Сурхури — авалхи чӑваш уявӗ. Ӗлӗкрех ӑна кун ӳсме пуҫласан ирттернӗ. Сурхурие ытларах яш-кӗрӗм, ача-пӑча хутшӑннӑ.
Сурхури ирттерме ятарласа пӗр киле пуҫтарӑннӑ. Килтен киле пуҫтарнӑ апат-ҫимӗҫрен, сӑраран, тӗрлӗ апатран сӗтелҫи майланӑ.
Сӑнавсемпе ӗненӳсем
- Сурхури ачисене ҫиллентерсен, вӗсем путексем шӑнса вилччӗр тесен, путексем шӑнса вилеҫҫӗ тесе калаҫҫӗ.
- Сурхури кун шултра тӑман ҫӳсан тепӗр ҫул мӑйӑр нумай пулать теҫҫӗ.
- Сурхури каҫ кантӑк юпланса шанмасан ҫӑва тухсан тырӑ пулмасть теҫҫӗ.
- Сурхури каҫ юр хусан мӑйӑр нумай пулать теҫҫӗ.
- Сурхури кун ирпе ҫынсем куриччен улмуҫҫисене силлесе ҫӳресен улма лайӑх пулать тесе калаҫҫӗ.
- Сурхури кун кӗрпе ҫурсан пӑрҫӑ лайӑх пулать тесе калаҫҫӗ.
- Сурхури кун пӑрҫана ҫатмапа ӑшаласа ҫисен пӑрҫа хӳхӗм пулать теҫҫӗ.
- Сурхури кун хутӑр хутарсан кантӑр вӑрӑм пулать теҫҫӗ.
- Сурхури пӑттине килти выльӑхсене ҫитерсен выльӑхсем хунаҫҫӗ теҫҫӗ.
- Сурхури сӑри тунӑ чух вуттине вӑрламасан сӑри хаяр пулмасть теҫҫӗ.
Ҫавӑн пекех пӑхӑр
Сурхури сценарийӗ
Статья каҫми :: Пичет версиӗ
Admin тӳрлетнӗ, информацие 2013-12-27 22:43:03 вӑхӑтра улӑштарнӑ. 12849 хут пӑхнӑ.
Сценарии праздников -Сурхури
Вылякансем: 1. Ача-пăчасем 2. Каччăсемпе хĕрсем 3. Ватă çынсем. 1-мĕш пайĕ. Ялта «сурхури» пырать. Килрен киле çÿреççĕ ачасемпе каччăсем, хĕрсем. Акă пĕр ушкăнĕ кăшкăрашса килет. Унта виçĕ çамрăк ача тата вĕсемпе пĕрле Ванюк, Çтаппан, Микулай. Виçĕ çамрăк ачи кăшкăрашса пыраççĕ:
Ванюк: Чим-ха, чим! Чарăнăр! Малтан çак килтен пуçлар-ха. Кунта Сăпанипе кукша Иван пурăнаççĕ. Вĕсен выльăх-чĕрлĕх нумай, ачи-пăчи çук, пуян. Кĕртсессĕн сăпайлă пулăр, алăк тĕпелинчен ан иртĕр. Нумай пĕлсен час ватăлатăр, кунта сиртен аслисем те пур. Çтаппан: Кĕртеççĕ-и-ха пире вĕсем? Çĕрме пуянсем вĕсем тата хыткукарсем. Вĕтĕр-шакăрсем: Кĕреймесен хапха юпине тÿнтерсе яратпăр. Атьăр,кĕрер! Кĕрер! Пурте Сăпанипе кукша Иван çурчĕ патне пырса юрлама, кăшкăрашма тытăнаççĕ, хапха алăкне шаккаççĕ:
Хапха умне кил хуçисем тухса тăраççĕ. Сăпани аллинче пĕр пĕчĕк хутаçпа тăвар, Иван аллинче хура çăкăрăн пĕчĕк чĕлли. Иккĕшĕ те кăмăлсăр, шыв сыпнă пек куç айĕн пăхса тăраççĕ. Хутаçлă каччă тăварпа çăкăра илсе хутаççа ярать. Ванюк: Куртăр-и? Куртăр-и? Вĕсем патне кĕмелле те марччĕ, тĕнче хыткукарĕсем. Шăшисем ĕрчеччĕр, тырă ампарне пушатччăр! Атьăр, каяр малалла! Пурте тĕпĕртетсе, кăшкăрашса: «Сурхури! Сурхури!»- тесе тепĕр кил патне çитсе чарăнаççĕ те алăка шаккаса такмак каласа юрласа яраççĕ:
Пурхипе Няня хапха алăкне яр уçса ярса витрепе сăра ăсса тухаççĕ. Каччăсене сăра ĕçтереççĕ, вĕтĕр-шакăрсене канихвет параççĕ. Ачасем савăннипе тепĕр юрă юрласа яраççĕ:
Кун хыççăн пурте тепĕр касса (урама) кайма шут тытаççĕ. Микулай: Çитĕ ку урамра. Атьăр-ха Ухман кассине. Тĕпĕртетсе, кăшкăрашса, юрласа тухса каяççĕ. Сценăн тепĕр енчен 2-3 хĕр йывăр хутаçсем йăтнă, хашăлтатса тухаççĕ. Кусем – Кулине, Тарье тата Анисса. Вĕсем Маюк аппа патне сăра тума каяççĕ. Вĕсен хушшинче çавăн пек калаçу пулса иртет. Кулине: Эй, турă! Сехре пăкки месерле кайса ÿкеччĕ. Каччăсене кăна тĕл пулас марччĕ тесе кĕл туса пыраттăм. Чутах хирĕç пĕр-пĕринпе перĕнеттĕмĕр. Марье: Мĕн хăраса тăран çав шĕшпĕлчĕксенчен. Унта вĕтĕр-шакăр кăна вĕт. Анисса, Марье: Эсĕ суккăр-им? Вĕтĕр-шакăр кăна мар-ха унта. Кулине: Çитĕ ĕнтĕ сире мана кăшлама. Атьăр хăвăртрах Маюк аппа патне. Кĕтсе те ывăнчĕ пуль ĕнтĕ. Вутне хутмалла, кукăль пĕçермелле, йăвача тумалла. Ĕçĕ нумай. Сăра лартса ямалла. Марье: Хĕрсем, атьăр-ха çула май чÿречерен шаккаса хамăр пулас стариксен ячĕсене ыйтса пĕлер. Хĕрсем виççĕшĕ те Сăпанипе кукша Иван çурчĕ патне пырса чÿречерен шаккаççĕ. Марье: (сассине ылмаштарса) Манăн старик мĕн ятлă? Сăпани: (чÿрече умне пырса кăшкăрса) Милюк ятлă, Милюк! (Милюк ялта ухмах çын пулнă) Хĕрсем малалла хирĕç пÿрте, Пурхипе Няня аппа патне чупаççĕ. Анисса: Ман пулас старик хăш ялтан? Няня аппа: Касман турта пуçĕнчен. Хĕрсем ахăлтатса кулса малалла каяççĕ. 2-мĕш пайĕ Маюк аппа çуртĕнче. Кунта хĕрсем тахçанах пуçтарăннă. Хĕвĕшеççĕ кăна. Кам мĕн тăвать, сĕтел пуçтараççĕ, сак сармисем сараççĕ. Акă Марье, Кулине тата Анисса пырса кĕреççĕ. Анисса: Илтрĕр-и, хĕрсем, ман старик хăш ялтан пулнине. Кулине: Чим-ха, кĕçĕр юмăç ярсан, çĕрĕ ярсан, пĕлĕпĕр-ха пирĕн пуласси ăçтине. Ĕçе хăвăртрах туса пĕтересчĕ, атту каччăсем килме пултараççĕ. Эпир пĕлетпĕр-ха эсĕ кама кĕтнине. Унта тата ют ял хĕрĕсем хăнана килмелле-ха. Анисса: Кам патне килмелле вара? Эпĕ никама та пĕлместĕп. Кулине: Ĕнтĕ, ялти хĕрсенчен малти касри Хрестюк кăна хăна тăрăх çÿреме юратать. Çăвăн патне килсен кăна. Курăпăр-ха. (Çав вăхăтра алăка шаккаççĕ) Марье: Кам унта? Кĕрĕр, кĕрĕр! (Алăкран икĕ çамрăк хĕр, Хветуçпа Ульха кĕрсе тăраççĕ. Аллисенче алшăллипе витнĕ чашăксем.) Хветуç: Эпир пăрçа пăтти: йăвача пĕçерсе килтĕмĕр. Ульха: Акă кунта тата ăшаланă пăрçа та илсе килтĕмĕр. Анисса: Атьăр хĕрсем салтăнăр та хăвăртрах ĕçе пикенер. Хĕрсем салтăнаççĕ, сĕтел çине апат çимĕç лартаççĕ, сак сармисене сараççĕ. Çав вăхăтра урамра шăв-шав илтĕнет, пÿрте шаккамасăрах пĕр купа каччă кĕрсе тăрать. Вĕсене хĕрсем кĕтсе илеççĕ, салтăнма сĕнеççĕ. Каччăсем тĕпеле иртсе лараççĕ. Алăка татах шаккаççĕ. Акă Хрестюк тата хăна хĕрĕ Паçук кĕрсе тăраççĕ. Хрестюк: Пирĕн килес! Мĕнле пурăнатăр. Эпĕ пĕччен мар вара: хам хĕр-тантăша илсе килтĕм. Паллашăр: Паçук ятлă. Каччăсем: ан кÿрентерĕр ăна. (Хрестюкпа хăна хĕрĕ Паçук вырнаçса лараççĕ.) Анисса: Атьăр-ха, пĕр çавра юрă юрласа илер. («Атте хура лаша ай, памарĕ» юрă янăрать) Юрă пĕтсенех Çтаппан Паçукпа Хрестюк хушшине хĕсĕнсе кĕрсе ларать. Кулине çакна курса Марье патне чупса пырать те, иккĕшĕ те йăпăрт алкумне тухса каяççĕ. Анисса: Часах ваттисем пил пама килеççĕ. Сĕтел çинче пурте пур. Çамрăксем шавлаççĕ, шÿтлеççĕ. Марьепе Кулине кĕреççĕ. Марье Çтаппан патне пырса хăлхаран пăшăлтатать. Çтаппан Кулине патне тăрса пырать, анчах та Кулине ăна хăваласа ярать. Марье: Хĕрсем, каччăсем! Пире ваттисем пил париччен юрласа, ташласа илер-ха. Пурте: Атьăр, атьăр! Ăçта пирĕн Кириле? Купăсĕ ăçта? Вырăн парăр. Кирилле майланса ларать те: купă,не тăсса ярать. Улахри сурхури юрри янăрать. «Тулă кĕлти, виç кĕлти» (№ 2), «Хĕр сăри ташши» (№ 3). Ташă вĕçленнĕ çĕре ялти сумлă икĕ ватă çын кĕрсе тăраççĕ. Ахваниç тата Улатимĕр пиччесем. Салтăнаççĕ, сĕтел хушшине кĕрсе лараççĕ. Йăвача, пăрçа пăтти тата ăшаланă пăрçа ваттисен умĕне пырса лартаççĕ. Хĕрсем сăра куркине сылтăм алла тытса парса кайран кайран ваттисене суллахай алăпа параççĕ. Икĕ ватă ура çине тăнă хыççăн пурте ура çине тăраççĕ. Ахваниç: Виçĕ картара виçĕ тĕслĕ выльăх тытмалла пултăр. ,нĕр хыççăн тына пăру пултăр. Чун çумне чун хушăнса пытăр. Улатимĕр: Виçĕ тĕслĕ выльăх-чĕрлĕхĕр хутаçлă пăрçа пек хунавлă пултăр, шÿтернĕ пăрçа пек мăнтăр пултăр, пĕр вĕçĕ шыв патĕнче пултăр: тепĕр вĕçĕ картара пултăр. Пурте: Çапла пултăр! Çапла пултăр! Çапла пултăр! Ахваниç: Хамăр ĕлĕкхи йăлапа ваттисене асăнар, шутлăхра пулччăр, вĕсем пире ан асăнччăр, эпир вĕсене яланах асăнар. Хветуçпапа Ульха Ахваниç патне пырса ун аллинчен асăнма çăкăр, йăвача, пăрçа илсе тухса каяççĕ киремет кĕтессине асăну апатне хума. (Хĕвелтухăç енне хумалла) Çак вăхăтра «Аслăях та ката» (№4) юрă мăнаçлăн янраса каять. Юрă пĕтсен Ахваниçпе Улатимĕр пурне те тав туса сăрине ĕçсе параççĕ, ăшаланă пăрçине пурин çине те сапаççĕ çак сăмахсене каласа, «Тулăх пурăнăр, чипер çÿрĕр». Çав вăхăтра пурте чĕркÿçленсе лараççĕ. Ухваниçпе Улатимĕр сăрисене ĕçсе парсан курка тĕпне вак укçасем пăрахаççĕ. Вăл укçисене Марье пуçтарса саклата хурать. Марье: Çтаппан, кил-ха кунта. Ахаль лариччен кĕрĕк арки йăвала. Хĕрсемпе анкартине тухса сурăх урисене хыпашласа кĕрĕр-ха. Çтапан, Ваня тата 3-4 хĕр сурăх ури тытма тухса каяççĕ. Вĕсем хыççăнах 3-4 хĕр карта шутлама тухса каяççĕ (мăшăр пулсан — кăçал качча каяççĕ, авланаççĕ; мăшăрсăр пулсан – качча каясси те çук, авланасси те çук.) Хĕрсем карта шутлаççĕ, шавлаççĕ, кулаççĕ. 3-4 хĕртен пĕри: Пăхăр-халĕ! Çăлтăрсем мĕнле нумай. Ахальтенкаламан çав: «Çăлтăрсем çара та таса пулсан – хĕлле сивĕ, çулла – шăрăх пулать», — тенĕ ваттисем. Пĕри: Эсĕ çăлтăрсем тен-ха. Пăх-ха, уйăх мĕнле хăлхаллă! Сивĕтет пулас. Шутласа кăлартăр-и унта? Камăн мăшăр пулчĕ. Тепри: Хĕрсем! Хăвăртрах! Çтапан автан е чăх илсе кĕретĕп терĕ. Хĕрсем пурте васкаса хапхаран кĕрсе каяççĕ. Çав вăхăтра Çтапан тата ыттисем шавласа пÿрте кĕреççĕ. Аллисенче сурăх çăмĕсем. Камăн шурă, камăн хура. Çтапан чăх е автан йăтнă. ăна урай варрине яраççĕ. Урайне чашăкăсемпе шыв, кăмрăк, укçа, тырă, çăкăр лартса хунă. Хĕрсем тĕрткеленсе тырă, çăкăр, укçа патне пырасшăн, анчах та унта Кулине, Анисса тата Марье çитсе тăнă. Автан кам чашăкинчен ĕçнине пурте шавласа, сăнаса тăраççĕ. Кама — çиеççĕ. Аниссапа Марье: Шыв ăсма каймалла вĕт. Çĕрĕ ярас пулать. Кам каять? Петĕр, тепĕр хăв юлташупа икĕ хĕре илĕр те шыв ăсса килĕр. Пĕр хĕрĕ алшăлли илет, тепĕр хĕрĕ виçĕ хăйă, Петĕр турчка çине утланать, юлташĕ шăпăр çине – вара вĕсем тухса каяççĕ. Вĕсене çирĕç 2 «çветке» кĕреççĕ. Кĕрĕкĕсене тÿнтерле тăхăннă, пичĕсене хăрăмпа хуратнă, питлĕх йăтнă. Хĕрсене çуйхаштарса чĕпĕтсе тухаççĕ те питлĕх çине тăрса ташласа такмак калаççĕ:
Ташă пĕтсенех хĕрсем вĕсем çине тапăнаççĕ, кам иккенне пĕлесшĕн. «Çветкесем» тухса тарса ĕлкĕреççĕ. Кулине: Шыв ăсма каякансем ăçта çухалчĕç вара? Атьăр-ха унччен пĕр çаврăм юрă юрласа илер. «Шур акăшсем вĕçеççĕ ушкăнпа» (№5) юрă янăрать. Каччăсем шыв ăсса кĕреççĕ. Пĕр каччи витрине «пĕр пÿрнепе» йăтса лартать сак çине. Унтан вара Марук витрене икĕ çĕрĕ ярать. Пĕри — «суя» çĕрĕ: тепри — «тĕрĕс» çĕрĕ. «Суя çĕрĕ» кăларсан нимĕн те пурнăçланмасть, «тĕрĕс çĕрĕ» тухсан пурте пурнăçланать. Витре йĕри-тавра тăраççĕ те: кам хăй çинчен пĕлесшĕн: Марука çĕррисене параççĕ. Марук пĕтĕм çĕрре витрене ярать те: 3 хут хĕвеле май çавăрттарать. Шĕвĕр пÿрнепе пĕрер çĕрĕ туртса кăларать те ыйтусем пама пуçлать. Ыйтусем париччен юрăсем юрласа параççĕ «Лупас айĕнче сар автанĕ»(№6) Марук: (витререн шĕвĕр пÿрнипе çĕрĕ туртса кăларса) «Камăн çĕрри!» — тесе кăшкăрать. Кулине: Ку ман-ха ĕнтĕ вăл. Марье: Кĕçех çураçма пыраççĕ сана, сăну сан шыврах курăнать. Хатĕрлен, Кулине. (Çав вăхăтра Кулине патне Çтапан пырса тăрать те аллисенчен ярса илет.) («Лупас айĕнче» — 2-мĕш куплечĕ.) Марье: (тепĕр çĕрĕ туртса кăларать те татах ыйтать) «Камăн çĕрри?» Ульха: Манăн çĕрĕ ку. Марье: Лар-ха килтех тепĕр темиçе çул. Сана ир-ха качча тухма. («Лупас айĕнче» — 3-мĕш куплечĕ.) Марье: (çĕрĕ туртса кăларса) «Камăн çĕрри ку?» Петĕр: Манăн, манăн! Марье: Эх, Петĕр! Сана салтак çулĕ кĕтет. Кутамка хатĕрле. Хĕрсем пурте Петĕре шеллеме тытăнаççĕ. («Лупас айĕнче» — 4-мĕш куплечĕ.) Марье: (Юлашки çĕрĕ туртса кăларса) Ку патша-çĕрĕ. Телейлĕ кун-çуллăх кĕтет çамрăксене ку çулта, мĕн ыйтни пурте пулать. Марук, Çтапан, Ванюк витрене йăтса тухса каяççĕ те крыльца çинчен шыва çĕре тăкаççĕ. Тăкнă хыççăн витре тĕпĕнчен укçа туртса кăлараççĕ те пурте каялла кĕрсе каяççĕ. Марье: Атьăр юрлар: ташлар! «Сурхури пички сороковой»(№7) «Куславкка ташши» (№8) «Хĕрипăраç тутăрĕ» (№9) ЧАРШАВ. Сценари авторĕ – Козлова З.А., профессор, Чăваш Республикин тата Раççей культура тава тивĕçлĕ ĕçченĕ. Атте хура лаша, ай, памарĕ. (№1) Атте хура лаша та, ай памарĕ, Хура лаша тиха та тунă(й) та(й) пул(ă)сан(ă) Трантас(ă) кÿлсе(й) килсессĕн(ĕ) эп теменччĕ. Анне ырă ĕне те, ай, памарĕ, Ырă ĕне пăру та(й) пулсан Чăкăт(ă) илсе(й) килсессĕн(ĕ) эп теменччĕ. Тете шурă сурăх та, ай, памарĕ, Шурă сурăх путек те тунă та(й) пулсан Шăрттан(ă) илсе(й) килсессĕн(ĕ) эп теменччĕ. Инке сăра хăмла та, ай, памарĕ, Сăра хăмли ăнса та пулнă та(й) пулсан, Сăра(й) илсе(й) килсен эп теменччĕ. Нумай вăхăт йыхрав та, ай, пулмарĕ, Хамăр тăван йыхрав та янă(й) пулсан Юрласа савăнас та(й) эп теменччĕ. Тулă кĕлти, виç кĕлти.(№2) Тулă кĕлти виç кĕлти, Тулă кĕлти виç кĕлти, виç кĕлти Ма çич кĕлте пулман–ши, пулман-ши? Пирĕн сурхури виç каçлăх, Пирĕн сурхури виç каçлăх, виç каçлăх Ма çич каçлăх пулман-ши? Çырма урлă каçсассăн, Çырма урлă каçсассăн, каçсассăн Пире кĕпер кирлĕ мар, кирлĕ мар. Çак сурхури иртсессĕн, Çак сурхури иртсессĕн, иртсессĕн Пире савни кирлĕ мар, кирлĕ мар. Икĕ пуспа виçĕ пус, Икĕ пуспа виçĕ пус, виçĕ пус Çĕрте выртсан кирлĕ мар, кирлĕ мар. Çак сурхури иртсессĕн, Çак сурхури иртсессĕн, иртсессĕн Пире савни кирлĕ мар, кирлĕ мар. Хĕр сăри ташши (№3) Хĕр, хĕр сăри турăмăр, Хĕрĕх автан пусрăмăр. Пыршипеле пĕверне те, Вăйăç çумне хутăмăр. Тăрăс-тăрăс тапари, Уратине хуçар-и Эпир тепре килнĕ çĕре Çĕнни туса хуччĕр-и? Юман-и сирĕн урай, Çăка-и сирĕн урай Эпир ташша тухсассăн Чăтайать-ши сирĕн урай? Юман та мар сир(ĕ)н урай, Чăрăш та мар сир(ĕ)н урай Эпир ташша тухсассăн Чăтаяс çук сир(ĕ)н урай. Сăпаççипă куккукне Çич çăмарта тунăшăн Сăпаççипă гармонистне Пире ташлаттарнăшăн. Аслăях та ката, ай, хушшинче (№4) Аслăях та ката, ай, хушшинче, Аслăях та ката, ай, хушшинче Ахăрса та ака тăваççĕ, Ахăрса та ака тăваççĕ. Путех пирĕн пиччесем, ай, мар-ши çав, Путех пирĕн пиччесем мар-ши çав Ахăрса та ака тăваççĕ, Ахăрса та ака тăваççĕ? Кĕçĕнех те ката, ай, хушшинче, Кĕçĕнех те ката хушшинче Шăхăрса та сÿре сÿреççĕ, Шăхăрса та сÿре сÿреççĕ. Путех пирĕн шăллăмсем, ай, мар-ши çав, Путех пирĕн шăллăмсем мар-ши çав Шăхăрса та сÿре сÿреççĕ, Шăхăрса та сÿре сÿреççĕ? Шăв-шавах та урпа, ай, шав урпа, Шăв-шавах та урпа та шав урпа Мĕншĕнех те шавлать те çав урпа, Мĕншĕнех те шавлать те çав урпа. Путех пулли çитнĕ, ай, пулмалла, Путех пулли çитнĕ те пулмалла Çавăнпа та шавлать те çав урпа, Çавăнпа та шавлать те çав урпа. Кĕр кĕрех те хăна, ай, кĕр хăна, Кĕр кĕрех те хăна та кĕр хăна. Мĕншĕнех те кĕрлет те çав хăна, Мĕншĕнех те кĕрлет те çав хăна? Путех ĕçсе çитнĕ, ай, пулмалла, Путех ĕçсе çитнĕ те пулмалла, Çавăнпа та кĕрлет те çав хăна, Çавăнпа та кĕрлет те çав хăна. Шур акăшсем вĕçеççĕ, ай, ушкăнпа (№5) Шур акăшсем вĕçеççĕ, ай, ушкăнпа, Çавра кÿлĕсене те, ай шыраса, Çавра кÿлĕсене те, ай шыраса. Эпир те килтĕмĕр, ай, çак киле, Хамăр т(ă)вансене те, ай, шыраса, Хамăр т(ă)вансене те, ай, шыраса. Шăнкăр кăна шăнкăр та, ай, шыв юхать Шăнкăрч чĕппи шыв ĕçет, ай, шыв ĕçет, Шăнкăрч чĕппи шыв ĕçет, ай, шыв ĕçет. Шăнкăрч чĕппи шыв ĕçет, ай, шыв ĕçет Хура чĕкеç чĕппин те, ай, мĕн ĕç пур, Хура чĕкеç чĕппин те, ай, мĕн ĕç пур? Тăванпала тăван та калаçнă чух Унта çичĕ ютăн та, ай, мĕн ĕç пур, Унта çичĕ ютăн та, ай, мĕн ĕç пур? Кăмакара хăйă ма, ай, типет-çке ăна çутма вăхăт та, ай, çитет-çке, ăна çутма вăхăт та, ай, çитет-çке. Ирте пулать ĕнтĕ те, каç та пулать Пире кайма вăхăт та, ай, çитет-çке, Пире кайма вăхăт та, ай, çитет-çке. Лупас айĕнче сар автанĕ (№6) 1. Лупас айĕнче сар автанĕ Тул çутăлать тесе авăтать. Ан авăтсам автан тусăм, Уйрăлмарăм-çке эпĕ савнирен. Лашине кÿлсе те çавăрса тăратнă, ăçта каян тусăм, каласа кай. Шыва кĕмĕл çĕрĕсем ярса кай. 2. Мăкăнĕн те çеçке çуралсан Савăнаççĕ Вĕлле хурчĕсем. Хĕрĕн тусĕ Чипер пулсан, Йăл кулаççю-çке хĕрĕн тутисем Шыври кĕмĕл çĕррÿ час тухмасан, Ирĕлчĕ пуль тесе ан кала 3. Çĕмĕртĕн те çеçки çурăлсассăн Савăнаççĕ симĕс çулçисем Хĕрĕн тусĕ чипер пулсан Кураймаççĕ-çке тантăш хĕрĕсем Ир те кĕтрĕм, тусăм, каç та кĕтрĕм Манчĕ пулĕ тесе те ан кала. 4. Çанталăк кĕр енне сулăнсассăн, Акăшсем вĕçеççĕ ăш енне Каччă хĕре юратсасссăн, Яланах пулать вăл савнипе. Сорхори пички сороковой та (№7) Сорхори пички сороковой та, Сорхори пички сороковой та Сăри пички тайăлмасăр, Сăри пички тайăлмасăр та Эпир киле каймастпăр. Кĕтÿç пушши, вăрăм пушши Кĕтÿç пушши, вăрăм пушши Час çаврăнса çитмерĕ. Çулталăкри сурхури Час çаврăнса çитмерĕ. Хуçин автан, сарă автан Хуçин автан, сарă автан Автан саккăр авăтмасăр, Автан саккăр авăтмасăр та Эпир киле каймастпăр. Хуçи хĕрĕ, сарă хĕрĕ Хуçи хĕрĕ, сарă хĕрĕ Хуçи хĕрĕ сар хĕр Сар хĕр саккăр ташламасăр та Эпир киле каймастпăр. Куславкка ташши (№8) Тăррăн-тăррăн тăмашкăн, Тăри чĕппи мар эпир. Шăппăн-шăппăн тăмашкăн, Шăпчăк чĕппи мар эпир. Тăрăс-тăрăс тапмашкăн, Хусан атти урара. Пилĕк тытса ташлама Хут пиçиххи пилĕкре. Пуçа усса ташлама Патша кĕмĕл пуçăмра. Сикĕр-сикĕр шывалла Шыв сирпĕнсе тăмалла. Ташлăр халĕ ташшине Çын тĕлĕнсе тăмалла. Акă ĕнтĕ, пăх ĕнтĕ, Калама та çук ĕнтĕ Сылтăм ура хĕрсе кайрĕ, Чарăнма та çук ĕнтĕ. Юрататăп кĕпине, Юрататăп çÿхине, Юрататăп каччине Аван ташлаканнине. Ташласан ташланă пек, Юрласан юрланă пек. Ташламасан, юрламасан Хама мăнна хунă пек. Хире-хирĕç пÿрт лартар-и, Тимĕрпе виттерер-и, Юрăпала ташăпала Ĕçĕре ирттерер-и? Шывне ăсас мар пулсан, Кÿлĕ хĕрне анас мар. Юрлас-ташлас мар пулсан, Килнĕ ятне тăвас мар. Утса килтĕр-и, Чупса килтĕр-и, Ĕçĕрсене пăрахса Пире курма килтĕр-и? Хĕрипăраç тутăрĕ (№9) Хĕрипăраç тутăрĕ шурă тутăр, шурă тутăр Урам урлă каçсассăн хуралать, Урам урлă каçсассăн хуралать. Хĕрипăраç ĕмĕрĕ хĕрлĕ улма пек, хĕрлĕ улма пек Çич ют килне кайсассăн çухалать, Çич ют килне кайсассăн çухалать. Урамăрсем вăрăм та, ай, утмашкăн, ай, утмашкăн Хапхăрсем вырăсла уçмашкăн, Хапхăрсем вырăсла уçмашкăн. Пĕвĕр-сийĕр яка та, сăнăр çутă, сăнăр çутă Вăтанатăп куçăртан пăхмашкăн, Вăтанатăп куçăртан пăхмашкăн. ăшă çилĕ лăпкă та, ай, вĕрнипе, ай, вĕрнипе Сарă чечек хумханать, хумханать, Сарă чечек хумханать, хумханать. Чунăм савни манран та, ай, сивĕнсен, ай, сивĕнсен Манăн çамрăк чунăм, ай, хумханать, Манăн çамрăк чунăм, ай, хумханать. |
Сурхури сценарийӗ
Ҫӑлкуҫ: http://chuvash. org/e/d0a1d183d180d185d183d180d0b820d181d186d0b5d0bdd0b0d180d0b8d0b9c495
Кил-ҫурт. Виҫ-тӑватӑ хӗр сӗтел ҫине апат-ҫимӗҫ лартаҫҫӗ.
Аякран хӗрсем юрлани илтӗнет.
Сӑвви халӑхӑн,
кӗввине Ф. П. Павлов йӗркеленӗ.
Пирӗн урам анаталла
Пирӗн урам анаталла
Шуса анать пӗр ҫуна.
Эп урампа иртнӗ чухне
Йӗрсе юлать хӗрача.
Ай,ҫил вӗрет, ҫил вӗрет те
Ҫил ҫӗклентерсе ярать
Чӗрипеле чӑтаймасӑр
Йӗрсе юрласа ярать.
Кӗпер ҫине шыв илет те-
Шур кӗпине кам илет?
Cавни санине илет те
Савманнине кам илет?
Улькка:
Сурхури! Сурхури!
Ҫитрӗ кӗтнӗ сурхури!
Хирӗҫ тухса илтӗр-и?
Хапха уҫса хутӑр-и?
Атьӑр, тухӑр, ачасем,
Урам тӑрӑх кайӑпӑр,
Килӗрен киле ҫӳрӗпӗр,
Салам-хӑмла пухӑпӑр.
Кукӑл-ҫимӗҫ пухӑпӑр,
Сурхури тӑк сурхури,
Чаплӑ пултӑр сурхури,
Кӗркури те Варвари,
Пырассине пытатӑр,
Сурхурине пытратри?
Кӗмӗл-нухрат паратри?
Курса ларакансене кил хуҫи мӑйӑрпа, пӑрҫапа хӑналать, ҫапла калать:
Тӗпӗр вӗҫӗ картара пултӑр!
Виҫӗ тӗслӗ выльӑхӑр-чӗрлӗхӗр
Хутаҫлӑ пӑрҫа пек хунавлӑ пултӑр,
Шӳтернӗ пӑрҫа пек мӑнтӑр пултӑр,
Ӑшаланӑ пӑрҫа пек пиҫӗ пултӑр,
Пӗр вӗҫӗ шыв патӗнче пултӑр.
Пӳрте шакӑртатса каччӑсем килсе кӗреҫҫӗ. Вӗсем палламалла мар тӑхӑннӑ. Ташӑ кӗвви пуҫланать. Каччӑсем хӗрсене ташлаттараҫҫӗ. Ун хыҫҫӑн каччӑсем тухса каяҫҫӗ.
Марине: Хӗрсем, ҫур ҫӗр ҫитет. Атьӑр сурӑх ури тытма витене!
Хӗрсем тухса каяҫҫӗ. Тӗттӗт ҫӗрте сурӑх урине тытаҫҫӗ. Сурӑхсем макӑрни илтӗнет.
Хӗрсем кӗреҫҫӗ.
Санюк: Мана шурӑ сурӑх ури лекрӗ.
Хӗрсем: А-а-а! Апла пулсан Сантӑрах каятӑн. Сантӑр-сарӑ каччӑ.
Укҫине Мана хури ҫакланчӗ.
Хӗрсем шӳтлесе: Чикана тупса яратӑн ӗнтӗ.
Улька Мана вар ватти ҫакланчӗ.
Хӗрсем: Ватӑ урҫана качча каятӑн пулӗ-ха.
Анук: Хӗрсе, айтӑр автан тытса кӗретпӗр.
Хӗрсем: Атьӗр,атьӗр.
Виҫӗ хӗр автан йӑтса кӗреҫҫӗ. Автана урай варрине лартаҫҫӗ. Унӑн умне шыв, тырӑ, укҫа, кӑмрӑк, ҫӑкӑр хурса параҫҫӗ.
Анук: Автан тус, автан тус, ман савни мӗнле пулассине кӑтартса пар;
Автан хӑй умӗнче шыв ӗҫет.
Хӗрсем: Ай, ай, Анук черккене кӑмӑллаканни пулать сан савни!
Анук: Ҫавӑн пекех-ши вара?
Улька: Халӗ, автан тус, ман савни мӗнле пулассине кӑтартса пар;
Автан тырӑ таккать.
Хӗрсем: Пуян, ҫирӗп хуҫалӑхлӑ савни пулать сан.
Санюк: Автан тус, манне те кӑтартса пар-ха.
Автан кӑмрӑк таккать.
Хӗрсем: Чухӑн пулать сан савни.
Марине: Халӗ, автан, ман савни мӗнле пулассине кӑтартса пар.
Марине: Пӑхӑр-ха, пӑхӑр-ха, укҫа таккать ман автан, укҫа таккать!
Хӗрсем: Чӑнах! Пуян Петӗре качча каятӑн пулӗ-ха?
Натюш: Хӗрсем, ҫур ҫӗр ҫитрӗ. Айтӑр мунчана! Куҫкӗски витӗр пӑхӑпӑр.
Хӗрсем мунчана каяҫҫӗ. Сӗтел ҫинче ҫурта ҫунать. Тӗттӗм. Санюк шӑппӑн ҫивитти витӗнсе сӗтел хушшине ларать. Куҫкӗски ҫине пӑхать. Ҫав вӑхӑтра малтанах сӗтел айне пытанса ларнӑ Палюк вӑрттӑн тухса куҫкӗски ҫине пӑхать, каллех пытанать.
Санюк: Куртӑм, куртӑм!
Хӗрсем: Кама?
Санюк: Палюка, Палюка!
Улька сӗтел хушшинче ҫивиттипе витӗнсе ларать. Калле вӑрттӑн хыҫалтан Ҫерук пӑхать.
Улька: Хӗрсем, хӗрсем, эпӗ те куртӑм, Ҫерука!
Ҫав вӑхӑтра сӗтел силленсе илет. Хӗрсем сӗтел айне пӑхаҫҫӗ.
Пытанса ларнӑ каччӑсене туртса кӑлараҫҫӗ.
Хӗрсем: Акӑ ӑҫта пытанса ларнӑ пирӗн пулас савнисем. (Кулаҫҫӗ, шавлаҫҫӗ).
Пурте пӳрте кӗреҫҫӗ.
Марине: Хӗрсем, тепӗр ҫул та турӑ мӗне пулассине юмӑҫ ярса пӑхар-ха.
Хӗрсем: Пӑхар-ха,пӑхар-ха!
Марине тулли пучах илет те шӗкӗлчеме пуҫлать.
Марине: Кӗлет тулли, михӗ тулли, пачах та пулмасть…
Ҫапла каласа пухача шӗкӗлчесе пӗтерет. Кӗлет тулли тухать.
Анук: Хӗрсем, каччӑсем, кӗлет тулли тырӑ пулать. Савӑнар, ташлар, тулӑх пурнӑҫпа пурӑнар.
Пурте такмаксем каласа ташлаҫҫӗ, савӑнаҫҫӗ.
Шуркасси
шкулĕнчи фолькльор ушкăнĕн «Сурхури улахĕ » сценарийĕ
Сурхури улахĕ(гадание на суженого)
Э.Ф. — Кун
таврăннă вăхăт та çитрĕ. Сурхури эрни пуçланать. Кăçал хĕрсем пирĕн патăмăрта
улах ирттерме кăмăл турĕç.
Н.Н. — Каç
пулчĕ, выльăхсене те пуçтарса пĕтертĕмĕр. Хĕрсем улаха килеççĕ те пуль ĕнтĕ.
(Хĕрсем
пĕрин хыççăн тепри килме пуçлаççĕ. Хĕрсем пухăннă, пурте ĕçлеççĕ: кам тĕрĕ
тĕрлет, кам çип арлать. Пĕр-пĕрин тĕррине пăхса мухтаççĕ. Тахăшĕ юлташне
чĕпĕтнĕ, çухăрашса илеççĕ, унтан юрă пуçлаççĕ)
Е.А.
–Ай-ай, Наçук, санăн тĕррÿ епле хитре пулать!
Ф.Н. –
Чăнах та, чăнах та.
А.Н. –
Пултарать вăл, пултарать.
Р.А. –
Пирĕн Наçукăн аллисем, чăнах та, ылтăн.
И. А. – Наçук,
мана пулăш- ха, çакăнта çекĕл пулмасть.
Ф.Н. Ак
çакăнтан тиреççĕ те, ак çапла кăлараççĕ.
(Ф.
Н. юрă юрласа ярать)
Ан лар-ха
салхуллăн,
Ан лар
куллянса.
Сан патна
килмен эп,
Санпа
калаçмасп.
Эс – чечеклĕ
лантăш,
Эп – хăрăк турат.
Санпа танлашаймăп,
Тусам, хура куç.
Иртсе
çеç пыраттăм
Эпĕ
урампа,
Савранса
пăхам –ха
Терĕм
каялла.
Çавранса пăхрăм
та
Куртăм тусăма,
Ан çиллен-ха,
тусăм,
Чăн та, юри мар.
Çилленсен çилленĕн
Юрату
пирки,
Сан
çамрăк чĕрÿне
Юрайман
пирки.
(Алита):
Тĕрĕ тĕрлесе куç ывăнче, вăйă выляр мар-и?
(Хĕрсемпе каччăсем çĕрĕ памалла выляççĕ, мăйăр çиеççĕ, ахăлтатаççĕ, пĕри çĕрĕ
валеçет. (Натали — хурал) Пурте юрлаççĕ.)
Шак-шак,
шак кайăк,
Шак-шак,
шак кайăк,
Шак
кайăкне пире пар.
Чалма-чалма
чаштăркки,
Сире
салам, пĕр салам,
Кунта
килтĕр пĕр çынни выляма.
Оля: Натали,
камра çĕрĕ – туп!
Е.А. Камра-ши.
(Сасăсем
улталаса).
Надя,
Н.А. — Ак кунта… Манра…Манра вăл.
Е.А.
— А,Наçтуç
пăхмиш пулса ларать, çавăнта пуль-ха. Наçтуç, тух!.
Наçтуç
— Манра
çук!
Натали
— Капла
эпĕ ыранччен те хуралтан тухаймăп, хăямат.
Надя. Качча
кайичччен тухатăн. Çĕрĕ манра пулчĕ. (Çĕрне Ольăна парать.)
Натали
— Кунче
пĕлеймесен, выляма пăрахатăп. ( кутăнлашса кăтартать)
Е.А
— Ĕлĕк-авал
пăрахнă тет. (кулса)
Оля:
Ну,
Натали, кала – камра çĕрĕ.
Натали
— Натиш,
санра, тух!
Надя
.
— Манра çĕрĕ тавраш çук вара.
Натали
— Куртăм
,куртăм – пур. Кăтарт аллуна. (Пырса пăхать).
Надя:
Акă
кур.
Натали
— .
А, пур, пур!..Тух часрах!(Туртса кăларать.)
Надя:
Хăрăк
мăйăр тыттарса хăварнă та, çĕрĕ панă теççĕ. Ну-и, самана!
Сасăсем.
А-ха,
Натали!хăй лекрĕ те!
(Куккуклă
сехет вуниккĕ авăтать.)
Оля: — Херсем,
сисмен те – вуниккĕ çитнĕ, атьăр часрах юмăç яма тытăнар! Кам мĕн илсе килнĕ
— кăларăр!
(Чашăк çине тăватă
япала кăларса хураççĕ: кемĕл çĕрĕ, кăмрăк, çăкăр, камакаран хăпăтнă тăм
татăкки. Вĕсене тутăрпа витсе хураççĕ. Пĕр хĕрĕн пукан çине лармалла та тутăр
айĕнчен мĕн те пулин туртса кăлармалл).
( Оля): Кам
малтан ларать?
(Настя):
Эпĕ лармастăп, питĕ хăратăп!
(Надя): Апла
пулсан ман ларас (япала туртса кăларать те кăтартать).
( Оля): Çăкăр
лекрĕ сана, пуян пурăнатăн!
(Надя) савăнса
юрласах ярать.
( Оля):
Марук, лар хăвăртрах!
(Марука
– Ангелина кăмрăк лекет, вăл макăрать)
Ангелина- Телей
пулмасть ĕнтĕ манăн.
(Елена Ад.): Çав
кăмрăкшăнах макăрса ан лар ĕнтĕ!
(Наталия Ан.):
Макăрса лариччен атьăр витене, сурăх ури тытма!
(
Пурте пÿртрен тухса каяççĕ, картана кĕреççĕ: шăв-шав, путек макăрать, хĕрсем
кăшкăраççĕ, кулаççĕ. Çав вăхăтра пÿрте каччăсем кĕреççĕ те сĕтел çинчи
кукăльсене пуçтараççĕ те пытанса лараççĕ, пĕри — сĕтел айĕнче. Хĕрсем кулса
кĕреççĕ).
(Татьяна Вл.):
Чăх ури тытас терĕм те сысна ури лекрĕ.
(Алита): Мана
вара ват сурăх лекрĕ, ачашшăн тайрĕ пуçне манн енне…
(Наталья Ан.):
Упăшку ватă пулать апла сан.
(Алита):
Турă çырни пулĕ ĕнтĕ.
( Надя):
Мана хирĕç вăкăр тухрĕ те, аран – аран тарса ÿкрĕм!
(Наталия
Ан.): Упăшку маттурскер пулать, ху тата пĕчĕккĕ анчах!
( Надя):
Курăпăр-ха, капан айĕнче шăши вилмен.
(Елена Ад.):
Эпĕ сарайне кĕтĕм те, пуçларĕç чăххисем кăтиклеме, автанĕ тапăнчĕ тата, мĕнле
тухса сирпĕннине сисеймерĕм!
(Оля): Мана
вара мăшăрлă карта лекрĕ, кăçал качча тухатăп пулас.
( Елена Ад.):
Тухатăн, тухатăн!
(Наталия Ан.):
Атьăр, хĕрсем, тĕкĕрпе юмăç пăхар!
(
Пурте сĕтел тавра пухăнса тăраççĕ, пĕр хĕрĕ тĕкĕр умне ларать. Пуç чиксе тĕкĕр
сине пăхаççĕ. Çав вăхăтра пĕр каччи (Артем) пукан çине тăрса пăхать, хĕрсем
ăна тĕкĕр витĕр кураççĕ, тĕлĕнеççĕ.)
(Настя): Кăтра
Мĕтри Ваççи вĕт ку!
(Хĕрсем
улшăнаççĕ, тĕкĕр умне. Ел. А. ларать, текĕрте тепĕр каччă (Семен) сăнне курса
телĕнеççĕ. Çав вăхăтра сĕтел хăех тапранать. Хĕрсем хăраса сирĕлеççĕ, сĕтел
вырăнтан куçать, пурте кăшкăрса чăл –пар саланаççĕ. Каччăсем сиксе тухаççĕ,
хĕрсем вĕсене кÿренсе хăваласа яраççĕ.)
(Настя): Сан
Кăтра Ваççи те пурччĕ, Наçук !
(Наталия Ан.):
Ман чĕре сиксе тухатчĕ хăранипе.
(Надя):
Каччăсем каллех таврăнчĕç пулас, сасăсем пур. ( купăс сасси
илтĕнет)
(Елена Ад.):
Сан каччă шухăшĕ кăна!
(Кулкаласа
каллех алă ĕçĕ тума лараççĕ, юрлаççĕ. Урамра купăс сасси илтĕнет, каччăсем
килеççĕ. Хĕрсем тутри – кĕписене тирпейлеççĕ, майланаççĕ. Каччăсем пÿрте кĕрсе
пĕр ярăм юрă юрлаççĕ.)
Уя тухрăм уй
курма,
Уя тухрăм уй
курма.
Ик сар лаша
вăрçаççĕ,
Ик сар лаша
вăрçаççĕ.
Вĕсем мĕншĕн
вăрçаççĕ,
Вĕсем мĕншĕн
вăрçаççĕ.
Симĕс курăк
çитменшĕн,
Симĕс курăк
çитменшĕн.
Яла килтĕм ял
курма,
Яла килтĕм ял
курма.
Ик сар каччă
вăрçаççĕ,
Ик сар каччă
вăрçаççĕ.
Вĕсем мĕншĕн
вăрçаççĕ,
Вĕсем мĕншĕн
вăрçаççĕ?
Ялта сар хĕр
çитменшĕн,
Ялта сар хĕр
çитменшĕн.
Çав сар хĕрсем
ăçта – ши,
Çав сар хĕрсем
ăçта – ши?
Урам тăрăх шур
пÿртре
Шăтăкла çыхса
лараççĕ.
(Каччăсем
хĕрсен хушшине кĕрсе лараççĕ, вĕсемпе калаçаççĕ)
Артем: «Хĕрсем,
эсир темĕнле ĕç те тума пĕлетĕр! »
Çемен: «Сире
качча илме те юрать»
Дима: «Чăнах, та
çавăн пек»
Фомин: «Анчах та
питĕ салхуллăн ларатăр ха эсир. Атьăр пĕр çаврăм ташă ташласа илер»
Сергей: «Ташлар,
ташлар!»
( Кун хыççăн
ташă пуçланать, каччăсемпе хĕрсем такмакласа пĕр – пĕринчен тăрăхлаççĕ,
кулаççĕ.)
(
Çамрăксем частушки калаççĕ)
Атя, Валя, яра пар
Мĕн пелнине
çаптарса.
Çамрак ĕмĕр иккĕ
килмест
Кăмака çинче
ларсан та.
Атте панă
çăпатипе
Шуçкалама
юратап.
Анне панă
кĕлеткине
Хуçкалама
юратап.
Савни енер çыру
сырнă,
Вулаттарасшăн
çÿрет.
Çăпатине кутăн
сырнă,
Авланас тесе
çÿрет.
Манăн савни
пултарать,
Пĕтĕм яла
култарать,
Амăш питне
çуса яман,
Çавăнпа вăййа
тухайман.
(Çав вăхăтра
çветкесем чупса кĕреççĕ: карчăкпа старик, шуйттанпа вупăр. Вĕсем пĕр харăс
калаçаççĕ. Карчăкĕ кĕнĕ-кĕмен арлама пуçлать, старикĕ урай шăлать, вăрçать.
Шуйттанпа вупăрĕ хĕрсене хăратаççĕ.)
Шуйттан (Ганна
Геннадьевна): « Эсир кунта мĕн тума килнĕ, савăнма-и? Кайăр пурте килĕрсене!
Эпĕ сире!» (Шуйттан (хĕрсенчен тутăр туртса илет, илсех кайнă пек тăвать):
«Ай, ку тутăр мана килĕшет!»( Пукан çине улăхса тăрать).
«Кам ачинччĕ-ха
ку? Тух кунта!»( Тупмалли юмахсем калать)
«Пĕлмесен çак
япала манăн пулать!» ( Хăратать).
«Хĕлле те, çулла
та пĕр кĕрĕкпе»(сурăх). (Камран япала илнĕ, çавна пĕр-пĕр ĕç тума
хушать.)
«Вăрман касаççĕ,
турпас сирпĕнмест»(сурăх çăмне касни). (Каллех ĕç тутарать . сурăх çăм каснă
чух, мĕнле макăрать?).
Вупăр ши-и-и
шăхăрать те, тепĕр тăватă шуйттан кĕрсе тăраççĕ, хĕрсене хăратаççĕ, каччăсене
вăрçтарса илеççĕ. Тепре шăхăрсан ункă туса аллисене пĕр-пĕрин хулпуççийĕсем
çине хураççĕ, пуçĕсене
аяла чиксе ухлатса çаврăнаççĕ, кĕтмен –çĕртен кутăн çаврăнса хĕрсем çине
хÿрисемпе силле-силле утаççĕ.
Каччă (Дима): Палласа
илес çветкесене, камсем пулчĕç-ши.
(
Çветкесем ши-и-и шăхăрса тухса тараççĕ.)
(Семен) – Тарчĕç,
паллаймарăмăр.
(
Çамрăксем пурте пĕрле тăрса сурхури юррине юрлаççĕ, икшерĕн-виçшерĕн килĕсене
тухса каяççĕ.)
Тап, сик, кăвак
ут,
Тап, сик, кăвак
ут, кăвак ут.
Сĕлĕ çиекен эс
анчах, эс анчах.
Юрла, тантăш
юрруна,
Юрла, тантăш юрруна,юрруна.
Чун уçакан эс
анчах,эс анчах.
Кĕтÿç пушши вăрăм
пуш,
Кĕтÿç пушши вăрăм
пуш,вăрăм пуш.
Час çаврăнса час
çитмест, час çитмест.
Çулталăкри
сурхури,
Çулталăкри
сурхури, сурхури
Час çаврăнса час
çитмест, час çитмест.
Уява хутшăнакансем:
1. Шкул
ачисем — 15 (7 тата 10 классем)
2. Вĕрентекенсем
— 11
Тум: чăваш
тумĕ.
Пÿрт ăшчикки: турă
кĕтесси, йывăç пÿрт стенисем, тĕрленĕ алшăллисем, урайне тĕртнĕ урай сарăмĕ
(дорожка).
Кĕвĕпе илемлетни:
баян, купăс
Сурхури — это старинный чувашский праздник зимнего цикла, отмечаемый в период зимнего солнцестояния, когда день начинает прибывать.
Содержание
- 1 Общая информация
- 2 Этимология названия праздника
- 3 Празднование
- 4 См. также
- 5 Литература
- 6 Примечания
- 7 Ссылки
Общая информация
Сурхури обычно празднуется в течение одной недели. После принятия христианства, этот национальный праздник нового года совпал с христианским рождеством (раштав) и продолжается до крещения (чуваш. кăшарни, шуçи)). Во время празднования сурхури проводятся обряды, призванные обеспечить хозяйственные успехи и личное благополучие людей, хороший урожай и приплод скота в новом году.
Этимология названия праздника
|
|
Нейтральность этого раздела статьи поставлена под сомнение.
На странице обсуждения должны быть подробности. |
.
Название появилось в древности, в булгарский период. У Булгар как и у многих народов год делился на два периода, на холодный, влажный и зимний сур (отсюда слова суран, сурать, сурчак) и на теплый, сухой и летний хур (хурща тимер — нагретое железо, ытла хур вахат — очень жаркое время). Встреча зимы и лета в день зимнего солнцестояния (еще раньше в день весеннего равноденствия) и называлось сурхури, сур-хури. С Сурхури начинался годовой цикл у древних булгар-чувашей. Раньше, когда сурхури праздновали в день весеннего равноденствия, фактически праздновали два нынешних праздника, встреча нового года и проводы зимы, отсюда и название Сур-хури, уход долгой зимы и встреча теплого летнего цикла и нового года.
В сутках день ночь сменяет, в году зима и лето меняются («Талăкра кунпа каç улшăнаççĕ, çулталăкра сур вăхăтпа хур вăхăт улшăнаççĕ»).
Зима с летом меняются, год проходит. Год за годом век проходит («Сур вăхăт та хур вăхăт, çул иртет. Çул хыççăн çул, ĕмĕр иртет»).— Древнебулгарские (древнечувашские) поговорки.
Некоторые начали называть этот праздник по созвучию овечьей ногой, другие переводят как плевать на черное, овечья душа и т.д. Впрочем внимательный знаток языка сразу определит что сурхури и сурах ури (овечья нога) не одно и тоже.
Чувашский (булгарский) язык, единственный язык булгарской группы является языком древнейшей формации, и очень важно при определении старинных названий праздников проводить детальное исследования через связь с булгарами. Иначе можно дойти до абсурда, как иногда доходят до овечьей ноги.
Празднование
В первый день сурхури детвора собирается группами и обходит в деревне каждый двор. При этом они распевают песни о наступлении нового года, поздравляют односельчан с праздником, приглашают других ребят присоединиться к их компании.
Хозяева домов встречают ребят у распахнутых ворот, приглашают в дом и угощают специально для праздника испечёнными пирожками, колобками (йавача), сладостями, орехами и непременно — жареным горохом. Ребята под музыку поют песни-заклинания с пожеланиями хозяевам благополучия, доброго урожая, обильного приплода скота. При этом детвора осыпает щедрых хозяев, а также молодняк домашнего скота жареным горохом, приговаривая:
- Да будут три вида вашего скота
- Многочисленными, как горошины в стручке,
- Тучными, как мочёные горошины,
- Крепкими, как жареные горошины.
- Один конец стада да будет у водопоя,
- Другой конец да будет в хлеву!
Если хозяева не очень щедрые, то ребята поют сатирические куплеты, просят угощения, денег, иначе сулят всяческие напасти. Все это сопровождается определённым ритуалом, и никто не обижается. И ребята, и хозяева все вместе поют специальные песни, пляшут под музыку, затем детвора уходит в соседний двор.
На другой день этого праздника подворный обход деревни совершают парни постарше. Они собирают для обрядового девичьего пира (хёр сари) муку, масло, крупу, солод и хмель. В каждом доме молодёжь одаривают, кто, чем может. Молодые девушки, вышедшие замуж в прошедшем году, дарят вышитые полотенца, тканые узорные пояса, которые предназначались для лучших музыкантов, играющих на девичьем пиру.
Раньше после обхода всех дворов собранные продукты относили в специально отведённый для хёр сари дом. Там из собранных продуктов девушки варили обрядовое пиво, пекли пироги и другую снедь. Вечером назначенного дня в этом доме собиралась молодёжь всей деревни и устраивала большие посиделки. Девушки приглашали на хёр сари своих подруг из соседних деревень. Во время приготовлений к празднику парни присматривались к девушкам и примечали, кто как умеет вести домашнее хозяйство, выбирали невест.
Большое место в празднике сурхури занимали увеселения, песни, танцы, игры и новогодние гадания. Вечером на «девичий пир» приходили и взрослые. Они присматривали за поседением молодёжи, помогали им, выбирали для своих сыновей невест. Девушки в первую очередь угощали пивом пожилых. Те, получив ковшик пива, поздравляли всех молодых с новым годом, желали счастья и благополучия в наступившем году.
Вскоре взрослые уходили, и веселье возобновлялось с новой силой. Во время сурхури от рождества до крещения по вечерам ходили ряженые (светке), которые непременно появлялись на девичьем пиру. Они разыгрывали всевозможные юмористические сценки. Даже сейчас в некоторых чувашских деревнях во время сурхури ходят ряженые.
В праздник сурхури молодые девушки и парни стремятся предугадать своё будущее, узнать, какие изменения ожидают их в новом году. Способов гадания было великое множество. Молодёжь обычно загадывала о суженом, взрослых же интересовали виды на урожай. Ближе к полуночи ходили на гумно, к стогам. Вставали спиной к стогу и, изгибаясь назад, зубами вытаскивали из снопов несколько стеблей с колосьями. Бережно при¬носили эти колосья домой. Дома шелушили и считали зерна, приговаривая: «Амбар… Сусек… Мешок… Пусто». Если последнее зёрнышко приходилось к слову «амбар», радовались, считая, что год будет урожайным; «сусек» предвещал средний урожай, «мешок» — плохой. Ну а если последнее зёрнышко вышло под слово «пусто», считалось, что год будет неурожайным, голодным.
В новогоднюю ночь спать не полагалось. Поэтому молодёжь веселилась до утра. Под утро веселье выплёскивалось на улицы. Тут также звучали песни, продолжались гадания. Раскинутыми руками захватывали как можно больше досок забора и считали — чёт или нечет. Чёт указывал на женитьбу. Кто-то чужим голосом спрашивал под окном имя будущего мужа или жены. Кто-то оставлял на снегу своё изображение. Если к утру этот след на снегу будет чистым — то весь будущий год будет счастливым. И так продолжалось до самого утра.
А наутро уже кто-то выводил из ворот пару коней, запряжённых в сани-розвальни, и начинались новогодние катания — обязательная часть праздника сурхури. Утром парни развозили своих новых подруг из соседних деревень. А днем уже каталась вся деревня.
См. также
- Обходные обряды
Литература
- Скворцов М. И., «Культура чувашского края», Чебоксары, 1995, ISBN 5-7670-0697-0.
Примечания
Ссылки
- Сурхури на Чувашском культурном портале
- ТРАДИЦИИ , ОБРЯДЫ , ПРАЗДНИКИ
- НОВОГОДНИЙ ПРАЗДНИК СУРХУРИ
- Сценарии праздников -Сурхури
- Хыпарсем: Сурхури
- Сурхури — YouTube
- Сурхури, сурхури…
- Тюменские чуваши отпразднуют сурхури
- Сурхури юррисем — Чăваш юррисем, юмахěсем, халапěсем
- Новогодний праздник сурхури
- Сурхури–праздник надежды на будущее
- Весело отметили «Сурхури» | Советская Чувашия
- Сурхури сăрипе сăйланма пухăнчĕç
- Самара встретила чувашский новогодний праздник «Сурхури»
- Самара встретила чувашский новогодний праздник «Сурхури»
- Фольклорный праздник «Сурхури» в Чубаевском сельском доме культуры
«Википеди» ирĕклĕ энциклопединчи материал
Сурхури вăхăтĕнче юмăç пăхни
Сурхури — авалхи пăлхарсен авалранах пыракан Çĕнĕ Çул уявĕ. Ăна кун ӳсме пуçласанах ирттернĕ. Сурхурие ытларах яш-кĕрĕм, ача-пăча хутшăннă. Чăваш халăхĕн паллă уявĕ шутланать. Сăмахĕ иккĕ пайран тытăнса тăрать: сур- сивĕ, йĕпе вăхăт вĕçленсе, хур-типĕ вăхăт пуçланни.
Уява ирттерни[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Сурхури ирттерме ятарласа пĕр киле пуçтарăннă. Килтен киле пуçтарнă апат-çимĕçрен, сăраран, тĕрлĕ апатран сĕтелçи майланă.
Ача-пăча килрен киле çӳренĕ, урайне ăшаланă пăрçа сапнă. Тарават хуçасем вĕсене тутлă çимĕçпе сăйланă.
Каччăсем вара хĕр сăра пĕçерме валли çăнăх, çăмарта, пыл, хăмла пуçтарать. Пике вара сăра вĕретет, кукăль пĕçерет. Каçхине пĕтĕм çамрăк улаха пухăнать. Вăхăт çур çĕре çитсен пуласлăха пĕлме витене тухнă, тĕттĕмре сурăхсене кайри уринчен тытнă. Чылай вăхăт тата чылай çынсем уяв ятне çакăнпа çыхăнтарнă. Путек лексен – авланасса, така лексен — качча каяссине пĕлтернĕ. Шурă сурăх – çутă, хури – хура çӳçлĕ мăшăр пуласса систернĕ.
Çамрăксем ытларах Турă çырни пирки пĕлес тесе, аслисем вара тыр-пул, пахча çимĕç тухăçлăхне пĕлме юмăç яраççĕ.
Халăх этимологийĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]
«Вăхăт çур çĕре çитсен пуласлăха пĕлме витене тухнă, тĕттĕмре сурăхсене кайри уринчен тытнă. Чылай вăхăт тата чылай çынсем уяв ятне çакăнпа çыхăнтарнă». «Сурхури» сăмах сурăх тата ури пайсенчен тăрать. Çĕр ĕçĕпе пурăннă тапхăрта çак йалана выльăх-чĕрлĕх ĕрчетĕр, йыш хуштăр тесе ирттернĕ. Чи йышла выльăх вара сурăхсем пулнине калас пулать. Тата шăп та лăп çак вăхăталла сурăхсем пăранлама тытăннă. Ку йала кÿршĕллĕ çармăссем патне те куçнă, вĕсен вăл «Шорыкйол» ятлă. Вăл та «Сурах ури» тесе куçать. Палăртас йала-йĕркере те пĕрпеклĕхсем самаях.
Чăн-чăн (ăславпа çирĕплетнĕ) этимологи[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Вуламалли[тӳрлет | кодне тӳрлет]
- Скворцов М. И., «Культура чувашского края», Чебоксары, 1995, ISBN 5-7670-0697-0.
Асăрхавсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Çавăн пекех пăхăр[тӳрлет | кодне тӳрлет]
- Нартăван
Каçăсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]
- Сурхури youtube’ри видео.
- Урок планĕ, тема: Сурхури(ĕçлемен каçă) (чăвашла)
- Сурхури юррисем Юмах.ру сайтри материал
- Сурхури уявĕпе çыхăннă йăла-йĕрке (вырăсла, тĕслĕхсем — чăвашла)
- Сурхури(ĕçлемен каçă) Тӳмен чăвашĕсем мĕнле Сурхури уявлаççĕ. Статья тата видео (вырăсла)
Добавил:
Koboku1
По своей натуре перфекционист. Поэтому люблю все аккуратно оформлять и упорядочивать, складывать по полочкам. Вот, не пропадать же добру, нажитому за четыре кропотливых семестра. Тут я выложил все мои ответы, курсовые, отчеты и некоторые ДЗ. Они могут вам помочь для получения зачета или сдачи экзамена. Если чего-то не нашли в папочках, то попытайте удачу в разделе НЕОТСОРТИРОВАННОЕ на моей страничке, там все 4 семестра разложены по папкам. ГРУППА КТ-43-15. Годы обучения 2015-2019. Коллекция будет пополняться. Что ж, удачки :З
Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз:
Предмет:
Файл:
Скачиваний:
186
Добавлен:
15.09.2017
Размер:
276.7 Кб
Скачать
-
Молодежные и детские праздники и обряды («Сурхури», «Хӗр сӑри», «Сӗрен», «Хӗр аки»).
Обрядовый календарь открывался праздником
Сурхури.Это старинный чувашский
праздник. В более древнем варианте он
имел связь с поклонением племенным
духам – покровителям скота. Отсюда и
название праздника (от «сурăх ырри» —
«овечий дух»). Он отмечался в период
зимнего солнцестояния, когда день
начинал прибывать. Сурхури и длился
целую неделю. Во время празднования
проводились обряды, призванные обеспечить
хозяйственные успехи и личное благополучие
людей, хороший урожай и приплод скота
в новом году. В первый день сурхури дети
собиралась группами и обходила деревню
подворно. При этом они распевали песни
о наступлении нового года, поздравляли
односельчан с праздником, приглашали
других ребят присоединиться к их
компании. Заходя в дом, желали хозяевам
хорошего приплода скота, пели песни с
заклинаниями, а те в свою очередь
одаривали их кушаньями. Позднее сурхури
совпал с христианским рождеством
(раштав) и продолжался до крещения
(кăшарни).
Кăшарни,(в некоторых местах
кĕрещенкке), — праздник новогоднего
цикла. Праздновался чувашской молодежью
в течение недели от рождества (раштав)
до крещения. После введения христианства
совпал с русскими святками и крещением.
Первоначально этим праздником отмечался
период зимнего солнцестояния.
Слово кăшарни, видимо, только внешне
несколько походит на русское крещенье
(к нему восходит вариант кĕрещенкке). В
буквальном смысле кăшарни — «зимняя
неделя» (ср. тат.: кыш = «зима»).
Для проведения кăшарни молодые люди
нанимали какой-нибудь дом и варили в
нем так называемое девичье пиво (хĕр
сăри). Для этого со всей деревни
собирали складчину: солод, хмель, муку
и все необходимое для угощения односельчан,
а также гостей, приглашаемых по этому
случаю из соседних деревень.
За день до крещения молодые девушки
собирались в этом доме, варили пиво и
стряпали пироги. Вечером в дом собиралась
вся деревня от мала до велика. Девушки
сначала угощали пивом стариков и
родителей. Благословив молодых на
счастливую жизнь в наступившем новом
году, старики вскоре расходились по
домам. Молодежь проводила этот вечер в
увеселениях. Всю ночь звучали музыка и
пение, парни и девушки плясали под
частушки. Важное место в праздновании
кăшарни занимали всевозможные гадания
о судьбе.В полночь, когда деревня уже
засыпала, несколько человек уходили в
поле. Здесь, на перекрестке дорог,
укрывшись покрывалами, слушали, кому
какой звук послышится. Если кто услышит
голос какого-нибудь домашнего животного,
то говорили, что он будет богат скотом,
если же кто услышит звон монет, то
полагали, что будет богат деньгами. Звон
колокольчика и музыка волынки (шăпăр)
предсказывали свадьбу. Если эти звуки
послышались парню, то он в этом году
непременно женится, а если девушке —
выйдет замуж. Много было в эту ночь и
других гаданий, но молодые люди чаще
гадали о женитьбе и замужестве. Это
объясняется тем, что по чувашскому
обычаю именно в новогодний период
родители молодых засылали сватов. Во
время празднования кăшарни по дворам
ходили ряженые. Они разыгрывали
всевозможные сценки из деревенской
жизни. Ряженые непременно навещали дом,
где молодежь праздновала кăшарни. Здесь
они показывали различные комические
сценки. Однако первоначально роль
ряженых сводилась к изгнанию из села
злых духов и враждебных человеку сил
старого года. Поэтому в период от
рождества до крещения вечерами ряженые
ходили с кнутами и имитировали битье
всех чужих.
Сĕрен—весенний праздник низовых
чувашей, посвященный изгнанию из селения
злых духов. И само название праздника
означает «изгнание». Сĕрен проводился
накануне великого дня (мăнкун), а местами
также перед летними поминками усопших
предков — накануне çимĕк. Молодежь
ходила группами по деревне с рябиновыми
прутьями и, хлеща ими людей, постройки,
инвентарь, одежду, выгоняла злых духов
и души умерших, выкрикивая «сĕрен!».
Односельчане в каждом доме угощали
участников обряда пивом, сыром и яйцами.
В конце ХIХ в. эти обряды в большинстве
чувашских деревень исчезли.
Накануне праздника вся сельская молодежь,
приготовив трещотки и рябиновые прутья,
собиралась у почтенного старца и просила
у него благословения на доброе дело:
— Благослови нас, дедушка, по старинному
обычаю отпраздновать сĕрен, попросить
у Тура милости и богатого урожая, пусть
он не допустит до нас злых духов, дьяволов.
Старец на это им отвечал:
— Доброе дело затеяли, молодцы. Так не
оставляйте же добрых обычаев отцов и
дедов.
Затем молодежь просила у старца землю,
чтобы им можно было пасти овец хотя бы
одну ночь. «0вцы» в ритуале — дети 10—15
лет.
Старик им отвечает:
— Я бы вам дал землю, но она у меня дорога,
у вас не хватит деньжат.
— А сколько ты просишь за нее, дедушка?
— спрашивали парни.
— За сотню десятин — двенадцать пар
рябчиков, шесть пар баранов и три пары
быков.
В этом иносказательном ответе под
рябчиками подразумеваются песни, которые
должны спеть молодые люди во время
обхода деревни, под баранами — яйца,
под быками калачи, которые должны собрать
ребята, принимающие участие в совершении
обряда.
Потом старик выкатывал бочку пива, и
сюда собиралось столько народу, сколько
мог вместить двор. При такой публике
старик в шутку допрашивал выборных, нет
ли какой-либо жалобы. Выборные начинали
жаловаться друг на друга: пастухи плохо
караулили овец, кто-то из выборных брал
взятку, присвоил общественное добро…
Старик назначал на них наказание —
тысячу, пятьсот или сто плетей. Виновных
тут же «наказывали», и они притворялись
больными. Хворым подносили пиво, и они
выздоравливали, начинали петь и плясать…
После этого все выходили на выгон за
околицу, где собиралась вся деревня.
26
Соседние файлы в папке 1 семестр
- #
- #
- #
- #
- #