Алеко-Кюельская средняя общеобразовательная
школа им.Г.Г.Софронва»

Беседа для родителей.

Дьиэ-кэргэннэ оҕону сахалыы ньымаларынан иитии

Билинни бириэмэҕэ «чөл олoххо» улахан болҕомто
ууруллар. Оҕону иитиигэ дьиэ — кэргэн сүрүн төһүү буоларын киһи —
аймах былыргаттан билэр. Онтон оҕону эт-хаан өттүнэн сайыннарыыга
төрөппүттэр суолталара өссө улахан. Оҕо сарсыарда уһуктан баран
араас хамсаныылары онорон этин-хаанын уһугуннарыан наада. Күнүс
элбэхтик таһырдьа ыраас салгынна сылдьар, сүүрэн-көтөн оонньуур,
кыһынын салаасканан, улаатан баран хайыһарынан хатааһылыыр
буолуохтаах. Сайын кыра оҕону күн уотугар сөбүгэр көрөн
сырытыннаран, сөтүөлэтэн, аҕатын-ийэтин кытта айылҕаҕа сылдьан эт —
хаан сайдыытын культуратыгар уһуйуллуохтаах.

Ону таһынан эти-сиини хатарар саамай судургу
ньымалары дьиэ-кэргэн оҕоҕо утумнаахтык туттуохтаах:

1.Сарсыарда аайы эти-сиини тымныы уунан сабыта
а5аныллар уонна ньиччи анньыллар.

2.Күннэ хас да төгүл айаҕы, бэлэһи эмиэ тымныы
уунан сайҕаныллар.

3.Киэһэ утуйуох иннинэ атаҕы куруук
суунуллуохтаах. Туттуллар ууну улам-улам тымнытыллар.

Сорох дьоннор оҕолорун түргэнник уонна күүскэ
эт-хаан өттүнэн сайыннарар сыалтан дьиэҕэ-уокка эрчиллиини
тэрийэллэр. Ол үчүгэй дьыала буолан баран дирин аналлаах билиини
ирдиир, онон наһаа үлүһүйэр сатаммат. Кэнники кэмнэ ыаллар
оҕолорунаан тэннэ араас күрэхтэһиилэргэ кыттар идэлэннилэр. Ити
хайҕаллаах сүүрээни эбии сайыннарыахха, көҕүлүөххэ наада.

Сахаларга өбүгэлэртэн үөскээбит оҕо этэ-хаана
сайдарыгар аналлаах национальнай ньымалар, албастар, дьарыктар
бааллар.Олор үксүн умнуллан эрэллэр. Саха оҕолоро былыр былыргаттан
элбэхтик хаамар, сүүрэр үгэстээхтэрэ. Тыа сиригэр оҕолор таһырдьа,
ойуурга, хонууга, хаарга оонньууллар. Ол оонньуулар мээнэ
сүүрүү-көтүү буолбакка, бэйэлэрэ туспа ис хоһоонноох буолаллар.
Холобур, ат буолан сүүрүү, оҕус буолан харсыы, куобах буолан
куотуу, боҕос буолан тустуу, буойун буолан саабылалаһыы, кыыллары
үтүктэн сасыһыы, маска-окко тахсыы, сытыы-сымса буолар наадаттан
мээчигинэн бырахсан аһарсыы уо.д.а. Кыра саастаах оҕолор кыыллары,
көтөрдөрү үтүктэн оонньууга дьулуһаллар. Кинилэр саналарын,
хамсаныыларын, (холобур ыты ам-ам, аты анньаа) саһалларын,
үөмэллэрин, эккирэтэллэрин, куоталларын, көтөллөрүн үтүктүү оҕо
айылҕаҕа чугас буола иитиллэригэр улахан туһалаах. Төрөппүттэр
оҕолору кытта дьарыктаналларыгар сахалыы хабааннаах хамсаныылары,
ол иһигэр үлэ хамсааһыннарын үтүктүүнү киэнник киллэриэхтээхтэр.
Холобур: маһы кэрдии, хайытыы, оту охсуу, мууһу анньыы, талкыны
баттааһын хамсаныыларын туттуу. Обургу саастаах оҕону атынан
айаннааһынна, тыынан устууга, бадарааннаах, уулаах сирдэринэн сатыы
хаамарга үөрэтиллиэхтээх. Дьиэ — кэргэн аҕата спорду таптыыра,
дьарыктанара оҕону спортка көҕүлүүр. Аҕа уол оҕону кылыйарга,
ыстанарга, куобахтыырга үөрэтэрэ наһаа туһалаах. Хапсаҕайдаһан
тустуу оҕону бэйэтин көмүскэнэр: аһарыгас буоларыгар көмөлөһөр.
Онно бэлэмниир сыалтан оҕону илиини таба оҕустарбат, кэтэҕи
таарыйтарбат, атаҕы атаҕынан таарыйан тэптэрбэт хамсаныылары оҕоҕо
онорторуллуохтаах. Оҕону эрчийиигэ өссө хотой үнкүүтүн,
эккирээһини, ойуоккалааһыны уо.д.а. хамсаныылары туттуохха сөп.

Төрөппүттэр оҕону кытта дьиэ иһигэр бииргэ
оонньууллара улахан иитэр суолталаах. Дьиэҕэ остуол оонньуулара:
хаамыска, тырыынка, хабылык, тыксаан оҕо тарбаҕа имигэс, сымса,
хапсаҕай буоларыгар көмөлөөх. Оннук дьарыктаммыт оҕо уруһуйдьут,
учугэй буочардаах буолар эбит. Сайын атах сыгынньах сылдьыы, илиини
тымныы уунан суунуу, тымныы салгынна оонньооһун — бу ньымалары
барытын табатык туттуу, оҕону эт-хаан өттүнэн эргиччи сайыннарар,
доруобай буола улаатарыгар көмөлөһөр.

Источник