Сценарий тыва улустун аас чогаалы

Тема: «Тыва улустун аас-чогаалы»Сорулгазы: 1.уругларнын шагаадугайында билиглерин быжыглаар;Улустун аас-чогаалынга уругларнын сонуургалын билиндирер.2.Уругларнын угаан-бодалын, кичээнгейин

Тема: «Тыва улустун аас-чогаалы»

Сорулгазы: 1.уругларнын шагаадугайында билиглерин быжыглаар;

Улустун аас-чогаалынга уругларнын сонуургалын билиндирер.

2.Уругларнын угаан-бодалын, кичээнгейин аас-чогаа лы таварыштыр болгаш салаа-сайгыдын, дыл-домаан сайзырадыр.

3.Уругларны кежээ, эп-найыралдыг, эш-оорзурек болурунга кижизидери;  тыва эт-сепке сонуургалдыг болгаш камныг болурунга кижизидери.

Коргузуг материалдары: ойнаар-кыс «Кырган-ава», ог, огнун дериг-херекселдери, аът халып бар чыдар аялга, сула шимчээшкинге оожум аялга, улегер домак чуруп каан чурук.

Словарлыг ажыл: шаап (дурген)

Кичээл чорудуу:

Организастыг кезээ:

Б: Экии, уруглар! Мени Айрана Шолбановна дээр бичии болуктун башкызы-дыр мен.

Мен силер-биле кады аян-чорук кылыр дээш келдим. Мээн-биле аян-чорук кылыр силер бе?

У: ийе

Б: Даштын чылдын кайы уезил?

У: Даштын чылдын кышкы уези.

Б: Ам удавас чуу деп байырлал келирил?

У: Ам удавас Шагаа байырлалы келир.

Б: Эр-хейлер! Бис ам кырган-ававыстын аалынче аян-чорук кылыылынарам.

Салаага оюн «Аъттар» (салааларга кедип алгаш салааларын оожум, дурген соктаар)

Кырган-ававыстын аалынче баарда аъттардан мунуп алгаш чоруптаалынар, уруглар. (аъттарны салаага кедип алгаш стол долганыр кылаштаар). Баштай оожум кылаштаар бис, ам дурген халыптаалынар, уруглар.

Б: Оой, кырган-ававыстын аалы коступ келди, ам бичии оожум халыптаалынар. Огже аъттыг шаап (дурген) халып болбас шээй, уруглар.

Кырган-ававыстын аалы чедип келди. Аъттарывыстан душкештин кирээлинерем, уруглар.

Оглерге кире бергеш аалчы кижи кайы хамаанчок черге олурбас. Аалчы кижи огнун солагай талазынга олурар. Бис ындыг болза кырган-ававыстын аалынга кире бергеш кайы талазынга олурар-дыр бис?

У: Огнун солагай талазынга олурар бис.

Б: Огде кырган-ававыс чок шээй уруглар устуу аалче чорупкан хевирлиг. Бир эвес кырган-ававыс оонге олурган болза канчаан амырлажыр турган-дыр бис уруглар?

(башкы амырлажырын коргузер. Улуг кижи кырынга, бичии кижи адаанга).

Шупту эптиг кылдыр олуруп алынар. Огге канчаан олурарын сактып таныштырыптайын. Оолдар маспактанып олурар, кыс уруглар согедектеп олурар. (башкы коргузер)

— Шагаа будуузунде улус чуну канчап чорааныл, уруглар?

У: улегер-домактажып, тывызыктажып, дурген чугаалажып…

Б: Эр-хейлер! Шагаа будуузунде улус моорейлежир, оюннар ойнаар турган шээй уруглар.

— Тыва улустун аас-чогаалынга чуулер хамааржырыл билир силер бе?

У: Тыва улустун аас-чогаалынга улегер домактар, тывызыктар, клжамыктар, дурген-чугаалар, опей ырлары, когудуглер, оюннар удээн чечен чугаалар хамааржыр.

Б: Дурген-чугаалар уругларнын  дылын сайзырадыр, эки тывызыктажып турар болзувуса чагынгыр, угаангыр болур шээй бис.

Бо чурукче коруптунерем уруглар. Бо чурукта болза улегер домакты чуруп коргузуп каан. (чурук коргузер)

Чадаг чорба аъттыг чору

Чааскаан чорба эштиг чору.

Кижи чааскаан чорбас шээй уруглар эштиг боор. Силернин база садигинерде эштеринер бар шээй. Эштери-биле эп найыралдыг болур.

Б: Силер кандыг улегер домак билир силер чугаалаптынарам, уруглар.

Эр-хейлер! Мен тывызык ыдарымга силер тывар силер, уруглар.

Уне калбан

Кире калбан. Чуу-дыр ол уруглар?

У: эжик

Б: Эжик деп состун эгезинде чуу де ун дынналып турар-дыр уруглар?

У: э-э-э

Б: соолунде чуу деп дынналып турар-дыр, уруглар?

У: к-к-к

Б: Эр-хейлер! Аптараны чуу деп тывызыктап болур бис, уруглар?

Дорт булун

Донгур аас.

Чуу-дыр ол уруглар?

У: Аптара

Б: Аптара деп состун эгезинде чуу де пун дынналып турар-дыр, уруглар?

У: а-а-а

Б: Чуге дорт булун деп турар бис, чуге дизе булун дээрге-ле азыглар шээй, уруглар.

Силер чуу деп тывызык билир силер, тыптырып корунерем.

У: (уруглар тывызык ыдар)

Б: Эр-хей! Бо чуу деп эдилел-дыр, уруглар?

У: согааш, бала.

Б: манаа чуну канчаарыл? (арбай, тараа соктап чиир) бистер тыва эдилелдеривиске камныг болур ужурлуг бис, уруглар.

«Кежээнин мурнунда хунде, чалгаанын мурнунда кочу» деп улегер домак бар болгай уруглар, бис бичиивисттен кежээ болур ужурлуг бис. Кырган-ававыска тараадан соктап бээр бис бе?

Сула шимчээшкин

Арбай-тараа соктап чиир,

Аажок-кежээ, эрес бис

Бала, согааш эдим бо

Бирээ, ийи, уш!

Б: Эр-хейлер! Шагаага оюннар база ойнаар боор. Кандыг оюннар билир силер?

У: тевектээр, кажыктаар.

Б: Шын-дыр. Бо кажыктар-биле кажыктаптаалынарам. Кым аът, хой дужуруптер эвес (инек, ошку аът, тевек)

Туннел кезээ:

Б: Эр-хейлер! Ойт, дыннап тур силер бе чунун даажы дынналып тур?

У: Аът даажы

Б: Кырган-ававыс келген ол-дыр.

Кырган-ававыс чокта чуну чугаалажып турганывысты чугаалап берээлинерем, уруглар кырган-ававыска.

Б: Аас-чогаалынга чуулер хамааржыр болду, уруглар?

У: Улегер домактар, тыва оюннар, тоолдар…

Б: Кырган-ававыс бистин улегер-домактажып, тывызыктажып, дурген-чугаалажып турганывысты дыннаваан шээй, уруглар.

Кырган-ававыска кожакмыктап берээлинерем, уруглар.

Комажыкка кончуг-ла бис

Кожа тыртып салыр-ла бис

Кожундакка хоржок-ла бис

Хокпак-хакпак кылыр-ла бис.

К-а: Эр-хей-дыр силер уруглар.

Б: Кырган-ававыс силерни дыка кожамыктаар уруглар-дыр деп мактап тур. Ам бистин чоруур уевис келди кырган-авай. Уруглар, кырган-аванар-биле байырлажыпкаш аъттарывыска олурупкаш чоруптаалынар.


  • Методические разработки


  • Развитие речи


  • План-конспект занятия по развитию речи (старшая группа): Конспект НОД по развитию речи Тема: «Тыва улустун аас-чогаалы»

План-конспект занятия по развитию речи (старшая группа): Конспект НОД по развитию речи Тема: «Тыва улустун аас-чогаалы»

Возрастные группы:

  • Старшая группа 5-6 лет

Источник

29.05.2019 10:45

49

admin

  • Комментарии

RSS

Нет комментариев. Ваш будет первым!

Войдите или зарегистрируйтесь чтобы добавлять комментарии

МБОУ «Ак-Дашская СОШ»

Сценарий разработка к национальному празднику Шагаа

«Ак чолдуг Шагаам»

Разработку составила:

Ондар Оляна Миш-ооловна,

учитель народоведения.

2015 чыл.

Сценарий «Ак чолдуг шагаам»

Сорулгазы:

1. Ада-огбелернин бурун шагдан байырлап келгени улусчу байырлалынын ёзулалдарын уругларга билиндирип, ооредир. Улустун аас чогаалын, фольклорун ансамбильдеринин ундезиннерин сайзырадыр.Хундулээчел, биче сеткилдиг, сонуургак болурунга кижизидер.

Дерилгези: ог-македи, улегер домактар бижээн плакаттар азар. Чалама, артыш, тос-карак, аяктар

Арга-методу: моорей-корулде, оюннар.

Чыыштын чорудуу:

Башкарыкчы:

Харлыг кыштын адак айы тонгелекте,

Хамык чоннун чыглып келгеш, байырлаары

Шагаа келди, курай-курай!

Башкарыкчы:

Шагаа — улус чонун тоогуден байырлалы.

Шагаа — эргилип кээр чаа — чылдын байырлалы.

Шагаа — чемзиг чемнин дээжизинин байлакшылы

Шагаа — чечен состун, уян ырнын байырлалы.

Башкарыкчы:

Шаг чаагай болзун, шагаа элбекшилдиг болзун,

Курай- курай!

Танцы «Шайывыс»

Кырган-ава. (йорээл чугаалаар, тос-карак-биле судун чашпышаан)

Оршээ хайыракан!

Эрги чылды удеп,

Чаа чылды уткуп тур бис.

Чыл бажы келди,

Чылан бажы союлду,

Ажыл-ишчи, шудургу,

Оожум топтуг хой чылы

моорлап келди, курай-курай!

Дайын – чаа турбазын,

Бойдустун айыыл-халавы чок болзун, оршээ!

Арат –чонум амыр-тайбын, аас- кежиктиг болзун, оршээ!

Аарыг- хамчык турбазын,

Аш – чут турбазын, Оршээ!

Ак-кок дээр кезээде аяс турзун,

Алдын хунум улам чырык- чылыг болзун, оршээ!

Амыдырал улам хогжуп, чечектелзин, оршээ!

Оран- чуртум сайзыразын,

Оглу- кызы ковей болзун, оршээ!

Чыл чаагай, чон кежиктиг болзун, оршээ!

Аастыг чувеге амзатпадым

Эринниг чувеге дээртпедим,

Ак судум чажып чалбарып тур мен, оршээ!

Арат чонум амыр-тайбын чурттазын, оршээ!

Шупту: Курай-курай!

Ак-Сал ирей: санын салып, чеминин устун отче каар.

/Оон шупту чалама баглаар/

Башкарыкчы:

Амыр-ла, амыр?

шупту:

Амыр,амыр.

Башкарыкчы:

-Думаа-ханаа. ыт-куштан сол-ла бе, ынар?

-Сол-сол!

Башкарыкчы:

Соок кыштан, изиг чайдан мал- маган хур-ле бе, ынар?

Шупту:

Хур-хур ийин ынар.

Башкарыкчы:

Шагаа – шагнын эргилдези,

Чырык чаагай чолду оштаан,

Шагаа-биле! Чаа чыл-биле!

Курай-курай!

Шупту :

Курай-курай!

Башкарыкчы:

Монгулектин менгизи дег

Монгун баштыг кырган-ачай,

Алгаг-йорээл алгап бээрин

Ажы-толун дилеп тур бис.

Ак-Сал ирей:

Амыр-ла, амыр!

Ажы-толум, бугу чонум!

Шагнын чаагай эргилдези,

Шагаа-биле, курай-курай!

Аалдап келген чаа чыл

Кок хой чылын

Мынчаар номнаан:

Хой чылы тодуг-догаа эки чыл-дыр

Арбай-тараа, унуш-дужут

Аажок элбек болур чыл-дыр.

Ажыл-ишчи, эрес-кежээ болур болза

Амыдырал байлак болгаш тодуг болур.

Ак сут чажып, оран-чуртка тейлээр болза,

Буян чолду бурган башкы соннээр чыл-дыр.

Эки чуве бээр турзун!

Бак чуве ынай турзун!

Арат чоннун келир ойу

Аяс дээр дег чырык болзун! Оршээ! Оршээ!

Улуг-биче, кырган-чалыы

Ужур ындыг – чолукшуулу!

Башкарыкчы:

Акшый берген огбе кижээ

Ак-кок кадак тудуп сунуп,

Аас-кежик алгап-йорээп

«Амыр-ла!» деп чолукшуулу!

— «Амыргын-на амыр!» Шагаа-биле!

«Чолукшулга ёзулалы» /Кырган-ава, кырган ача-биле чолукшулга, чолукшулга кылгаш-ла огде олуттарынче олурар/

Ыры «Алдын Шагаа»

Ашак:

— Оой, кадай! Дыннап олур сен бе? Ыдык ак хойувус-даа шуут кыраан-дыр. Хоокуй каш малывысты оор-онер кылдыр остурген буянныг хой болгай. Ам канчаар кончуг чувел? Аныяк чуве ыдыктап албас болза, хоржок болган-дыр, чуу-даа чуве ужурлуг болгай, чуу-хооден аайлап корем.

/Уне бээр, соон дарый ийи оглу дузалажып унер/

Кадай:

— Ынчаар ыйнаан, ыдыктаар хире чувелер ийи уш-даа бар болгай аан- дээш,

— Ак аржаандан кыла кааптайн — деп чугааланмышаан, артышты аржаанга холуп ап белеткеп олурар.

/Ашак ол уеде аныяк хунажыкты киирип эккелгеш, артыштыг аржаан-биле аксы-думчуундан эгелээш чуп дагааш, ожукту хун аайы-биле уш катап долгандыргаш, мурнуу-барыын талазындан отка могейтир./

Башкарыкчы:

Эргилделиг он ийи чылдын

Ээлчеглиг аът чылы

Хамык чоруун чогуткаш

Чоруп туру курай-курай!

Танцы «Аъдым»

— Чаа чылдын ээзи болур

Каас-коя хой чылга

Чайыр алдын оваадайны

Чалап, сунуп кедирээли!

/Танцылаан уруглар хойга оваадайны кедирер./

Кадай:

Ада хунге, ие черге

Ак-кок дээрге, аржаан сугга

Айдыс кылып, чажыг чажып

Авыралдап чудуп тур мен

Оршээ-Оршээ!

Чаа унген хой чылывыста

Чаагай чолдан хайырла

Чалыы салгал омак-хоглуг

Чаагай оруун эдерер болзун!

Угааныг, арын-нуурлуг чорунар!

Узун назын назыланар!

Оршээ-оршээ!

/Уруглары кожамыктаар/:

Хой-ла малым арбын оссун – оой дынгылдай

Хоюг дугун соннеп чорзун- оо-дынгыл-дынгылдай.

Инек малым арбын оссун-оой дынгылдай

Итпек –хойтпаан биске берзин- оой дынгыл-дынгылдай.

Аккыр дуктуг ангор ошкум оой-дынгылдай

Арбын дугун биске берзин –оой-дынгыл-дынгылдай.

Чылгы малы хонаш долзун –оой дынгылдай.

Хымыс-суду элбек болзун –кру-кру –дынгылдай.

Ашак:

Ада-огбе бурун шагдан

Ажы-толге арттырып каан

Аас чогаал эртинези

Амдыгаа дээр уттундурбаан.

Шупту:

Шынап-ла!Ындыг-ындыг!

Башкарыкчы:

Тывызыктап, тоолдажып,

Дызырадыр танцы теп

Чанчыл болган шагавысты

салгакчылар улап чор бис.

Уруглар:

Дортен ала тонген болза

Доргун сынмас туру деп бе?

Торелдери тонген болза

Дор-ле сынмас олур деп бе?

Оолдар:

Алдан ала тонген болза

Алаак сынмас туру деп бе?

Алышкылар тонген болза

Аал сынмас туру деп бе?

Кадай:

-кожамыкка кончуг-дурлар

Кожа тыртып кааптар-дырлар

Тывызыкка кандыг силер?

Тывынар че сала кааптайн.

Бир уруг:

тывызыкка оолдар-даа кончуг-ла –дыр.

Тыва тыртып алырлар-дыр.

Дурген чугаага кандыг силер

Кагжып-шенеп коор бис бе?

( Азиат, Аржаан чугаалаар)

Ашак:

Дурген-чугаа ындыг-дыр че?

Улегер соске кандыг силер

Улежиксеп олур-ла мен.

Оол:

— Огбе чагыы-ондур бедик…

— торел билбес тоорээр,

Тоогу билбес турээр.

— Ада корбээнин оглу коор,

Ие корбээнин кызы коор.

Бир оол:

— Че, уруглар, чеченнежип корээли бе?

/Ийи (оол, уруг) кижи чеченнежир/

Башкарыкчы:

Бодалганы кым мурнай тып каар эвес, тывынарам , уруглар:

-20 ошкунун кулактары, карактары, мыйыстары шупту каажыл?

Уруглар: — 40 мыйыс, 40 карак, 40 кулак, шупту кады -120-дир.

— Шын-дыр!

Бир оол:

Ам ойнап корээлинерем!, Матпаадырны ойнайт кааптаалынарам!

Башкарыкчы : 2 кижи ойнаар.

(Улуг эргекти коргушкеш)

-Бо кымыл?

-матпаадыр баран харап турары ол-дур?

-айтыр салааны, бо кымыл?

-бажы курлуг паштанып турары ол-дур.

-ортаа сала, бо кымыл?

-Ортаа-Мерген, хойну озээш, союп-бузуп турары ол-дур

-бо кымыл?

-Уваа-шээжек уруктап, чээргеннеп экээри ол-дур.

-бо кымыл?

-биче моомей, буурек-баарак манап олурары ол-дур.

— Чадыр оглей туткан салааларже айыткаш»Кирип болур бе? Дээр,

-«Хоржок!»-деп харыылаар

-хоржок болза, хоржок ыйнаан, адыр шуве-дээш, чудуруундан сегирип алгаш_ чуп-чудурук, бип-билек, кып-кыры, оп-ожун, чап-чарын, оп-оорга, эп-эгин, тас колдук, кичик-кичик-дээш, кичигелеп эгелээр. / Шупту ырлаар «Арбай-Хоор»/.

Башкарыкчы:

Тываларнын тыны тудуш

Сузуглели чогум чудел?

Тыва кижи чоргааралы

Сулде-куду, ыдыы чудел?

Шупту:

Сагыызын дег хумагалыг

Чанчылдарда, ужурларда

Буян оргээн шажынында

Бурун шагнын Шагаазында.

/Шупту могеер/

Ыры «Алдын Шагаа»

Класстан дашкаар номчулганын темазы: Улустун аас чогаалы

Сорулгалары:а) «Улустун аас чогаалы» деп теманы туннээри;

б) оореникчилернин билиг болгаш мергежилдерин хынаары;

в) кругозорун бедидери;

в) сагынгыр, тывынгыр, чоруун сайзырадыры;

г) номчулгага хандыкшылды кижизидери.

д) сос курлавырын байдып, аас чугааны сайзырадыры.

Белеткел ажылы: «улустун аас чогаалы» деп картаны чуруп алыр, состери холужуп каан улегер домактарнын карточкалары, саазында ыяш чуруу, ында саазын бурулерни адырлы бээр кылдыр чыпшырган.

Классты 3 болукке чарып алыр.

Чорудуу:

I Организастыг кезээ.

II. Кичээлдин сорулгазын тургузары.

Билиглерни сагындырары.

— Богун бистин кичээливиске номнар эвес, а силернин чугле билиглеринер болгаш сагынгыр чоруунар херек.

Бис ам аян-чорукче чоруптар бис. Орукка аспас дизе, бодувуска ыяап-ла чуну ап чоруур бис?

(Картаны)

— Шын-дыр, картаны.

Аян-чорук картазы.

Улегер домактар

Тоолдар

Ырылар

(дыштанылга)

Дурген чугаалар

(Самбырада картаны ажыдар азы картаны азар. Картада станцияларнын аттарын дуглап каан, адаан соонда ажыттынар).

— Улустун аас чогаалы деп чуул дээрзин аактын корээлинер. Ону канчаар билип тур силер?

(Астан аасче дамчып турар.

Улустун дээрге чангыс кижинин эвес,

а чоннун дээни ол.

Чогаал дээрге чогаадып каан дээн.

— Оскээр канчаар адап болурул? Кым билирил?

(Фольклор.)

— Улустун аас чогаалынын кандыг хевирлерин билир силер? Санай адаптынар.

(Оореникчилер харыылаарлар.)

— Эр-хейлер! Силер боттарынар бистин аян-чоруувустун оруун тургузуптунар. Бо орукка Тыва улустун аас чогаалынын дугайында катаптап, билиивисти быжыглап, база хынап коор бис. Ынчаарга ам чоруулунар, эштер. Орукка берге болбазын дээш 3 болукке уступ алыылынар. А чуге ыяап-ла 3?

(Одуруглап турарывыс ол.)

— 3 деп саннын дугайында солун чуну билир силер?

Немелде материал.

— Уруглар, силер шупту ойнаарактарынарны, эштеринерни, садта ыяштарны болгаш оске-даа чуулдерни санап билир силер. Эрте — бурун шагда кижилер баштай 2-ге чедир арай деп санап ооренип алгаш , дыка хой — хой чылдар эрткенде ООН ынай улаштыр санап ооренип алганнар. Ол уеде 2-нин соонда ургулчу-ле бир-ле билдинмес, тывызыксыг чуул бар деп бодап турган. « 1, 2, хой» деп санаптарга — ла, оон соонда «шупту» деп сан бар турган. Ынчангаш 2-нин соонга чоруур «3» деп сан « шупту» деп сан болуп турган.

Дыка — ла ур уенин иштинде «3» деп сан саналганын тончузу, бугу — ле чуулдун долганын илередип турар аас-кежиктиг сан болуп турган. «3» деп сан тоол болгаш тоолчургу чугааларнын эн-не ынак саны болу берген.

Бурун шагда «3» деп санны хуулгаазын сан деп санап турган, чуге дээрге ол ООН мурнунда турар ийи саннарнын тунунден тургустунган (3 = 2+ 1), эрткен уени , амгы уени, келир уени коргузуп турар уш-булунчук-биле демдеглеттинип турган.

Улустун мындыг улегер дома бар болгай

« Ажылга ооренирде 3 чыл херек, чалгаага ооренирде 3 хун херек.»

III. «Тып корем !» деп доктаам.

— Бо доктаамнын адындан — на бир — ле чувени тывар деп бодап билип каан боор силер. Шынап-ла тывызыктардан тываалынарам,

1. Аъка домей чанныг,

Аъттан бедик сынныг. (буур)

2. Ыракты

Ырак дивес —

Ылап чоруктуг,

Берт-черни

Берт-межел дивес —

Бедик мербегейлиг. (аът)

3. Самдар эвес хирезинде

Чамашкызы ковей. (инек)

— Дараазында тывызыктарны шупту денге ниитизи — биле харыылап болур.

1. Эгииштээн, тыныштаан

Эвиген чанагаш,

Атпаннаан, сырбаннаан

Аксы ангангааш. (пага)

2. курт эвес ужар,

Куш эвес — чалгынныг. (ховаган)

3. Даг кырындан чаттылды,

Дазыл-дамыр чылытты. (хун)

4. Аптарам ишти

Ак кажыктарлыг. (диш)

IV. «Yлегер домактар» доктаамы.

— Тывызыктар харыызы тыварынга тергиин-дир силер. Дараазында «Yлегер домактар» доктаамынга, Берге даалгалар келирге, эки боданыр апаар силер. Силернин мурнунарда 3 карточка бар. Берге чуул чул дээрге — олар шупту холужа берген. Чамдыктары эгезин тончузу-биле солуп алган, оскелери состерде ужуктерин солуштуруп алган. Хой улегер домактарны эвээш уе иштинде тывар ужурлуг силер. Ону утпанар.

(8 минутадан ковудевес.)

Карточка 1.

1. Алдын тоогузу ада, (Ада тоогузу — алдын,

Монгун тоогузу ие. Ие тоогузу — монгун.)

2. Чорулдээлиг, човурээлиг, (Дыт човурээлиг,

Сос, дыт. Сос чорулдээлиг.)

3. Сеткилге ка херек, (Сеткилге ак херек,

Ажылга раныш херек. Ажылга шынар херек.)

4. Монгун шуткуп билир уран кыс, (Уран кыс ширтек сырып билир,

Ширтек сырып билир ус оол. Ус оол монгун шуткуп билир.)

5. Чоруй-чоруй нирооре, (Чоруй-чоруй ооренир,

Чорук чорааш данырбо. Чорук чорааш боданыр.)

6. Болбас туредип, коргудуп болбас (Чаш кижини коргудуп болбас,

Чаваа аътты, чаш кижини. Чаваа аътты туредип болбас.)

7. Геруноо ожээргеп чорбас, (Оорунге ожээргеп болбас,

Геоон окпээргеп болбас. Оонге окпээргеп болбас.)

8. Ак меч хоолулуг, (Ак чем хоолулуг,

Ава узос унелиг. Ава созу унелиг.)

9. Таварышпас чувеге багай (Биче сеткилдиг кижи

Кижи сеткилдиг биче. Багай чувеге таварышпас.)

Карточка 2.

1. Адааргак басбол, (Адааргак болбас,

Олутпай басчор. Олутпай чорбас.)

2. Чор сактып адан, (Адан сактып чор,

Чор камнап адын. Адын сактып чор)

3. Гаклууру болбас дээр, (Улуургак болбас дээр,

Жугуай чорбас дээр. Уйгужу чорбас дээр.)

4. Берге будурери, белен урээри, (Урээри белен, будурери берге,

Берге семиртиири, белен аргызары. Аргызары белен, семиртиири берге.)

5. Маадыр даа-олзе, (Маадыр олзе-даа,

Мактал ады бесол. Мактал ады олбес.)

6. Чоруур ылгап эки-бакты (Эр Кижи бодалдыг чоруур,

Чоруур бодалдыг кижи эр. Эки-бакты ылгап чоруур.)

7. Ыглаган гайба, (Ыглаган багай,

Ыраажы рашча. Ыраажы чараш.)

8. Каскыла болбас, (Алыксак болбас,

Нынаажра токпес. Аржаанын токпес.)

9. Руучелоо кижи эки, (Ооручел Кижи эки,

Жешо кижи багай. Ожеш Кижи багай.)

Карточка 3.

1. Чор эштиг мун (Мун лан орнунга

Лан орнунга чус. Чус эштиг чор.)

2. Мактаар бодун тенек болбас, (Болбас тенек бодун мактаар,

Мактаар аъдын тенек артык. Артык тенек адын мактаар.)

3. Демниг наксаас (Демниг сааскан

Теве тудуп риич. Теве тудуп чиир.)

4. Дужер сутке куске далашкан. (Далашкан куске сутке дужер.)

5. Динкилсет бичези херек, (Сеткилдин бичези херек,

Нинтемэр улуу херек. Эртемнин улуу херек.)

6. Кытра тенек адын мактаар, (Артык тенек адын мактаар,

Саблоб тенек бодун мактаар. Болбас тенек бодун мактаар.)

7. Соглеве сос аразынга кижи ийи (Ийи Кижи аразынга сос соглеве,

Кагба соок аразынга ыт ийи. Ийи ыт аразынга соок кагба.)

8. Каттырба эжин ушкан баштай. (Баштай ушкан эжин каттырба.)

9. Ике ниже утпайн чор, (Эки эжин утпайн чор,

Ике ныдъа кагбайн чор. Эки адъын кагбайн чор.)

V. Физминутка. «Ойнаарактар».

VI. «Дурген-чугаалар» доктаамы.

— Улегер домактарга куш чедипкен бис, дыштанып алган бис, оруувусту уламчылаалынар. «Дурген-чугаалар» деп доктаамга келген-дир бис.

1. Билдим-билдим 2. Оскелер-даа,

Бир-ле чуулду Оорлер-даа,

Чул дизе Оодежоктар-даа,

Чулду чурек, Оолет, дорбет-даа,

Чуректезе — Оор куштар-даа,

Чуген суглуу, Оор чон-даа,

Суглуктаза — Оске-башка-даа,

Сула челер, Оор-онер-даа,

Челерлезе — Оореникчи чон-даа,

Чеддер хову, Оорушкулуг чон-даа

Ховулаза — Оорушкулуг чоруп тур.

Хомду сынныг,

Сынныглаза — 3. Чарык пажын

Сыйда бора, Чаваланалаттынза —

Боралаза — Чаваналаттынзын,

Бодум аъдым. Чаваналаттынмаза —

Чаваналаттынмазын.

Чарык хараачан

Маганалаттынза —

Маганалаттынзын,

Маганалаттынмаза —

Маганалаттынзын.

— Оожум номчуп корунерем. Чуну эскердинер? (Каттаптаан, узун-даа состер бар.)).

— Дургедевишаан номчуулунар. Дурген-чугаа маргылдаазынга чааскаан боду дээш-даа киржип болур, командазы дээш-даа киржип болур.

VII. «Тоолдар» доктаамы.

— Эр-хейлер! Бис ам шуптувус «Тоолдар» доктаамында келдивис. Анаа чугле бичии уруглар эвес, а улуг улус база ынак. Тоолдарны кайы-хире билир эвес силер, ону хынаптаалынар. Команда бурузу «ыяштан» уш «буруну» адырып алгаш, узундуну номчааш, тоолдун адын адаар.

1. «…Мен богун чуве тыппадым, арай боорда суг кыдыындан эвирей берген эрги соок тып алгаш, чиир деп чыткаш, сугга дужуп олу бер частым., мындаагы бистин манаа чугаалажып олурган чугаавысты чуу кижи чугаалапкан чуве ийик, Караты-Хааннын суу кызыл уер бооп бадып келген чыдыр…» («Ак-Сагыш, Кара-Сагыш ийи алышкы»

2. «…Ашак бир-ле катап арыгга ыяштап чорааш, чалгаарааш, хадындан ойнаар-кыс чазап алгаш, оозун оонге эккелгеш, чунгу кызыл будук-биле будааш, дор бажынга олуртуп каан чувен иргин…» («Хадын-кыс»)

3. «…- Бо тояанчыга ирт олуруп бээримге, «ыт эъди чивес мен» дээр-дир, арага кудуп бээримге, «шары думчуунун суун ишпес мен» дээн, «Хаан кижиден торуттунген дээним карачал кижинин толу-дур сен!» диди. Ынчангаш мени доамчылааны дээш бо оолдун бажын кезер деп дужаадым. Моон ужурундан кырган ием сени келдиртип алдым — деп, хаан чугаалап орган иргин…» («Эртемниг оол»)

4. «…Лама тургаш: «Бо орукче баар дээримге, доо барган орук хоптай бээр, окпелей бээр — дээш, оруктун кайызынче-даа баар аайын тыппайн туруп-туруп, эрегезин уштуп алгаш, эргээ-биле шуткулап, эрни-биле бижирткейнип, дариназын номчуп турган…» («Бадарчы лама»)

5. «…Ам орта эн улуг акызы тургаш:

— Бир кижинин Чоп, бир кижинин буру дээр арга чок, шупту домей-дир бис, аал-чуртувус, ававыс бар-ла болгай. ООН бажынын алдынга сыртык салып бээр, аксынга изиг-чылыг суг тудуп бээр болгай, улуг аал-чуртту ээлеп, ат-алдарны тудар-даа болгай, сеткил-сагыжы-даа ханылашкан боорлар, сагынган черинден киргеш, сагынган черинден унер оол алзын — деп сумелээрге, адаандан ору алышкылар чопшээрежип, хулээп ап турган-дырлар эвеспе.» («Тос оолдуг Токтагана куруяк»)

6. «…- Мен бо кулугурнун буурээн быжырып чиир бурулуг ыяштан, баарын быжырып чиир пар ыяштан эккээйн, оолдарым — дээш чоруй барып-тыр.» («Дон-Хоожук»

VII. Кичээлдин туннели.

— Аян чоруувус-даа доозулду. Кичээл тонер уе чедип келди. Бо кичээлде чаа чуну билип алдынар? Кайы доктаам силерге эн-не таарышты?

— Кончуг эки, идепкейжи ажылдаан командалар:______________________ .

Командаларнын иштинден эн идепкейжи уруглар:___________________________ .

VIII. Онаалга.

— Улустун аас чогаалынын бир хевиринге реферат кылып эккээр силер.

ТР ООРЕДИЛГЕ, ЭРТЕМ БОЛГАШ АНЫЯКТАР ПОЛИТИКАЗЫНЫН ЯАМЫЗЫ

КЫЗЫЛ КОЖУУННУН КАА-ХЕМ СУУРУНУН

1 НИИТИ БИЛИГ ШКОЛАЗЫ

Торээн чугаа кичээлинин разработказы

«Улустун аас чогаалы»

Эге класстар башкызы

Куулар Элина Маадыр-ооловна

Каа-Хем — 2009

  • Рубрика: Другие материалы
  • Формат: zip
  • Просмотров: 86
  • Скачиваний: 8

Тип урока –интегрированный, повторение ранее пройденного материала опиралась на известные учащимся знания и проводилось не только изложении и объяснении учителем, но и в форме разнообразной работы учащихся.
Цель урока: Изучение,обобщение и сравнение устного народного творчества тувинских и русских народов.

  • Образовательные задачи урока:

— Расширить кругозор учащихся по народному творчеству
— Актуализировать значимость устного народного творчества в воспитании младших школьников.

  • Развивающие задача урока: Формирование универсальных учебных действий

-Умения анализировать, обобщать, делать выводы и сравнивать
-Умения задавать вопросы, объяснять и доказывать свою точку зрения,
взаимодействовать в паре ,в группе.

  • Воспитательные задачи урока:

— Формировать уважительное отношение друг к другу и толерантность при ведении диалога, умение корректно отстаивать свою точку зрения.
— Воспитание толерантности.

Понравилась статья? Поделить с друзьями:
  • Сценарий українські страви
  • Сценарий тусау кесер на русском
  • Сценарий урока день народного единства
  • Сценарий украинской свадьбы
  • Сценарий турнир смекалистых