Сценарий шеберлігі тест

---

Подборка по базе: Тақырып 3. Автокөлікті техникалық жабдықтаудың негізгі элементі., 2-сабақ. Негізгі және туынды сын есім.pptx, Төңкеріс негізгі орта мектебі бойынша І оқу тоқсанындағы білім , Дүние жүзі тарихы. 11 сынып 3-бөлім Қоғамдық-саяси ойдың дамуы 4, Сауықтыру бағытының негізгі формалары.docx, Cаясаттанудың негізгі парадигмаларын салыстырмалы талдау.docx, Девиациялық дамудың жалпы заңдылықтары. Психикалық даму бұзылыст, Сынып ұжымының сипаттамасы бойынша тәрбие мақсатына ықпал ететін, Ақпараттық жүйелер басқару жүйесінің негізгі бөлігі ретінде.docx, ATL жарнама таратудың негізгі құралдардың қайсысы жатады.docx

---

М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан Мемлекеттік Университеті

КУРСТЫҚЖҰМЫС
Тақырыбы:
«Негізгі сценарийлік ұғымдар»

Орындаған:

.
Ғылыми жетекшісі:

Орал – 2015 ж.

Мазмұны

Кіріспе ……………………………………………………………………………………………………….3

1. Сценарий туралы түсінік және түрлері

1.1 Сценарий жазудың негізгі кезеңдері………………………………………………………5

1.2 Ақпараттық сценарий…………………………………………………………………………….9

1.3 Қойылымдық немесе рөлдік сценарий………………………………………………….13

2 Сценарий-көркем-педагогикалық бағдарлама ретінде

2.1. Сценарийдегі шығармашылық әдістер…………………………………………………14

2.2. Мектеп және мектептен тыс мекемелерде мәдени дем алу ісін ұйымдастырушы-педагогтардың түрлі іс-шаралар сценарийі……………………..16

Қорытынды………………………………………………………………………22

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі………………………………………………23
Кіріспе

Зерттеу өзектілігі. Сценарий (итал. scenarіo, лат. scena, scaena – сахна) – кинофильмнің, теледидар қойылымының композициялық негізі.

Сценарийде драматургия мен проза тәсілдері қабат игеріледі. Сценарий экрандық қойылым үшін жазылып, образдық жүйе экранда бейнелегенде ғана тәмамдалған, толыққанды сипатқа ие болады. Сценарий сөз өнері жанры ретінде XX ғасырда дамыды. Ол кино және теледидар сценарийі болып бөлінеді.

Киносценарий XX ғасырдың 20-жылдарында қалыптаса бастады. Алғаш ол мылқау фильмдердегі оқиғалар желісін тізбелеу қызметін атқарған. Кейін кинодраматургияның эстетикалық, шығармалық принциптері түзіліп, әдеби драмалық тұрпаты анықтала түсті. Киносценарий орындалу техникасына, жүзеге асырылу кезеңдеріне, құрылымына байланысты синтетикалық және ұжымдық шығарма болып табылады. Мұнда сөз, музыка, бейнелеу өнерлерінің жанрлық элементтері біріккен. Сценарий жүзеге асу барысында оператор, режиссер, актерлер қатынасады да, сюжеттің бастапқы драматургиялық сипаты күрделілене түседі. Сценарийде автор сөзінің (кадр сыртындағы дауыс), төл сөздің (диалог, монолог), ремарканың (суреттеу, тәптіштеу), әр алуан түсініктемелердің тұтастығы қатаң ескеріледі.

Кинематографияның бейнелі қалпында жүзеге асуы мен мәтіннің жанрлық табиғатын ұйымдастыру осы 4 құрылымдық компонентке негізделеді. Фильмнің жанрына байланысты (детективті, деректі, тарихи, фантастикалық, т.б) 4 құрылымдық компоненттің бірі алдыңғы қатарға шығады. Мысалы, деректі фильмде комментатор дауысы немесе түсіндірме жазбалар маңызды рөл атқарады. Ойындық фильмдерде бейнелілігі мен айқындығы тұрғысынан алғашқы қатарға кейіпкер әрекеті, монолог, диалог және ремарка шығады. Сценарийлердің көп бөлігі (триллер, модернистік, мистикалық фильмдер сценарийі) арнайы эффектілерден, яғни бейнелілікті толықтырушы (компьютерлік) қалыптардан тұрады.[1]

Теледидарлық сценарийлер де кеңінен дамып, ішінара жанрлық өзгерістерге ұшыраған. Мысалы, шоу, полемика, КВН, теледраматургия, публицистикалық, саяси, тарихи, деректі бағдарламалар. Теледраматургия айқындық, ақпараттық және бейнелердің түсініктілігі, қысқалық секілді талаптарды қажет етеді. Теледидарлық сценарийде публицистикаға, айқындыққа, технологияға бет бұру, театрланған бағыттар байқалады. Опералық, балеттік, пантомималық сценарийлер либретто деп аталады.

Зерттеу мақсаты: негізгі сценарийлік ұғымдар туралы жалпы мәлімет беру.

Зерттеу міндеттері:

• Сценарий туралы түсінік беру;
• Сценарийдің түрлеріне сипаттама;
• Сценарийдің құру жолдарымен танысу.

Зерттеу құрылымы: кіріспеден, екі бөлімнен және қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1. Сценарий туралы түсінік және түрлері

1.1 Сценарий жазудың негізгі кезеңдері

Телесценарий

Отандық телевидение саласында сценарий жазумен ғана айналысатын мамандар жоқтың қасы (жоқтың қасы дейтінім мен ондай мамандарды кездестірмедім, бірақ оны мүлдем жоқ деуге аузым бармайды). Сценари й ді продюсерлер (бұл олардың шаруасы болмаса да) де, режиссерлер де, журналистер де бірлесіп жазып жатады. Әрине, оның құрылымдық бөлігін меңгеру қиынға соқпайды. Бірақ, оның мазмұндық жағы жеке тұлғаның үнемі өзін жетілдіріп отыруын талап ететін процесс.Бұл жерде сценаридің жалпы көлемі, сценаристің өмірдің барлық саласы бойынша жинақтаған білім қоры маңызды рөл атқарады. Журналистің ой-өрісі қанша бай болса, ақпаратты телекөрермен көретіндей, тартымды етіп беру мүмкіндігі соншалықты жоғары. Өз біліміңді үнемі толықтырып отыру процесі ешқашан бітпейді. Сондықтан да сценарий жазушының жұмысы өте қызықты болып табылады.Әрине, кез-келген тақырыпта ақпарат табуға мүмкіндік жасайтын Интернет-ресурстар қазіргі заманғы журналистің жұмысын айтарлықтай жеңілдетіп береді. Алайда, сценарий шын мәнінде қызықты және тартымды болуы үшін бір-бірімен байланысты салалар бойынша білім ғана емес, оны сюжет желісіне үйлестіре білу де қажет.[1]

Сценарий телевизиялық өнім жасау барысында атқарылатын жұмыстың бастапқы емес, аралық кезеңі болып табылады. Ол танысу және материалды іріктеу, тақырып құрастыру, композицияларды анықтаудан тұратын дайындық бөлімін аяқтайды. Әдетте бұл кезең сценари й ді жазудан да көп уақыт алады. Бұл жағынан сценарист әмбебап журналистке ұқсайды, ол қашан да қай тақырыпты болса да жаза білуі тиіс. Қазіргі заманғы журналистикада бұл кеңінен қолданылып та, қолдау көріп те жүрген жоқ. Ал, тақырыптық сценари й лер жазатын сценаристің әмбебап болудан басқа амалы жоқ. Сценарий жазудағы негізгі қадамдарды белгілеп алайық және сипаттап көрелік.

1. Сценарлық өтініш – бұл келешек тележобаның негізгі идеясын баяндайтын құжат. Онда міндетті түрде:

— Жобаның атауы (шамамен);

— Мән-мазмұнын нақты баяндау;

— Мақсатты аудиториясы;

— Хронометражы (хабардың ұзақтығы);

— Эфирге шығу жиілігі (күнделікті, апталық және т.б.);

— Авторлық ұжым құрамы;

— Болжамды шығын – барлық шығын;

— Жобаны іске асыру мерзімі толық көрсетілуі тиіс.

Телебағдарламаны шығару жөніндегі немесе одан бас тарту туралы шешім осы өтініш негізінде қабылданады.

2. Сценарлық жоспарда сценарий мазмұнының өрбу бағыты хронологиялық тәртіппен баяндалады. Сюжеттердің тәртібі, соларға сай айтылатын диктор сөзі (подводка) мен қонақтарды шақыру тәртібі нақты көрсетіледі. Эфирді таспаға жазатын күн мен тақырыбы беріледі. Сценарлық жоспар сценарий жазатын кісіге ғана емес телебағдарламаны монтаждау үшін де аса қажет. Онда: жүргізушілер, қатысушылар құрамы(қонақтар); реквизиттер толық көрсетілуі тиіс.

3. Телеөнімнің түріне байланысты сценари й лер ‑ ақпараттық (танымдық, публицистік, ток-шоу және т.б.) және қойылымдық немесе рөлдік болып бөлінуі мүмкін. Бұл жерде әртістік өнер мен эмоция жағы маңызды, ал ақпараттық құрамы онша маңызды болмайды. Сценарлық жұмыс тәсілдері де соған сәйкес болуы қажет. Енді сценарийдің осы екі түріне нақты мысалдар келтіріп көрейік.

№ 1 ‑ ші мысал (ақпараттық сценарий)

«Вся страна» бағдарламасының сценарийі (үзінді).

Студия	Мазмұны	Ескерту
Шапка
Студия	Ж1(Жүргізуші): Сәлеметсің бе, елім! Ж2 Кеш жарық! Ж1 Алдағы сағатта сіздермен бірге… Ж2. Және …. Ж1 Бұл «Вся страна» бағдарламасы. Бағдарламалық «ойналым» (отбивка). Ж1 «Турист» сөзі әдеби қолданысқа 1800 жылы еніпті. Шамамен дәл сол кезде Францияда француз тілінің сөздігіне турист сөзінің мағынасы енгізілген, онда «турист – бір нәрсені білгісі келгендіктен немесе уақыт өткізу үшін саяхатқа шығатын адам» делініпті. Ж2 Ал, бүгінде «уақыт өткізу» жағымды әрі тиімді бизнеске айналып отыр. Ж1 – Дүниежүзіндегі көптеген елдердің табыс көзі де осы туризм болып табылады. Бұл бақуатты елдер тек қана туризм есебінен күн көреді және елдің туристік нысан ретіндегі беделін көтеруге орасан зор ақша жұмсайды. Ж2 – «Қазақстандық туризм». Бүгінгі әңгіме осы тақырып төңірегінде өрбімек. Ж1 – Әлемдегі туризм рыногының көлемі 3 трлн АҚШ долларынан асып жығылады. Туризмнен түскен табыс мұнай экспортынан кейінгі екінші орынды иеленеді. Ж2 – Дүниенің төрт бұрышын аралап, жаңа әсерлерге бөлену үшін ақша төлейтін адамдар саны күн санап артуда. Ж1 Кешегі күнге дейін Қазақстан мұнайлы держава мәртебесіне қанағаттанып, сабырлылық сақтап келді. Ж2 – Туризм саласының қазіргі ахуалы және оның келешегі жайында ….. (журналистің аты-жөні) материалынан таныс боласыздар.	Сәлемдесу

1.2 Ақпараттық сценарий

Ақпараттық сценарийлерді жазуда Интернеттің көмегі шексіз. Алайда, қажетті материалды іздеу мен оны тексеруге сценарий жазатын уақыттың 2/3 бөлігі жұмсалады.Сценарий тақырыбы нақтыланып, қажетті ақпарат жиналып болғаннан кейін сюжеттерді қалай ізбе-із беру керектігін, қонақтарды қалай сөйлету қажеттігін ойлану қажет. Алғашқы материалдың сюжет-анықтама деп аталуы тегін емес. Өйткені ол бағдарлама тақырыбы жөнінде жалпы түсінік береді. Негізінде бұл көп нұсқаның бірі ғана. Сценариді маңыздырақ ақпараттан бастауға да болады. Ондайда жалпылама сәттер мен талқылауға кейін көшеді. Көбіне бұндай ақпарат рөлін телебағдарламалар жөніндегі құлақтандыру (анонс) атқарады.Жүргізушілердің әр сюжетке орай немесе қонақты студияға шақырған кезде айтатын сөздері белгілі бір ізбе-ізділікпен жазылуы тиіс. «Жүргізушінің сюжет алдында айтатын сөзін (подводка) жаңалықтар бағдарламасына тән дәстүрлі тәсілмен «бұл туралы бәленшенің материалында…» деп аяқтауға болады. Дегенмен еркін жазу үлгісімен, бірақ қалыптасқан шаблондарды пайдаланбай, сюжеттің мазмұнына және авторына тоқталмай жазған дұрыс. Мәселен:

Ж1 (жүргізуші) – Қазақстанда шекара әскерінің құрылғанына он екі жылдан астам уақыт өткеніне қарамастан, кеңестік дәуірде өмір сүріп, тәрбиеленгендердің санасындағы алыс және жақын шетел ұғымы өзгерген жоқ. Ж2 – Біздің бірге өмір сүріп үйренгеніміз соншалық, Мәскеудегі немесе Ташкенттегі туыстарға, Қырғызстандағы Ыстықкөлге барып қиындықсыз демалып қайтуға болатынын біле тұра, олардың мүлдем басқа мемлекеттер екенін ұмытып кетіп жатамыз. Ж1 — Өкінішке орай, жақын шетелдер шекарасында да қақтығысты жағдайлар жиі орын алады. Бұл – шындық.

Сюжет – қазақ ‑ өзбек шекарасындағы қақтығыс

«Ақпараттық» деген терминді ақтау үшін жүргізуші мәтініне статистикалық мәліметтер қосу қажет. Бірақ оны бірінен кейін бірін тізбектей бермей, қызықты фактілермен және түйіндермен бөлген жөн. Дегенмен қатар оның ақпараттық бағдарлама еместігін естен шығармау керек.

Сондықтан онда эмоция мен субъективтік бағалаудың болғаны абзал.Қонақтарға қойылатын әрбір сұрақты сценарийге түсіргенде оның жауабын алдын-ала бағамдайтындай етіп жазылуы тиіс. Өйткені, келесі сұрақ соның негізінде жазылады. Бұл жүргізушінің жүгін жеңілдету үшін жасалады. Өйткені, көбіне бір күнде бірнеше бағдарлама жазылады және жүргізуші материалда не жазылғанын сценаристен жақсы білмейді. Егер телебағдарламаға қонақ шақырылатын болса сценарийде оның студияға қалай кіретіні, қандай музыка ойналатыны, қандай бейне-кадрлар берілетіні (жұмыс, демалыс кадрлары) толық сипатталады.[2]

Көбіне бағдарлама шығарушылары қонақтың студияға бірнәрсе ала келуін өтініп жатады (студияны жандандыру мақсатында). Сценарист бұдан хабардар болуы қажет. Өйткені, қонақтың әкелген бұйымына қатысты сұрақтарды дайындап, оның қалай жұмыс істейтінін көрсетіп беру сұралады. Сценарийге осы іс-әрекеттердің бәрі жазылады.

Тапсырма: 2 жүргізуші жүргізетін анықтама-сюжетке сценарлық кіріспе сөз жазып көріңіз. Сцецнаридің тақырыбы: «Қазақстандағы көп әйел алу мәселесі. Қолдаушылар мен қарсы шығушылар».

Ресейдің «Телевизиялық журналистика» оқулығының телесценарий бөлімінде атап көрсетілгендей, сценарийдің драматургияның – тақырып, идея және композиция сынды элементтерінен тұрады.Тақырып – бұл талқыланып жатқан мәселені түсіндіріп беру; бұл көтеріліп отырған мәселені төтесінен қою. Тақырып – бұл автор тарапынан ең маңызды деп табылған мәселе. Идея – бұл шығармадағы негізгі ой, автор сол арқылы өзінің азаматтық ұстанымын білдіреді. Идея материалды меңгеруге негіз болады. Бұл автордың шындыққа деген негізгі көзқарасы, белгілі бір фактіні мысалға ала отырып азаматтық және этикалық ұстанымды көрсету әдісі. Идея толығымен авторға, оның ойына, эрудициясына, ар-ожданы мен психикалық жағдайына, талғамына, жеке басының өзге де қасиеттеріне байланысты.

Тақырып идеяға қарағанда ауқымды. Бір тақырыпты бірнеше бағдарламаға арқау етуге болады. Бірақ әр қайсысының идеясы әртүрлі болуы тиіс.Келешек сценарийге қажетті материалдарды жинап, тақырыбы мен идеясы анықталғаннан кейін жұмыстың келесі кезеңі басталады. Бұл кезең фактілерді, статистикалық мәліметтерді, оқиғаларды іріктеу, сарапшылар мен өзге де кейіпкерлерді таңдаудан тұрады. Ол қызықты сәттерді шатастырып алмас үшін жинаған материалының біраз жерін кесіп тастауды талап етеді. Оған өкінбеңіз, пайдаланылмаған фактілер мен оқиғалар алдағы уақытта керегіңізге жарайды. Сценарий жазатындардың көпшілігі компьютердегі жұмыс үстелінен арнайы папка ашып, пайдаланылмаған фактілерді соған салып отырады. Қажет болған жағдайда керекті мағлұматты содан ала қоюға болады. «Телевизиялық журналистика» кітабының авторлары «еңбек тәжірибесін енді ғана бастаған журналистер сценарлық материалға тақырыппен жанама байланысы бар шығармаларды қосады. Бұл автордың проблемамен онша таныс еместігінен, ашылуы тиіс фактілер мен оқиғаларды іріктей білмеуінен туындайды» деп жазады. Мұнымен келісуге тура келеді. Өйткені, шынында бұл әу баста тақырыпты дұрыс білмегендіктен, тақырыпты жан-жақты меңгеріп, қажетті материалды жинауға уақыт бөлуден қашқалақтау салдарынан орын алады. Композиция – бұл шығарманы жазу, байланыстыру, оның заңдық құрылымы, жекелеген бөліктерін құрастыру, сөйтіп біртұтас материал дайындау. Бұл –материалды жазу ұстанымы.

Кезінде С.Эйзенштейн былай деген болатын: «Автор композицияның көмегімен материалды ұйымдастырады, ізбе-із орналастырып, басты және қосалқы бөліктерін анықтайды, оларды бір-бірімен үйлестіруге тырысады. Композиция көбіне техникалық қиындықтарды жеңуге де көмектеседі. Телевизиялық өнімді белгілі бір уақыт шеңберіне сыйғызу қажет, бұған сценарийді сцена мен эпизодтарға бөлу арқылы қол жеткізуге болады». Сценариді жазу үшін көркем шығарманың құрылымдық схемасын да пайдалануға болады.

экспозиция (пролог) – басталуы – шегініс (оқиғаның дамуы) – кульминация (шығарманың шарықтау шегі, ой немесе қақтығыстың шиеленісуі) – шешу жолдары (соған апаратын әрекеттер) – түйін (соңы) – эпилог.

Дегенмен, ең бастысы – логика, өз шығармаңа көрермен көзқарасымен қарай білу және ақпараттың түсінікті және қызықты жеткізілуі. «Егер сценарист қайталанатын болса автор ойы тұншығады» деген пікірдің де жаны бар.Кейбіреулер мынадай пікір айтады: «Студияда, жүргізушілер жүргізетін телевизиялық сценарий жазғанда диалогтарды сөзбе-сөз баяндаудың қажеті жоқ, өйткені жүргізушілердің әр қайсысы өз қабілетін көрсетуі тиіс. Бағдарламаның құрылымдық желісін қысқаша баяндаса жеткілікті, ал жүргізушілер мәтінді өздері-ақ іліп әкетеді және жандандыра түседі».

Мен мұнымен келіспеймін. Әрине, жүргізушінің кәсіби деңгейі жоғары болса ол қиыннан қиыстырып, сөз табады және мәтінде жаңа детальдармен толықтыра түседі.Алайда, менің түсінігімше, сценарист диалогтарды жазғанда, жүргізушілер өздерін нашар сезініп тұрса да, тіпті тақырыпты мүлдем білмесе де бағдарламаны «ойнатып» әкететіндей етіп баяндауы тиіс. Оның үстіне жүргізушілер дауыс екпіні, ымдау және ишара арқылы ерекшелене алады. Бұл әсіресе жүргізушілерден әртістік қабілетті талап ететін қойылымдық сценарий үшін аса қажет.
1.3 Қойылымдық немесе рөлдік сценарий

Қойылымдық немесе рөлдік сценарий жазу көркемдік тұрғыдан алып қарағанда өте қиын. Онда ақпарат пен көңіл-күй беріп қана қоймай, сценарийді матефоралармен, әзілмен, ирониямен, сарказммен … байыту қажет. Бұл жерде тек Интернет-ресурстармен шектеліп қалуға болмайды. Сценарий жазғанда білім қорын, көркемдеу мен драматургиялық шеберлік таныту талап етіледі. Ол үшін афоризмдер, сентенциялар мен әзіл-әңгіме жинақтарын пайдалануға болады. Жүргізушілерге келер болсақ, олардың актерлік қабілеті болуы тиіс, кәсіби актер болса тіпті жақсы. Ондайда сценарист кез-келген драматургиялық әдісті пайдала алады және оның қалай шығатынын ойлап бас қатырмайды. Қойылымдық немесе рөлдік сценаридің бастан-аяқ логикалық байланысы болуы шарт емес.

Бұндай сценаридің бір қойылымы екіншісіне мүлдем ұқсамауы да мүмкін.Сонымен қатар бұл сценариде: қимыл-қозғалыс, ым, дауыс ырғағы, қажетті заттар, жүргізуші киімдері,т.б. толық жазылады.[5]

Қойылымдық сценариде жүргізушілердің әр қайсысының мінез-құлқын анықтап, олардың сомдайтын рөлдерін де соған қарай бөлу қажет. Қойылымдық сценаридің егжей-тегжейлі жазылатынына қарамастан, онда жүргізушінің ойдан шығару қабілеті болуы шарт. Ақпараттық сценарий бұны талап етпейді. Қойылымдық сценарилерде айдарларға немесе сюжеттерге байланып қалудың қажеті жоқ. Айтқандай, қойылымдық сценарий жазудың белгілі бір қатып қалған ережесі жоқ. Бұнда ең бастысы – шығармашылық, тағы да шығармашылық!

2 Сценарий-көркем-педагогикалық бағдарлама ретінде

2.1. Сценарийдегі шығармашылық әдістер

Сценарийді белгілі бір саланың жете әзірленген даму үлгісі деуге болады. Кез келген саладағы сценарий өзгеріс енгізуге түрткі болатын ең маңызды факторлар төңірегінде терең ойлануды талап етеді. Аталған факторлардың арасындағы өзара байланыс жүйесін зерттеу өзгерістердің табиғаты мен сипатын барынша түсініп, тиісінше аталған өзгерістерді басқаруға қажетті шара қолдануға мүмкіндік береді.

Сценарий болашақты болжамайды, бірақ ортақ ұстаным қалыптастырып, стратегияларды әзірлеп, қажетті өзгерістерді дер кезінде енгізудің тиімді саясатын құру мақсатында келешек дамудың түрлі әдістерін зерттеудің тиімді құралы болып табылады. Белгілі бір салаға, мысалы білім беру немесе оқыту саласына арналған сценарий белгілі бір жағдайлар жасалса мүдделі тараптар қол жеткізетін нәтижелерді көрсету қажет, осыған байланысты сценарий барлық деңгейдегі шешім қабылдайтын тұлғалар үшін әбден пайдалы болмақ. Мектеп жағдайында сценарий бізге болашақ мектебінің құрылымы, жеке және мемлекеттік секторлардың өзара әрекет ету тетігі туралы, сондай-ақ мұғалімдердің, оқушылар мен ата-аналардың арасындағы қарым-қатынас қағидалары туралы түсінік береді. Сонымен қатар, сценарийден төмендегідей ақпарат алуға болады:

Болашақтың мұғалімдері толық жұмыс күні жұмыс істей ме немесе қысқа мерзімді келісім-шарт негізінде жұмыс істей ме?

Оқушылар фактілер мен ақпарат түрінде дайын білім алғысы келе ме әлде оларға алдағы өмірде көмектесетін дағдыларды игергісі келе ме?

Болашақтың мектебі өз күшін тек оқытуға бағыттай ма әлде әлеуметтік орталық ретінде жұмыс істей ме? Мүмкін екеуін де үйлестіретін шығар?

Сценарийге негізделген стратегиялық жоспарлау кезінде қажетті нәтижеге жету үшін сценарий мұқият жасалуы керек, бірақ маңызды сұрақтарды назардан шығарып алмау жағын да ұмытпау керек. Айталық, сценарийде шығармашылық пен қиял элементтері болуы мүмкін, алайда біздің келешегіміз түсініксіз, таңғажайып нәрсеге айналуына жол бермеу қажет. ЭЫДҰ-ның Білім беру саласындағы зерттеулер мен инновациялар орталығы шешім қабылдайтын тұлғаларға қолдау көрсету үшін сценарийдің мазмұнын құрудың мұқият ойластырылған тәсілін әзірледі. Бұл тәсіл сценарийдің мазмұнында табан астында қабылданған шешімдер болашақта маңызды болатын кез келген ортада сценарийді әзірлеу мен қолданудың қадамдық әдістері баяндалған, «үрдісті талдау» және «іс-қимылды талдау» сияқты құралдардың міндетті түрде болуын көздейді.[7]

Сценарий бір-бірінен оны жүзеге асыру тәсілімен ерекшеленеді, бұл оларды түрлерге жіктеуге мүмкіндік беріп, сұрақтың нақты аспектілерін шешуді жеңілдетеді. Сонымен қатар әр сценарийді жеке талдау бір мақсатқа жетудің түрлі тәсілдерін анықтауға мүмкіндік туғызады. Ұсынылған барлық тәсілдерді үйлестіріп, шешім қабылдайтын адамдардың бар күшін бір бағытқа жұмсау болып жатқан өзгерістердің түбегейлі негізін түсінуге мүмкіндік беріп, стратегиялық ойлаудың негізінің қалануына ықпал етеді.

• Сценарийді белгілі бір саланың болашақ үлгісі деуге болады.
• Сценарий ойларды шоғырландырып, ортақ ұстаным қалыптастырып, іске асыру саясатын айқындауға түрткі болып табылады.
• Сценарий болашақты болжамайды, бірақ іске асырылуы тиіс іс-әрекеттерді түсініп, түйсінуге мүмкіндік береді.

2.2. Мектеп және мектептен тыс мекемелерде мәдени дем алу ісін ұйымдастырушы-педагогтардың түрлі іс-шаралар сценарийі

Сценарий мероприятия «Наурыз мейрамы»

Наурыз мерекесі. 

Музыка әуенімен қонақтарды қарсы алу.

I. Жүргізуші: Тыңдаңыздар, тыңдаңыздар! 

Той дабылын қағып тұрған 

Мұнда біз бар! 

Естімеген естіңдер! 

Тыңдамағандар тыңдаңдар! 

Наурыз тойы басталды, 

Бір орында тұрмаңдар! 
Қайырлы күн, құметті ұстаздар қауымы мен оқушылар және қонақтар!
Міне ,араға жыл салып шуақты да шырайлы мерекеміз – наурыз мейрамы да келіп жетті. Наурыз –қазақ халқы үшін ежелден –ақ береке –бірліктің , ел-жұрт , ағайын –туыс арасындағы татулықтың , ерен еңбектің , жаңарған тіршіліктің ұлы символы.

Қадірлі қауым ! Сіздерді наурыз мейрамымен құттықтай отырып, елімізге тыныштық, берекелі бірлік, әрбір отбасына ынтымағы жарасқан баянды бақыт, денсаулық, мағыналы ғұмыр тілейміз. Әрбір шаңыраққа Қыдыр дарып, бақ қонсын! Ұлыстың Ұлы күні құтты болсын!
2. Жүргізуші: Здравствуйте уважаемые учителя, учащиеся и гости! Вот и настал тот день, когда старый год по восточному календарю по праву передает свои права новому году. Веселый праздник наурыз сегодня мы встречаем. И дверь в весну, в который раз мы снова открываем!

Снова тихим и солнечным утром , 
Когда дремлют метели зимы
Из веков седовласых и мудрых,
К нам пришел Наурыз Мейрамы.
Посмотри в просветленные лица,
И ты сердцем уверишься вновь .
Это праздник народных традиций,
Это вера в мечту и любовь.

ІІ. Күй . —— «Ерке сылқым».

Шашу шашылады.

Ауыл көрінісі.Екі жеке тігілген үй. Бірі – күйеу жігіттің үйі, екіншісі –қалыңдықтың үйі. Келісіліп қойылған құдалар қызды ұзатып өз үйіне алып кетуге келеді. Ұзатылатын қызды үйден алып шығады.Екі жеңгесі қыздың жолы ақ болсын деп ақ матаны қыздың жүретін жолына төсейді. Қыздың жүретін жолында туыстары ,онымен қоштасады. Осы кезде сахна артынан әкесінің «Қызыма» атты өлеңі айтылып тұрады. Қыз жылап, «Сыңсу» өлеңін айтады.
Базардан келген құйысқан
Тарамай шашым ұйысқан.
Келіп кетіп жүріңдер,
Сағындырмай туысқан.

Туған ел-жұртым аман бол!

Ағайын ,жекжат сау бол!

Ақсақал кісі қызға жолың болсын,бақытты бол деп бата береді.
Құдайым сені қолдасын, еш жамандық болмасын.

• тілдінің тілінен сақтасын, көздінің көзінен сақтасын.
• Жолың ақ болсын. Барған жерде бақытты бол ,шырағым!
• Судай сіңіп, тастай батып кет!

Қыздың жеңгесі сөзі:

Қарағым,бізден кетіп барасың,

Жат жұртқа келін боласың,

Барған жеріңде , бақытты бол, еркем!

Қыздың жеңгесі ,осыларды айтып, күйеу жігітке тапсырады. Күйеу жігіттің жеңгелері ,қызды қабылдап алып,сөйлейді:
Бізге келген қадамың,құ тты болсын, шырағым,
Өсіп –өніп, ата-енеңе сыйлы бол.
Келін емес, қыздай болып, Сіңіп кет,ортамызға!
Күйеу жігітке тапсырып бірге, екеуі ауылына қарай төселген ақ жолмен ақырын жүреді.
Келіннің келе жатқанын ауылға хабарлап «Сүйінші, сүйінші» деп бір бала жүгіріп келеді.(6-сынып Айдар ). Үлкен киіз үйде отырған әжелер мен апалар келіннің алдынан шығып, шашу шашып күтіп алады. Отқа май құйып ,келінді ішке кіргізеді.
Осы кезде қуанышқа ән айтылады. «Отырардағы той» әні –Ділбар Қалпақпаева.
Әжей: Қане, шырағым, келіндер, келінді беташарға алып шығыңдар.
Екі жеңгесі келінді алып шығып,ортаға тұрады. Қалың көпшілік киіз үйден шығып, келінді ортаға алып тұрады.
^ Беташарды айтатын ер кісі:  
 Келін келді көріңіз,
  Көрімдігін беріңіз.
  Анау-мынау демеңіз,
  Түсін айтып қойыңыз,-
   Құлағың сал көпшілік,
  Домбыраны қолға алып.
  Тереңінен жүректің,
  Тебірене толғанып.
  Беташарға қам жасап,
  Әсем жырды толғалық,
  Қадам басты екі жас
  Ақ тілекті жолға анық.
  Атасы мен анасы,
  Айналады толғанып.
  Той тамаша басталды:
  Куә соған бол, халық!
  Шын көңілден қуанып,
  Шаттанғанға не жетсін,
  Ақ көңілден лебізді,
  Ақтарғанға не жетсін.
  Сыйластығын  көңілдің.

Келіннің бетін ашып, жұрттың алдында біраз тұрады. Ауыл балалары шуылдап қуанып , сол жерде ұлттық би «Қара жорғаны» билейді. Адамдарды биге шақырады.

Келінді үйге кіргізерден алдын, ақсақал жас келінге бата береді:

Әуелі құдай оңдасын, 
Періштелер болсын жолдасың 
Ақ батамыз пәк болсын! 
Ақ ордаңа бақ қонсын! 
Жас отауың басқа толсын! 
Аллаһ мың бір атты пәледен сақтасын! 
Тілдінің тілінен сақтасын 
Көздінің көзінен сақтасын 
Кезенгеннің кезінен сақтасын 
Өсек, аяң күндеуден 
Пәле – жаланың бәрінен 
Бір Аллаһ сізді сақтасын. 
Әумин, Аллаһу әкбар! 
Келінді үйге кіргізеді. Тойға шашу ретінде «Гүлдерайым» әні 
( Айнұр) орындалады.
Әже сөзі: Баламыздың үйлену тойы Ұлыстың ұлы күні Наурыз мерекесімен бірге келіп тұр. Қане, келіндер, келген қонаққа наурыз көже таратайық.
Осы кезде күй орындалады. «Ұлы жеңіс» күйі. 
Киіз үйдің ішінде күйеу жігіттің досының сөзі: 
Бүгін осы тойға алыстан қонақтар келіп отыр. Олар ат шабылтып , сонау Ресейден,Өзбекстаннан келіп отыр. Сол достарымыздың тойға тарту үшін алып келген, әні мен билерін тамашалайық.

1. Өзбек биі. Қыздар тобы.
2. Ресей әншісі. (Зелеая Ира -11 сынып).

Ақсақал шығып: бүгін ауылымызда қос той, қос мереке, бүгін жырламасақ, бүгін ағымыздан жарылып ән айтып, би билемесек қашан билейміз.Қане, жастарымыздың өнерін тамашалайық , тойға жиналған қауым!
Жас қыз шығып: 
Ежелгі шығыс елінің , 
Аңсаған арман, ойы бар.
Думандатып тойланар.
Дәстүрлі Наурыз тойы бар ,
Осы тойда айтатын.
Өлеңіміз бен биіміз тағы бар.
«Бозінген биі» -қыздар тобы.
Ән — (Темірбекова Жанар)
«Шашу» биі— қыздар тобы.
Ал,қане, ақсақалымыз бүгінгі қос тойға жастардың үйлену тойы мен Ұлыстың ұлы күні Наурыз мерекесіне жиналған тойға арнап , батсын берсін. О, ағайын, құлақ салайық.

Бата (Ерлан Магзумович)
«Ұлыс оң болсын,
Ақ мол болсын,
Қайда барсаң жол болсын.
Ұлыс бақты болсын,
Төрт түлік ақты болсын,
Ұлыс береке берсін,
Бәле- жала жерге енсін.
Әумин!»
Қыз: Әлемге атақ –даңқы ілінгесін,
Күн болып Қазақстан күлімдесін,
Қасиетті ана тіл –
Бүтін тілім,
Бауырлар , ешқашанда
Бүлінбесін!
Ұлыс оң болсын, ақ мол болсын! Наурыз тойы халқым, құтты болсын!
Тойға шашу.
Ән –(Сәтсапар).
Қорытынды
Адамның психологиялық тұрғыда қалай қалыптасқандығын, оның іс-әрекетінің даралығы қалай байқалатындығын зерттеу, талдау жасау арқылы ғалымдар оның түптамыры эго-жағдай және өмір сценарийі моделі ұғымында деген шешімге келген. Сценарий ұғымын 1960-шы жылдардың ортасында психологияға алғаш рет енгізген Э.Берн және оның әріптестері, әсіресе К.Стайнер болды. Э.Берн тағдыр ұғымының түбірінде адамның өмірлік жолы ұғымы жатқандығын айтады. Адам өз тағдырын өзі анықтайды, ол адамның ойлау қабілеті, айнала мен қоршаған орта және қоғамда болып жатқан құбылыстарға деген оның қарым-қатынасы, көзқарасына тікелей байланысты деп есептейді. Әрбір адам бала кезінде-ақ көбіне санадан тыс түрде өзінің болашағы жайлы толғанып, өмір жолының сценарийін өз миында тоқиды, белгілейді. Сценарий — бірте-бірте қалыптасатын, дамитын өмірлік жоспар. Ол жоспар ата-ананың ықпалымен бала кезде қалыптасады. Э.Берн өмірлік сценарий мен өмірлік жол ұғымдарында айырмашылық бар дейді. Ол өмірлік жол деп шын мәнісінде өмірде жүзеге асатын нәрсені айтады.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. Аль Д. Н. Основы драматургии. – Л. ЛГИК, 1988

2. Вановская Е.В. Литературная композиция и монтаж на самодеятельной сцене. Л. 1989

3. Волькенштейн В. Драматургия. М. Советский писатель, 1969.

4. Генкин Д.М. Массовые праздники. – М. Просвещение 1975

5. Генкин Д.М. Конович А.А. Сценарное мастерство культросветработника – М., 1984

6. Кабдолов З. Сөз өнері –Алматы., 1992

7. Марков О.И. Сценарно-режисерские основы художественно-педагогической деятельности клуба – М. 1988

8. Маршак М.И. Клубный сценарий – М. Профиздат, 1975

9. Шароев И.Г. Режусурра эстрады и массовых представлений М., 1986

10. Шилов Н.П. Сценарное мастерство. Челябинск ЧГАКИ. 2000

11. Кеш жарық. – Алматы. өнер, 1989.

12. Мектеп кеші қөңілді. – Алматы. Өнер, 1990

13. Наурыз. Жаңғырған салт-дәстүрлер. Алматы. Қазақстан 1991

14. Праздники в школе. – Минск., 2001

15. Сценарии школьних праздников. – СПб. Паритет. 2000

16. «Телевизиялық журналистика», Мәскеу университетінің «Высшая Школа» баспасы, 2002 ж.

050906 – (01, 03, 04, 06)

Пәннің аталуы	Сценарий шеберлік негіздері
Қысқартылған атауы	СШН
Оқу іс-шаралары/ оқу пәндерінің курстары (егер бар болса)	Практикалық, ОСӨЖ, СӨЖ
Семестр:	4
Оқытушының Т.А.Ә	Ормолдаева М.
Доцент/оқытушы	Аға оқытушы
Жұмыс тілі	Қазақ, орыс
Оқу жоспарымен сәйкестігі	Базалық пән, міндетті компонент
Оқу түрі/ академиялық сағаттардың саны	Практика 15, СӨЖ 15, ОСӨЖ 15
Еңбек сыйымдылығы	45 сағат
Кредиттер/сынақ бірліктері	Кредит 1
Модуль аясында оқытуға қабылдау жағдайлары	Пререквезиттері: бос уақыт педагогикасы, жас ерекшелігі педагогикасы, шетелдерде бос уақытты ұйымдастыру
Білім беру мақсаттары/құзіреттілігі	Студентті драматургия мен режиссураға қатысты негізгі ұғымдарды танып білуге, драматургиялық анализ жасау дағдыларын игеруге, курсқа арналған арнайы әдебиеттермен жұмыс істей алуға, топтық шаралардан бастап бұқаралық мереке түрлерін ұйымдастыра білуге, аудиторияның әртүрлілігіне орай педагогикалық мақсатты тұжырымдай білуге үйрету. Болашақта мектеп және мектептен тыс мекемелерде мәдени дем алу жұмысын ұйымдастырушы — педагог мамандығы студенттеріне түрлі іс-шаралардың сценариін жазуға, сондай-ақ оның режиссурасы мен ұйымдастыруға қатысты білімдерін, қабілеттері мен дағдыларын қалыптастыру.
Мазмұны	Практикалық сабақтар: Драматургияға кіріспе. Драма жайлы түсінік. Драмадағы әрекет. Драма композициясы. Қақтығыс. Драматургиялық шығармадағы кейіпкер. Әдеби композиция және әдеби монтаж. Көркем прозалық шығармалар арқылы жасалынған әдеби композиция. Поэтикалық композиция мен монтажды құрастыру принциптері. Монтаждың әдеби негізімен жұмыс істеу кезеңдері. Поэтикалық композиция жасаудың өзіндік ерекшеліктері. Сценарий — көркем-педагогикалық бағдарлама ретінде. Негізгі сценарийлік ұғымдар. Сценарий жазудың негізгі кезеңдері. Сценарийдегі көркем және деректі материалдар. Сценарийдегі сюжет және оның композициялық құрылымы. Мәдени дем алу жұмысы сценарийіндегі монтаждау тәсілдері. Сценарийдегі көркем-мәнерлеу құралдары. Сценарийлік жұмыс түрлері. Сайыстық-ойындық бағдарламалар сценарийі. Тақырыптық кеш ценарийі. Театрландырылған тақырыптық концерт сценарийінің өзіне тән ерекшеліктері. Салт-дәстүрлік, рәсімдік іс-шаралардың сценарийі. Салт-дәстүрлік шаралар сценарийіндегі драматургиялық тәсілдер. Бұқаралық мереке сценарийі. Бұқаралық мереке драматургиясы. Мерекелік әрекеттегі түпкі ой. Мереке сценарийіндегі шығармашылық әдістер. Бұқаралық мерекенің идеялық-эмоциональдық әсер ету құралдары
Оқу жұмысының нәтижелері қорытынды бақылау түрлері	Мәдени дем алуды ұйымдастыру, драматургия мен режиссураға қатысты негізгі ұғымдарды танып білуге, драматургиялық анализ жасау дағдыларын игеруге, курсқа арналған арнайы әдебиеттермен жұмыс істей алуға, топтық шаралардан бастап бұқаралық мереке түрлерін ұйымдастыра білуге, аудиторияның әртүрлілігіне орай педагогикалық мақсатты тұжырымдай білуге үйрету./ Курстық жұмыс.

050906 – (01, 03)

Пәннің аталуы	Мамандық (мамандануы) бойынша
Қысқартылған атауы	МБ
Оқу іс-шаралары/ оқу пәндерінің курстары (егер бар болса)	Жеке сабақ, практикалық, ОСӨЖ, СӨЖ
Семестр:	4
Оқытушының Т.А.Ә	Ормолдаева М.
Доцент/оқытушы	Аға оқытушы
Жұмыс тілі	Қазақ, орыс
Оқу жоспарымен сәйкестігі	Базалық., міндетті компонент
Оқу түрі/ академиялық сағаттардың саны	Жеке сабақ 15, СӨЖ 15, ОСӨЖ 15
Еңбек сыйымдылығы	45 сағат
Кредиттер/сынақ бірліктері	1
Модуль аясында оқытуға қабылдау жағдайлары	Пререквезиттері: Сценарий шеберлігі негіздері, Шоу бағдарлмаларды ұйымдастыру.
Білім беру мақсаттары/құзіреттілігі	Драматургия және режиссураға қатысты негізгі ұғымдарды танып білу, драматургиялық анализ жасау дағдыларын игеру, курсқа арналған арнайы әдебиеттермен жұмыс істей алуы, этюд пен әңгіме, түрлі тақырыпта монологтар жаза білуге, топтық шаралардан бастап бұхаралық мереке түрлерін ұйымдастыра білуге, сондай-ақ мәдени-тынығу жұмысы саласында аудитория құрамының әртүрлілігіне орай педагогикалық мақсатты тұжырымдай білу. Болашақ мектеп және мектептен тыс мекемелердегі, мәдениет сарайлары мен оқушылар сарайларындағы бос уақытты ұйымдастырушы – педагогтардың бос уақыттың мәдениеттілігі ісі саласындағы әр түрлі іс шаралардың сценарийін жазуға, сондай-ақ оның режиссурасы мен ұйымдастыруға қатысты білімдерін, қабілеттерімен дағдыларын қалыптастыру. К.С.Станиславскийдің ілімі қалыптасқан жүйесін оқыту негізінде болашақ актердің ішкі техникасының бастауыш элементтерін игеруге үйрету сахналық жинақы ерікті-еріксіз назар, бес сезім шындығы, сахналық әрекет, — қисынды физикалық, психофизикалық әрекеттер, қарым-қатынас, бағалау, сезімнің естілігі, қиялдау қабілеттілігі, сахналық тапқырлық. К.С.Станиславский жүйесі мен негізгі принцип – ережелерін оқыту, драматургтың негізгі жазған пьесаның тақырыбын, идеясын, жанрын (комедия, трагедия, драма) көрсете біліуне, сахнада шыншыл әрекетпен өмір сүрудегі негізгі қасиетті тәрбиелеу, адамның рухани тіршілігін сомдау.
Мазмұны	Жеке сабақтар: Драматургиялық шығармаға талдау жасау. Мысал, ертегі, әңгіме, аңыздардың композициялық талдамасы. Әдеби-музыкалық композиция құрастыру. Инсценировка жасау. Алтын қиылыс заңын меңгеру. Драматургиялық шығармадағы қақтығыс. Әдеби мәтінмен жұмыс. Поэтикалық композиция құрастыру. Музыкалық материал мен жұмыс. Сценарийлік жоспар құрастыру. Сценарий жазудың кезеңдері. Сценарийдегі көркем-мәнерлеу құралдары. Материалдарды монтаждау. Сценарийдегі шығармашылық әдістер. Театрландырылған концерт сценарийі . Бұлшық еттің босансуы мен сіресуі Қиял, назар мен зейін сезімдеріне арналған жаттығулар: а) берілген тақырып, тапсырмаға жеке этюдтер ұйымдастыру; б) жас сәбидің мінез-құлықтары; в) өмірде кезедесер ұшқалақ, байсалды, сараң, ақ көңіл қарттар образы. Бес сезімге арналған тартысты оқиғадан тұратын этюд. Хайуанаттар бағындағы жануарлардың іс-әрекеттерін бақылып, мазмұнды орындау. Оқиғаны бағалауға арналған этюд. Киелі күш «егер де», ұсынылған тосын жағдай. Рольдің және шығарманың түпкі мақсаты және соған апарар әрекеті (сверхзадача и сквозное действие роли и пьес). Оқиғалар тізбегі, рольдің және пьесаның басты оқиғасы. Сөз астары, сөз әрекеті, ішкі монолог, кейіпкердің қарым-қатынасы. Мизансценамен жұмыс. Образдың кілті. Образды жасаудағы сыртқы детальдардың орны. Спектакльдің атмосферасы.
Оқу жұмысының нәтижелері қорытынды бақылау түрлері	Мәдени-тынығу жұмысын ұйымдастыру заңдылықтары мен драматургиялық, режиссуралық негіздерінен білім және бейім қалыптастыру./ емтихан

050906 (04,06)

Пәннің аталуы	Мамандық 2
Қысқартылған атауы	Мам.2
Оқу іс – шаралары / оқу пәндерінің курстары (егер бар болса)	Жеке сабақтар, ОСӨЖ, СӨЖ
Семестр:	4
Оқытушының Т.А.Ә.	Сейдалиева Р.Т.
Доцент / оқытушы:	Аға оқытушы
Жұмыс тілі	Қазақ
Оқу жоспарымен сәйкестігі	Міндетті компанент
Оқу түрі / академиялық сағаттардың саны	Жеке сабақтар -15, ОСӨЖ -15, СӨЖ -15 .
Еңбек сыйымдылығы	Барлығы — 45
Кредиттер / сынақ бірліктері	1
Модуль аясында оқытуға қабылдау жағдайлары	Пререквизиттер: «Музыка теориясы», «Гармония», «Сольфеджио», «Музыка тарихы» пәндері.
Білім беру мақсаттары / құзіреттілігі	“Мамандық”/домбыра пәні дәстүрлі аспапта орындаушылық өнеріміздің дамуына шығармашылық белсенділіктің артуына ықпал жасайды.
Мазмұны	Жеке сабақтар: Пъеса жанры. Қазақстан, жақын шет ел шығармалары. Мазмұны мен көлемі әртүрлі сипатта. Қазіргі заман күйлері /Қ.Ахмедияров, А.Жайымов/. Күрделі көлемді күйлерді орындау. Күйлер. Дәстүрлі орындаушылық тәсілдерді меңгеру. Аппликатура ерекшеліктері. Орындаушылық деңгейі орта дәрежелі күйлер. Техникалық қиын тұстармен жұмыс. Көркемдік орындаушылық мағынасымен жұмыс жасау. Нота мазмұнын бірден ойнап кету қабілетін жетілдіру.
Оқу жұмысының нәтижелері / қорытынды бақылау түрлері	Презентация, фонотекалар (аудио және видео)

050906 – (01)

Пәннің аталуы	Бос уақытты көркемдік-бұхаралық ұйымдастыру
Қысқартылған атауы	БУКБҰ
Оқу іс-шаралары/ оқу пәндерінің курстары (егер бар болса)	Жеке сабақ, ОСӨЖ, СӨЖ
Семестр:	4
Оқытушының Т.А.Ә	Жұмабай Л, Ормолдаева М.
Доцент/оқытушы	Аға оқытушы
Жұмыс тілі	Қазақ, орыс
Оқу жоспарымен сәйкестігі	Базалық., міндетті компонент
Оқу түрі/ академиялық сағаттардың саны	Жеке сабақ – 15, СӨЖ — 15, ОСӨЖ — 15
Еңбек сыйымдылығы	45
Кредиттер/сынақ бірліктері	1
Модуль аясында оқытуға қабылдау жағдайлары	Пререквезиттері: Сценарий шеберлігі негіздері, Шоу бағдарлмаларды ұйымдастыру. Драматургия негіздері, Мәдени дем алу ісі сценариінің негіздері, Мәдени дем алу ісі режиссурасы,
Білім беру мақсаттары/құзіреттілігі	Драматургия және режиссураға қатысты негізгі ұғымдарды танып білу, драматургиялық анализ жасау дағдыларын игеру, курсқа арналған арнайы әдебиеттермен жұмыс істей алуы, этюд пен әңгіме, түрлі тақырыпта монологтар жаза білуге, топтық шаралардан бастап бұхаралық мереке түрлерін ұйымдастыра білуге, сондай-ақ мәдени-тынығу жұмысы саласында аудитория құрамының әртүрлілігіне орай педагогикалық мақсатты тұжырымдай білу. Болашақ мектеп және мектептен тыс мекемелердегі, мәдениет сарайлары мен оқушылар сарайларындағы бос уақытты ұйымдастырушы – педагогтардың бос уақыттың мәдениеттілігі ісі саласындағы әр түрлі іс шаралардың сценарийін жазуға, сондай-ақ оның режиссурасы мен ұйымдастыруға қатысты білімдерін, қабілеттерімен дағдыларын қалыптастыру
Мазмұны	Жеке сабақтар: Драматургияға кіріспе. Драма жайлы түсінік. Драма композициясы. Қақтығыс, әрекет. Драматургиялық шығармадағы кейіпкер.Драмалық шығармадағы көркемдік материалдарды ұйымдастыру түрлері. Көркем-прозалық шығармалар арқылы жасалынған әдеби композиция. Монтаждың әдеби негізімен жұмыс істеу кезеңдері. Негізгі сценарийлік ұғымдар. Сценарий жазудың негізгі кезеңдері. Мәдени-тынығу жұмыс сценарийіндегі сюжет пен оның композициялық құрылымы. Мәдени-тынығу жұмыс сценарийіндегі монтаждау тәсілдері. Режиссуралық жұмыстардың теориялық негіздері. Режиссер жұмысындағы көркем – мәнерлеу құралдары. Мизансцена – режиссердің негізгі мәнерлеу құралы. Актер шеберлігі негіздері.
Оқу жұмысының нәтижелері қорытынды бақылау түрлері	Мәдени-тынығу жұмысын ұйымдастыру заңдылықтары мен драматургиялық, режиссуралық негіздерінен білім және бейім қалыптастыру./ Емтихан

050906 – (03)

Пәннің аталуы	Актер шеберлігі
Қысқартылған атауы	АШ
Оқу іс-шаралары/ оқу пәндерінің курстары (егер бар болса)	Жеке сабақ, СӨЖ., ОСӨЖ
Семестр:	4
Оқытушының Т.А.Ә	Бексейтов Н.Б
Доцент/оқытушы	Аға оқытушы
Жұмыс тілі	қазақша
Оқу жоспарымен сәйкестігі	Міндетті компонент МК
Оқу түрі/ академиялық сағаттардың саны	Жеке сабақ-15., СӨЖ-15, ОСӨЖ-15
Еңбек сыйымдылығы	45
Кредиттер/сынақ бірліктері	1
Модуль аясында оқытуға қабылдау жағдайлары	Курс пререквизиттері: Режиссура, актердің гриммен жұмысы, Сахна техникасы, Сахналық күрес
Білім беру мақсаттары/құзіреттілігі	Курс мақсаттары мен міндеттері: Курстың мақсаты К.С.Станиславскийдің ілімі қалыптасқан жүйесін оқыту негізінде болашақ актердің ішкі техникасының бастауыш элементтерін игеруге үйрету сахналық жинақы ерікті-еріксіз назар, бес сезім шындығы, сахналық әрекет, — қисынды физикалық, психофизикалық әрекеттер, қарым-қатынас, бағалау, сезімнің естілігі, қиялдау қабілеттілігі, сахналық тапқырлық, т.с.с.Жалпы курстың мақсаты режиссер, актер, педагог К.С.Станиславский жүйесі мен негізгі принцип – ережелерін оқыту, драматургтың негізгі жазған пьесаның тақырыбын, идеясын, жанрын (комедия, трагедия, драма) көрсете біліуне, сахнада шыншыл әрекетпен өмір сүрудегі негізгі қасиетті тәрбиелеу, адамның рухани тіршілігін сомдау.
Мазмұны	Практикалық: Актер өнерінің негізгі элементтері . Этюдтармен жұмыс. Сахнадағы сөзбен әрекет етудің негіздері мен кейіпкержандылытың. негізгі элементтері. Автор текстіндегі басты мақсатқа жеткізуге бағытталған әрекет тудыратын сөзбен жұмыс. актердің рольмен жұмысы Роль арқылы талдау (нәтиже) әрекетін игеру. Рольді сомдау Актердың рольмен репетициялық дайындық жұмысы Сахналық кейіпкер. Сахналық күйге неу мәселелері. Артистік этика. Спектакльдің және сахналы тіршілік шарттары.
Оқу жұмысының нәтижелері қорытынды бақылау түрлері	Емтихан

050906 (04)

Пәннің аталуы	Хор класы
Қысқартылған атауы	HK
Оқу іс-шаралары/оқу пәндерінің курстары (егер бар болса)	Практикалық, ОБСӨЖ, СӨЖ
Семестр:	4
Оқытушының Т.А.Ә.
Доцент / оқытушы:
Жұмыс тілі	Казақ, Орыс
Оқу жоспарымен сәйкестігі	Кәсіптендіру пәндері, міндетті компонент
Оқу түрі / академиялық сағаттардың саны	Практикалық- 15, ОБСӨЖ-15, СӨЖ-15
Еңбек сыйымдылығы	45
Кредиттер/ сынақ бірліктері	1
Модуль аясында оқытуға	Пререквизиттері: Хор жүргізу, Дирижерлау техникасының негіздері.
Білім беру мақсаттары / құзіреттілігі	Хор (академиялық) ұжымының жетекшілерін дайындау; студенттердің көркемдік талғамдарын, хор өнеріне деген қызығушылықтары мен сүйіспеншіліктерін тәрбиелеу.
Мазмұны	Практикалық сабақ: Оқу хрымен жұмыс істеу – хор класының негізгі оқыту формасы. Хор класы дирижерлық хор мамандануының арнайы циклінің орталық пәні ретінде оқытылады. Оқу пәндері арасында «Хор класы» пәні орталық орынды иеленеді.
Оқу жұмысының нәтижелері / қорытынды бақылау түрлері	Ұзақ музыкалық фразаларда өзінің ән айтудағы тынысын тиімді пайдалануы, хордағы әншілердің тынысын дұрыс ұйымдастыру, әншілік дыбысты жоғары және төменгі ән айту форманталарын қолануда қалыптастыруды, ән айтудың әртүрлі атакаларын қолану «жұмсақ, қатты), әртүрлі штрихтарды артикуляциалауды. «штрихтар –legato, non legato, staccato, portamento.)

050906 (06)

Пәннің аталуы	Оркестр класы
Қысқартылған атауы	OК1-1301, 2301, 3301, 4301
Оқу іс – шаралары / оқу пәндерінің курстары (егер бар болса)	Практикалық сабақтар, ОСӨЖ, СӨЖ
Семестр:	4
Оқытушының Т.А.Ә.	Мейірбеков Б.Б.
Доцент / оқытушы:	Аға оқытушы
Жұмыс тілі	Қазақ
Оқу жоспарымен сәйкестігі
Оқу түрі / академиялық сағаттардың саны	Практикалық сабақтар-15, ОСӨЖ-15, СӨЖ-15.
Еңбек сыйымдылығы	45
Кредиттер / сынақ бірліктері	1
Модуль аясында оқытуға қабылдау жағдайлары	Пререквизиттер: «Музыка теориясы», «Сольфеджио», «Музыка тарихы», «Арнайы музыкалық аспап», «Дирижерлау» пәндері.
Білім беру мақсаттары / құзіреттілігі	«Оркестр класы» пәнінің негізгі мақсаты – ұлт аспаптар оркестрінің шеберлігі жоғары орындаушысын даярлау. Курсты оқу барысында студенттің эстетикалық талғамы өсіп, мамандығына деген қызығушылығы мен ынтасы артады. Ортақ іске деген ұйымшылдығы қалыптасып, жауапкершілік сезімі жоғарылайды. Оркестр класында қалыптасқан орындаушылық тәртіп, шығармашылық қарым-қатынас болашақ ұжым жетекшісінің жеке тұлғасын қалыптастыруға септігін тигізеді.
Мазмұны	Практикалық сабақтар: Аспаптық топтардың тембрлік ерекшеліктері. Бүкіл оркестрдің дыбыс көлемін меңгеру тәсілдері. Шығарманың «оркестрлік тутти» орындау жолдары. Күйлермен, оркестрлік партиялармен жұмыс жасау әдістері. Халық күйі «Тепенкөк»- домбра тобының орындау ерекшелігі. Қурманғазы «Қызыл қайын»- штрихтармен жұмыс /домбра тобы/. Жубанов А. «Би күйі»- штрихтармен жұмыс. Гамма, арпеджио және әртүрлі жаттығулар орындау. Музыкалық шығармалардың нота үлгісін еркін оқи білуге дағдылану. Аппликатура, техникалық қиыншылықтарды жеңу жолдары. Шығармалардың көркемдік ерекшеліктері. Штрихтармен жұмыс жасау /қобыз тобы/. ЖубановА. №4 Тәжік биі – екпін өзгерістерімен жұмыс. Бас пен гармониялық фигурацияның байланысы. Дина «Әсем қоңыр». Ойын тәсілдерінде бірізділік сақтау жолдары. Шығарманың фразировкасымен жұмыс жасау. Қурманғазы «Балбырауын»-парақтап оқу. Тәттімбет «Қосбасар»I-түрі парақтап оқу. Шығармалардың агогикалық өзгерістерімен жұмыс жасау әдістері. Тілендиев Н. «Махамбет» — оркестрлік функцияларының байланысы. Шығармадағы штрихтар ерекшелігі. Төкпе күйлерді орындау ерекшеліктері. Қурманғазы «Сары-арқа» — нота үлгісі,штрихтар. Дәулеткерей «Қыз Ақжелең». Шертпе күйлерді орындау ерекшеліктері. Әшімтай «Қоңырқаз» — аппликатура, штрихтар. Сүгір «Кертолғау» -ойын тәсілдерінде бірізділік сақтау. Күйлердің мазмұның ашу жолдары. Румын халық биі «Жаворонок» әуен мен аккомпанемент байланысын меңгеру.
Оқу жұмысының нәтижелері / қорытынды бақылау түрлері	Емтихан

Достарыңызбен бөлісу:

Что такое тестирование сценария?

Тестирование сценариев — это вариант тестирования программного обеспечения, в котором для тестирования используются сценарии. Сценарии помогают в более простом способе тестирования более сложных систем

Давайте изучим это с помощью видео ниже —

Зачем создавать тестовые сценарии?

Тестовые сценарии создаются по следующим причинам:

• Создание тестовых сценариев обеспечивает полное покрытие тестами
• Сценарии тестирования могут быть одобрены различными заинтересованными сторонами, такими как бизнес-аналитик, разработчики, клиенты, для обеспечения тщательного тестирования тестируемого приложения. Это гарантирует, что программное обеспечение работает для наиболее распространенных случаев использования.
• Они служат быстрым инструментом для определения трудозатрат на тестирование и, соответственно, создают предложение для клиента или организуют рабочую силу.
• Они помогают определить наиболее важные сквозные транзакции или реальное использование программных приложений.
• Для изучения сквозного функционирования программы, тестовый сценарий имеет решающее значение.

Когда не создать тестовый сценарий?

Тестовые сценарии не могут быть созданы, когда

• Тестируемое приложение является сложным, нестабильным, и в проекте есть время.
• Проекты, которые следуют Agile методологии, такие как Scrum, Kanban, могут не создавать тестовые сценарии.
• Сценарий тестирования не может быть создан для исправления новой ошибки или регрессионного тестирования . В таких случаях сценарии тестирования должны быть уже задокументированы в предыдущих циклах тестирования. Это особенно верно для проектов технического обслуживания.

Как написать тестовые сценарии

Как тестер, вы можете выполнить следующие пять шагов для создания тестовых сценариев:

• Шаг 1 : Прочтите документы с требованиями, такие как BRS, SRS, FRS, тестируемой системы (SUT). Вы также можете сослаться на примеры использования, книги, руководства и т. Д. Приложения, подлежащего тестированию.
• Шаг 2 : Для каждого требования определите возможные действия и цели пользователей. Определить технические аспекты требования. Определите возможные сценарии злоупотребления системой и оцените пользователей с менталитетом хакера.
• Шаг 3: После прочтения Документа с требованиями и проведения надлежащего анализа перечислите различные сценарии тестирования, которые проверяют каждую функцию программного обеспечения.
• Шаг 4: После того, как вы перечислили все возможные сценарии тестирования, создается матрица отслеживания, чтобы убедиться, что каждому требованию соответствует соответствующий сценарий тестирования.
• Шаг 5: Созданные сценарии проверяются вашим руководителем. Позже они также рассматриваются другими заинтересованными сторонами в проекте.

Советы по созданию тестовых сценариев

• Каждый тестовый сценарий должен быть привязан как минимум к одному требованию или пользовательской истории в соответствии с методологией проекта.
• Перед созданием тестового сценария, который проверяет несколько требований одновременно, убедитесь, что у вас есть тестовый сценарий, который проверяет это требование изолированно.
• Избегайте создания слишком сложных тестовых сценариев, охватывающих несколько требований.
• Количество сценариев может быть большим, и запускать их все дорого. Исходя из приоритетов клиента, запускайте только выбранные тестовые сценарии

Пример 1. Сценарий тестирования для приложения электронной коммерции

Для приложения электронной коммерции несколько тестовых сценариев

Тестовый сценарий 1: проверка функциональности входа

Чтобы помочь вам понять разницу между сценарием тестирования и тестовыми сценариями, для этого сценария тестирования будут использоваться конкретные тестовые сценарии.

1. Проверьте поведение системы при вводе действительного адреса электронной почты и пароля.
2. Проверьте поведение системы при вводе неверного идентификатора электронной почты и действительного пароля.
3. Проверьте поведение системы при вводе действительного адреса электронной почты и неверного пароля.
4. Проверьте поведение системы при вводе неверного идентификатора электронной почты и неверного пароля.
5. Проверьте поведение системы, если адрес электронной почты и пароль оставлены пустыми и введен вход.
6. Проверить Забыли пароль работает как положено
7. Проверьте поведение системы при вводе действительного / недействительного номера телефона и пароля.
8. Проверять поведение системы, когда установлен флажок «Держать меня в подписи»

Как видно, тестовые случаи являются более конкретными.

Тестовый сценарий 2. Проверка функциональности поиска

Бекбергенова Дәмеш Кенжалықызы қосымша білім беру педагогі Ақтөбе қаласы «Балалар және жасөспірімдер шығармашылық Үйі»МКҚК
Оқушылардың актерлық шеберлігін арттыруға арналған тренинг-жаттығулар, этюдтар.

Сахна шеберлігі шеберлігі үйірмесінің бірден – бір шығармашылық мақсаты – әрбір оқушы өз атынан әрекет ете отырып, өз бойындағы дүние танымын, білімін, өмір тәжірибесін, сезімі мен парасатын жұмылдыра отырып бас – аяғы бар, белгілі бір сахналық заңдылыққа бағындырылып іріктелген, оқиғалар мен тартыстар тізбегінен құрылған «Егерде мен осындай жағдайға түссем, не істер едім» деген қағида бойынша іс-әрекеттерге құрылған этюдттер дайындау. Сондай-ақ сахналық зейін мен зердеге, айқын мақсатқа, қисынды іс-әрекетке, сахналық шындыққа, оқиғалар легі мен кедергілерді бағалай білуге, тың шешім қабылдай білуге, еркіндікке, ой қиялын дамытуға арналған әр түрлі ойындар мен жаттығулар арқылы шеберліктерін жетілдіруге тәрбиелеу.

Бірінші оқу жылында құрылым жағынан қарапайым, талас-тартысқа, ірі оқиға, оқиғалар тізбегіне құрылған, сөзсіз немесе бір екі сөзі бар этюдтар көрсету. Трениг — жаттығулар оқушыларды өнер тәліміне бағыттайды. Жаттығулар оқушыларды психологиялық тұрғыда түсінуге тәрбиелейді. Олардың ішкі жан –дүниесін, бүгінгі өмірге көз – қарасын, ақыл – ой парасатын, қиялын, дарындылығын және келешекте қандай суреткер болуы ерекшеленеді және айқындалады.

Алдымен оқушы өз табиғатына өзі ие бола алуға үйренуі шарт. Әрбір үйірме мүшесінің ең басты міндеті, жаттығулар арқылы этюдке көшіп, істеп жатқан әрекеттеріне, ұсынылған тосын жағдайға, оқиғаларға сену арқылы қойған мақсатына жету. Этюдтер қарапайым әрекеттерден өз басынан өткерген, өзі ғана білетін кішігірім оқиғаларға барған жөн. Оны да тек өзі ғана ойлап тауып, өз ақылымен өз қиялымен, ешкімнің жетегінсіз істегені дұрыс.

Оқушылар қарапайым іс-әрекеттерден құралатын этюдтер жасай отырып, бірте-бірте өздеріне өмірден бейтаныс шағын оқиғалар негізінде құрылған этюдтерге ауысады. Бұл этюдтердің бас-аяғы бар, белгілі бір сахналық заңдылыққа бағындырылып іріктелген оқиғалар тізбегі, тартысы, белгілі бір мақсат үшін істелетін әрекеттері бар. Оқушыларды этюд-өмірдегі көргенін іске асыру арқылы өз шығармашылық мүмкіндігін кеңейтуге деңгейін өсіріп байытуға септігін тигізеді. Этюдпен жұмыс істеу барысында оқушы үстірт ойын тәсілдерінен құтыла отырып органикалық шығармашылық жолында жұмыс істей бастайды. Бұл жерде оқытушы өзінің жұмысы жемісті болу үшін «гүл өсіруші бағбанға» айналуы қажет. Гүлдің өсуі үшін әрине белгілі бір уақыт керек, қанша еңбек, төзімділік қажет. Актер шеберлігі пәнінің 1-сыныбының оқу бағдарламасында сахналық зейінге, шындыққа, оқиғалар мен кедергілерді бағалауға, ой-қиялды дамытуға тәрбиелейтін әр түрлі жаттығулар қарастырылған. Олар актердің ішкі жан-дүниесін оятып, сахналық элементтерге жаттықтырады. Актерлық техника, психологиялық, физикалық табиғатын дамытуға, одан әрі жетілдіруге бағытталған. Оған сахналық әрекеттің барлық құраушы элементтері кіреді. Олар: сезім органдарының жұмысы, көкірек көзі кинолентасы арқылы көру, есте сақтау, «егер де» мен «ұсынылған тосын жағдай», әрекеттердің қисыны мен сабақтастығы. Осы элементтерді меңгеру оқушыларды ойдан шығарылған этюдтегі жәйттерге сенуге, алдына қойылған мақсатқа жету жолында өз атынан органикалық әрекеттер істей білуге үйретеді.

Актер және сөз өнері

Актердің басты мақсаты – тіл байлығының құнарын сезіну, ойналып жатқан образды тіл техникасы арқылы сомдау болып табылады. Болашақ актер үшін сахна тілі-тіл техникасының сан қырлы сыры мен қол жетпес құндылығы тілдің тұңғиық құпиясына қазық болып қалады. Қазіргі таңда тіл мәдениетінің көкейтестілігі арта түсті. Тіл мәдениеті білімгерлердің тілін ұстарту міндетін жүзеге асырудың амал-тәсілдерін көрсетеді. Тіл қарым-қатынас құралы. Адамның ой-өрісін, мәдени дәрежесін, ақыл-парасатын, рухани байлығын көрсететін айна. Тіл мәдениетіне тән нормалар білімгерлердің таза, нақты, әдеби тілмен сөйлеуге, диалект сөздер қолданбауға, сөйлеген сөздері жатық, әсерлі, түсінікті болуын қадағалайды. Сонымен қатар, олардың мәнерлеп оқуын, сондай-ақ өз ойларын логикалық тұрғыдан байланыстыра, жүйелі айту дағдыларын қалыптастыруға тиіс. Тілмен жұмыс жасау барысында әрбір сөздің қажеттілігі мен ойландыратыны актерден мәтінге үңіле қарауын талап ететіні айтылады.

Актер оқиғаны тыңдаушысына жеткізуде әңгімелеуші сюжет арқылы емес, өзінің анық тілі мен зерттелген сөзбен жеткізіп түсіндіреді. Дер кезінде керекті сөзді қолдана білу, айтатын ойыңның мағынасын бөліп-жармай жеткізе білу, сөзді жүйелеп айту – мәдениеттіліктің белгісі екені түсіндіріледі. Сөз – актер үшін тек үн емес, бейнені тудырушы екені оқушыларға нақты дәлелдермен, қосымша аудио, видео материалдармен беріледі.

Сахнада роль ойнау сәтінде актер қолма-қол жылауға, бірден күлуге болмаса аяқ астынан ғашық болуға, не жек көруге, әйтпесе шексіз, шетсіз шаттыққа бөленуге өзін-өзі қанша күштегенмен шынайы шындық пен сахналық көркемдікке жете алмайды. Өйткені ол зорлықпен сахнада сезімді ойнауға , оны бойынан күштеп шығаруға тырысады. Сол себепті де актер сахна төрінде сезім туралы ойламай, әрекет етуі тиіс, яғни сезімді емес әрекетті ойлауы керек. Демек, актер өзін-өзі зорламай, шындап әрекетке көшкен жағдайда ғана сезім өздігінен пайда болады. Олай болса сезім әрекетті емес, әрекет сезімді дүниеге келтіреді.

Іс- әрекетке дайындық

Оқушы актердың зейінің, ойлап табу қабілетін, серіктесін түсіне білу түйсігін, көпшілікті көре, сезе, бағалай білу қабілетін арттырады, яғни сахнаға қатысты әрекеттердің бәрін меңгеруге көмектеседі. Сонымен қатар оқушы бойындағы қысылу, ұялу, қымтырылу, құрысып – тырысу тектес сезім түрлерінен арылуға және атқарылар әрекеттерді тез, еркін, шапшаң, іштей сезіп орындауға баулиды.

1) Орындықты алдына ұстап ауысу. (шапалақ соғу 10с)

2) Орындықты жанына ұстап ауысу (шапалақ соғу 10с)

3) Орындықты басына көтеріп ауысу (шапалақ соғу 10с)

4) 4 бұрыш болып ауысу (шапалақ соғу 10с)

5) 3 бұрыш болып ауысу (шапалақ соғу 10с)

6) Жарты шеңбер болып ауысу (шапалақ соғу 10с)

7) Көзді жұмып ауысу (шапалақ соғу 10с)

Алфавит бойынша ауысу (есімдер») (шапалақ соғу 10с)

9) Алфавит бойынша ауысу (фамилия) (шапалақ соғу 10с)

10) Бой бойымен ауысу (шапалақ соғу 10с)

11) 10 түрлі затты ұстап шығу (10 рет санау)

12) 10 қаланы атап шығу (шапалақ соғу 10с)

Іс-әрекетке көшу

Қимыл — әрекеттер белгілі бір мақсатқа жету үшін жасалынады. Кейіпкердің әрекет етуіне түрткі болатын себеп-салдарлар актер өнерінің әсем де көркем көрінісін тудырып, оның алдына нақты міндет қояды. Актердің шынайы әрекет етуі оның «неге?», «не үшін?», «неменеге?», «қашан?», «қайда?», «қалайша?», «қандай жағдайларда?» деген сұрақтарға жауап беру жағдайында іске асады. Әрекеттер бірнеше майда әрекеттердің жиынтығынан тұрады. Сахнада дайындық кезінде ең майда әрекеттердің өзі алғашында саналы түрде орындалады. Дегенмен сол ең майда әрекет сахналық мақсат – міндетті шешу барысында зор роль атқарады. Сондықтан актер қимыл-әрекет жасаудан бұрын оның жасалу себебін егжей – тегжейлі ұғып алуы керек. Мысалы, орындыққа отыру керек. «не үшін отыру керек?», «қалай отыру керек?» т.б. Сахна төрінде өтетін кез-келген әрекет драматургтың немесе қоюшы режиссердің ойы мен қиялынан туындаған шарты дүние. Роль ойнаушы актер оған шындық деп сеніп, өз «егер десімен» дамытып әрекет етеді.Станиславский анықтамасы бойынша актер шығармашылығы «егер де» элементі арқылы туып, шынайы өмір шындығы қиялдан туған шарты өмір шындығына ауысып отырған.

1). Ақтау (қорғау). Орындыққа себеппен отыру. 4 оқушы

2). Ақтау (қорғау). Есікті жай ашып кіру. 4 оқушы

3). Ақтау (қорғау). Орындықтың үстіне шығу. 4 оқушы

3. Жасаған жаттығуларды пайдалана отырып этюдтар құрастыру.

1) «Тапталған сезім»

2) «тіс дәрігерінде»

3) «Балықшылар»

«Егер де» «Ұсынылған тосын жағдай»

«Егер де» элементі сахна заңдылықтарының ірге тасын қалайтын жетекші элементтердің бірі болып саналады. «Егер де» – творчествоны бастап беруші болса, «ұсынылған тосын жағдай» – дамытушы элемент. Оның болашақ актерлерді сахнаға дайындаудағы орны ерекше.

Елестету — өмірде бар және болатын, өзіміз білетін жағдайларды тудырса, қиял- өмірде жоқ әрі болмайтын, біз білмейтін, болып көрмеген нәрселерді тудырады. Қиял мен елестету актер үшін аса қажет, сабақтас элементтер. Елестету процесінің негізгі қоздырушы күші: кім?, қашан?, қайда?, неге?, не үшін? және қалай? сұрақтары.

Артистік батылдықтың тікелей дамуы мен қалыптасуы. (Үй жануарларының, жабайы аңдардың, жәндіктердің, өсімдіктердің, құстардың тіршілігін сондай-ақ 3-6 жас аралығындағы балалардың мінез-құлқын зерттеу).

Оқушыларға белгі бойынша қорқыныштан, қуаныштан айғайлап жіберу немесе қарқылдап күлу, еңіреп жылап жіберу, аттандап айқайлау, ит болып үру, әтеш болып шақыру тапсырылады. Мұндай тапсырмалар түрі бірден орындауды талап етеді. Ұзақ дайындықты, ойланып тұруды қажет етпейді. Оқушы көп ойланып, ұзақ дайындалған сайын, берілген тапсырманы орындау, ақтау қиындай түседі. Ұсынылған жаттығулар түрін К.С.Станиславский актердің ішкі акробатикасы деп атаған. Осы принцеп бойынша, жан-жануарларды, аңдарды, жәндіктерді, өсімдіктерді, құстарды бейнелесе немесе 3-6 жас аралығындағы балалардың іс-әрекетін, мінез-құлқын жасаса оқушылардың қиял көзі кеңіген болар еді.

Оқушыларға тапсырма «Егер де» мен «ұсынылған тосын жағдай»

1)Дискотека. Қарны ашқан мысық. Күшіктің дауысы, Жараланған күшік, ашуланған күшік, тауықтың дауысы, жүрісі.

2) Дискотека. Адасқан лақ. Сиырдың дауысы, анасын іздеген бұзау. маймылдың жүрісі, дауысы, тамақ жегені.

3) Этюд «ашыққан күшіктер»

Топтық этюдтар

Сахнада серіктесімен шынайы, қисынды қарым-қатынаста болуға, оқиғаны бағалауға, қиял көзін кеңейтуге тәрбиелеу. Бүкіл элементтердің басын қосып этюдте қолдану. (Жансыз жанға, затқа жан бітіріп оларды жандандыру. Ойыншықтарға байлынысты, балалар өмірінен алынған этюдтер. Көркемсуреттерге көріністер құру. Кедергілерді қатыстыра отырып этюд жасау. Қазақтың салт-дәстүрлерімен топтық этюдтер. Этюдтер: Цирк, клоундар, театрда, базар, вокзал).

Этюд жасау барысында актер шеберлігінің заңдылықтары мен техникасын меңгеру. Адам табиғатының күрделігін, ақыл-ойын, іс-әрекетін, сезімін, толғаныстарын, қуаныш-күлкісін, қайғы-мұның беру үшін, студент сөз құдыретін түсініп, сахналық іс -әрекетті жетік меңгеруі керек. Актер шеберлігі пәнінің бірден – бір шығармашылық мақсаты – әрбір оқушы өз атынан әрекет ете отырып, өз бойындағы дүние танымын, білімін, өмір тәжірибесін, сезімі мен парасатын жұмылдыра отырып бас – аяғы бар, белгілі бір сахналық заңдылыққа бағындырылып іріктелген, оқиғалар мен тартыстар тізбегінен құрылған «Егерде мен осындай жағдайға түссем, не істер едім» деген қағида бойынша іс-әрекеттерге құрылған этюдттер дайындау. Сондай-ақ сахналық зейін мен зердеге, айқын мақсатқа, қисынды іс-әрекетке, сахналық шындыққа, оқиғалар легі мен кедергілерді бағалай білуге, тың шешім қабылдай білуге, еркіндікке, ой қиялын дамытуға арналған әр түрлі этюдтер арқылы шеберліктерін жетілдіруге тәрбиелеу.

К.С. Станиславский «Менің өмірім, өнерім» атты кітабында «Актер өз бетімен, өз еркімен іштей және сырттай жұмыс жасауы тиіс және жеке рөлмен іштей және сырттай жұмыс, кездесетін тосын жағдайлар, кідіріс, әрекет, әрекетті бағалау, конфликт және оларды шешу, костюм, гримм, көркемдік безендірулер, бұлардың бәрі оқушылардың таным, үрдісін: қиялын, талғамын, есін, ойлауын, зейінін, қабілетін дамытып қана қоймай, өзін көпшіліктің ортасында еркін әрекет етуіне, ойын ортаға ашық сала білуге, адам бойында бала кезден қалыптасып қалған кейбір ұялшақтық, қорқақтық шешімге келе алмаушылық деген сияқты жағымсыз факторлардың болуына әсер етеді».

«Жүргізуші-2019» байқауының

СЦЕНАРИЙІ

Өтетін орны: Достық үйі

Өтетін күні, уақыты: 24.09.2019 ж сағат 15.00

Жүргізушілер:

 Жүргізуші: Қайырлы күн, қымбатты екібастұздықтар! «Үздік жүргізуші – 2019» байқауына қош келдіңіздер!

 Жүргізуші: Бүгінгі байқау – нағыз қайнаған қуаттың көзі, бойға күш берген шуақтың өзі! Бүгінгі байқау – келешекке керілген шығармашылықтың желкені, жалынды жастардың мекені! Жас таланттардың басын қосқан өнер алаңы!  Оларды алда байрақты бәсеке күтіп тұр. Әр өнерпаз кеудесінде намыс туы желбірей берсін!

 Жүргізуші: Олай болса сіздердің құрмет қошеметтеріңізбен қатысушыларды сахна төріне шақырайық.

Қатысушылармен таныстыру

1. Базилова Дильназ – №17 жалпы орта білім беру мектебі
2. Аманбек Сұлтанбек – Инновациялық Еуразия Университетінің Екібастұз колледжі
3. Магашова Жұлдыз – Инновациялық Еуразия Университетінің Екібастұз колледжі
4. Мейрамов Айдын — №13 жалпы орта білім беру мектебі
5. Хажай Іңкәр – Инновациялық Еуразия Университетінің Екібастұз колледжі
6. Жанбек Арыстанбек – №11 жалпы орта білім беру мектебі
7. Таурбаева Динара – Қосым Пшенбаев атындағы тау-кен техникалық колледжі  
8. Бейсенов Марлен – Абай Құнанбаев атындағы №2 жалпы орта білім беру мектебі
9. Тыныбек Қазына — №36 мектеп –лицейі
10. Рахымтай Серік — Инновациялық Еуразия Университетінің Екібастұз колледжі
11. Жүмкей Әйгерім — №21 жалпы орта білім беру мектебі
12. Кошаева Айнұр — №26 мектеп-гимназиясы
13. Ибадулла Әйгерім — №36 мектеп –лицейі

 Жүргізуші: Байқау үміткерлерімен таныс болдыңыздар, енді бүгінгі байқаудың әділ бағасын берер аса қадірменді қазылар алқасын таныстырып өтейін: 

1. Сабитова Гүльбаршын Рапыққызы – «Өнер» қалалық мәдениет орталығының музыкалық жетекшісі, «Гаухартас», «Тұмар» ансамбльдерінің жетекшісі.
2. Бәтенов Қуаныш Жүрсінұлы – қалалық іс-шаралар жүргізушісі, ұстаз, өнер жанашыры.
3. Сеитова Гүльбаршын Арқалыққызы – С.Торайғыров атындағы №22 гимназия-мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі.

Жүргізуші: Бүгінгі сайыс 4 бөлімнен тұрады. Қатысушылар осы аталған бөлімдер бойынша сынға түседі:

1-бөлім: «Сәлем сөздің анасы», таныстыру бөлімі;

2-бөлім: «Көркем сөз шебері», көркем шығармадан, драмадан үзінді немесе кез келген танымал ақынның өлеңін мәнерлеп, жатқа оқу; 

3-бөлім: «Сөз мәнері»  (қатысушыларға түрлі сценарий нұсқалары беріледі: салтанатты шара, корпоративтік шара, шоу-бағдарлама және т.б. мәнерлеп оқып беру ).

4-бөлім: «Импровизация» (аудиториямен жұмыс, кез- келген оқиғадан шыға білу)

 Жүргізуші: Ал қазылар алқасы үміткерлерді төмендегі критерийлер бойынша бағалайды.

 — жүргізушінің шеберлігі

дауыс ырғағы;

киім үлгісі;
орындау шеберлігі

сахна мәдениеті;

Жүргізуші: Сайсымызды бастамас бұрын сөз кезегін Екібастұз қаласы әкімдігінің мәдениет және тілдерді дамыту бөлімінің маманы Жұмабекова Шынар Болатқызына береміз.

 Жүргізуші: Бүгінгі байқаудың мақсаты:  Көркем сөз шеберлерінің өнерін дамыту, әртүрлі жанрдағы мәдени шара жүргізушілерін анықтау, жарыққа шығару, шығармашылық орта қалыптастыру, тәжірибе алмасу. Олай болса сайыскерлерге бірінші бөлімді бастауға рұқсат, яғни өздерін таныстыру бөлімі.

1. Базилова Дильназ – №17 жалпы орта білім беру мектебі
2. Аманбек Сұлтанбек – Инновациялық Еуразия Университетінің Екібастұз колледжі
3. Магашова Жұлдыз – Инновациялық Еуразия Университетінің Екібастұз колледжі
4. Мейрамов Айдын — №13 жалпы орта білім беру мектебі
5. Хажай Іңкәр – Инновациялық Еуразия Университетінің Екібастұз колледжі
6. Жанбек Арыстанбек – №11 жалпы орта білім беру мектебі
7. Таурбаева Динара – Қосым Пшенбаев атындағы тау-кен техникалық колледжі  
8. Бейсенов Марлен – Абай Құнанбаев атындағы №2 жалпы орта білім беру мектебі
9. Тыныбек Қазына — №36 мектеп –лицейі
10. Рахымтай Серік — Инновациялық Еуразия Университетінің Екібастұз колледжі
11. Жүмкей Әйгерім — №21 жалпы орта білім беру мектебі
12. Кошаева Айнұр — №26 мектеп-гимназиясы
13. Ибадулла Әйгерім — №36 мектеп –лицейі

Қатысушылар рет – ретімен өздерін таныстырады.

1 Жүргізуші: Жүргізушіге түрлі мәдени шараларды жүргізу үшін дауыс ырғағының, мәнерінің, көркемдік бояуының қанық болуы маңызды. Олай болса екінші кезеңге көшейік. Қазір қатысушыларымыз дайындап келген көркем шығармаларын оқитын болады.

1. Базилова Дильназ – С.Торайғыров «Кедейлік»
2. Аманбек Сұлтанбек – М.Мақатаев «Шын ғашықпын»
3. Магашова Жұлдыз – Лайле Атагуль «Сол жағым сыздап тұр»
4. Мейрамов Айдын – Есенғали Раушанов «Жаз не деп еді»
5. Хажай Іңкәр – А.Байтұрсынов «Анама хат»
6. Жанбек Арыстанбек – Мұхтар Шаханов «Отырар»
7. Таурбаева Динара – М.Мақатаев «Бесік басында»
8. Бейсенов Марлен – А.Құнанбаев «Өлсе өлер табиғат, адам өлмес»
9. Тыныбек Қазына – М.Мақатаев «1941 жыл. Ақпан»
10. Рахымтай Серік – М.Шаханов «Жігерлендіру»
11. Жүмкей Әйгерім – М.Мақатаев «Аққулар ұйықтағанда»
12. Кошаева Айнұр – С.Торайғыров «Шәкірт ойы»
13. Ибадулла Әйгерім – М.Мақатаев «Сезім»   

Қатысушылар рет – ретімен көркемсөз оқиды.

2 Жүргізуші: Сайыстың ІІІ бөлімі өте қызықты болады деп ойлаймыз. Себебі қатысушылардың жүргізушілік қабілетін осы бөлім аша түсетіндей. Сайыскерлерге түрлі сценарий үлгілері, яғни дайын мәтіндер таратылады. Қатысушы өз тарапынан мәтінді қандай мәдени шараға арнап жазылғанын көрсетіп, соған орай нақышын келтіріп оқуы керек.

(Осы кезде қатысушылар қазылар алқасының үстелінен билеттік жүйе арқылы мәтін таңдап алуы керек. Сәл үзіліс жасалуы тиіс. Дайынмын деген қатысушы шығып оқи беруге болады)

Қатысушылар рет – ретімен берілген мәтінді оқып шығады.

Жүргізуші: Сайыскерлерімізді келесі бөлімге дайындалу үшін сахна сыртына шығарып саламыз.

 Жүргізуші: Осы жерде бастау үшін жарысты,

Талай талант танысты да, табысты.

Аламанда айбыны үшін еліңнің

Жібермеңдер, қолда ұстап намысты!

Жүргізуші: Қымбатты, көрермен біз сайысымызды жалғастырамыз. Келесі бөлім «Импровизация».

 Жүргізуші: Шынымен, мәдени шара барысында түрлі жағдайлар болады. Мәселен, жарық сөніп қалады, музыка ойнамай қалады. Осындай жағдайда жүргізушілер тығырықтан қалай шығады сынап көрейік.

 Жүргізуші: Сайысты бастайтын Базилова Дильназ

Қатысушылар рет – ретімен аудиториямен жұмыс жасайды.

Жүргізуші: Байқауға қатысушылар барлық сыннан өтті. Кім жүйрік? Бұл жарыста кім озып шықты. Ол қазылар алқасына аян.

2 Жүргізуші: Қазылар алқасы өз қорытындысын шығарғанша, назарларыңызға шағын концерттік бағдарлама ұсынамыз.

КОНЦЕРТТІК БАҒДАРЛАМА

 Жүргізуші: Сайыскерлерді сахна төріне қошеметтеп шақырайық.

Жүргізуші: Сөз қазылар алқасына беріледі

ҚҰТТЫҚТАУ. МАРАПАТТАУ

 Жүргізуші: Осымен, байқау өз мәресіне жетті. Барша қатысушыларымызға алғыс білдіреміз. Жеңімпаздарды шын жүректен құттықтаймыз.

 Жүргізуші: Ел болашағын дамытар, халқының қамын жейтін еңбекқор, білімді, өресі биік өрендеріміз көп болсын! Келесі кездескенше, күн жақсы болсын!

---