Сценарий дук байырлалы

Сорулгазы: уругларнын хей-аъдын бедидип, Чаа чыл байырлалын сонуургадып, ада-иелернин тура-соруун деткип, садик-биле харылзаазын быжыктырар.Киржикчилери: Башкарыкчы, Ыт, Дилги, Койгун, Соок-Ирей, Харж

Овур кожууннун Хандагайты суурунун «Чечек» аттыг уруглар сады

Чаа чыл байырлалынга сценарий

«Дилги биле Койгун»

Хандагайты, 2017ч.

Сорулгазы: уругларнын хей-аъдын бедидип, Чаа чыл байырлалын сонуургадып, ада-иелернин тура-соруун деткип, садик-биле харылзаазын быжыктырар.

Киржикчилери: Башкарыкчы, Ыт, Дилги, Койгун, Соок-Ирей, Харжыгаш.

Байырлалдын чорудуу:

Зал ишти чараш кылдыр дериттинген. Елканы шимет каастаан. Ада-иелер, уруглар маскарад хептерин кедип, сандайларда олуруп турарлар.

Башкарыкчы: Шыяан ам! Бирле черге дилги болгаш койгун чурттап чоруп тур эвеспе. (Проекторга бажын коступ турар).

Башкарыкчы: Олар аразында дыка эп-найыралдыг. Чангыс чемни ыяп-ла улежип чиир турган. Удаваанда кыштын соогу дужуп, хар-даа улай-улай чаап, сооп-ла келген. Олар бажыннар кылып алганнар-дыр. Дилги доштан, а койгун ыяштан. Соок куштели бээрге дош бажынга чурттаар арга чок апаарга Дилги даа койгунну мени чанынга чурттадып кор деп дилээрге Койгун Дилгини бажынынче киирип алган дыр эвеспе. (Проекторда хар чаап эгелээр, аялга ону удеп турар).

        Холу-биле кылган бичии бажын иштинде дилги биле койгун сонгазындан коступ турар.

Дилги: Даштын соогун-соогун, донуп тур мен. Соокта хар адаандан чем-даа тыппас-тыр мен, койгун. Сен аргаже кирип ыяштап, менээ чиир кылдыр куске-кужугенден эккеп корем.

Койгун: Мен арга киреринден коргар мен. Боружукке таваржы берзимзе канчаар мен?! Ии-ии коргар мен!!

Дилги: Ындыг болза койгун, сээн биле чурттавас мен. Бо бажындан чоруй бар, мен чааскаан чурттаайн дээш койгунну коргудупкаш ундур сывырыпкан.

Башкарыкчы: Дилги-даа койгунну бажынындан ундур ойладыпкаш, боду чааскаан амырап чурттап тур эвеспе. Хунден хунче соок улам дынзып (шуурган даажы) эгелээн. Койгун-даа бажынынын даштында чадада олуруп алгаш, ыглаарынга-ла ой.Эртен-даа, кежээ-даа ыглап-ла турар.

Койгун: Соогун-соогун, чурттаар бажыным-даа чок! (ыглап олурар).

Койгун ыглап олурда, чанында ыт халып эртип чыда коруп каар.

Ыт: Койгун, чуге мында соокта ыглап олурарын ол? Чуун канчап барды?

Койгун: Мени дилгижек бажынымдан ундур ойладыпты. Ынчангаш ыглап олур мен, ии-ии. Соокта кайнаар кирер кижи боор мен?! (ыглап чугаалаар).

Ыт: Дилгижек ундур сывырыпкан бе? Мен барып бодун ундур сывырыптайн дээш баргаш бажыннын эжиин соктааш, дурген моон ун дилги деп-тир.

Дилги: Бижээм хачым чидидип ор мен. Чем тып чиир дээш деп-тир.

Ыт: Ии, коргунчуун! Мен дилгиден корга бердим. Авай-авай, коргунчуун. Койгун  ыглава. Чаа чылдын байырлалынче мээн биле баар сен бе? Соок-Ирейге ужуражыр бис.  Соок-Ирей бистерге белектерлиг кел чыдар-дыр.

Ыт-даа койгунну эдертип алгаш чоруптар. (Проекторга соок-ирейнин арга иштинде видеозун коргузер).Чаа чылдын аялгазы оожум ойнап турар. Ыт биле койгун шиви чанынга келгеш, дескиндир шурап, чарашсынып турарлар.

Ыт: Ой, койгунак Соок-Ирейни кырган-ачавысты бо анчыгаштар база манап турар-дыр, коруп кор даан!!

Койгун: Силер база Соок-Ирейни манап тур силер бе, анчыгаштар?

Уруглар: Ийе!

Ыт: Соогун-соогун, Соок-Ирей келгижеге чедир танцылаптаалынарам.

Танцы «Койгунактар».

Койгун биле ыт: Экизин, чылыдыр танцылап алдывыс, экизин!

Шупту амырап турда, Соок-Ирейнин аъттары проекторга коступ келир.

Койгун: Ура! Соок-Ирей даштын чедип келген дир. Шупту Соок-Ирейни кыйгырыптаалынар.

Шупту: Соок-Ирей, Соок-Ирей!

Соок-Ирей шулуктеп кирип келир. Шупту соок-ирейни долганырлар, сонуургап турар.

Соок-Ирей:

Харлыг кышта ырак дивейн,

Хаактарым кедип алгаш,

Хапта белээм чуктеп алгаш,

Сонгу доштуг океандан

Соок Ирей аалдап келдим.

Ыт: Кырган-ачай, экизин. Бистер дыка амырап тур бис.

Соок-Ирей: Шупту дыка-ла чараш кылдыр кеттинип алган-дыр силер, анчыгаштар! Койгунакты коорумге чуге мунгарап турар чоор?!

Койгун: Дилгижек бажынывыстан мени ундур ойладыпкан, ынчангаштын мунгарап тур мен, кырган-ачай!

Соок-Ирей: Ындыг болза шупту дилгижекче кады бараалынар!

Шупту бажынга келир. Соок-Ирей даянгыыжы-биле бажыннын эжиин соктаар. Дилгижек унуп келгеш, Соок-Ирейни коруп кааш, амырай бээр.

Дилги: Соок-Ирей, кырган-ачай менээ чараш белек эккелдинер бе?

Соок-Ирей: Ийе, эккелдим. Ынчалза-даа сени чуге койгунну ундур ойладыпкан сен, дилгижек? Кады чурттап олурган эжин кажан-даа ундур сывыртап болбас. Ам койгунакка буруун миннип, бажынынче киирип ал, кады найыралдыг чурттанар! Бир эвес дилгижек, койгунну ундурер болзунза сени даянгыыжым-биле донур илбилептер мен. (Соок-Ирей даянгыыжын коргузуп турар).

Дилгижек: Чаа, кырган-ачай! Чугле мени донгурбайн кор, койгуннакты киирип алыйн.

Соок-Ирей: Ам  шупту чараш шивижигешче бараалынар, ойнап хоглээлинер!  Ам мээн уруум харжыгажым канчап чиде берген чоор?

Башкарыкчы:       Шивижикти долгандыр

                          Четтинчинер шымданар.

                          Че-ве, шиви бирээ, ийи, уш

                          Оттарынны кыпсып кор!

Оюн: «Игра с огоньками»

Как притопнут каблучки,

Вмиг погаснут огоньки.

Хлопай, хлопай, говори:

«Наша елочка, гори!»

Башкарыкчы: Шивижиктин отары чуге ожуп калды, уруглар? Чуу болганы ол? Кым бистин ойнап-хоглээривисти кузевейн турар чоор.

( Шивинин отары ожуп каар, Харжыгаш кирип кээр).

Харжыгаш:

Сонгу чуктен далаш-биле

Уругларга аалдап келдим.

Башкарыкчы: Бисте кым аллдап келген-дир, уруглар?

Уруглар: Харжыгаш.

Харжыгаш: Амыр-менди, чаштар. Мени таныыр-дыр силер бе? Кым-дыр мен?

Башкарыкчы:

Чаа чылды байырлаар дээш,

Чаштар шупту чыглып келди.

Шивижиивис ожуп калды,

Канчап барган билбейн тур бис.

Харжыгаш: Кырган-ачам менээ хуулгаазын аржыыл берип каан уруглар.

Чараш ногаан шивижик

Оттарынны кыпсып кор!

Чыглып келген чаштар

Магадап-ла корзуннер.

( Аржыылды чаярга, шивижиктин отттары хып кээр).

Башкарыкчы:

Шивижикти долгандыр

Четтинчинер, уруглар

Чараш ырдан шупту

Ырлаалынар, уруглар.

Ыры «Шивижигеш».

Соок-Ирей: Уруглар, силер сооктан коргар силер бе? ( Чок).

Оюндан ойнаптаалынарам че, уруглар.

Оюн: «Тонуруптайн».

Харжыгаш:

Сибирь, Саян дагларын ажыр баскаш,

Шылаан боор сен, кырган-ачай.

Шивижиктин чанынга

Олурупкаш дыштанып кор.

Соок-Ирей:

Танцы-самны тептинер

Тааланчыг ырладынар

Кым кончуг чараш кылдыр

Шулуктен менее чугаалап бээр.

(Уруглар шулуктээр).

Харжыгаш: Кырган-ачай, уругларын сенээ ыры ырлап бээри ол-дур.

Ыры: «Дед Мороз»

Соок-Ирей: Уругларымнын чаражын.

Башкарыкчы: Соок-Ирей-биле оюндан ойнаптар бис бе, уруглар.

Оюн: «Шёл веселый Дед Мороз » .

Соок-Ирей: Шылай бердим уругларым. Изиин ам эриир деп бардым.

Харжыгаш:

Харжыгаштар сериин кылдыр,

Танцылап, самнанарам.

Танцы: « Вуги вуги!».

Ада-иелер билен оюн «Аттракцион»

Башкарыкчы: Уруглар, Сок-Ирей бистин-биле ойнады бе?

Уруглар: Ойнаан.

Башкарыкчы: Шивижикти долгандыр танцылады бе?

Уруглар: Танцылаан.

Башкарыкчы: Бистин-биле ырлады бе?

Уруглар: Ырлаан.

Башкарыкчы: Ам биске чуну бээрин уткан-дыр, уруглар?

Уруглар: Белектерин.

Соок-Ирей:

Ийе-ийе

Белектерим эккелдим чоп.

Хавым кайнаар кире берди,

Шивижиктин адаанда чоп

База чогул.

Башкарыкчы:

Кырган-ачай, Соок-Ирей

Чаштарывыс силерден

Белектерин алырын

Четтикпейн манап тур.

Соок-Ирей:

Менде хуулгазын борбак хар бар, уруглар. Ол хар биске белектернин кайдазын айтып бээр.

(Соок-Ирей улуг ак борбак харны даянгыыжы-биле шивини долгандыр чууктаар.

Чууктап чорааш хортукке эккээр, ында белектерни чажырып каан боор).

Соок-Ирей:

Бо шээй, бо шээй, уруглар.

Белектерни алынар.

(Белектерни улээр).

Соок-Ирей:

Оолдарым, уругларым

Ам-даа эки озунер-ле.

Унуп келген чаа чылда

Ууленер будер болзун.

Бистер чоруур апардывыс

Байырлыг че, ажы-толум.

Харжыгаш: Байырлыг че, уруглар.

Башкарыкчы:

Аалчыларнын узун оруу

Арыг, ажык эки болзун.

База катап ужурашкыже

Байырлыг че, менди-чаагай!

Проекторга Соок-Ирей аъттарлыг шанакка олурупкаш чоруптар видеону коргузер. Койгун, дилги, ыт байырлажылар!

Каа-Хемнин дугаары 1 ортумак школазы

2015 чылдын Шагаа байырлалынын моорейинин сценарийи.

Сценарийни: тыва дыл, чогаал башкызы

Ондар Марьятта Сергеевна тургускан

Каа-Хем 2015ч

Каа-Хемнин дугаары 1 ортумак школазы

2015 чылдын Шагаа байырлалынын моорейинин сценарийи

Ондар М.С: Чаартынган тыва черде

Шагаа-байыр моорлап келди.

Эглип келген Шагаавысты

Эптиг-демниг байырлаалы

Шойдаа М.Ш:

Шагаа деп чул?

Шагаа-шагнын эргилдези,

Чыккылама кышты солуур.

Чырык чаагай частын бажы.

Хертек Р.К: Аът чылын удеп,

Агым,когум азып,тудуп,

Эргип турар аът чылы

Эртинезин хайырлазын!

Эки чуве элбек болзун!

Багай чуве ынай турзун!Курай-курай!

Шупту: Ындыг-ла болзун, курай,курай!

Эртине В:Ээй, уруглар,алдыы аалда Ак-Сал ирей моорлап келген, Шагаанын тоолун ыдар дээн, ынаар бараалынарам!

Шупту: Че,ындыг бе,бараалынарам,солун тоолдан дыннаалынарам!

Кожеге мурнунда уруглар тоол дыннап орар(Аржаана ,Мира,Артур)

  • Сценада Ак-Сагыш,Кара-Сагыш олурар.

Игил аялгазы

* Тоолчу тоолдап эгелээр

Хертек Р.К Бир-ле черге Ак-Сагыш,Кара-Сагыш деп ийи алышкы чораан чувен иргин. Ак-Сагыш ак аъттыг, Кара-Сагыш кара аъттыг чуве-дир.

Ийи алышкы оран-сууру, ада-иези чок болгаш, чер кезип ,айбыладып чоруур улус чувен иргин.

Хат, чаашкын музыказы

Бир-ле ховунун ховузунга чоруп орда, хат хадып,чаашкын чаап, туманнап келген. Ийи алышкы-даа азып-тенип, углаан-на чериндиве чоруп берип -тирлер эвеспе.Ол-ла азып-тенип чорааш, аштап-суксапкелгеш, аъш-чем тыпчиир аайын тыппайн, сумележип чоруп-ла олурганнар-дыр эвеспе.

Кара-Сагыш чоруп олура:

-Че, дунмам ,Ак-Сагыш, бо дуне сээн ак аъдынны олуруп чиили, эртен мээн кара аъдымга ушкажып алгаш чоруур бис-дээрге, Ак-Сагыш тура:

-Ынчангай-ла, акым-деп чопшээрешкен иргин.

Хертек Р.К Аштаан эрлер дораан-на ак аъдын олургеш, эъдин догере чигеш, кара аъдын ортээш, иелээ удуп чыдып ап- тырлар. Эртенинде Ак-Сагыш туруп кээрге, Кара-Сагыш акызы кара аъдын мунуп алгаш,дургуннап чоруй барган бооп -тур.

Мунгаргай музыка

Хертек Р.К Ам-даа эр мунгарап -ла базып туруп-тур. Хемни ору чоктап орарга,човурээ чадыр турган. Ак-Сагыш демги чадырны бакылаарга, дорт чугунде орун салып каан болган. Ак-агыш чуу келир эвес адырам дээш, демги оруннарнын бирээзинин алдынга алдан кулаш тамы каскаш, кежээ кедеп чыдарга,

Эртине В Микрофонда аннар алгызы оттунер.

Хертек Р.К хайыракан, кокай, дилги, хаван-шак мындыг дорт араатаннар дорт оруннун кырынга кээп чыткылап алгаш, чугаалажып эгелей-ле берип-тир эвеспе.

Ондар М.С Хаван хайыракандан:

-Кайы-хире аъш-чем тып чип хунзединер?-деп айтырган

Андриян А. Хайыракан чыда:

-Богун тоорук элбек болгаш, черде-даа, поште-даа домей чуве-ле-дир, амырап хунзедим-дээн

Манзай А.Д Дилги чыда:

-Куске-кужуген энмежок чуве-дир, унгурде-даа, даштында-даа домей-ле сойтугайндыр салчып-ла турар-дыр, ынчангаш амырап хунзедим-дээн.

Ондар М.С Хаван олургаш:

— Мен богун амырап хунзедим.Ай-бес энме-тикчок ,ону ийи монгун даянгыыжым -биле казып чип тура хунзедим, ынчангаш ийи монгун даянгыыжымны ог чанында кудук алдында суп кагдым-дээн.

Ажыкмаа Ю. Кокай:

-Богун мен база-ла эки хунзедим.Мыя мында Караты-Хаан деп бай хаан бар чуве.Оон мал-маганынын, кижизинин ижерсуу каткан, ынчангаш малдын-даа, кижинин-даа олуп, кырлып турары холчок чуве-дир.Олген кижилернин, малдын эът-чаан чип амырап тура хунзедим-диген.

Манзай А.Д Дилги:

-Ол сугну кым бадырып шыдаарыл?-дээрге,

Ондар М.С Хаван олургаш:

— Караты-Хааннын ижип турар суунун бажында инек дег улуг кара дашты мээн ийи монгун даянгыыжым-билу тура казыптарболза…-деп чорда, Кокай ажынып:

— Чадыр мунгаш дээш хой чуве чугаалава-дээш,соксадып каан.

Дун дужуп кээрге, демги араатаннар удуй бээри билек-ле, Ак-Сагыш тамыдан аяар чылбыртып унгеш, дургуннап чоруп-ла берип-тир. Дургуннаптарда, демги хаваннын ийи монгун даянгыыжым дээр чувезин тып алгаш барып-тыр.

Ак-Сагыш ол чоруткаш, Караты-Хааннын аалынга чеде кылаштай берип-тир эвеспе. Хааннын оонге кире бээрге, ыт-даа кирип келген деп бодавас, амыр-менди айтырарга-даа тоовас мындыг бооп -тур. Шивишкиннер Ак-Сагышка божа сарыг-суу кудуп бергеш: «Ам ун, чор!»-деп ойлады берген.

Хомушку У.Н Ак-Сагыш:

-Мен дузалыг-даа, дуза чок-даа боорумну корбейн чыткаш, кижи ундур- киир ойладып турар силер-дээн

Шойдаа М.Ш Хаан олургаш:

— Ындыгболза, сен анаа эвес кижи ышкаш-дыр сен, оол, бо сугну бадырып шыдаар сен бе? Мээн мал-маганымнын ижер суу каткан, бергедеп турарын корбес сен бе- деп ыыттавайн олурган боду ам кээп айтырыг салып олурган.-Бир эвес сен бо сугну бадырыптар болзунза, сенээ кара чангыс дангынамны-даа бээр мен, малымнын, эдимнин орта кезиин узуп бээр мен- деп-тир.

Хомушку У.Н Ак -Сагыш хааннын чугаазын дыннааш:

-Менээ он ажыг моге-шыырак улустан тып беринер- дээрге, ол-ла дораан он могени кыйгыртып берип-тир эвеспе.

Ак-Сагыш демги моге улустарын эдертип алгаш, сугнун унунун бажында инек дег улуг кара дашты ийи монгун даянгыыжы-биле хоора кагыптарга,суг -даа шаагайнып , баткан чуве-дир эвеспе

Суг даажы

Хертек Р.К Караты-Хаан Ак-Сагышка чангыс уруун бергеш, бодунун хаан дужаалын бергеш, Ак-Сагышты бодунун орнунга хаан кылып каап -тыр эвеспе.

Шойдаа М.Ш Хаан чугааланып турар:

— Соглээн сос , керткен ыяш, чангыс дангынамны сенээ берип, эдим,малым ортаа кезиин берип,хаан дужулгемге саададып тур мен

Кожеге хагдынар.

Тоолчунун соолгу созу Хертек Р.К «Ак сагыш Хаан болган, Кара сагыш аннарнын чижинге барган чувен иргин.»

Уруглардан Манзай А.Д

— Тоол-даа солун-дур, Унуп чыдар хой чылын оорушкулуг байырлаалынарам.

Хертек Р.К.: «Чаагай чолдан хайырла, уткуп турар хой чылы ууттунмас кежиктиг болзун»

Хой танцызы эгелээр. Могелер артындан унер, девиг коргузер.

Серээевна ( Артынданунупкелгеш) : Уткуп турар хой чылы

Ууттунмас кежиктиг болзун !

Девиг, сам-даа дендии-дир,

Ыры-шоор-даа куттулзун-на!»

Хомушку У.Н( кожамыктавышаан): Кожамыкка кончуг-ла мен

Кожа тыртып салыр-ла мен,

Кожавыста уругларны

Кожамыктап кааптар мен

Кыстар кожамыктаар: Шагаа-дойга сылдап алгаш,

Шапкылажып келдинер бе?

Чараш кыстар бисти коргеш,

Чашпаалаксап келдинер бе?»

Оолдар харыылаар: Чеди хылдыг гитараны

Четче ойнап билир сен бе?

Чечен-мерген бистер-биле

Чергележип шыдаар сен бе?

Хомушку У.Н Чечен-мерген оолдар, кыстар узун-тынышка шенежиптээлинерем

Шупту: Че-ве!

Хомушку У.Н Бир хой,

Ийи хой…

Ондар М.С (харыылаар) Бир бала,

Ийи бала

  1. Ондар М.С: Улегер состе нугул чок,

Уер суунда балык чок улегер домактажыптаалынарам!

Эртине В: Сос менде,

Шупту оолдар: Сооскен дагда.

Шупту кыстар: Чечен менде,

Чечек черде

Ондар М.С Ыры бажы каткан эвес,

Ыргай бажы катты-ла ыйнаан

Шагаа ырын ырлажыптаалынар!Шупту Шагаа ырын ырлажыр

ХертекР.К. : Чанчыл болган ыдыктыг,

Шагаавыс утпаал,

Салгалдарга дамчыдаал,

Сагыызын дег камнаал!

Нажмите, чтобы узнать подробности

Хылбык  байырлалын  эртиреринин сценарийи.

Дерилгези: байырлал болур черни байырлалга  дууштур янзы-буру шариктер, ленталар, плакаттар–биле дерип каастаар.

Аалчылар чыглып турар уеде хогжум ойнап турар.

Б-чы:Айнын чаазы, хуннун экизинде

          Ада-огбе сузуун салбайн,

Аэлитанын  хылбыындыва

Торел чонну чалап-тур бис,

Моорланар-ла, сааданар-ла !

Дыргак хире кара безин дээр чок,

Дыка онза байырымныг  аяс хунде

Дугаландыр олурунар аалчылар

Аяк-шайдан, аъш-чемден чоогланар-ла!

—   Байырлыг хуннун мендизи-биле хундулуг доргул-торелдер, эш-оор, чалаткан аалчылар! Байырлалдын дериттинген столдарынче саадап, аяк-шайдан аартап, аъш-чемден чооглаарынче чаладывыс!

Бо хунгу байырлалдын кол ээлери болур Аыр-Санаа база Алдынай Дамдыннарнын, чаптанчыг оглу __________________________ хундулуг олудунче чаладывыс.

Б-чы: Хундулуг чалаткан аалчылар, бистер богун айнын чаазы, хуннун экизинде чаптанчыг бичии ___________________ хылбыынын байырынче чаладып келген-не болгай бис. 

 .

Б-чы:Уе-дуптен тыва кижи

Уш-ле харлаан биче чаштын

Баштын дугун хылбыктаарын

Байырлал деп хулээп чораан.

Бичии хензиг адыш ишти

Опеявыс торуттунгеш

Ойнап, шурап, чуруттунуп

3 хар четкен. Ооруп тур бис.

Аяк-шайже байырлалче

Чоок эргим, улузувус

Чыып тур бис, келинерем!

— Богунгу чаптанчыг  оглувустун бажынын дугун хылбыктаан байырлалын  ажыдары-биле _______________________________________мурнувусче  адыш часкаашкыннары- биле чалап тур бис.

Байырлалды ажыткаш 1-ги дашканы кодуртур

Б-чы:Байырлал-даа ажыттынды

Дашкаларны долдурунар

Аас-кежик, оорушку дээш,

Амыдырал, чуртталга дээш,

Хензигни-даа артырбайн

Дашкаларны божудунар!

— богунгу байырлалдар ____________ биле________________  ог-булезинин езулуг байырлалы, ынчангаш аныяк ог-буленин аас-кежии, амыдырал чуртталгазы дээш дашкаларны кодуруптерин дилеп-тур бис! Аалчылар дашкаларын божудуп, аяк-шайны аартап турарар азында бичи :

Аван,ачан эргелелдиг толу боор сен

Арат-чоннун чоргааралы кижи боор сен

Ажыл-иштин, эртем-номнун ханы боор сен

Ортемчейнин ховар диген  оглу  боор сен

Деп йорээгеш хогжумнуг байырны чедирер-дир бис.

Хогжумнугбайыр.

Б-чы:Богунгу байырлалдын кол ээзи  ада-иезин адыш часкаашкыннары-биле микрофонче чалапалыылынар, каш айтырыгдан салыптаалынар.

Ачазынга айтырыглар:

1._________ каш  кг торуттунгенил база узуну кайы-хире турганыл?

2._________________ шола ады бар бе? Кым адааныл? Тайылбыры?

3.Озуп келгеш кандыг мергежилдиг болурун кузээр силер?

4. Каш ажы-толдуг болук саар силер?

Авазынга  аайтырыглар:

1._________ дуне ыглаарга ачазы чайгажыр бе?

2. Ачанар______________чоргектерин чугжур турганбе?

3. Озуп келгеш кандыг мергежилдиг болурун кузээр силер?

4. Каш ажы-толдуг болуксаар силер?

 Б-чы:  Айтырыгларга солун харыылаанынар дээш четтирдивис, шылгалданы  кончуг эки эртип алганы дээш 2-ги дашкаларны долдургаш кодуруптерин дилеп-тур бис!

Дашкаларны  куткулаашты

 Денге шупту туруп келгеш,

Ог-буленин кежии дээштин,

          Ору сунгаш четтирээли!

Б-чы: Богунгу онзагай байырлалдын чыглып келген доргул-торелдери, аалчылары эн-не эки кузээшкиннерни кузеп келген болгай.  Эн-не, эн-не экини кузеп турар аалчыларны холдарын кодургеш, аттарын адаптарын дилеп-тур мен, оюндан ойнаптаалынар

Оюн ойнадыр  Йогурт биле. сок херек.

3-ку дашкаларныкодуртур

Б-чы:

Артыы Танды ору дээрже

Ак чемден оргунерем

Ам-даа хензиг бичи чашка

Алгаг-йорээл салынарам

Кайынар-даа байыр тудуп

Хылбыктажып корунерем.

Б-чы: Анаа улай торелдери, аалчылары каттыжып

Уш-ле харлыг чаштын чажын хылбыктажып

Аас-кежикти, оорушкуну йорээп турлар.

— Байырлалывыстын кол кезээ хылбык езулалынче   кирери- биле состу  ________________ улуг даайы  _____________сценаже адыш часкаашкыннары- биле чалап тур бис.

(Хылбык езулалынче кирер.)

Б-чы: Тыва улустун эн- не хундуткелдиг чеми ужаны салыры- биле улуг даайы                                               соннээр-дир, хулээп ап корунер.

— Дараазында микрофонче байыр чедирер торелдерни, аалчыларны чалап тур бис.

(белек селек бээр уези)

Пар ыяш баглааштыгболзун!

Бажын саваан аъттыг болзун!

Ал-боду сооккур болзун,

Девип-самнап озер болзун!

Б-чы: Эгинниг чувээ эннешпес болзун,

Эрбеннига аскы алыспас болзун!

Назы-хары узун болзун,

Аас-дылы тоолзуг болзун!

Хылбык аразында оюннар, ырылар, танцы.

Б-чы:Карактары  коску болзун,

Кулактары дыыжы болзун,

Торлаа дег оорлуг болзун,

Тогдук дег каас болзун!

Б-чы:Эдеришкен эштиг-оорлуг

Эчис-соруу бедик болзун!

          Унген-кирген чоннуг болуп

Ууле-херээ будуп чорзун!

Б-чы: Байырлал-даа хоглуг болзун,

Ырлыг -шоорлуг найыр болзун,

Акылары, ченгелери, угбалары, честелери

Аалчылары догерези

Хоглуг ырдан ырлаар болзун

Оюн-тоглаа узулбезин!

Оюннар:

1)            Детский ыры конкурузун эрттирер «В лесу родилась елочка», «Два веселых гуся»  (ужуктер «Я» и «О»);

2)            Яблоктар биле оюн.

3)            Йогурт биле сок чемгерер оюн.

4)            Сандайларга олуртуп алгаш танцыладыр оюн.

5)            Шариктер-биле оюн:

Шариктерни чара урдурер,  иштинге даалгалар бижээш суккан турар (йорээл чугаалаары-биле)

6)            Чугааккырлар моорейи.- чуну-даа чугаалаар 1 мин иштинде чугааланыр;

7)            Дыл сайзырадыры-биле дурген чугаа «сирге».

В Туве отметили главный праздник животноводов республики - НаадымВ местечке Тос-Булак прошел фестиваль народного творчества «Дук байырлалы», конкурс сакманщиков «Алдын инчеек», фестиваль народного творчества «Едины в танце» (Самнап тура, бир аай демниг) и В Туве отметили главный праздник животноводов республики - Наадымконцертная программа Монгун-Тайгинского кожууна. Параллельно в 10 часов на стадионе «Хуреш» начался республиканский турнир по национальной борьбе хуреш среди детей в 5 возрастных группах. Далее зрители и гости Наадыма могли наблюдать за концертами художественной самодеятельности кожуунов республики, которые продлились до самого вечера и закончились этно-дискотекой «Кежээки ойтулааш».

В Туве отметили главный праздник животноводов республики - НаадымГлава Тувы Шолбан Кара-оол в сопровождении участников конной колонны вместе с Председателем Верховного Хурала (парламента) Кан-оолом Даваа и председателями муниципальных образований прибыли на местечко Тос-Булак верхом на скакунах. На территории юрты Кызылского кожууна прошла встреча с председателями муниципальных образований и В Туве отметили главный праздник животноводов республики - Наадымгородов. Во время встречи обсуждались рабочие вопросы, в том числе по обеспечению организованности, безопасности мероприятий Наадыма и ответственности кожуунных делегаций в юрточном городке. Далее правительственная делегация на территории юрты Монгун-Тайгинского кожууна встретилась с кожуунной делегацией и поздравила чемпионов.

Также Глава Тувы Шолбан Кара-оол встретился с почетными приглашенными гостями праздника. Это автор В Туве отметили главный праздник животноводов республики - Наадымпроекта «Ковер мира», этнодизайнер Турсынзада Ырза из Казахстана, которой в знак благодарности и дружбы между народами вручили фрагмент тувинского ковра. Этнодизайнер тепло отозвалась о празднике и поблагодарила за приглашение.

Самым красочным на празднике животноводов стал республиканский конкурс «Лучшая юрта». Каждый год В Туве отметили главный праздник животноводов республики - Наадыммуниципальные районы-участники соревнуются между собою в мастерстве представления традиционного жилища кочевников. В убранстве юрты надо учитывать разные моменты и соответствовать ряду требований, соблюдение которых оценивают члены жюри. Например, качество войлочного покрытия, наличие В Туве отметили главный праздник животноводов республики - Наадымнеобходимых конструкций, расстановка мебели, вплоть до стоящей снаружи коновязи. По Результатам конкурса победила юрта из Бай-Тайгинского района и ее представители награждены премией в размере 110 тыс. рублей.

Большой интерес у гостей Наадыма вызвал Второй Международный гастрономический Фестиваль тувинской баранины. В приготовлении блюд из баранины состязались 9 команд поваров. В рамках Фестиваля тувинской В Туве отметили главный праздник животноводов республики - Наадымбаранины был установлен и рекорд Сибири по приготовлению супа кара-мун. Команда поваров под руководством Николая Ильина (Новосибирск) и Чочагай Ондар (Кызыл) приготовили 288 кг вкуснейшего супа из бараньих потрошков, которым накормили более 2000 зрителей мероприятий Наадыма.

В Туве отметили главный праздник животноводов республики - НаадымОгромный интерес у жителей и гостей праздника вызвало экспонирование сельскохозяйственных животных племенных репродукторов Тувы, где выставлялись бараны, козлы, лошадь, северный олень, верблюд. В основном выставлялись тувинская короткожирнохвостая порода баранов и коз советской шерстной породы от СПК разных районов республики: СПК «Даг-Ужу», СПК «Улуг-Тей», СПК «Айлыг-Ой» Дзун-Хемчикского кожууна, племенной завод МУП «Деспен» Тес-В Туве отметили главный праздник животноводов республики - НаадымХемского кожууна, СППК «Уургай» Эрзинского района, СПК «Эйлиг-Хем2» Улуг-Хемского кожууна, МУП «Торгалыг» Овюрского кожууна, СПК «Сайзырал» Монгун-Тайгинского кожууна, ГУП «Бай-Тал» Бай-Тайгинского кожууна, СПК «Иртиш» Кызылского кожууна и ГУП «Малчын». Был организован контактный зоопарк «Сельский дворик» от Тувинского государственного университета.

В Туве отметили главный праздник животноводов республики - НаадымРеспубликанский турнир по стрельбе из национального лука «Тыва ча: баг адар хевири» и по стрельбе из традиционного лука верхом на лошади был организован РОО «Федерацией стрельбы из лука РТ» и министерством спорта РТ с целью возрождения и развития национальных игр среди населения республики.

В Туве отметили главный праздник животноводов республики - НаадымКак и любой республиканский праздник, Наадым-2019 не обошелся без традиционной выставки-ярмарки местных товаропроизводителей и изделий и работ членов Союза дизайнеров РТ, мастеров НХП и ДПИ. Огромным спросом пользовалась местная продукция и стилизованные товары.

Зрелищной частью празднеств остается чемпионат республики по конным скачкам. Он собрал в этом году В Туве отметили главный праздник животноводов республики - Наадымрекордное количество участников и зрителей на своей территории. Соревнования стартовали в 9.00 часов и начались скачки лошадей до 4-х лет на дистанции 20 км. и старше 4-х лет на дистанции 40 км. Затем последовали скачки лошадей тувинской породы на дистанции 40 км. Далее бега рысаков и иноходцев до 4-х лет на дистанции 10 км., бега иноходцев старше 4-х лет на дистанции 15 км., бега рысаков старше 4-х лет на дистанции 15 км. Трансляция В Туве отметили главный праздник животноводов республики - Наадымнациональных конных скачек осуществлялась постоянными партнерами «Тува 24», АО «Тывасвязьинформ» и другими компаниями. Также параллельно проходил республиканский конкурс конного убранства «Доруг-дайнын дерии чараш».

Постоянный партнер правительства компания «Мегафон» установила специальную мобильную базовую В Туве отметили главный праздник животноводов республики - Наадымстанцию на базе автомобиля КАМАЗ, благодаря которой у жителей и гостей праздника была возможность пользоваться скоростным интернетом.

В этот же день прошло торжественное собрание в Национальном музыкально-драматическом театре имени Виктора Кок-оола, на котором вручались государственные награды передовикам в отрасли сельского хозяйства.

(ог-буле-биле ажыл)

Аа суттуг мал-маган, ан-мен база оът-сиген ие дег, аа чулуктуг, шупту оран чуртувустун толдери бис. Шаг-уе онар-донар уелерлиг болгай. Шаг-уе эгелиг база

аа чылыы — биле амыдыралды диргизер. Ынчанганда «Шаг — аазы» шагаа найырынын аагы болганы ол деп кырганарнын тоогуден дыннап, дамчыдып келген созу бар.

класстын оореникчилери база ада — иелери, ог — булелер биле кады байырлап эрттирер Шагаавыстын сценарийи.

Сорулгазы:

1. Торээн чурттунга, дылынга база чоннунга ынак, хумагалыг болурунга; ада-иезинге, огбелеринге хундулээчел, ог-булезинге камныг, эки-бакты ылгап билиринге Тыва чонувустун чаагай чанчылдарынга даянып алгаш кижизидери;

2. Чонувустун шаандан тура ойнап чораан оюннарынга даянып, уругларны сагынгыр, тывынгыр чорукка ооредири;

3. Тыва дылывыстын эртинези болур алгыш-йорээлдерни ажыглавышаан, уругларнын аас-чугаазын сайзырадыры; ог-буле кежигуннеринин аразында харылзаазын быжыктырары.

Дерилгези:

Тоолай биле Улу чуруктары, кадак, артыш, тос-карак, суттуг шай бажы, аъш-чем, Тоолай база Улу чылдарынын дугайында состер; Шагаа дугайында состер.

Башкарыкчы:

Ак-кок дээрлиг, байлак Тыва чуртка

Аяс дээрлиг, хаяалыг эртенде

Тоолай чылды аалынче удевишаан,

Медээ уннуг улу чылын уткуулунар!

Кырган-ача азы ада-иелернин улуу:

Келир чаа чыл

Кежик чолду хайырлазын!

Эртип турар эрги чылым

Эртинезин хайырлазын!

Аас-кежик бээрлезин,

Амыдырал чаагайжызын!

Аарыг, халап тайлып турзун,

Амыдырал тодуг болзун!

Дайын-чаанын чепсектери

Дазылындан хуюкталзын!

Ортемчейнин диптеринге

Оорушкулуг тайбын турзун!

Ажы-толдун келир ойу,

Аяс дээр дег, чырык болзун!

Ажы-толум, Бугу чонум

Амыр-ла, амыр! Чолукшуулу!

Кырган-ача келген чон биле, уруглар-биле чолукшуур; шупту бот-боттары-биле чолукшуур.

Кадакта шай болгаш белээн оол, кыс кырган-ачага могейип, соннээр.

Башкарыкчы:

Бойдустун-даа, назыннын-даа

Болчаан ойун кым-даа ойбас.

Эрги чылды чалаалынар

Эрткен оруун дыннаалынар!

Эрги чыл:

Экии! Амырган-на, чонум!

Эрткен чылын чаш оол келдим

Ам бо шакта чарлып тура,

Адак аартап, кырый бердим

Эрткен чылдын тоогузун

Эргий коруп корунер даан.

Класста оореникчилеривис кайы-хире ооредилгелиг, идепкейжи, тывыштыг, ажыгыр болганын тодарадып, клазывыстын школа, хоорай иштинге ажылын тунеп, тергиинерни шаннаар.

Пантомима

Динмиттиг, дааш-шимээннигаялга дынналып келир. Аза-бук, Аарыг, Арагачы, Ончу; Дуржокпай, Оор болгаш оскелер-даа, амыдыралга шаптыктыг чуулдер боттарынын бугу-ле багын улустарга халдадыр-дээш, чонаразынче чуткуп кирерин кызыдарлар, а уруглар база келген аалчылар ада-иелер оларны аразынче киирбейн, тарадыр ойладып, сывыртап чорудуптар.

Эрги чыл:

Ашак-кадай улустарнын

Ажы-толу топтуг болзун!

Ок-бижек, алгыш-кырыш,

Олчаан борта хооржуттурзун!

Аас-кежик, найырал, иш

Ашпас хун бооп монгежизин!

База катап душкужеге,

Быйырлыг че, ажы-толум!

(Чонга могеер. Ийи оол эрги чылды удеп чоруптар).

Башкарыкчы:

Шагаа чылы шакылады,

Чаа чылды чалаалынар!

Идик-хепти кактанынар,

Ижин-хоонну сергединер!

(Ажы-тол, аалчылар даштын харга хептерин кактай туткулаар, аяннаныр. Ол уеде Чаа чыл келир).

Чаа чыл:

Экии, чонум! Мендээ, чонум!

Эл-хол болуп душчуулунар.

Эрткен чылдын артырып каан

Эки чуулун сайзырадыыл!

Арын-нуурну хуюктап кээр

Артык чандан хосталыылы!

Кылык Кижи оожургазын!

Кырган кижи дыштыг орзун!

Нугул хоптар унмес болзун,

Унер унущ сагланназын!

Аныяктар кырганнарга

«Ада, ие» дижир болзун,

Улгатканнар чалыыларны

«Уруум, оглум» дижир болзун!

Бак-ла чуве ынай турзун,

Бай-ла чуве бээр турзун!

Курай! Курай!

Шагаанын аъш-чемин чонга улеп байырлаары (шайлалга эгэлээр)

Башкарыкчы:

Чаа чылдын чаражын аа,

Чаагай агаар тыныш аштаар.

Хоглел-хогнун магалыын кор-

Хорек, чурек сергеп келир.

Байырлалдар уезинде,

Баштак, хоглел устур эвес,

Огбелернин ырларындан

Откут кылдыр бадыраалы!

Моорейлиг оюннарже

Моону-биле кирээлинер!

Шайлап-муннеп хоорежинер,

Чаглыг эъттен чоогланар!

Чылывыс-ла чаагай болзун!

Чаа чыл-биле! Шагаа-биле!

Тус-тус удуртукчуларнын аайы-биле моорейлиг оюннарны, маргылдааларны эрттирер (тевек, шыдыраа, чинчи чажырары, тывызыктажыры, узун тыныш моорейи,…)

Башкарыкчы: хундускунун мендизи-биле эргим хундулуг аалчылар, башкылар база уруглар. Силер бугудеге Улу чылы Шагаа байырлалы таварыштыр канн дег кадыкшылды, аас-кежикти, ажыл-агыйынарга чедиишкиннерни кузеп тур бис.

Тыва чонум чанчылдары

Тывызыксыг аажок чараш

Шаандан тура чанчыл болган

Шага деп бир байырлал бар.

Шага дээрге тыва чоннун

Чаагай сузук чанчылы-дыр

Айнын чаазын, хуннун эртенин

Алгап йорээнбайыры-дыр.

Ава: хуун судум тос карактап

Кудай дээрже оргип тур мен

Эки чуве эглип келзин

Эрбенниг чуул ынай турзун!

Орна тандым оршээ,

Одум козум оршээ,

Арга чонум менди чаагай,

Аш-чут корбейн.

Амыр менди бодаразын, оршээ.

(Артыш-биле холаан судун дорт чукче чажар).

Уругларга шага хуну

Уттундурбас байырлал-дыр

Улуг улус ону деткип,

Улам солун болдурунар.

Башкарыкчы: ам болза ийи аалга уступ алыр бис (2 команда).

Унген чаа чыл улу чылы

Ууле херээ будунгур болзун

Уутунмас буян кежикти

Улус чонга шаннаар болзун!

Садыгларга баран-сараан

Сагышта дег элбек болзун

Ажы толдер кадык болзун

Аас-кежик бээр-ле турзун.

Бирги морей: «Йорээл состер».

Шагнын солгу эргилдези

Чыккылама кышты солуур

Чырык чаагай кыштын бажы

Шага хуну унуп келди.

Тывызыктап, тоолдажып,

Дызырадыр танцы теп,

Чанчыл болган шагаавысты

Салгакчылар улап чор бис.

Башкарыкчы: Тывызыым дытты

Тоолум дошта. (Диин, балык).

Ийиги морей: «Тывынгырлар кайда силер?»

Ак теве он ийи бодаган торээн (чыл, 12 ай)

Дорт алышкы, дорт чузун (чылдын 4 уези).

Чыжыр алдын ковайды, чымыш бажын дуйметти (дан адары, хун унери).

Хопчу кадын ходуш диди, кожаларда чалчырт диди (ала-сааскан).

Ак-кара чузуннуг, алдан дорт хонаштыг (шыдыраа).

Алыр бээрде аргалыг, алды янзы шолалыг (шыдыраа).

Дорбелчин боттуг, дорт чузун малдыг (кажык).

Чем чивес чарашпай, черге чорбас чарашпай, чугак хептиг чарашпай, чугаазы чок

чарашпай (ойнаар-кыс).

Дырап, шиглеп салыр кужум, дыннап, сурап чедер аалым (тывызык).

Алдын холдун отрузунда адыр сандан 12 будуктуг, будук санындан 30 кушкаш, кушкаш бурузунун аксында 24 тараа (12 ай, 30 хонук, 24 шак).

Дожек алдында догден сарыг (тош чаа).

Дурген чугаа, узун тыныш чугаалаанда

Дужуп бербес болгай силер

Дургеденер келинерем

Дурген чугаа, узун тыныш кымда барыл?

Ушку морей: «Дурген чугаа, узун тыныш».

Дурген-дурген дурген чугаа

Чугаалаза шуут солун

Солунназа соон бодаар

Бодаарлаза боду эрес

Эрестезе эвилен-даа

Эрнин эри чораан дижир.

1 бала, 1 курут, 1 чарын…..

Дортку морей: «Улегер домактар».

Улегер домакта нугул чок

Уер сугда балык чок.

Дээр-ле болгай ада-иелер. Ам болза улегер домактардан салыптар бис бе?

Чечен менде чечек черде

Ада тоогузу алдын, ие тоогузу монгун.

Октаргайнын иези-хун, кижинин иези-чер.

Адын камнап чор, адан сактып чор.

Бешки моорей: «Суттуг шай ижери».

Алдыгы морей: «Тевек тевери».

Шага хуну моорейлиг

Адыш чарыш маргылдаалыг

Чадан адаал, багдан кагал

Адааннажып тевек тевээл.

Тевектезе тергиин-не мен

Дескешпес, бырашпас сен

Ийи будум меннип турда

Илдук турбас чуве-дир ол.

Чедиги морей: «Кожамыктар».

«Кым мурнай тыварыл?»

Чыл санаашкынында кирип турар 12 дириг амытаннарны чурум езугаар адаар: куске, инек, пар, тоолай, улу, чылан, аът, хой мечи дагаа, ыт, хаван.

Улу чылче каш дугаар амытан кылдыр кирип турарыл? (5 дугаар).

Кажык оюннун хевирлерин адаар:

Дорт берге (4 чузун мал дужурер)

Чыттырып адары

Аът чарыштырары

Кажык адары

Бодалажыры

Дужуруп кагары.

Кижиде 3 бай бар: ажы-толу, эртем-билии, мал-маганы.

Ыдыктыг 7 деп санга: «7 катап арыгланыры».

Эр кижинин 3 оюну: аът чарыжы, хуреш, ча адары.

Эр кижинин 3 каазы: боргу, куру, идии.

Тыва идиктин бажы чуге андарыгыл?

Тос чузун малды адаар: инек, хой, ошку, сарлык, аът, иви, теве, ыт, элчиген, хаван.

Ижин кырындан чем? (чореме).

  1. Сан салыры

    Чажыын чажары

    Йорээл кылыры

    Чалама баглаары

    Артыш-шаанак биле айдызаныры

    Ак харга андаштаныры

    Чолукшууру.

Тос ужурлар деп чул?

9 аржаан: артыш, шаанак, агы, канны, шиви, чойган, кодан-хавы, пош, суг.

9 дээр.

9 эртине.

9 сыртык: уруг сыртыы, чоок сыртык, орун сыртыы, алгы сыртык, идик сыртык, чен сыртык, эзер сыртык, ожун сыртык, даш сыртык.

9 сузук:

  1. Эртенги шайны унген хунче чажары

    Унген айже 1 катап чажыг чажары

    Эр кижинин хем бажынга чажыг чажары

    Дээрже чажыг чажары

    Ырак-узак орук чоруур дээнде чажыг чажары

    Оран делегейже сут чалбарыы

    Кат-чимис унер, ан-мен турар тайгаже чажары

    Айнын чаазында чажыг чажары

    Ада-огбе чуртунга чедип келгенде чажыг чажары.

Ажыл «хемчиктин сылдызы» солунга 2004 чылда Шагаа бертинде парлалгага унген.

Каа-Хемнин дугаары 1 ортумак школазы

2015 чылдын Шагаа байырлалынын моорейинин сценарийи.

Сценарийни: тыва дыл, чогаал башкызы

Ондар Марьятта Сергеевна тургускан

Каа-Хем 2015ч

Каа-Хемнин дугаары 1 ортумак школазы

2015 чылдын Шагаа байырлалынын моорейинин сценарийи

Ондар М.С: Чаартынган тыва черде

Шагаа-байыр моорлап келди.

Эглип келген Шагаавысты

Эптиг-демниг байырлаалы

Шойдаа М.Ш:

Шагаа деп чул?

Шагаа-шагнын эргилдези,

Чыккылама кышты солуур.

Чырык чаагай частын бажы.

Хертек Р.К: Аът чылын удеп,

Агым,когум азып,тудуп,

Эргип турар аът чылы

Эртинезин хайырлазын!

Эки чуве элбек болзун!

Багай чуве ынай турзун!Курай-курай!

Шупту: Ындыг-ла болзун, курай,курай!

Эртине В:Ээй, уруглар,алдыы аалда Ак-Сал ирей моорлап келген, Шагаанын тоолун ыдар дээн, ынаар бараалынарам!

Шупту: Че,ындыг бе,бараалынарам,солун тоолдан дыннаалынарам!

Кожеге мурнунда уруглар тоол дыннап орар(Аржаана ,Мира,Артур)

Сценада Ак-Сагыш,Кара-Сагыш олурар.

Игил аялгазы

* Тоолчу тоолдап эгелээр

Хертек Р.К Бир-ле черге Ак-Сагыш,Кара-Сагыш деп ийи алышкы чораан чувен иргин. Ак-Сагыш ак аъттыг, Кара-Сагыш кара аъттыг чуве-дир.

Ийи алышкы оран-сууру, ада-иези чок болгаш, чер кезип ,айбыладып чоруур улус чувен иргин.

Хат, чаашкын музыказы

Бир-ле ховунун ховузунга чоруп орда, хат хадып,чаашкын чаап, туманнап келген. Ийи алышкы-даа азып-тенип, углаан-на чериндиве чоруп берип –тирлер эвеспе.Ол-ла азып-тенип чорааш, аштап-суксапкелгеш, аъш-чем тыпчиир аайын тыппайн, сумележип чоруп-ла олурганнар-дыр эвеспе.

Кара-Сагыш чоруп олура:

-Че, дунмам ,Ак-Сагыш, бо дуне сээн ак аъдынны олуруп чиили, эртен мээн кара аъдымга ушкажып алгаш чоруур бис-дээрге, Ак-Сагыш тура:

-Ынчангай-ла, акым-деп чопшээрешкен иргин.

Хертек Р.К Аштаан эрлер дораан-на ак аъдын олургеш, эъдин догере чигеш, кара аъдын ортээш, иелээ удуп чыдып ап- тырлар. Эртенинде Ак-Сагыш туруп кээрге, Кара-Сагыш акызы кара аъдын мунуп алгаш,дургуннап чоруй барган бооп –тур.

Мунгаргай музыка

Хертек Р.К Ам-даа эр мунгарап –ла базып туруп-тур. Хемни ору чоктап орарга,човурээ чадыр турган. Ак-Сагыш демги чадырны бакылаарга, дорт чугунде орун салып каан болган. Ак-агыш чуу келир эвес адырам дээш, демги оруннарнын бирээзинин алдынга алдан кулаш тамы каскаш, кежээ кедеп чыдарга,

Эртине В Микрофонда аннар алгызы оттунер.

Хертек Р.К хайыракан, кокай, дилги, хаван-шак мындыг дорт араатаннар дорт оруннун кырынга кээп чыткылап алгаш, чугаалажып эгелей-ле берип-тир эвеспе.

Ондар М.С Хаван хайыракандан:

-Кайы-хире аъш-чем тып чип хунзединер?-деп айтырган

Андриян А. Хайыракан чыда:

-Богун тоорук элбек болгаш, черде-даа, поште-даа домей чуве-ле-дир, амырап хунзедим-дээн

Манзай А.Д Дилги чыда:

-Куске-кужуген энмежок чуве-дир, унгурде-даа, даштында-даа домей-ле сойтугайндыр салчып-ла турар-дыр, ынчангаш амырап хунзедим-дээн.

Ондар М.С Хаван олургаш:

— Мен богун амырап хунзедим.Ай-бес энме-тикчок ,ону ийи монгун даянгыыжым –биле казып чип тура хунзедим, ынчангаш ийи монгун даянгыыжымны ог чанында кудук алдында суп кагдым-дээн.

Ажыкмаа Ю. Кокай:

-Богун мен база-ла эки хунзедим.Мыя мында Караты-Хаан деп бай хаан бар чуве.Оон мал-маганынын, кижизинин ижерсуу каткан, ынчангаш малдын-даа, кижинин-даа олуп, кырлып турары холчок чуве-дир.Олген кижилернин, малдын эът-чаан чип амырап тура хунзедим-диген.

Манзай А.Д Дилги:

-Ол сугну кым бадырып шыдаарыл?-дээрге,

Ондар М.С Хаван олургаш:

— Караты-Хааннын ижип турар суунун бажында инек дег улуг кара дашты мээн ийи монгун даянгыыжым-билу тура казыптарболза…-деп чорда, Кокай ажынып:

— Чадыр мунгаш дээш хой чуве чугаалава-дээш,соксадып каан.

Дун дужуп кээрге, демги араатаннар удуй бээри билек-ле, Ак-Сагыш тамыдан аяар чылбыртып унгеш, дургуннап чоруп-ла берип-тир. Дургуннаптарда, демги хаваннын ийи монгун даянгыыжым дээр чувезин тып алгаш барып-тыр.

Ак-Сагыш ол чоруткаш, Караты-Хааннын аалынга чеде кылаштай берип-тир эвеспе. Хааннын оонге кире бээрге, ыт-даа кирип келген деп бодавас, амыр-менди айтырарга-даа тоовас мындыг бооп –тур. Шивишкиннер Ак-Сагышка божа сарыг-суу кудуп бергеш: «Ам ун, чор!»-деп ойлады берген.

Хомушку У.Н Ак-Сагыш:

-Мен дузалыг-даа, дуза чок-даа боорумну корбейн чыткаш, кижи ундур- киир ойладып турар силер-дээн

Шойдаа М.Ш Хаан олургаш:

— Ындыгболза, сен анаа эвес кижи ышкаш-дыр сен, оол, бо сугну бадырып шыдаар сен бе? Мээн мал-маганымнын ижер суу каткан, бергедеп турарын корбес сен бе- деп ыыттавайн олурган боду ам кээп айтырыг салып олурган.-Бир эвес сен бо сугну бадырыптар болзунза, сенээ кара чангыс дангынамны-даа бээр мен, малымнын, эдимнин орта кезиин узуп бээр мен- деп-тир.

Хомушку У.Н Ак –Сагыш хааннын чугаазын дыннааш:

-Менээ он ажыг моге-шыырак улустан тып беринер- дээрге, ол-ла дораан он могени кыйгыртып берип-тир эвеспе.

Ак-Сагыш демги моге улустарын эдертип алгаш, сугнун унунун бажында инек дег улуг кара дашты ийи монгун даянгыыжы-биле хоора кагыптарга,суг –даа шаагайнып , баткан чуве-дир эвеспе

Суг даажы

Хертек Р.К Караты-Хаан Ак-Сагышка чангыс уруун бергеш, бодунун хаан дужаалын бергеш, Ак-Сагышты бодунун орнунга хаан кылып каап –тыр эвеспе.

Шойдаа М.Ш Хаан чугааланып турар:

— Соглээн сос , керткен ыяш, чангыс дангынамны сенээ берип, эдим,малым ортаа кезиин берип,хаан дужулгемге саададып тур мен

Кожеге хагдынар.

Тоолчунун соолгу созу Хертек Р.К «Ак сагыш Хаан болган, Кара сагыш аннарнын чижинге барган чувен иргин.»

Уруглардан Манзай А.Д

— Тоол-даа солун-дур, Унуп чыдар хой чылын оорушкулуг байырлаалынарам.

Хертек Р.К.: «Чаагай чолдан хайырла, уткуп турар хой чылы ууттунмас кежиктиг болзун»

Хой танцызы эгелээр. Могелер артындан унер, девиг коргузер.

Серээевна ( Артынданунупкелгеш) : Уткуп турар хой чылы

Ууттунмас кежиктиг болзун !

Девиг, сам-даа дендии-дир,

Ыры-шоор-даа куттулзун-на!»

Хомушку У.Н( кожамыктавышаан): Кожамыкка кончуг-ла мен

Кожа тыртып салыр-ла мен,

Кожавыста уругларны

Кожамыктап кааптар мен

Кыстар кожамыктаар: Шагаа-дойга сылдап алгаш,

Шапкылажып келдинер бе?

Чараш кыстар бисти коргеш,

Чашпаалаксап келдинер бе?»

Оолдар харыылаар: Чеди хылдыг гитараны

Четче ойнап билир сен бе?

Чечен-мерген бистер-биле

Чергележип шыдаар сен бе?

Хомушку У.Н Чечен-мерген оолдар, кыстар узун-тынышка шенежиптээлинерем

Шупту: Че-ве!

Хомушку У.Н Бир хой,

Ийи хой…

Ондар М.С (харыылаар) Бир бала,

Ийи бала

Ондар М.С: Улегер состе нугул чок, Уер суунда балык чок улегер домактажыптаалынарам!

Эртине В: Сос менде,

Шупту оолдар: Сооскен дагда.

Шупту кыстар: Чечен менде,

Чечек черде

Ондар М.С Ыры бажы каткан эвес,

Ыргай бажы катты-ла ыйнаан

Шагаа ырын ырлажыптаалынар!Шупту Шагаа ырын ырлажыр

ХертекР.К. : Чанчыл болган ыдыктыг,

Шагаавыс утпаал,

Салгалдарга дамчыдаал,

Сагыызын дег камнаал!

29.02.2016

Разработка сценария тувинского национального праздника Шагаа по теме «Шагаа келди, чолукшуулу! » для детей старшей группы.

Баазан Буянмаа Омаковна

Разработка сценария тувинского национального праздника Шагаа по теме «Шагаа келди, чолукшуулу!» для детей старшей группы. Участвуют в этом сценарии родители, дети. Сценарий разработан тувинском национальном языке.

Оценить★★★

8102

Содержимое разработки

Тыва чоннун ыдыктыг байырлалы Шагаага уткуштур

«Шагаа келди, чолукшуулу!!!»

деп музыкалыг кичээлдин сценарийи

«Сайзанак» уруглар садынын

музыка башкызы:

Баазан Б.О.

Сорулгазы:Уругларга тыва чоннун ыдыктыг байырлалын билиндирип таныштырар, Шагаа байырлалын канчаар уткуурун коргузуп, Шагаа дугайында ырыларнын дузазы-биле билиндирер.

Дерилгези: артыш, ак кадак, суттуг шай, кажыктар, аът бажы, сыдым, уругларга соолунде бээр боорзак.

Башкы: Эки хуннун мендизи-биле эргим хундулуг ада-иелер, кырган-авалар, кырган-ачалар болгаш бистин бичии чаптанчыг уругларывыс!!! Богун болза бис тыва чоннун шагдан тура уткуп келген ыдыктыг байырлалы Шагаа байырлалын таварыштыр тыва улустун езу-чанчылдарын сагып, тыва улустун оюннарын ойнап, Шагаа дугайында чараш ырыларны ырлажыр бис.

Башкы:

Шагдан тура дойлаарывыс

Шагаа хуну унуп келди.

Дашкаар унуп, силгиленип,

Даштыг черге сандан салып,

Суттен чажып, отка оргуп,

Чудулгевис сагыылынар.

Базыр-оол Долума:

Амыр-менди чолукпушаан,

Ак чем амзап, йорээл салчыыл.

Алгы дожеп, шанак мунуп,

Артыы дагдан чунгулаалы.

Даалы, кажык, тевек ойнап,

Талалажып кагжыылынар.

Баазан Алиша:

Хырбачаны, согажаны

Хырый кезип, ууже бузуп,

Улуг паштар чак долдур

Улай-улай улдуртуулу,

Далган, тараа, саржаг, чокпек

Тавак долдур сыгажыылы.

Базыр-оол Баяна:

Аарыг-аржык чагдавазын,

Айыыл-халап таварбазын!

Бурган башкы ыдыктап каан

Буян-кежик бодаразын!

Бурун тыва ёзу-биле

Мурнувуска согуржуулу!

Башкы:Бистин байырлалывыс ады «Шагаа келди, чолукшуулу!!!» болганда, баштай чолукшулга езулалын кылыр бис, уруглар. Чолукшууру дээрге-ле чаа унуп келген чылда чаа-чаа кузээшкиннерни кузеп, бот-боттарынга ак чолду кузеп, мендилежип турары ол. Тыва чон шаг-шаандан тура-ла ол езулалды кылып чораан. Аныяк назы­лыг кижилер улуг кижилерниң хол­дарын адаандан дозуп, шенекте­ринден тудуп чолукшуп, амырла­жыр. Хар аайы — биле чаңгыс хүн-даа улуг кижини «улуг» деп хүн­дүткээр.  Амырлажырының утказы – чаа чылда бүдүн — бүрүн, менди — чаагай, тодуг — догаа амыдыралды, кадыкшылды, кежик — буянны бот — боттарынга күзежири — дир. Чыл­дар­ның эргилдези Шагаада улуг назылыглар-биле чолукшуп, амыр­лажып, оларны хүндүткээри дээр­ге, чүден — даа артык күштүг «Үе» деп күчүтенни, кижиниң чылдан чылче немежип турар назы — харын, чурттап эрткен чылдарын онзалап хүндүткээриниң ёзулалы болур.

Башкы:Эргим уруглар болгаш ада-иелер!!! Шупту чолукшулга езулалын кылыылынар!!!(Уруглар шуптучолукшулга езулалын кылыр)

Ыры «Шайывыс».

Башкы:Ынчангаш«Шайывыс» деп чараш ырывысты шупту ырлажыптаалынар!!!(Шупту «Шайывыс» деп ырыны хоглуг ырлажыр).

Ада-иелерге тыва езу чанчыл-биле аяк шайдан сунаалынар.

Башкы:Чаа унер чылывыс чунун чылы ийик, уруглар?

Уруглар:Мечи!!!

Башкы:Шын-дыр, уруглар!!! Ынчангаш чаа унер мечи чылында бугу-ле чуве эки-ле болзунам деп йорээвишаан, алгыш-йорээлден салыптаалынар!!!

Седен-оол Оюуна:

Оршээ хайыракан!

Эрги чылды удеп,

Чаа чылды уткуп тур мен.

Азаларым, дээрлерим,

Авыралдыг оран тандым!

Чаа унер мечи чылда

Чаа чалбак чагдатпа,

Чаннык-халап дужурбе,

Чаагай кежиктен хайырла,

Чайнын чаъстыындан,

Кыштын чымчаан хайырла!

Аарыгдан астырып тур,

Човуландан дестирип тур,

Оршээ хайыракан!

Комбуй-оол Найдын:

 Шагаа- биле амыр менди эргим чонум! (могээр)

Шагдан тура маннаанынар

Чаа-чыл- даа унуп келдим

Мечи чылы силерге мен

Уутунмас улуг олча кежикти

Ог-буленерге оорушку маннайны,

Сонневишаан чедип келдим.

(улуг хиндиктиг ава азы ача артыш биле долгандыр айдызаар)

Башкы:Артыш-биле айдызанып алдывыс, уруглар. Ам «Артыш» деп ырывысты ырлажыптар бис бе? (Шупту ырыны ырлажыр).

Ыры «Артыш»

Арыг агаар ораны боор

Арга-эзим аяннарын

Ава бойдус арыг кылдыр

Артыжап каан, айдызап каан.

Шагдан тура чонувустун

Сагып келген чанчылы-дыр –

Аарыг-аржык, аза-буктан

Артыш-биле арыгланыр.

      Авыралдыг унуш

      Айдыс чыттыг артыш

      Аарыг-аржык, хирден

      Арыглаптар куштуг.

Бачыт хайны ырадырда,

Багай душту чайладырда

Артыжывыс кыпсып алгаш,

Артыжанып чалбарыыр бис.

Чаагай чытка шаптаттыргаш,

Сагыш сеткил улам сергээр,

Сузуглелин оскунмаза,

Сулде кезээ бедик болур.

Башкы: Эр-хейлер, уруглар! Ам шупту сандайларже олуруптаалынар!

Башкы: Шагаа хуну моорейлиг, адыг-чарыш маргылдаалыг.

Ак оргээвисте чыглып келген оргун чонум, шагаавысты уламчылап, оюн-тоглаавысты эгелээлинер че! Баштай тывызыктажыптар бис бе? Бир эвес тып чадай берзинерзе баажызын азы кол утказын айтырып ап болур. Че-ве, салып эгеледим-не!

1.Чем чивес чарашпай,

Черге чорбас чарашпай,

Чучак хептиг чарашпай,

Чугаазы чок чарашпай. (ойнаар-кыс)

2.Коорге ковей,

Кодурерге чиик. (ховен)

3.Баткаш, тонмес,

Маннааш турбас. (Суг)

4.Кара холдун эриин

Кара кастар харап ор. (карак кирбии)

5.Агаардан келир, алдын сарыг удазын

Устууртен келир, узулбес сарыг удазын. (хун херели).

Башкы:Узун-узун узун тыныш

Тура душпес узун тыныш

Кашпагайлар кайда силер

Катап база маргыжаалы!

Тыва улустун оюну «узун тынышты» ойнаптаалынар, ада-иелер болгаш уруглар!!!Узун тыныш «Сут»

(Шупту уруглар, ада-иелер узун-тыныштап ойнаар)

Башкы:Улегер состен соглеп корээлинер, уруглар!!!

1.Тюлюш Бадма:

Ада созун ажырып болбас,

Ие созун ижип болбас.

2.Шокар Сумуя:

Иелиг кыс шевер,

Адалыг оол чоргаар.

3.Донгак Алтын-Сай:

Эртинени черден казар,

Эртемнерни номдан тывар

4.Доржукай Буянмаа:

Булут аразында хун кара чылыг,

Улус аразында ие кара чымчак.

5.Тюлюш Алдынай:

Кижи болуру чажындан,

Аът болуру кулунундан.

6.Доржукай Айлуна:

Ары чигири-амданныг,

Ажыл бурузу-ажыктыг.

7.Сенди Намзырай:

Далдааш,

Таска дужер.

8.Ойла Ай-Хаан:

Кижи озер,

Кидис шойлур.

Башкы:Эр-хейлер уруглар!Ам чаа ооренгенивис «Шагаа-биле» деп ырывысты кончуг чараш кылдыр ырлажып корэлинер, уруглар!!!

(Уруглар шупту «Шагаа –биле» деп ырыны ырлаар)

Башкы:

Шагнын чаагай эргилдези

Шагаа хуну унуп келди.

Шагаа хуну моорейлиг,

Кажык-биле «Дорт бергени» ойнаптаалынарам, уруглар!

(Чугле уруглар аразынга оюн «Дорт берге»)

Башкы: Эр-хейлер уруглар. Ам дараазында шупту сандайларынарче олуруптунар ойнаптаалынар!Оюн «Чинчи чажырары»

Шуру шуутчуп, чинчи тыпчып,

Шупту хоглеп, ойнаалынар.

Чарлып болбас ыдыктыг

Чанчылывыс кагбаал,

Сагыызын дег камнаал,

Салгалдарга дамчыдаал!

Башкы: Эр улустун аразынга шаандан тура ойнап келген кончуг сонуурганчыг оюннувус «Аът шалбадаары» деп оюнну ойнаптаалынар, оолдар! (оолдар ойнаар).

Башкы: Эр-хейлер, оолдар! Кирип келген чылывыска чараш тыва хуреш оюннувусту коргузуп берээлинер!
Моге девип унду:

Он холун онгаар сунуп,

Солагай холун сонгаар сунуп,

Агып-дагып костунуп, чазанып

Ачыр-дачыр девип унду-ле-ээ!

Кок дээрин холбеннеди,

Кара черин сирттиледи

Дээлдигенден тевингир

Хартыгадан кашпагай

Могенин девип самнаарын

Могелерни коруп бараалганар!

Башкарыкчы. Чаа Чыл Шагаа уезинде эн-не хундуткелдиг белектер ак оннуг деп санаар турган. Ылангыя ак кадактар. Ынчангаш уругларывыс белек кылтыр ак кадактарны ада-иевиске сунаалынар уруглар!

Башкарыкчы. Хундулуг келген аалчылар база уруглар, шагаавыстын байырлалын тончулеп тур. Бугудеге аас-кежикти, кадыкшылды кузедивис!!!

Чаа Чыл-биле! Шагаа-биле! Байырлыг менди-чаагай!

Адрес публикации: https://www.prodlenka.org/metodicheskie-razrabotki/190005-razrabotka-scenarija-tuvinskogo-nacionalnogo-

Свидетельство участника экспертной комиссии

«Свидетельство участника экспертной комиссии»

Оставляйте комментарии к работам коллег и получите документ
БЕСПЛАТНО!

«Балачак байраме» «Праздник детства» — сценарий развлечения в подготовительной группе

Максат
1. Кундалек харакатлану эшчанлегена ихтыяҗ формалаштырып, балаларның ялын активлаштыру.
2. Балаларны куандыру һам уңай хислар булдыру.

Бурычлар
— балаларны ел фасылы җай белан таныштыруны давам иту
— харакатлану кунекмаларен, туземлек, җитезлек, тира-якта ориентлашуны устеру, ныгыту
— игътибарлылык, максатчанлык, ярдамчеллек хисларе формалаштыруны һам тарбиялауне давам иту.

Посмотреть публикацию
Скачать свидетельство о публикации

(справка о публикации находится на 2 листе в файле со свидетельством)

Ваши документы готовы. Если у вас не получается скачать их, открыть или вы допустили ошибку, просьба написать нам на электронную почту konkurs@edu-time.ru (обязательно укажите номер публикации в письме)

“Татарстан Республикасы Саба муниципаль районы ш.т.б. Байлар Сабасы гомуми үсеш бирүче төрдәге Саба №2 “Әллүки” балалар бакчасы” мәктәпкәчә белем муниципаль бюджет учреждениесе

«Балачак бәйрәме»

/мәктәпкә хәзерлек төркемендә күңел ачу чарасы/

Максат:
1. Көндәлек хәрәкәтләнү эшчәнлегенә ихтыяҗ формалаштырып, балаларның ялын активлаштыру.
2. Балаларны куандыру һәм уңай хисләр булдыру.

Бурычлар:
— балаларны ел фасылы (җәй) белән таныштыруны дәвам итү;
— хәрәкәтләнү күнекмәләрен, түземлек, җитезлек, тирә-якта ориентлашуны үстерү, ныгыту;

— игътибарлылык, максатчанлык, ярдәмчеллек хисләре формалаштыруны һәм тәрбияләүне дәвам итү.

Ярдәмлек: 2 төстә жетоннар, магнитофон, аудиоязмада “Балачак” җыры (Г.Сафин башкаруында), “Кояшлы ил” җыры, 2 туп, шакмаклар, кеглилар, 2 кыршау, гимнастик таяклар, төсле акбур.

Күңел ачу барышы:

Г.Сафин башкаруында “Балачак” җыры яңгырый.

А.б.: — Хәерле көн, балалар! Барыгызны да матур, кояшлы җәй җитүе белән котлыйбыз! Җәйнең беренче бәйрәме нинди бәйрәм? Балаларны яклау көне.

— Әйе, 1 июнь – Балаларны яклау көне.

Бүген бездә зур бәйрәм,

Бик күңелле көн безнең.

Иртәдән үк кояш көлә,

Бизәп зәңгәр күк йөзен.

Бала: Весело сегодня, радостно у нас!

Это детский праздник,

Поздравляем вас!

Пусть звенит, звенит повсюду,

Наш весёлый, звонкий смех!

Җыр: “Кояшлы ил” (Луиза Батыр-Болгари көе).

А.б.: — Ә хәзер безнең күңелле уеннар башлана. Безнең 2 төстә жетоннар әзерләнде. Һәрберегез бер жетон ала һәм төсләргә карап ике команда булачак.
(күңелле музыка астында балалар командаларга бүленәләр)

А.б.: — Һәр команда үзенә исем уйлый. Һәр команда үз исеме белән таныштыра.
— Бүген сезгә төрле кызыклы уеннарда катнашырга туры киләчәк. Игътибар, башлыйбыз!

Беренче уен — «Кенгуру» дигән эстафета уены. Кагыйдәләр: тупны ике тез арасына кыстырырга һәм билгеләнгән урынга кадәр сикереп килергә, аннары кире кайтырга һәм тупны иптәшеңә тапшырырга.
А.б.: — Алдагы уеныбыз “Тупны өстән тапшыр” («Передай мяч поверху») дип атала.

Командалар 2 колоннага тезелә, аяклар аерылган, куллар өстә. Сигнал бирелгәч, алдагы бала тупны өстән артында торучы балага җибәрә. Туп иң соңгы балага барып җиткәч, кирегә астан кулдан-кулга җибәрелә.

Хәрәкәтле уен: “Сазлыктан сикереп чык” («Перепрыгни через болото»).
(уйнаучылар предметлар аша сикерәләр, кирегә йөгереп киләләр).

А.б.: — Ә хәзер мин сезгә әкиятләр турында табышмаклар әйтәм. Җавапларын белерсезме икән?

Табышмаклар:

1.Очлы агач борыны белән

Бөтен җиргә ул тыгыла,

Картинага тишекне дә

Борыны белән тишкән.

Ул кем була? Буратино

2.Һәр туган көн саен

Ул Гена белән килә.

Аның кем икәнен

Әлбәттә һәр бала белә. Чебурашка

3.Әбисенә кәрзин белән

Күчтәнәчләр ул илтә.

Урман буйлап бер кыз бара,

Йә, әйтегез, ул кем икән? Кызыл Калфак

А.б.: — Булдырдыгыз!

Бигрәк эссе. Җәйге кояш каты кыздыра. Хәзер без дә үз кояшыбызны ясарбыз: берне генә түгел, икене!

Ярыш: “Кояш ясау”.

(һәр төркем янына гимнастика таяклары куела – кояшның нурлары; мәйданның икенче башында ике кыршау ята; балалар чиратлап гимнастика таягын кулга тотып, кыршау янына йөгерә һәм кыршау тирәли “кояш нурларын” тезеп чыгалар)

А.б.: — Хәзер тагын бер уен уйнап алабыз. Уен “Киресен әйт” (“Скажи наоборот”) дип атала.
җәйге -….. кышкы
җылы -…..салкын
җиңел -…..авыр
калын -…..юка
пычрак -…..чиста
күңелле -……моңсу
көчле -…..көчсез
ак -…..кара һ.б.

Җырлы-хәрәкәтле уен: “Чума үрдәк, чума каз” (ЭРС)

Уйнаучылар кара-каршы ике рәт булып тезеләләр,

парлашып кулга — кул тотыналар. Рәт башында

бер ялгыз уенчы басып тора. Балалар барысы бергә

Чума үрдәк, чума каз,

Тирән күлне ярата ул, ярата.

Әсма үзенә иптәш эзли,

Белмим, кемне ярата шул, ярата. Илназны ярата шул, ярата.

Уйнаучылар, җыр ритмына туры китереп,

хәрәкәтләнеп торалар. Ялгыз бала (Әсма), рәт арасыннан узып, үзенә бер иптәш сайлый һәм аны

(Илназны) җитәкләп ахырга барып баса. Үз парыннан аерылган уйнаучы рәт башына китә.

Уен шулай дәвам итә.

— Булдырдыгыз, балалар! Һәрвакыт шундый күңелле, җитез, уңган, өлгер булыгыз! Миңа да сезнең белән бик күңелле булды. Мин сезгә төсле акбурлар тәкъдим итәм. Бәйрәмебезне тәмамлап, шушы төсле акбурлар белән әйдәгез асфальтка рәсем ясыйбыз!

Автор: Куулар Джамилия Монгушевна

музыкальный руководитель Муниципальное автономное дошкольное образовательное учреждение Детский сад комбинированного вида №3 “Ручеек” г.Шагонар Улуг-Хемского района РТ

Разработка сценария тувинского национального праздника “Шаг чаагай ,Шагаа чаагай”!

Муниципальное автономное дошкольное образовательное учреждение

Детский сад комбинированного вида №3 «Ручеек»  г. Шагонар,

Улуг-Хемского кожууна Республики Тыва

Сценарий национального праздника

«Шаг чаагай , Шагаа чаагай»

(для детей подготовительной группы)

Разработала:

Музыкальный руководитель

МАДОУ детский сад №3 «РУЧЕЕК»

Куулар   Джамилия   Монгушевна

г. Шагонар, 2019-2020.

          Сценарий национального праздника  «Шаг чаагай , Шагаа чаагай»

                                      (для детей подготовительной группы).

Зал празднично оформлен ( в стиле национального)

Персонажи: Ведущий, Дангына, Ветерок, Баба Яга, Дедушка, Шаман 

( взрослые) и дети .

Атрибуты: пиалы, девятиглазка (тос карак), кадаки, бусинки, бубен для шамана, можжевельник  и конфеты .

На сцене взрослые  показывают обряд «Чолукшуур» ( приветствие) и  ритуал «Сан салыры».

 Фоном играет национальная музыка. 

Голос за кулисами:

Шагаа – новый год по лунному буддийскому календарю . Его  называют «Белый месяц»,  “начало года”.

 Шагаа наступает с первыми лучами солнца. Старейшины совершают обряд «Сан  Салыр» На возвышенности разжигают ритуальный костер. Туда кладут топленое масло, вареную овечью грудинку. Зажигая огонь, произносят благопожелания новому году. 

Ритуальной ложкой-девятиглазкой с молитвами окропляют ритуальный огонь и четыре стороны света чаем. 

 Йорээл состер (напутственные слова)

Санным салдым,

Чажыымны чаштым,

Чаламамны багладым,

Чалбарымны кылдым! 

Арат чонум тодуг-догаа болзун

Курай!Курай! Курай!

Пусть уходят подальше все беды. 

Моя тайга с высокими плечами,

Пусть все доброе приходит к нам!

Пусть не будет болезней!

Пусть не будет бедственных бурь!

Пусть будет много ячменя и просо!

Пусть дети будут здоровыми!

Курай! Курай! Курай! ( все уходят)

Блок Приветственный

 Приветственный  танец с кадаками. Финальная фигура. Выход ведущего.

Ведущий:

Амыргын –на амыр! Здравствуйте дети и уважаемые гости праздника шагаа!

Амыргын-на амыр – это тувинское приветствие означает пожелание в наступившем году КРЫСЫ- благополучия, счастья, удачи, здоровья!

В дни празднования Шагаа принято при встрече приветствовать старших людей по-особому. Этот обряд приветствия называется чолукшуур. Старший протягивает обе руки ладонями вниз. Младший раскрытыми ладонями дотрагивается локтя старшего. При этом оба склоняют головы. 

Давайте и мы с вами совершим обряд «Чолукшуур»

Ведущий

-Что такое шагаа? Сейчас наши дети расскажут стихи

1 ребенок

Тыва чонум чанчылдары

Тывазыксыг аажок чараш

Шаандан тура чанчыл болган

Шагаа деп бир байырлал бар.

2 ребенок

Обычаи нашего народа

Загадочны и красивы

Среди этих традиций

Есть праздник Шагаа.

3 ребенок

Шагаа дээрге тыва чоннун

Чаагай сузук чанчылы дыр

Айнын чаазын хунун эртенин

Алгап йорээн байыры – дыр.

4 ребенок

Хоть молодых спроси,
Хоть старика –
Нет радостнее праздника Шагаа!
Я  сегодня
Вас зову повеселиться
И Шагаа – виновник дня
Здесь в хоромах торжества!

Ведущий:  Какие красивые стихи вы умеете читать. Ребята давайте споем нашу песенку «Артыш»

                             Песня «Артыш» (можжевельник)

А еще в  дни шагаа дети любили играть в разные игры. Давайте поиграем в тувинскую национальную игру « Чинчи чажырары».

Игра «Чинчи чажырары» (найти бусинку

Играющие делятся на 2 команды. Количество играющих не ограничивается, но в 2 командах должно быть ровное количество игроков. Суть игры заключается в том, что одна команда  прячет бусинку в руке одного из своих членов, другая команда должна найти. Команда, получившая право на прятание бусинки , выбирает ведущего; тот должен спрятать ее у кого- нибудь  в руке, но при этом должен пройтись каждого. Другая команда выбирает 2 или 3 находчиков. Они подходят и ищут по выражению лица, по движению и.т.п. Каждый находник имеет право открыть только 2 руки  независимо чьи.Если из 2 находников никто не нашел бусинку , то в целом команда -штрафуется : 1. Лишается права прятать бусинку в дальнейшей игре, 2. Выбранные находники исполняют песню, либо читают  стихи , короткие сказки и т.д.Если ищущая команда нашлаа бусинку, она ее забирает и прячет у себя в команде точно в таком же порядке. 

Ведущий : Ой, ребята! Я слышу звон колокольчиков, к нам кто-то спешит.

Слышен звон колокольчиков. Заходит  принцесса Дангына.

Здравствуй Дангына, хозяйка тайги ( по тувинскому обычаю приветствуют друг друга)

Дангына: Амыр – менди аалчылар!  Здравствуйте дети и гости дорогие! С праздников вас  днем Шагаа! Я на праздник пригласила всех своих зверей. Неужели они опаздывают?

Ведущий: Давайте спросим у ветерка, он ведь летает всюду и должен все знать.

– Салгынчыгаш, Ветерок ты где? ( под музыку забегает ветерок)

Ветерок: Здравствуй Дангына, здравствуйте дети! Чем я могу помочь?

Дангына: Здравствуй ветерок! Не видал ли ты моих лесных зверей?

Ветерок: О, хозяйка тайги! Должно быть, они не знают и ждут чтобы я их позвал.

Дангына: Тогда лети скорей и созывай всех моих зверей!

Ветерок: Слушаюсь, эге-эге –гэй, собирайтесь скорей, вас зовет хозяйка тайги!

Дангына: Наш восточный гороскоп- это счастья телескоп,

Посмотри скорей вперед,

Крыса, лошадь, бык и кот,

Обезьяна и Змея, Тигр, Собака и Свинья, 

И дракон, Коза, Петух, 

Навостряйте зренье, слух

Вы зверей моих встречайте,

Композиция « Выход зверей»

Дангына: Звери мои лесные, спасибо вам, что вы собрались сегодня все вместе. Пусть каждый представит себя нашим детям и гостям.

( каждый год читает свое стихотворение)

Мышка

У Мышей все прекрасно и красиво,

Любима будет мышка и счастлива,

 И каждый день заполнит закрома,

Добром и радостью сама.

Корова   

 Опять счастливый год приносит 

Уют семьи весной зимой и в осень 

А летом ждет корову страда добра 

И каждый день она вся в радости с утра 

Тигр  

У тигра будет много дела 

И счастью нет теперь предела 

В кругу семьи  с друзьями и в работе 

Ждут тигра лишь приятные заботы 

Кролик 

Семейных очагов уют 

любым прогулкам нынче предпочтут 

и хоть сам по себе гуляет кролик 

гулять он будет в паре целый год 

Дракон 

 В полет опять стремится 

ему счастливый сон приснится 

И  пусть, в во сне и наяву 

мир улыбается ему.

Змея 

Змея премудрости полна,

И будет счастлива она,

Своим умом всего добьется

Добра и радости напьется.

Лошадь.

А лошадь в путешествие по счастью

Отправится. И минут все несчастья.

И будет полон дом добра, веселья,

И радости закружит карусель.

Коза

Козу ждет счастье, благоденствие, покой,

И все несчастья дом обходят стороной,

И каждый день здоровье ей несет,

Любовь, заботу, радость и почет!

Обезьяна

Ждут обезьяну приключенья и забавы,

Пойдет она наверх или направо,

Везде ее бананами встречают

И счастье обезьяну привечает.

Петух

Петух живет в согласии и мире,

Благоустроит он жилье, квартиру,

Все перья краской радости зальет,

И песенку счастливую споет.

Собака

Собаке наш счастливый гороскоп,

Опять подарит год- калейдоскоп.

Все краски мира будут на ладони.

И лепесток счастливый не уронит.

Свинья

Свинья – добрейшее создание,

Ей жизнь дана для созиданья

Лишь позабывши слово «Я»

Бывает счастлива она.

Дангына: Молодцы! А сейчас старый год- год Свиньи  и Новый Год – год Крысы приветствуют друг друга. ( передают кадак)

(Все звери заканчивают композицию  и уходят)

Ведущий: Вот и наступил новый год! В честь этого события  наши красавицы станцуют тувинский танец            

                                  Танец  «Аа шуу декей оо»

Дангына: Спасибо дети, за прекрасный танец . Меня ждут другие звери и птицы. Желаю вам продолжить праздник шагаа веселыми играми, шутками и песнями.

Ведущий :До свиданья Дангына. (дети тоже прощаются

                                               Дангына уходит.

Ведущий: Ой, кажется кто-то идет. Неужели Дангына возвращается.

 В зал внезапно врывается Аза кадай ( Баба Яга)

Баба Яга: А, не ждали? По какому случаю вы, тут собрались? Чему вы тут радуетесь?

Ведущий:  Здравствуй бабушка Аза кадай! Почему ты такая злая? Или кто тебя обидел?

Баба Яга: Услышал шум и проснулся. Вижу, радостно вам. Что за праздник у вас ?

Дети:  Шагаа!

Баба Яга: Аа, шагаа, Новый год…А меня то что не пригласили? Вот поймаю кого – нибудь и съем.

Ведущий: Слепая Аза кадай хочет помешать нашему празднику. Надо позвать шамана, чтобы прогнать черта.

Баба Яга: Зови, зови не боюсь я вашего шамана. Ха-ха-ха. Пока вы ходите за шаманом, я поймаю кого- нибудь и съем. 

Ведущий:  Дети, быстро прячьтесь за мной.

( ведущий становится впереди детей, а дети за ним, проводится тувинская игра « Аскак – кадай»)

Баба Яга:- А кто это у тебя там?

Ведущий:  Это мой когээржик.

Баба Яга: А за когээржиком кто?

Ведущий: Тень моего когээржика.

Баба Яга: А тенью когээржика кто?

Ведущий: А там мои дети!

Баба Яга: Вот их то я и съем..

( Баба Яга ловит и не может поймать детей. В конце игры шаман появляется, танцует свой ритуальный танец  и прогоняет Бабу Ягу)

Ведущий:  Небесные силы прогнали злых духов. Слепая Баба Яга больше не появится. Мы продолжим наш праздник.

( появляется дедушка Ирей)

Ведущий:  Амыргын – ла амыр! Мир вам! 

Дедушка: Экии уругларым! Амыр,  амыр! Здравствуйте дети! И вам мир! (дети здороваются)

Ведущий: Здоров ли ваш скот?

Дедушка:  Сол- Сол, дорогие дети ! Уважаемые гости! Мир вам всем. Ушел старый год, пришел новый год, Все плохое миновало, А хорошее пришло курай- курай! (все повторяют : Курай –курай!!!)

Ведущий: Дедушка Ирей, мы вас чаем угостим, садитесь за стол наш гостеприимный ( угощают чаем). И споем для дедушки нашу песню про

                                         Тувинский чай «Шайывыс»

Ведущий:  Шагаа- пора обновления, нового начинания и чистых помыслов. На шагаа, люди чистили свое жилье, готовили много еды и угощали гостей. И, конечно же, шили себе новую красивую одежду. Одежда представляла целый комплекс. Каждый цвет представлял землю, воду, траву и солнце.. Наши дети тоже одели красивые наряды. Давайте посмотрим национальные костюмы детей.

Дефиле « Моя национальная одежда»

Дедушка: Спасибо ребята. Издавна на «шагаа» люди загадывали загадки, соревновались в чтении скороговорок, устраивали различные состязание. Давайте и мы с вами отгадаем загадки. 

                                  дети отгадывают загадки

Дедушка:  Молодцы! А кто силен в пословицах ?

                                 дети читают пословицы

Дедушка: Порадовали меня. Сколько  пословиц и загадок знаете! Пока я с вами сидел, Кони мои разбежались.

Ведущий:  Не волнуйся дедушка. Мы тебе поможем.

Танец мальчиков «Аъдым»

Ведущий: А сейчас Дедушка Ирей обкурит нас артышом (можжевельник), очистит вас от плохого. Встают в круг, закрывают глаза.

Ведущий : читает йорээл – состер ( музыка фоном « тарина»)

Год Крысы, который к нам пришел,

Пусть принесет нам большую удачу!

Пусть дети будут здоровыми!

Пусть будет урожай богатым!

Помилуй нас Хайыракан!

Уже ушел год старый!

Пришел новый год, 

Все плохое пусть покинет,

 Пусть все хорошее доброе,

Приходит к нам на счастье!

Белое небо, синее небо мое!

Будьте всегда ясными и солнечными!

Пусть цветут поля и леса!

 Пусть размножаются дикие животные!

Благословляю и восхваляю вас!

Курай! Курай! Курай!

Сюрпризный момент ( дети с закрытыми глазами молятся, в это время появляется сундучок.)

Ведущий: Дети смотрите, что это? Это наверно Дангына отправила вам подарки! ( детям раздают конфеты).

Ведущий:  Наш светлый праздник Шагаа подошел  к концу. И как говорят тувинцы – «Пусть ваша дорога будет белой как молоко»! Здоровья вам дети и наши уважаемые родители!!! До свиданья , до новых встреч!!!

Дети под музыку уходят из зала.

Понравилась статья? Поделить с друзьями:
  • Сценарий есенинская русь
  • Сценарий законы будем уважать свои права мы будем знать
  • Сценарий закрытия спортивного фестиваля
  • Сценарий забытые игрушки
  • Сценарий закон на защите детства