Мероприятие, посвященное Международному женскому дню в старшей группе на лезгинском языке
Виридуьньядин дишегьлийрин йикъаз
талукьарнавай ачух мярекат
Мярекатдин девиз: «Дидеяр чи уьмуьрдин чирагъар я!»
Мярекатдин мурад-метлеб:
—8-мартдин сувар къаршиламишун,
-аялрин чирвилер деринарун;
-рахунин чIал гегьеншарун;
-Дидейриз талукьарнавай ширрин бинедаллаз аялриз ватанпересвилин ва инсанпересвилин тербия гун;
-хайи Ватан, диде, ч1ал кIанарунин гьиссер кутун.
Тарсунин тадаракар: жуьреба-жуьре парталар, цуьквер, шарар, аялри гьазурнавай тадаракар, ноутбук, колонкаяр.
Мярекатдин финиф
(Мярекат тухузвай зал жуьреба-жуьре шараралди ва цуьквералди гуьрчегарнава. Аялар атана сегьнедал руш-гада акъваззава. Дидейриз салам гузва, гьарда вичиз къулай чка кьуна, ацукьзава.)
Тербичи: Мад кьуьд алатна. Мад атана гатфари чи вар гатана. Ингье 8- мартни атана агакьна. Къенин югъ вири дуьньяда дишегьлирин югъ яз къейдзава. Чи бахчадин аялри ва коллективди чи играми ва багьа дишегьлириз рик1ин сидкьидай къенин сувар мубаракзава.
Гьуьрметлу дишегьлияр, квехъ виридахъ чандин сагъвал хьурай, рик1ера авай мурадрихъ Аллагьди агакьарай, дуьньяда авай четинвилерикай куь рик1ериз залан тахьуй, четин йикъарилай регьятвилер пара хьурай. Куь чинрал гьамиша гатфарин югъ хьтин мили хъвер хьурай.
Къе, гьуьрметлу дидеяр, аялри чпин рик1е к1ват1 хьанвай хуш ва ялавлу келимаяр лугьуда, чпин алакьунар къалурда, чпин гъилерал авунвай таракар пишкешда.
София: Гьисаб жедач тупlаралди зегьмет ви,
Диде, чна гьич квадардач гьуьрмет ви.
Гьар са кардиз къвезва еке къимет ви,
Азиз диде, вун я чlехи девлет чи.
Нисред: Аллагьди ваз гурай диде виш йисар,
Шад яз фирай диде вири ви йикъар.
Гьич садрани жез тахьурай ви рикl дар,
Ви вилерай фидайбур хьуй шад накъвар.
Юнус: Диде, ви тарс хуьзва даим рикlе за,
Аферин ваз, туна зун дуьз рекье на.
Азиз диде — ви гьар гаф заз вине я,
Дуьньядилай багьади заз диде я.
Халкьдин манидал ицигнавай кьуьл
Т. Самира: И дуьньяда виридалай
Ширинди заз вун я, диде
Валай масан касс дуьньяда
Жедайди туш чахъ, чан диде.
Зейнаб: Гуьрчегдини и дуьньядал
Жедайди туш валай, диде
Мили хъверни алаз сивел
Ширин рахаз жедай диде.
Ахмед: Гзаф ч1угваз на зегьметар
Чун паталди масан диде
Багьа я вун чаз гьа кьадар,
Шекердилай ширин диде.
Нисред: Багъишзава шиир за ваз,
Къизилгуьлдин зи цуьк диде
Гьикьван пара вун к1ан я чаз
Чи дердинин дарман диде.
София: Масан диде, хъсан диде, чан диде!
Авач валай чаз багьа инсан диде.
Ви к1анивал,ви чим, ви хъвер, тавазвал
Эвездачхьи гьич са жуьре майвади.
А.Сулейман: Сифтедайни зи вилериз акурди
Вун я диде,ширин диде, чан диде.
Четин ч1авуз зи къайгъуяр ч1угурди
Хьайид вун я зи гьарайдин ванн диде.
Сумая: Гъиле гьатай ширинлухар заз гудай
Гьак1 ят1ани, диде, за ваз наз гудай
Аялвилин четинвиляй акъуддай
Зи мегьрибан, азиз диде, чан диде.
Г.Хадижа: Агь ч1угвадай са къуз на зун такурла
Рик1 шедай ви, зун пашман яз акурла
Гъейри сада са къайи гаф лугьурла
Эцигдай на зун паталди чан диде.
Абдул: Ви зегьметар фидач, диде, рик1елай
Къуш ракъурдач садрани ви кьилелай
Ви бурж вахчуз алакьич кьве гъилелай
На гьаялвал тагайт1а заз, чан диде.
Саид: Дидедин мез дарман я,
Сагъсуз ч1авуз баладиз.
Ам играми, масан я,
Гьар са рушаз, гададиз.
Дагъустандин халкьдин кьуьл
А.Хадижа: Диде я заз багьа инсан
Адан темен я заз дарман,
А ви къужах я зи макан,
Чан играми, ширин диде.
Сабина: Михьи гьава чи рик1ериз
Бул бегьерар чи ник1ериз
Цуьк акъудай чи рекьериз
Дидед сувар мубарак хьуй.
Магомед: Жез гьамиша сивел хъуьруьн
Куьн абур я лезги хуьруьн
Гьар са нямет хьуй квез ширин
Дидед сувар мубарак хьуй.
Рекият: Фида вахтар, вядеяр,
Чакай жеда дидеяр,
Тикрарда ви хтулри
Ви милаим хъвер, диде.
Надир: Гьар са к1вале ава шадвал
Къарагъ к1вачел лугьуз тостар
Ч1ехибур хьуй рик1ин къастар
Дидед сувар мубарак хьуй!
Сегьне
Са малаикдиз дидедин к1анивилиз виридалайни еке къуват авайдакай чир хьана. Адаз а к1анивилин сир ачухариз к1ан хьана. Гзаф вахтунда ам къекъвена инсарин арада, амма са шейинин гъавурдани гьатнач.
-Сад тир Аллагь, заз дидедин к1анивилин сир жагъанач. Дидейри чеб гьар жуьре тухузва: садбуру чпин аялриз теменар гузва, муькуьбуру-буйругъар, тербия, к1валахар ийиз тазва, четин к1валахар ийиз вердишарзава.
-Вун дуьз чкадиз килигнавач, -ван атана цаварай. -Вун а дидейри чеб гьик1 тухузват1а килигмир, абурун рик1ин гьиссериз килиг.
Дидейрин рик1ериз килигайла, малаик гъавурда гьатна. Дугъриданни, диде гьихьтин келимайрал вилин веледдихъ рахайт1ани, адан рик1е авайди анжах к1анивал я, вичин аял патал, адан гележег, уьмуьр, сагъламвал патал дидеди вичин чанни гуда.
Мани «Дидедин веси»
Диде, вуна заз туна веси,
Минамлу хва хьухь лагьана,
Бубади яд хъвай къапунай,
Чан хва нани хъухъ лагьана.
Кьабулнай за дидед веси
Зун я зи гафун иеси
Аллагьдин рекьел туш зун аси
Мич1и цифен чирагъ, диде.
Югъ хьанайт1а ви рик1 т1арай,
Ягъалмиш яз гана гьарай
Ат1ана зи йифен ахвар
Фикир йидай кьван зи рик1, диде.
Диде диде масан диде
Ви зегьметрихъ жеч сад, диде 2 сеферда
Вахкуз тахьай ви буржарай
Къурбанда за ваз чан, диде.
Джабраил: Герек жезмач маса дарман,
Дидедин гаф азан я чаз
Диде-иман, дарман, кьуръан.
Мез дилавар мазан я чаз.
Айишат: Чахъ дидейрин сувар ава!
Чахъ бубайрин йикъар ава!
Бул ава чахъ суварар,
Недай хъуьтуьл афарар!
Юнус: И дуьньяда валай хъсан кас авач,
Чан зун хайи, ширин тир инсан, диде.
Валай багьа, валай масан касс авач,
Вун я зи дин, вун я зи иман, диде!
Джемиля: Диде–сад я, сад я Аллагь.
Диде – багьа кас я валлагь.
Лугьузва заз даим рик1и,
Дидедикай манияр лагь!
Самира: Сад Аллагьди гайи бахтар,
Уьмуьр я чаз гайи вахтар.
Гьар са велед емишдин тар,
Вун гьа таран багъ я, диде.
Исмаил: Мез кьилин вирт, камал дерин,
Авач валай касни ширин.
Чи сивик квай шад тир хъуьруьн,
Шагьни Шалбуз дагъ я, диде.
Рушарин кьуьл «Чан дидедин» манидалди
Къугъун ( къугъун дидеяр галаз кьиле фида)
Тербичи: «Диде» -къизилдин гьарфаралди кхьена к1анзавай гаф я. Гьикьван михьивал, дерин муьгьуьббат к1ват1 хьанва и гафуна!
Дагъустандин халкьдин шаир Расул Гамзатова вичин «Дидеяр хуьх» поэмада ик1 кхьизва:
«И гафуни хер ийида, сагъарни
Ам уьмуьрдин чирагъ, асул-бине я.
Юзамир гьич са ч1арни,
За лугьузва:
А багьа гаф «Диде» я!».
Баркалла, зи балайриз!!! Къе абуру ашкъидалди иер кьуьлер авуна, эсерлудаказ шиирар к1елна, уст1арвилелди сегьнеда къугъвана. Куь кьилел, аялар, гьамиша чими ва экуь рагъ хьурай, михьи цав хьурай, куь дидейрин чан сагърай!!!
Тарсунин
тема:
« Дидедин ч1алаз вафалу жен гьар са кас»
Метлебар:
1)чирвилер
гудайбур: дидед ч1алакай чирвилер гун; лезги чIалаз фикир гузвай
шаиррикай, абурун эсеррикай малуматар гун;
2)
чирвилер гегьеншардайбур: аялрин рахунин ва
кхьинин чIал гегьеншарун.
3)
тербия гудайбур: ам хуьнин, к1ан
хьунин гьиссер кутун; дидед ч1алаз вафалу хьуниз эвер гун.
Вилик
эцигнавай месэлаяр:
а) хайи
чIал чир хьунин важиблувал къалурун;
б) аялриз
лезги чIалакай дерин чирвилер гун;
в) аялар
халисан ватанпересар ва инсанпересар яз вердишарун.
Тарсунин
жуьре: цIийи чирвилер гун.
Тарс
тухунин къайдаяр: вирида санал к1валахун, кьилди к1валахун,суьгьбет, диалог.
Тадаракар: дидед ч1алакай
мисалар, ч1алакай лагьанвай цитатаяр, презентация, шикилар, аудио ва
видеоматериалар,проектор,ноутбук, дафтарар ва ктабар.
Тарсунин
туькIуьр хьун.
1. Тарс
тешкилун.
2. Аялрин
вилик месэла эцигун
3.Муаллимдин
гаф.
4.
Ч1алакай мисалар.
5. Шаирри
ч1алакай
6.
Нетижаяр кьун ва къиметар эцигун.
7. КIвалин
кIвалах гун.
Муаллимдин
гаф.
Дидед ч1ал! Гьикьван
назикдиз, шириндиз ванзава и гафари! Дидед ч1ал! И кьве гафуна гьикьван
чимивал, экуьвал ва михьивал авачни! «Чан ширин бала» гафарин ван ваз мад гьи
ч1алал къведа? Гьелбетда, анжах хайи ч1алал.Эхь, лезги чIал девлетлу чIал я, ам
чи миллетдиндамах я. Вучиз лагьайт1а анжах хайи ч1алахъ эдебиятдинни марифатдин
ирс, халкьдин адетар, адан ацукьун-къарагъун несилрилай несилрал агакьардай
къуват ава.
-Куь фикирар ван хьана к1анзава заз.Куьне вуч лугьуда хайи
ч1алакай?
1.Зи ч1ал, вун зи мез-луьк1уьн
я, дамах я,
Зи диб я вун, эдеб, руьгьдин булах я.
Зи тур я вун, зи къалхан, зи нефес я,
Зи гъалибвал, зи к1анивал, гьевес я.
2.Лезги чІалал ашукь хьанвай
кас я зун,
Ам зи диде, буба, вахни стха я!
Сад Аллагьдибахтар ганвай кас я зун,
Лезги чІал заз – къадим тарих, арха я!
Ч1ал гьар са халкьдин тарихдин тарих я. Ч1ал виче са тайин
халкьдин яргъал девирриншикиларгьатнавай, вич девирри,асирри яратмишнавай ва
яратмиш хьун мадни давамарзавай виридалайни зурба меденият,т1ебиатдин са аламат
я.
3.Зи лезги чIал, дидедин чIал
– дуьньядин
Вири чIехи чIаларилайширинди.
Зи кьисметдашадвилиннисузадин
Гуьзгуь я вун, хвейи халкьдин зигьинди.
Эхь, дидедин чIал ширин я. Дидедин чIалахъ лугьуз четин, анжах
вичиз хас кьетIенвал, тIям, суьгьуьрдин къуват, артуханвал ава. Гьавиляй ам чи
рикIизмукьва я, гьардаз адан метлеблувал, мумкинвилер, таъсирсергьят авачир
кьван багьа я.
4.Багьа я заз, уьмуьр хьиз,
зи лезги чlал,
Ифирнавайчатухъандин къати цlал.
Рекьидалди акъат тийир кlарабрай,
Туруни хьиз, акъуддай зун азабрай.
Ам чи милли медениятдин чешме, руьгьдин девлет я. Дидедин чIал чи
уьмуьрдин чирагъ, ихтибарлу даях я: четин югъ атайла, къайи хажалатди рак
гатайла, ам рикIиз теселли гудай жерягь хьиз рахада, гагь адакай тIал
кьезилардай мелгьем жеда.
5.Масан зи ч|ал,асиррин рехъ
ат|айди.
Авазва вун чи гьар садан нефесда
Агъзур жуьре гафар гваз чал атайди,
Ви рангар гьич са ч|алалниэвездач.
Шад межлисда ам кефисаздай манидин хуш сесиниз элкъведа, ада чак
руьгь хкаждай ашкъидин лувар кутада. Дидедин чIалан ширинвал чна дидедин
некIедихъ галаз кьабулзава ва гьар са къанажагълуинсанди ам уьмуьрдин эхирдалди
пак са нямет яз хуьзва.
2.ЧIалакай халкьдин мисалар.
—Дидед ч1алан манадин деринвал сифтени-сифте чи халкьдин мисалрай
аквазва.Гьикьван гуьрчег мисалар ава чи ч1ала. ЧIал халкьдин девлет я, хайи чIалан къадир хьухь,
— лугьузва бубайрин камаллу келимайри. И мисалри чаз гьар садаз дидед чIал
хуьниз эвер гузва. Балаяр, дидед ч1алакай квез гьихьтин мисалар низ чида?
Дидед чIал кIан хьухь. Дидед чIал тийижир инсан чIехи бахтуникай
магьрум я. Дидед чIал эбеди япара авай лайлай я. Жуван чIал усалармир. Жуван
чIалак рехне кутамир. Хайи чIал инсандин къуват я. Хайи чIал хьун кьегьалвал я.
Хайи чIалав къведай нямет авач. Хайи чIалакай ягьанатдай кас иеси кьадай кицIиз
ухшар я. Хайи чIалан къадир хьухь. Хайи чIалан тIеам масад я. ЧIал акьулдин
булах я, акьул — чIалан дамах. ЧIал инсандин дамах я. ЧIал рахайла иер я. ЧIал
тийижирдаз дидени чир жеч. ЧIал халкьдин девлет я.
4. Шаирри ч1алакай.
2.А. Исмаилова «Хайи чIал» макъалада («Самур»журнал
№3 2009) икI кхьизва: «Эгер чаз жуван чIал музейдин экспонат хьана
кIанзавачтIа, эгер чаз халкь яз амукьиз кIанзаватIа, са законрикни, гьакимрикни
умуд кутун тавуна, гьар са хзанда ва кIвале, чи къайгъуда чун хьун герек я. Заз
чиз, чIалал акьалтзавай аялдиз сифтени-сифте «диде» лугьуз чирайтIа,
адаз лайлай дидедин чIалал ван хьайитIа, мектебда адаз а чIалан къадир,
эдебиятдин къимет ва метлеб чирайтIа, Америкадиз акъатайтIани, адан рикIелай
дидедин чIал алатдач.» Шаирдин и цIарари заз гзаф таъсирна. Ада, виридаз
тIазвай чкадин дарман гьина аватIа, къалурзава, амма вирида адакай менфят
къачузвач.
3.СедакъетКеримовади кхьизва:
КцIара са мирес илифнавай чи кIвализ. Мукьва-кьилийрал рикI алай и
къени къилихрин кас урус чIалан муаллим я. Адахъ са татугайвал ава: чIалар
акадариз, акатайвал рахада. Гилани вичин саягъда ихтилатдал илигна ада:
— Погода аквазва ман ваз! Шумуд югъ тир проливной марфар къвазвай.
Гилани туманди вил гана экв гузвач. Надоел хьана хьи! Заз жуван участокда
цуьквер пересадка ийиз кIанзавайди я. Разве можно?
Ша хъел акатмир ман вахъ! Вичин 50 яшар хьанвай и касдиз вуч
лугьуда вуна?
— Вун вучиз икI рахазва? — акъвазиз хьанач завай.
— ГьикI рахазва кьван? — мягьтелвилелди жузуна миресди.
— Ата-пата.
— Ам вуч лагьай гаф я?
— Я стха, вун са чIалал рахайтIа жечни? — лагьана за.
— Я абат хийир хьайиди, гила михьи чIал амани? Вири икI
рахазвачни?
— Ваъ, вуна хьиз хайи чIал кукIварзавайди акунач заз.
— Зун урус чIалан муаллим я эхир! — хъуьрена мирес.
— ЯтIа ингилис чIалан муаллим ингилис, француз чIаланди француз,
азербайжан чIаланди азербайжан чIалан гафар акадарна рахана кIанзава ман?!
Чи аялриз пара чIалар чир жен гунуг тушни? — вучайтIани далу чилиз
ягъиз кIанзавачир миресдиз.
Ам сакIани гъавурда тваз тежез акурла: «ЧIал квахьай чIагъ! Вун хьтинбурун
мецез кьецI гун герек я, белки муькуьбурузни ар жеди”, — лагьана за жува-жуваз.
Гьа инал педагогикадин илимрин кандидат Ш.Мирзоеван гафар рикIел
хтана зи: “Чна гъилик авур делилри къалурзава хьи, тербиядинни чирвилерин
дережа ачухарзавай лезги гафарин 40 процентдикай халкьди менфят къачузмач.
Аялрин ва жегьилрин 65 процентдиз са кьадар гафарин мана эсиллагь чизвач.
Нетижа гьихьтинди ятIа виридаз аквазва. Гьавиляй геж тавуна алимри чпин гаф
лугьун ва тербиячийри чIалаз мукьуфдалди фикир гун лазим къвезва.”
5.Дидед чIаларин югъ
Ик1 вучиз ят1а яраб? Вучиз чи ч1ал кесиб жезва? Им халкьдин
медениятдиз гьуьрмет тавун яни,тахьайт1а жуван халкьдин медениятдин гъавурда
гьатиз к1ан тахьун яни? Бес вучиз 19-асирда вичиз лезгийрин ч1ехи шаир Етим
Эмина еке къимет гайи ч1ал къе икьван зайиф хьанва?
Куьне вуч лугьуда?
1.ЧIал квадармир, миллет
квахьда,
Ам квадаруникай хиялдач.
Чи хазина девлет квахьда,
Бубайри чаз гьалалдач.
Саки виридаз малум я хьи, алай аямда дуьньядин гзаф чlалар
квахьунин хаталувилик ква. Терг хьунин часпардив фад-фад агакьзавайбурни
гъвечlи халкьарин чlалар хьун тlебии кар я. Ихьтин татугай гьалар арадал
атанвай макъамда хайи чlаларин югъ хьунухьни дуьшуьшдин кар туш.
2.Жуван миллет, жуван чІалал
рахунар,
Чуьнгуьр кьуна, мани лугьун квяй ятІа?
Лезгинкадал кьуьлер ийиз, къугъунар,
РикІе даим хкахь тийир цІай ятІа?!
Малум тирвал, 1999-йисуз ЮНЕСКО-дин Генеральный конференцияди хайи
чlалар хуьнин макьсаддалди 21-февраль дуьньядин дидед чlалар хуьдай югъ яз
тайинарна. 2000-йисалай гатlумна гьар са миллетди хайи чlалан югъ къейдзава. Чи
аямда лезги чlал авай гьални, пешекарри тестикьарзавайвал, тарифлуди туш.
3.Четин хьанва эхир чи гьал
Квахьна физва чи лезги чIал
Квахьнава чи намуслувал
Квадармир гьич чи лезги чIал.
Гьавиляйни гзафбур чIалакай чпин фикирар, веревирдер раижиз
Интернетдин махсус майданриз экъечlзава. Газетрай, журналрай чlалан месэлайриз
талукьарнавай макъалаяр чна мукьвал-мукьвал кlелзава.
4.Лезги чилиз, лезги кIвализ,
Самур вацIуз, Шалбуз дагъдиз,
Сулейманаз ва Эминаз
Гьуьрметзавай лезги хци
Квадардайди туш лезги чIал.
ЧIал халкьдин чин я, адахъ зурба къуват ава. РикIел хуьх, чIал чи
халкьдин девлет я ва гележегда адан кьисмет гьихьтинди жедатIа, чалай аслу я
6.Шииратдин кимел
-ЧIал хуьзвайди, адан хазина мадни девлетлу ийизвайди, зи
фикирдалди, сифте нубатда шиират я.Чи шаирри дидедин чIалаз кьетIен фикир
гузва, чпин эсерра адан гуьрчегвиликай, девлетлувиликай, ам михьиз хуьникай
чпин фикирар лугьузва. И карда еке агалкьунар аваз к1валахзавай шаиррин т1варар
кьаз жеда: Арбен Къардаш, ЗульфукъарКъафланов, ФейзудинНагъиев,
ИбрагьимГьуьсейнов,Седакъет Керимова ва мад масабур.Квез хайи чIалакай кхьенвай
гьи шиирар чида? Абур хуралай лугьуз жедани?
ЗИ Ч1АЛ Ф.Нагъиев
Зи ч1ал, вун зи мез-луьк1уьн я, дамах я,
Зи диб я вун, эдеб, руьгьдин булах я.
Зи тур я вун, зи къалхан, зи нефес я,
Зи гъалибвал, зи к1анивал, гьевес я.
Асиррихъни рахадай мерд ч1ал я зи,
Ви къенин югъ – им эхтежер т1ал я зи.
Ви гьар са гаф бубайрилай ц1ир я заз,
Ви пакад югъ кьил такъатдай сир я заз.
Яраб… яраб зи халкь, зи ч1ал рекьида…
Чи несилдинмецерал вун рекъида.?
Бишикъванцизэлкъведа зи мецикай?
Тарихчидихкуддайвалчиликай?
Ваъ, ваъ, зи Ч1ал! Вун рекьич Халкь амай кьван.
Чи дидейривлайлайрин сес гумай кьван.
Гъ.Ибрагьимова. Дидед ч1ал.
Лезги ч1ал. Марсель Ризаев
Дидед ч1ал, — вун дидени я,ватанни,
Муг авуна уьмуьр физвай маканни.
Ви тарихдиз,гележегдиз зи чанни
Багъишда за мулдин цуьк хьиз к1анидаз.
Зи халкь,зи ч1ал са ч1авузни ажуз туш,
Намус-гъейратдевлетдихъникъачуз туш.
Зи лезги ч1ал, — дидед ч1ал заз ялгъуз туш,
Къадим тарих вахъ амай кьван,лезги ч1ал!
Зун лезги я,дидед ч1алан векил я,
Ч1алал зегьмет ч1угвазвайди кьве вил я.
Лезги ч1алахъ пехилксарсефил я,
Сергьят авач ви девлетриз,лезги ч1ал!
Диде,гьуьрмет,берекат ва лезги ч1ал, —
Мектебда чаз гайи тарсар ибур тир.
Диде хьиз заз к1ан хьанай зи лезги ч1ал,
Къастэцигнай чирда лугьуз адан сир.
Презентация «21-февраль-Дидед ч1аларин югъ»
IV. Тарс мягькемарун.
1.Ч1ал халкьдин чин я, адахъ
зурба къуват ава. Ам чирун, хуьн- чи гьар садан буржи я.ЧIал хуьнин карда чавай
вуч жеда?
Хайи чIалан михьивал хвена кIанда. Хайи чIалал рахана кIанда. ЧIал
хвена кIанда
Дидед чIалаз вафалу хьана кIанда. Хайи халкьдин тарих, меденият,
адетар хвена кIанда
2. Вун гьи фикирдал атана?
— Заз чиз,…
— Зи фикирдалди,…
Хайи ч1ал…
V. Тарсунин нетижаяр кьун, къиметар эцигун.
VI. К1валин к1валах гун,къиметар эцигун.
«Открытый урок по лезгинскому языку»
Ачух тарс гьазурайди МКОУ «Кучхюрская СОШ – детский сад», юкьван
школадин лезги ч I аланни литературадин муаллим Рзакова Диана Газеровна я.
Ачух тарс
1. Ч I ал
халкьдин девлет я. 2. Дидед ч I ал тийижир инсан ч I ехи бахтуникай магьрум я.
3. Ч I ал акьулдин булах я, акьул – ч I алан дамах. 4. Гзаф чир хьайила, инсан
къуватлу жеда.
1. Ч I ал
халкьдин девлет я.
2. Дидед ч I
ал тийижир инсан ч I ехи бахтуникай магьрум я.
3. Ч I ал
акьулдин булах я, акьул – ч I алан дамах.
4. Гзаф чир
хьайила, инсан къуватлу жеда.
Апрелдин
къанни вад. Классдин к I валах. Тарсунин кьил: Сложный предложенидикай умуми
малуматар.
Апрелдин
къанни вад.
Классдин к I
валах.
Тарсунин
кьил: Сложный предложенидикай умуми малуматар.
Тикрарун
-Предложение квез лугьуда? -Къурулушдиз килигна предложенияр гьихьтинбур жеда?
-Простой предложение квез лугьуда? -Квез сложный предложенидикай вуч чида?
Тикрарун
-Предложение
квез лугьуда?
-Къурулушдиз
килигна предложенияр
гьихьтинбур
жеда?
-Простой
предложение квез лугьуда?
-Квез
сложный предложенидикай вуч
чида?
Предложенияр
кхьин ва абурун жуьреяр тайинарун. 1) Хипехъанри лапагар дагълариз хутахзавай
. 2) Т I ебиатди чин ч I урна, т I урфан къарагъна, хар къвана, кьуд пата
саврухди къув яна, цавар шехьна.
Предложенияр
кхьин ва абурун жуьреяр тайинарун. 1) Хипехъанри лапагар дагълариз хутахзавай .
2) Т I ебиатди чин ч I урна, т I урфан къарагъна, хар къвана, кьуд пата
саврухди къув яна, цавар шехьна.
Кьвед ва я
са шумуд простой предложенидин къурулуш авай, вични умуми манадалди битав
хьанвай ч I алан уьлчмедиз сложный предложение лугьуда.
Кьвед ва я
са шумуд простой предложенидин къурулуш авай, вични умуми манадалди битав
хьанвай ч I алан уьлчмедиз сложный предложение лугьуда.
Тест Сложный
предложенияр чара ая. 1. И масан чилел вири ала: хъсан шикилар, т I ебиатдин
гуьзел акунар. 2. Кьуьд жезвай, малдиз алаф авачир, гатфариз чна гьазурнавачир
векьер. 3. Хуьрел чими, амма зеррени зегьем тушир рагъ ала. 4. Чи класс
ахьтинди я хьи, гьар сада чешнелувилелди к I елзава.
Тест
Сложный
предложенияр чара ая.
1. И масан
чилел вири ала: хъсан шикилар, т I ебиатдин гуьзел акунар.
2. Кьуьд
жезвай, малдиз алаф авачир, гатфариз чна гьазурнавачир векьер.
3. Хуьрел
чими, амма зеррени зегьем тушир рагъ ала.
4. Чи класс
ахьтинди я хьи, гьар сада чешнелувилелди к I елзава.
1)Няни
хьана, ак I ана рагъ дагъларихъ. 2) Мич I и хьана ва аялар к I валериз хтана.
3) Лугьуда хьи, Демиракай дагъ хьанай къаравул яз Дагъустандин рак I арал. 4)
Ада ак I незвай, на лугьуди ам мукьвара фу т I уьрди тушир. 5) На гъайит I а,
за къачуда. 6) Вун фейила, ам атана. 7) Гуя мехъер ийизва, Хуьрел ала ван:
Ажеб садав туьк I венва Кларнетни ч I агъан.
1)Няни
хьана, ак I ана рагъ дагъларихъ. 2) Мич I и хьана ва аялар к I валериз хтана.
3) Лугьуда хьи, Демиракай дагъ хьанай къаравул яз Дагъустандин рак I арал. 4)
Ада ак I незвай, на лугьуди ам мукьвара фу т I уьрди тушир. 5) На гъайит I а,
за къачуда. 6) Вун фейила, ам атана. 7) Гуя мехъер ийизва, Хуьрел ала ван: Ажеб
садав туьк I венва Кларнетни ч I агъан.
Сложный
предложенидин паяр тир простой предложенияр сад-садав гьар жуьредин такьатралди
алакъаламиш жеда: 1) Интонациядин куьмекдалди. 2) Глаголдин формайралди. 3)
Союзрин куьмекдалди. 4) Винидихъ гьисабай вири такьатар санал ишлемишна.
Сложный
предложенидин паяр тир простой предложенияр сад-садав гьар жуьредин такьатралди
алакъаламиш жеда: 1) Интонациядин куьмекдалди. 2) Глаголдин формайралди. 3)
Союзрин куьмекдалди. 4) Винидихъ гьисабай вири такьатар санал ишлемишна.
Таблицадин
винел к I валах тухун. Сложный предложение интонациядин куьмекдалди
союзар ва союзвилин гафарин куьмекдалди (союзсузбур) (союзлубур) ССП
ССП
Таблицадин
винел к I валах тухун. Сложный предложение интонациядин куьмекдалди союзар ва
союзвилин гафарин куьмекдалди (союзсузбур) (союзлубур) ССП ССП
Дестейра к I
валах тухун (Пунктуациядин лишанар эциг. Алакъаламиш жезвай такьатриз килигна,
сложный предложенидин жуьре тайинара). 1) Югъ акъатна мич I и хьана гьар са
пад халкь чк I ана далдамчияр хтана. 2) Ц I ай хкахьна ва чун пудни дидедин
мукьув атана. 3) Ахьтин пис къай авай хьи к I валяй экъеч I из жедайвал тушир.
Дестейра к I
валах тухун (Пунктуациядин лишанар эциг. Алакъаламиш жезвай такьатриз килигна,
сложный предложенидин жуьре тайинара). 1) Югъ акъатна мич I и хьана гьар са пад
халкь чк I ана далдамчияр хтана. 2) Ц I ай хкахьна ва чун пудни дидедин мукьув
атана. 3) Ахьтин пис къай авай хьи к I валяй экъеч I из жедайвал тушир.
Алгоритм 1.
Сложный предложенидин къене авай паяр союзрин ва я союзвилин гафарин
куьмекдалди алакъаламиш хьанвани? Эхь Ваъ
_______________________________________________ 2. Союзар галк I урунинбур
яни? Союзсузбур (союзар квачир СП) __________________________ Эхь Ваъ
ССП СПП
Алгоритм 1.
Сложный предложенидин къене авай паяр союзрин ва я союзвилин гафарин
куьмекдалди алакъаламиш хьанвани? Эхь Ваъ
_______________________________________________ 2. Союзар галк I урунинбур яни?
Союзсузбур (союзар квачир СП) __________________________ Эхь Ваъ ССП СПП
Сложный
предложенийрин жуьреяр Мисалар Сложный предложенидин къене авай паяр сад-садахъ
галаз алакъаламиш хьанвай такьатар Интона-циядин куьмек- далди Союзар Галк I
уру- нин Сложный предложе- дин жуьре Союзви- лин гафар Табийви- лин
Сложный
предложенийрин жуьреяр
Мисалар
Сложный
предложенидин къене авай паяр сад-садахъ галаз алакъаламиш хьанвай такьатар
Интона-циядин
куьмек-
далди
Союзар
Галк I уру-
нин
Сложный
предложе-
дин жуьре
Союзви-
лин гафар
Табийви-
лин
Сложный
предложенийрин жуьреяр Мисалар Сложный предложенидин къене авай паяр сад-садахъ
галаз алакъаламиш хьанвай такьатар Интона-циядин куьмек- далди Союзар Яшайиш
чина пис туш, амма вирибурухъ шарт I ар сад хьиз авач. Галк I уру- нин Сложный
предложе- дин жуьре Союзви- лин гафар Табийви- лин
Сложный
предложенийрин жуьреяр
Мисалар
Сложный
предложенидин къене авай паяр сад-садахъ галаз алакъаламиш хьанвай такьатар
Интона-циядин
куьмек-
далди
Союзар
Яшайиш чина
пис туш, амма вирибурухъ шарт I ар сад хьиз авач.
Галк I уру-
нин
Сложный
предложе-
дин жуьре
Союзви-
лин гафар
Табийви-
лин
Сложный
предложенийрин жуьреяр Мисалар Сложный предложенидин къене авай паяр сад-садахъ
галаз алакъаламиш хьанвай такьатар Интона-циядин куьмек- далди Союзар Яшайиш
чина пис туш, амма вирибурухъ шарт I ар сад хьиз авач. Галк I уру- нин +
Сложный предложе- дин жуьре Союзви- лин гафар Табийви- лин + кьилин лишан — —
ССП
Сложный
предложенийрин жуьреяр
Мисалар
Сложный
предложенидин къене авай паяр сад-садахъ галаз алакъаламиш хьанвай такьатар
Интона-циядин
куьмек-
далди
Союзар
Яшайиш чина
пис туш, амма вирибурухъ шарт I ар сад хьиз авач.
Галк I уру-
нин
+
Сложный
предложе-
дин жуьре
Союзви-
лин гафар
Табийви-
лин
+ кьилин
лишан
—
—
ССП
Сложный
предложенийрин жуьреяр Мисалар Сложный предложенидин къене авай паяр сад-садахъ
галаз алакъаламиш хьанвай такьатар Интона-циядин куьмек- далди Союзар Рагъ
акьуна ва цуькверни ахъа хьана. Галк I уру- нин Югъ акьван мекьиди тир хьи,
рак I арай къецихъ кьил акъудиз жедачир. Сложный предложе- дин жуьре Союзви-
лин гафар Табийви- лин Адан к I вале мугьманар ава лугьуз, къуншиди адаз
эверначир. Вун гила ахлад: ваз геж жеда.
Сложный
предложенийрин жуьреяр
Мисалар
Сложный
предложенидин къене авай паяр сад-садахъ галаз алакъаламиш хьанвай такьатар
Интона-циядин
куьмек-
далди
Союзар
Рагъ акьуна
ва цуькверни ахъа хьана.
Галк I уру-
нин
Югъ акьван
мекьиди тир хьи, рак I арай къецихъ кьил акъудиз
жедачир.
Сложный
предложе-
дин жуьре
Союзви-
лин гафар
Табийви-
лин
Адан к I
вале мугьманар ава лугьуз, къуншиди адаз эверначир.
Вун гила
ахлад: ваз геж жеда.
Сложный
предложенийрин жуьреяр Мисалар Сложный предложенидин къене авай паяр сад-садахъ
галаз алакъаламиш хьанвай такьатар Интона-циядин куьмек- далди Союзар Рагъ
акьуна ва цуькверни ахъа хьана. Галк I уру- нин + Югъ акьван мекьиди тир хьи,
рак I арай къецихъ кьил акъудиз жедачир. Сложный предложе- дин жуьре Союзви-
лин гафар Табийви- лин + Кьилин лишан Адан к I вале мугьманар ава лугьуз,
къуншиди адаз эверначир. + — Вун гила ахлад: ваз геж жеда. — + — + Кьилин лишан
+ Кьилин лишан — ССП — — — + Кьилин лишан СПП — СПП — СКСП
Сложный
предложенийрин жуьреяр
Мисалар
Сложный
предложенидин къене авай паяр сад-садахъ галаз алакъаламиш хьанвай такьатар
Интона-циядин
куьмек-
далди
Союзар
Рагъ акьуна
ва цуькверни ахъа хьана.
Галк I уру-
нин
+
Югъ акьван
мекьиди тир хьи, рак I арай къецихъ кьил акъудиз
жедачир.
Сложный
предложе-
дин жуьре
Союзви-
лин гафар
Табийви-
лин
+
Кьилин лишан
Адан к I
вале мугьманар ава лугьуз, къуншиди адаз эверначир.
+
—
Вун гила
ахлад: ваз геж жеда.
—
+
—
+
Кьилин лишан
+
Кьилин лишан
—
ССП
—
—
—
+
Кьилин лишан
СПП
—
СПП
—
СКСП
Сложный
предложенийрин жуьреяр Мисалар Сложный предложенидин къене авай паяр сад-садахъ
галаз алакъаламиш хьанвай такьатар Интона-циядин куьмек- далди Союзар Галк I
уру- нин Сложный предложе- дин жуьре Союзви- лин гафар Табийви- лин
Сложный
предложенийрин жуьреяр
Мисалар
Сложный
предложенидин къене авай паяр сад-садахъ галаз алакъаламиш хьанвай такьатар
Интона-циядин
куьмек-
далди
Союзар
Галк I уру-
нин
Сложный
предложе-
дин жуьре
Союзви-
лин гафар
Табийви-
лин
1.Къе квез
тарсуна вуч чир хьана? 2. Квез тарсуна виридалайни вуч бегенмиш хьана? 3.
Квел тарсуна гьихьтин четинвилер акьалтна? Куьн а четинвилерай гьик I экъеч I
на?
1.Къе квез
тарсуна вуч чир хьана? 2. Квез тарсуна виридалайни вуч бегенмиш хьана? 3. Квел
тарсуна гьихьтин четинвилер акьалтна? Куьн а четинвилерай гьик I экъеч I на?
К I вализ
тапшуругъ Вичин къурулушдик квай простой предложенияр сад-садав гьар жуьредин
такьатралди алакъаламиш хьанвай вад сложный предложение туьк I уьрна, кхьихь.
К I вализ
тапшуругъ
Вичин
къурулушдик квай простой предложенияр сад-садав гьар жуьредин такьатралди
алакъаламиш хьанвай вад сложный предложение туьк I уьрна, кхьихь.
Чи тарс
акьалт I на. Чухсагъул яб гунай
Чи тарс
акьалт I на.
Чухсагъул яб
гунай