Тақырыбы: Ерлер есімі – ел тарихы
Мақсаты: Тәуелсіздікке қалай қолымыз жеткені жөнінде, қазақ ұлтының ер ұлдары туған
жерін,
сүйікті елін жаудан ақ найзаның ұшымен, жұмыр білектің күшімен қорғап, ел
тарихын өз қандарымен жазып кеткендігі туралы түсінік беру;
Тәуелсіздік жолында еліміздің талай ұл – қыздары жойқын жорықтарда шейіт
болып ерен ерлігімен тарихта қалғандығын таныстыру;
елін, жерін мейірлене сүйе білген алып тұлғалы батырларымыздың жүрегі, адам—
гершілік, парасаттылық, кісілік, жомарттық, ақындық, шешендік т.б. қасиеттерін үлгі
ете отырып отансүйгіштікке, қажыр – қайраты, ерік – жігері мол, ынтымақшыл,
білімді болып өсуіне бағыт беру.
Көрнекілігі: ұлағатты, қанатты сөздер жазылған плакаттар, тарихтағы ер ұлдарының суреті,
тақырыпқа байланысты слайдтар.
БАРЫСЫ:
1- жүргізуші: Қазақ жері қонақжай төрдің жері,
Қазақ елі қас сақтай ердің елі.
Елі кедей болмаған, жері байтақ,
Еділ ердей, Бабырдай шерлер елі.
Азат бүгін байлыққа тұнған жерім,
Азап жүгін, ел жауын қуған ері.
Әділет пен бірлікке жанын қиып,
Әділ өткен билердің туған жері.
2 — жүргізуші: Қазақ жері көп шеккен қасіретті,
Қазақ ері — өнерлі, өсиетті,
Египетті билеген Бейбарыстың,
Елі текті, киелі, қасиетті.
Қорлаған жау — басқыншы халыққа мұң,
Қорғаған ер – ойлаушы халық қамын.
Қобыланды, Ер Тарғын, Алпамыстар,
Қорғап қалды ел бағын алыптарым.
1 – жүргізуші: Қазақ елі сонау Алтайдан Пиренейге дейін билік еткен ер Еділ батырдың елі.
Қазақ елі – асқан батырлығымен, ақыл – парасаттылығымен Египет еліне билік
жүргізген Бейбарыстың, Үндіні билеген Бабырдың елі.
2 – жүргізуші: Аспаныңда жарқ – жұрқ етіп жалындар,
Аққан судай зымырады ғасырлар,
Тұрды күтіп, түрлі – түрлі асулар.
1 – жүргізуші: Тарих! Осы сөзде қаншама мазмұн, қаншама ойлар мен ұғым жатыр. Ұлы
Жібек жолының кіндігі болған әлемге әйгілі Отырардың күйреуі, жоңғар
шапқын—
шылығы, үш жүздің Ресейдің қол астына кіруі, ұлт –азаттық шаруалар
көтерілісі,
нәубет аштық, жеке басқа табынушылық, репрессия, Ұлы Отан соғысы,
қазақ
даласындағы полигон зардаптары, орталықтың теріс саясатының
нәтижесінде
Желтоқсан оқиғасы бәрі де біздің тарих.
Енді сол тарих бетін ашайық!
1 – оқушы: Отырар қаласы өз тарихында сұрапыл соғыстан 3 рет қирап, 3 мәрте
тірілген
іргелі орын. Отырардың керуені кіріп – шығып жататын бес қақпасы
болған,
дарбаза қақпа, алтын қақпа, хан сарайы қақпа, құл қақпа, пышақты қақпа деп
аталатын. Дүниеге Әбу –Насыр Әл –Фараби, Әл – Жауһариді келтірген, 100 мыңнан
астам халық мекендеген, бірнеше мешіт, медресесі бар аты әлемге әйгілі қала.
2 – оқушы: 1219 жылы Шыңғысхан жасағы Отырар қаласын 200 мың әскерімен қоршауға
алды.
Бірақ қанша шабуылдаса да олар қаланы ала алмады. Шыңғысхан
қаһарланып,
бүкіл қолы қырылса да «Отырарды алу керек» деген бұйрық береді. Отырар
тұрғындарының жағдайы нашарлайды, тамағы таусылады. Әскер ішінен бір
жансыз
опасыздық жасап, қала қақпасын ашып береді. Жау сатқындарды да, қала халқын
да қырып салады.
Сонымен 6 ай бойы жауға тойтарыс берген Отырар қаласының орнында төбе
–
төбе топырақ қалады.
Көрініс: «Отырардың күйреуі»
3 – оқушы: 1723 жыл. Ел жайлауға көшіп жатқан кез. Алтайдан Атырауға дейін
тыныштық
орнатқан қазақ елі қаннен – қаперсіз, шат – шадыман жаз жайлау қызығын
көруге
бет алғанда, жоңғар қалмақтары тұтқиылдан шабуыл жасап, қазақ халқын
қан
жылатты. Бұл шабуылдарды жоңғар ханы Цеван Рабтанның інісі Шона
Даба
басқарды. Дүрліккен ел шұбыра қашып, табаны езіліп, шұбырынды халық ақ
табан
болды. Аңдыздаған жұрт Алқа көлге аялдап, қасиетті Қаратауға бас сауғалады.
Қаратаудың баурайында қалың қазақ бас қосты. Елдің елдігін, ердің
ерлігін
соңғы рет сынайтын күн туды. Жауға соққы беріп, жалпы жұртты аман алып қалу
үшін данышпан ата Төле би батырларды батылдыққа, елді бірлікке шақырды.
4 – оқушы: Қара таудың басынан көш келеді,
Қара жорға шайқалып бос келеді.
Қара күнді жамылып қара қазақ,
Қара түнді басынан кешкен еді.
Қара қайғы көрсетпей ештеңені,
Қара жауы қанатын кескен еді.
Шұлғау болып қыздардың кестелері,
Талай қара шаңырақ өшкен еді.
Қара жұртта бықсыған шала қалған,
Аналардан ес кеткен, балалардан.
Тал да таппай қармауға жағалаудан,
Ақыл қашқан адыра бабалардан.
5 –оқушы: «Ат ауыздығымен су ішкен, ер етегімен су кешкен» заман болды. Қалың елді
Қаракерей Қабанбай, Қанжығалы Бөгенбай, Шапырашты Наурызбай батырлар
бастап,
азулы жауды Аңырақайда жеңді. Райымбек сияқты киелі батырлар кейін
шапқан
кесапат жауды қасиетті қазақ жерінен біржола қуып тастады.
6 –оқушы: Ер елінің Қабанбай тірегі боп,
Өренінің мақтаныш, жігері боп.
Ерлік сапта жүр мәңгі өзі бастап,
Әр ұрпаққа күш берер жүрегі от.
Етсе егес Бөгенбай дана батыр,
Өткен емес кек алмай дара батыр,
Айбары боп елдіктің, ердің ісі,
Айғағы боп ерліктің дала жатыр.
Райымбек әулие – қасиетім,
«Құдайым» деп жаулары бас иетін.
Балалары батыр боп орындайды,
Бабалардың өнеге — өсиетін.
7 –оқушы: Ел иесіз, жер иесіз болған емес. Халық болған соң оның көсемі болады. Ел
басына
күн туғанда қол бастайтын батыры болмаса, ел бастайтын иесі болмаса ел болудан
қалады. Міне, осындайда ел басшысы болған, тарихта үлкен орын алатын тұлға
–
қазақтың батыр ханы Абылай. Абылай 1771 жылы Әбілмәмбет дүниеден өткен
соң
хан сайланады. Абылай 30 жасқа жетпей — ақ алғыр, жігерлі, қайрат – қуатымен
ел
бірлігіне араласады. Абылай бірінші ел бірлігі, екінші қарулы күш болу
керек
екенін түсінеді.
«Абылайлап» Сабалақ қол бастады,
Абылай хан аталып, ел басқарды.
Ерлігінен хандардың басталады,
Егемендік, елдіктің сел бастауы.
1 – жүргізуші: Тарихтың терең – терең қатпарларына көз жіберер болсақ, елдің есі мен
санасында ұзақ уақыттан бері сақталып келе жатқан небір орасан оқиғаларға
куә боламыз. Сол соқпақтардың бойында еліне елеулі еңбек сіңіріп, қаһар –
мандық қызмет атқарған ірі – ірі тұлғалардың өмірі мен тарихта қалдырған
іздері әлі күнге дейін сайрап жатыр. Заманымыздағы Тәуке хан сондай ардақ
–
ты есімдердің ішінен ерекше орын алады.
Көрініс: «Жеті жарғы»
Автор: Әділ хан аз болды Назардайын
Алашқа Есім ханның жолы дайын.
Тәукедей данышпан хан құрған екен
Басында Күлтөбенің құрылтайын.
Тәуке хан: Уа, жұртым, алты алашқа аты шыққан қазақтың игі жақсылары!
Бүгінде Күлтөбенің басына жайдан — жай жиылып отырған жоқпыз.
Бабаларымыз
Қасым ханның «Қасқа жолын», Есім ханның «Ескі жолын» жалғастыра отырып ел
тыныштығын сақтайтын, тентекті түзейтін Жарғы қабылдап «Қой үстіне бозторғай
жұмыртқалаған заманға» жетуіміз керек.
Бабадан мирасқа қалған жерді сақтау, нығайту үшін ең алдымен дау,
жанжалдың
негізі болған көшпелі елдің мал жаятын жайылымын, қоныстарын дұрыс жолға
қою
қажет. Олай болса бірінші жарғы жер дауы болсын.
Бұдан былай жайылымдар ру – ру болып пайдалануға беріліп және әр
ру
белгіленген аймақтың шеңберінде ғана көшіп – қонуға мүмкіндігі бар болсын. Белгі
–
ленген жер межесінің шеңбері рудағы түтін саны мен мөлшеріне қарай бөлініп, жер
—
ді пайдалану барысында дау туатын болса, ру басшылары, билер әділетті
шешім
шығаруы қажет.
Ал енді Ұлы жүздің бас биі Төле би, сен не айтасың?
Төле би: Жыртық үйден жел гулесе – сол жаман.
Өлім – бесік әлдилеген – сол жаман.
Ұрлық, қарлық, барымталап мал тауып,
Берекесін елдің алған – сол жаман.
Олай болса екінші жарғымыз ұрлық, қарлық, барымтаның жолын қиып, ел
тыныштығын қорғайтын заңымыз болсын.
Тәуке хан: Ал енді Орта жүздің бас биі Қаз дауысты Қазыбек биге сөз берейік.
Қаз дауысты Қазыбек: Біз қазақ деген мал баққан елміз,
Бірақ ешкімге соқтықпай жай жатқан елміз.
Елімізден құт – береке қашпасын деп,
Жеріміздің шетін жау баспасын деп,
Найзаға үкі таққан елміз.
Ешбір дұшпан басынбаған елміз,
Басымыздан сөзді асырмаған елміз.
Келесі жарғымыз ұлт қауіпсіздігін қамтамасыз ету болсын.
Тәуке хан: Келесі сөзді Кіші жүздің бас биі Әйтеке биге берейік.
Әйтеке би: Қазақ ордасын нығайту үшін ең алдымен бет – бетімен ру – руға бөлініп, бір
–
бірімен қырқысып, ел берекесін алған рулар арасындағы дауды шешіп, елдің
ұлттық
бірлігін сақтауымыз керек. Алты алаштың баласы бір – біріне жау болса
елдің
ертеңі не болмақ. Келесі жарғымыз ру арасындағы дауды шешуге арналған заңы
–
мыз болсын.
Тәуке хан: Келесі сөзді қырғыз Көкім биге берейік.
Қырғыз Көкім би: «Аға өлсе – жеңге мұра,
Іні өлсе – келін мұра» дегендей жетімдеріміз бен жесірлеріміз ел кезбесін
десек
келесі жарғымыздың бірі жесір дауы болсын.
Тәуке хан: Қарақалпақ Сасық би, жарғыға қосарың бар ма?
Сасық би: Балаң жаман болса,
Көрінгеннің мазағы емес пе!
Әйелің жаман болса,
Бұл жалғанның тозағы емес пе!
Туған балаң жақсы болса,
Тән мен жанның шырағы емес пе!
Алған жарың жақсы болса,
Жиғаның мен мейманыңның тұрағы емес пе! — деп Қаз дауысты Қазыбек би
айтқандай, келесі жарғымыз үй іші мен бала тәрбиесі болсын.
Тәуке хан: Ал қатаған Жайма би, сөз кезегі саған да келді, не айтарың бар?
Қатаған Жайма би: Төрені қара өлтірсе, құнын оның кім бермек,
Азаматын өлтірсе, ақысын оның кім бермек?
Жерін жөнсіз иеленсе, есесін оның кім бермек?
Әйелі ерін сыйламаса, ері елін сыйламаса, елі әдет – ғұрпын сақтамаса
ертеңгі
күніміз не болмақ? Олай болса келесі жарғымыз құн дауы болсын.
Тәуке хан: Уа, жұртым, алты алаштың игі жақсылары! Ел тәуелсіздігі мен тыныштығын
қамтамасыз етер «Жеті жарғымызды» қабылдадық. Айымыз оңымыздан
туып,
«Жеті Жарғымыз» темірқазығымыз болсын! Әумин.
Автор: Жер дауы баяндайтын – біріншісі,
Ру, қоныс болыпты меншікті ісі.
Иеленген жеріне жанжал болса,
Біреуге басымдық қып озбыр кісі.
Үй іші мен баланы тәрбиелеу –
Болған екен заңының екіншісі.
Ұрлық, қарлық, барымта – үшінші заң,
Баян етер бәрін де білген кісі.
Төртінші боп саналған мынау заңы:
Бір халықпен басқа ру болса дауы.
Ұлтын жаудан қорғамақ – бесінші,
Алтыншы – құн, жетінші – жесір дауы.
2 –жүргізуші: Халқымыздың елдік тарихында Исатай, Махамбет бастаған 1836 – 1838 жылдары
шаруалар көтерілісі айрықша орын алады.
8 – оқушы: ХVIII – ХIХ ғасыр, Қазақ билері мен хандары иек атып, көмек күткен орыс
патшалығы бірте – бірте өз мақсатын орындап, қазақ жерін отарлап, қазақ елін
аздыра бастады. Ел ішіне іріткі салып, зымияндық саясатпен ел бірлігіне, ұлттық
қасиетімізге, тіліміз бен дінімізге, кеңдігіміз бен елдігімізге кесір келтірді. Оған
қазақ шаруалары ызаланып, бас көтерді. Исатай мен Махамбет бастаған ел
көтерілісі сәтсіз болса да, ер намысының айғағы еді.
9 – оқушы: Орнатам деп Исатай бостандықты,
Ордадан кек, құптауды достан күтті.
Жаңғырған мұң – шаруа күресінен
Жәңгір хан мен патша жасқаныпты.
Көрініс: «Махамбет пен Жәңгір хан»
Жәңгір: Уа, Махамбет, ел ішіндегі орақ ауызды ақын едің, мені мақтап бір өлең
айтшы
мына халыққа.
Махамбет: Айтсам айтайын.
Хан емессің қасқырсың,
Қас албасты басқырсың.
Дұшпаның келіп табалап,
Достарың сені басқа ұрсын.
Хан емессің аярсың,
Айыр құйрық шаянсың.
Жәңгір: Әй, Махамбет, талай жыл дәмдес болып тең өсіп едік. Сенен бұны күтпеген
едім,
текеметімді тілгендей Әбілқайыр тұқымынан не жамандық көрдің? Сені ел қатарына
қосқан Тайман тұқымы ма?
Махамбет: Жәңгір, атаң Әбілқайыр қарауындағы елді алакөз дұшпаннан қызғыштай қорғаған
ел
үшін туған нар еді. Нардан айғыр туды, айғырдан қауырсын туды.
Тайманұлы
Исатайға тіл тигізбе, ол қарадан туса да хан боп туды. Сен жылатқан елді ол
жұбатса несі айып?
1 –жүргізуші: Ресей қазақ елі түгелдей қол астына біріккеннен кейін, өз ойларын іске
асыра
бастады. Қазақтың шұрайлы жерлерін тартып алып, беттен ауған орыс шаруа
–
ларына берді.
Қазақтың хандығы жойылды, биліктен айырылды. Мұндай
зорлықтарға
Шыдамаған ел Кенесарыны хан сайлады. Азаттық соғыс ашты. Кенесары
қазақ
халқын өз алдына мемлекет етем, өз алдына дербес ел болғызам деген қазақтың
ең
соңғы ханы болды.
10 – оқушы: ХХ ғасырдың бас кезінде Ресей Азиялық Шығысты отарлауды кең
көлемде
жүзеге асырды.
1916 жылы 40 мыңға жуық шұрайлы жерінен айырылған қазақ еліне 19 бен
41
жастың арасындағы ер азаматтар окоп қазу жұмысына алынсын деген патша
жар—
лығы шықты.
Соған қарсы жер – жерде көтерілістер отряды құрылып, Торғай,
Жетісу
өңірінде Аманкелді Иманов, Әліби Жанкелдин, Тоқаш Бокин сияқты
ардагерлер
басқарды.
Ардагер Аманкелді ердің ері,
Кең өріс жалпақ дала туған жері.
Елі мен мекенінің туын ұстап,
Қол бастап қан майданда аққан тері.
2 – жүргізуші: Қазақтың ғұмырындағы жазылмас дерт – осы ғасыр. Ендеше тарихқа тағы
да
көз жүгіртейік.
11 – оқушы: 1918 – 1919 жылдар. Ресей үшін «Азаматтық» деп аталатын қызыл мен
ақтың
соғысында қазақ ауылдары қосақ арасында кетіп қырғынға ұшырады.
12 – оқушы: 1920 жыл. Алаш елі Кеңес империясының илеуінде қалды.
13 — оқушы: 1921 жыл. Қазақтың кейбір аймақтарында ашаршылық болып өтті.
14 – оқушы: 1928 жыл. «Ірі феодалдар» деген сылтаумен ағайынға ұйытқы болып отырған
қазақтың бай отбасыларын айдауға жіберді.
15 – оқушы: 1929 жыл. Қазақтың жүздеген зиялыларын, мыңдаған азаматтарын Кеңеске
қарсы деп атты, асты, айдауға жөнелтті.
16 – оқушы: 1930 жыл. Кәмпеске, колхоз деген желеумен мал сүмесіне ғана қарап отырған
ұлттың тігерге тұяғын қалдырмай, тышқақ лағына шейін сыпырып алды.
17 – оқушы: 1931 жыл. Қыстан әрең шығып, бір уыс тары таба алмай, Кеңес өкіметі
әдейі
ұйымдастырған алапат ашаршылыққа ұшыраған қалың қазақ жартысының
көбінен
айрылып шыбынша қырылды. Бір деректер бойынша 3 500 000 адам
аштан
өлген.
18 – оқушы: 1937 жыл. Қызыл репрессия
1 – жүргізуші: Жеке басқа табынушылықтан, Сталиндік зұлматтың зардабынан қоғам қайрат
–
керлері Әлихан Бөкейханов, Міжақып Дулатов, Жүсіпбек Аймауытов,
Сәкен
Сейфуллин, Ілияс Жансүгіров, Бейімбет Майлин, Смағұл Садуақасовтар
құрбан
болды.
2 – жүргізуші: Бодандықтың қамытын киіп, қарғыс атқан күндерден құтылғанша көрген
азабы,
тартқан тозағы аз болған жоқ. Одан қайтсем құтқарам, теңдігін алып, терезесі
тең етем деген ұлт ұлылары қиян – кескі қарсылықтарын көрсетіп жатты. Өресі,
өлшемі ерек, ой – санасы қырандай қияны шалған Алаш арыстарының жолы
азапты да қасіретті. Алайда ұлт дегенде түн ұйқысын төрт бөлген олар алған
беттерінен қайтпады.
19 – оқушы: Тағдыры қиын, бірақ кісі қызығарлықтай тағдыр. Ғұмыры ащы арманға
толы,
алайда адамға өнеге боларлық ғұмыр кешкен Ахмет Байтұрсынұлы. Ол 1873
жы—
лы Торғай облысы Тосын болысында Сары түбек дейтін жерде дүниеге
келген.
1919 жылғы 24— шілдедегі РСФСР Совнаркомның қаулысы бойынша қазақ өлке —
лік әскери–революциялық советіне мүше болып кіреді, коммунистік партия
қатары
—на өтіп қызу еңбек ете бастайды. 1929 жылы оның басына бұлт үйіріле баста –
ды. Бұл Голощекиннің қазақ жерінде білгенін істеп, бүлдіріп жатқан кезі еді.
1929 жылы қамауға алынғандардың ішінде Ахмет Байтұрсынұлы да болды.
М.Горькийдің жұбайы Қызыл Крест арқылы көмектесіп, 1934 жылы босаттырды.
Бірақ көп ұзамай 1937 жылы репрессияның қанды пышағына ілігеді.
20 – оқушы: Алыстан алаш десе, аттанамын,
Қазақты қазақ десе мақтанамын.
Болғанда әкем — қазақ, шешем – қазақ,
Мен неге қазақтықтан сақтанамын, — деп жырлап өткен қайраткер Міржақып
Дулатұлы 1885 жылы қазіргі Қостанай облысының Жанкелдин ауданына
қарасты
Қызылбел аулында дүниеге келген. 1909 жылы ең алғашқы жинағы «Оян, қазақ!»
Уфа қаласында жарық көреді, 1910 Қазандағы Каримовтар баспасыннан
«Бақытсыз Жамал» романы басып шығарылады. 1913 жылы Ахмет Байтұрсынов—
пен бірге «Қазақ» газетін шығарады. М. Дулатұлы Сталин, Голощекин озбырлығы
—на ілініп, 1928 жылы тұтқындалады. 1930 жылы ОГПУ коллегиясының үкімімен
өлім жазасына кесіліп, одан кейін бұл 10 жыл абақтыға қамау жазасымен
алмастырылады. 1935 жылы 5 – қазан күні елу жасқа толуына бір ай қалғанда
Ақтеңіз – Балтық каналының бойында Сосновец стансасында лагердің лазаретінде
ауыр науқастан қайтыс болады.
21 – оқушы: Сәкен Сейфуллин 1894 жылы қазіргі Қарағанды облысы Жаңарқа ауданында
дүниеге келді. «Сәкен Сейфуллин – қазақ әдебиетінде жаңа эра» деп қазақ
жазушысы Сәбит Мұқанов өз бағасын берген — ді. 1918 жылы маусымда контрре
— волюцияшыл күштер Ақмола қаласында Кеңес үкіметін уақытша
құлатқанда
Сәкен бір топ большевиктермен бірге тұтқынға алынады.
…Қажыма, ер көңілім, бәрі де өтер,
Сан азап бір күнгідей болмай кетер.
Қара түн басып тұрса алды – артыңды,
Жарқырап ататын таң әлі – ақ жетер, — деп қасындағы жолдастарына жігер
береді.
Азаттық таңын аңсаған ақын репрессия қармағына ілініп, 1938 жылы 25
ақпанда атылды.
1 – жүргізуші: 1941 – 1945 жылдар. Адамзат тарихында болмаған алапат соғыста бірлік,
достық
жолында жан қиған қазақ батырлары ерекше ерлік көрсетті. Батырлықты батыр
лардың ұрпағы Бауыржан Момышұлы бастады.
22 – оқушы: Бауыржан Момышұлы «Ескертпе»
Найзадан қол босаса, қалам алдым
Толғанып оқиғаны көп ойладым.
Тырмысып әл кеткенше көргенімді,
Жалтақтамай, именбей ашық жаздым.
Отырсам көп ойланып, күнім жақын,
Әр адам біле бермейді сөздің парқын.
Ұрпаққа арнап істеген адал еңбек,
Ақ ниетпен ұсындым саған халқым.
Жазушы болмаған соң менің затым,
Көркемді жұмыр емес жазған хатым.
Салмақтайтын саналы ер табылса,
Атаусыз неге қалсын менің атым.
23 –оқушы: Тоқтаровтай батырлар неткен жалын!
Оқтан ықпай, елім деп төккен қанын.
Батырларым жалынын жалаулатып,
Жатыр мәңгі аялап еккен бағын.
Бауыржандар Мәскеуді қорғап қалған,
Бауырмалдар жауға елді қорлатпаған.
Жатыр бүгін жалын боп алыптарым,
Батырлығы бағым боп орнап қалған.
Қорған болған елінің елдігіне,
Батырлардың бас идік ерлігіне!
Ұрпақтары қаһарман бабалардың,
Тәуелсіздік қамалын көрді міне.
2 – жүргізуші: 1986 жыл. Желтоқсанда отты оқиға болды. Елдің егемендігін аңсаған жастар
алаңға шықты. Желтоқсан желі дауылға айналды. Өрттей қаулаған өжет жастар
ұлттық намыс құдіретін әлемге паш етті.
1 – жүргізуші: «Қазақ елі хан сайлар зор данасын,
Ғажап елді келімсек қорламасын!»—
Деп, Қайраты көтерді намыс туын,
Кек қайнатты өрт жалын Орда басын.
Қайраттың ақтық сөзі: Күнәдан таза басым бар.
Жиырма бірде жасым бар.
Қасқалдақтай қаным бар.
Бозторғайдай жаным бар.
Алам десең алыңдар.
Қайрат деген атым бар.
Қазақ деген затым бар.
Еркек тоқты құрбандық
Атам десең атыңдар.
Мен не етермін, не етермін.
Мен келмеске кетермін.
Көрмеген қош бол, таңдарым
Көре алмай мен өтермін.
Хош – аман бол артымда
Ағайын – туған, азамат.
Артымда қалған ата – анам.
Ел – жұртым саған аманат.
2 – жүргізуші: Ол әділеттіліктің жеңетініне сенді. 1988 жылы 13 мамырда Семей түрмесінде
Қайрат Рысқұлбеков 21 мамыр күні таңда өмірмен қоштасады.
24 – оқушы: «Ерлік жыры»
Отан сені жырламасам болмайды,
Елін, жерін сыйламаған оңбайды.
1986, желтоқсан
Қазағыма әкелді ғой зор қайғы.
Қаралаған басына оның туды күн,
Жамандамақ, жазаламақ кімді – кім?
Империяның саясаты
Қазақтың
Тастамақшы жерге жаншып теңдігін.
Он мыңдаған әскер қоршап шеруді
Ұрып – соғып жаныштауға кірісті.
Осылайша қайғы шекті қазағым
Бұл не сұмдық,
Құлақ түрші, ағайын.
Қайрат пенен
Ләззәттай есімдер.
Тартты – ау азап,
«Елім — ай» — деп талай күн.
1 – жүргізуші: Ерлігіміздің арқасында Қазақстан егеменді болып дүние жүзіне танылуда. 1991
жылы біздің Отанымыз егеменді, тәуелсіз қазақ мемлекеті болды.
2 – жүргізуші: Қандай бақыт қуанышты күн бүгін,
Дәлелдеуге Қазақстан елдігін.
Арман еткен, қыршын кеткен ағалар
Елің алды егеменді теңдігін.
25 – оқушы: Тәуелсіздік – бабалардың ұраны Қазақстан сен бір елсің жаһанда
Бейуақытта бойға тартқан тұмары. Тең танылған таудай асқақ тұлғасы
Тәуелсіздік – түнектерде тұншығып, Бір сөйлемді ортасынан үздім мен,
Ызғар ұрып жанбай қалған шырағы. Осыншама осал боппыз біз кімнен?
Тәуелсіздік – берекенің бір басы, Білсін әлем айырылмаймыз ешқашан
Дәулетің мен сәулетіңнің тұнбасы. Қолымызға түгел тиген тізгіннен
1 –жүргізуші: Міне, достар, Тәуелсіздік бізге оңай келген жоқ. Осы
Тәуелсіздікті тұғырында нық ұстап тұру үшін сапалы білім мен
тәртіп керек. Болашақ өз ұлтын сүйетін, өз елі, өз жерін,
Отанын сүйетін ұлтжанды, өр намысты, биік рухты болу біздің
қолымызда.
2 – жүргізуші: Қазақстанның өз жолы, өзіндік болашағы бар, бұдан былай
және мәңгі Тәуелсіз Қазақстанның таихы жалғаса бермек!
Қазақстанның Тәуелсіздігі баянды болсын! Қарышта, жайна,
Қазақстан! Қазақстанның болашағы гүлдене берсін!
«?аза? ханды?ына – 550 жыл» тарихи са?ат
1-ж?ргізуші: ?айырлы к?н,?ымбатты о?ушылар, ??рметті ?она?тар ж?не ?стаздар! «Ерлікті? ар?ауы, елдікті? бастауы-?аза? ханды?ы» атты тарих апталы?ыны? ашылу к?ніне арнал?ан мерекелік концертімізге ?ош келді?іздер!
2 ж?ргізуші: Біз ежелден ер деген да??ы шы??ан халы?ты? ?рпа?ымыз, ел бірлігі жолында ?р?ашан намысын бермеген халы?ты? ?ланымыз.
Біз алтын к?н бедерленген к?к байра?ын ?лем биіктерінде жел бір еткен бейбітшіл елді? азаматтарымыз, Ке? байта? жерінде бірлігі жарас?ан алуан ?лт ?лыстардан т?ратын бірт?тас халы?пыз! Біз ?аза?станды?тармыз ж?не м?ны ?лкен ма?танышпен айтамыз.
?аза?станды? болу – бізге та?дыр сыйла?ан ?лы ба?ыт. Біз оны ?рдайым зор ма?таныш сезіммен ?рпа?тан-?рпа??а табыстайтын боламыз!
2-Ж?ргізуші: ?аза?стан – ежелгі ел, біра? ?лемні? ?азіргі картасынан ол таяуда ?ана, я?ни 1991 жылы орыналды. Бізді? Отанымыз – егеменді, т?уелсіз ?аза? мемлекеті. Ж?з жиырмадан аса ?лт ?кілдері т?ратын осынау ?асиетті мекенде, ас?а?та?ан Алатаулы ?лкеде, ке?шілігі керемет, дархан дастар?андай далада, егіні те?іздей тол?ы?ан, т?ртт?лігі мы??ыр?ан, ?ндірісі ?ркендеген мекенде ?мір с?руші ?рбір адам ?з Отанын жанындай с?йіп, оны? к?кбайра?ын к?кке к?теруді ма?таныш т?тады!
Еліміз Егемендік ал?ан жылдардан кейін к?птеген жетістіктерге ?ол жеткіздік. ?з тарихымыз, салт-д?ст?ріміз зерделеніп, жина?тал?ан, ке? ма?ыналы кітаптар, ?деби зерттеулер жары? к?ре бастады. ?аза?стан Республикасы экономикасы, ?леуметтік т?рмысы т?ра?ты дамып келе жат?ан Орта азияда?ы беделді мемлекеттер ?атарына ?осылды.
Бейнефильм «?аза? ханды?ыны? ??рылуы»
1 о?ушы:
Аты?нан айналайын егемен ел,
Т?уелсіз к?ні? туды кенеле бер.
Мерейі? ??тты болсын ?аза?стан!
?асырлар тойы болшы келе берер!
Мереке? ??тты болсын егемен ел,
Терезе? барлы? елмен те?ерен ел
Бабалар м??гі ба?и арман еткен,
Те?дікті,бостанды?ты иеленгендер.
2 о?ушы:
Бостанды? ??тты болсын ерікті ел,
Айдын к?л, к?кмайсалы к?рікті жер
Бостанды?ты а?са?ан батырларды?
?руа?ына бас ?рып, т?уеткен жер.
Егемен елімні? ерте?і деп,
Елбасы ба?а берді жастарыма
О?у о?ы, білім ал, елі? ?шін
Е?бек ет тынным таппай, жанаяма.
3о?ушы:
Хал?ымны? ма?танышы – алып т?л?а
?лемні? назары ауды А?орда?а
Б?йтерек – к?кке ?олын созып т?р?ан,
??сайды мені? ас?а? арманыма.
Ел болды? егеменді, те?дік алып,
Бар ?лем ?аза? елін болды танып
?ойнауы кенге толы ?аза? елі
Жыл сайын келеді ?сіп ?анат жайып.
4О?ушы:
Ел болды? ерік алды? астаналы
Енді кімнен ?аза?ым жас?анады?
Т?уелсіз мемлекетті? шежіресі,
Н?рс?лтанны? атымен басталады.
Жаралды? молшылы?тан толы а?ыстан
Жолы? бар жа?сылы?ты ?алап ?ш?ан
?асырды? биігіне шы?ты? ту боп,
К?ркейген елім мені? – ?аза?стан!
Бейнефильм «Керей хан»
1-Ж?ргізуші: Бостанды?! – деп аталатын ас?а? арман жолында ?аншама ?ан т?гілді, ?аншама батыр мерт болды. Б?л арпалыс бір к?н, бір жыл, бір мезет емес, талай ?асырлар?а созыл?ан. Осы арпалысты жай тілмен тарих дейді. Биыл ?аза? ханды?ыны? ??рыл?анына 550 жыл толып отыр. Б?л мерекені б?кіл ?аза? елі тойлау?а ?зірленуде.
2ж?ргізуші: ?аза? ханды?ыны? ??рылуы ?аза? хал?ыны? тарихында?ы т?тенше ма?ызды о?и?а болды. Ол ?лан – байта? ??ірді мекендеген ?аза? тайпаларыны? басын ?осып шо?ырландыруда, ?аза?ты? этникалы? территориясын біріктіруде, ?аза?ты? байыр?ы заманнан бастал?ан ?з алдына жеке ел болып ?алыптасуын біржолата ая?тауда аса ма?ызды ж?не т?бегейлі шешуші роль ат?арды.
1 ж?ргізуші:1456 жылы Керей мен Ж?нібек ханны? ?біл?айыр хан ?стемдігіне ?арсы к?рескен ?аза? тайпаларын бастап Шы?ысДешті – ?ыпша?тан батыс Жетісу жеріне ?оныс аударуы ?аза? ханды?ыны? ??рылуына м?рынды? бол?ан ма?ызды тарихи о?и?а бол?ан еді. Н?тижесінде Керей мен Ж?нібек Мо?олстан?а к?шіп барады. Есенб??а хан оларды ??ша? жая ?арсы алып, Мо?олстанны? батыс жа?ында?ы Шу мен ?озыбас айма?тары? берді.
3-о?ушы:
Тілім – ?аза?, тегім – т?рік, ислам– дінім, иманым,
?лт едім мен ?лы едім, ??л бол деп жат ?инады.
Жо??ар?а да, ш?ршітке де дес бермеп ем, орысты?,
??ша?ына еніп кеттім, жел с?зіне иланып.
«Тілім – ш?бар, тегім–к?м?н, имансызбын, дінсізбін,
?з – ?зімді алдар ?аттым», — дедім, — елге м??сызбын,
Хал?ымды да, салтымды да дайын болдым сату?а,
Жерім тозды, елім азды, к?ні осы ?ой ??нсызды?.
?зегімде ?кініш бар, ба??а ?алдым жарымай,
?зімді ?зім сырт?а тептім, ?асиетімді танымай.
Хан Абылай ?мыт ?алды, ?абанбай мен Б?генбай,
Отаршыл?а о? боп тиген Кенесары,А?ыбай.
Махамбетті? термесі Ар?ынбек ?лішер
Просмотр содержимого документа
«»?аза? ханды?ына-550 жыл» тарихи са?ат»
Майлы Орманов атындағы орта мектебінің тарих пәнінің мұғалімі Керинбаева Арайлым Бейсенбаевна
Жас тарихшы
тарихи -танымдық сайыс
Сабатың мақсаты: Оқушылардың тарихи білімдерін саралап тарих пәніне деген қызығушылығын одан әрі жетілдіре отырып дамыту.
Сайысымызды бастамас бұрын әділ қазылар алқасын сайлап алайық
Сайыс 5 айналымнан тұрады,оған 5-6 сынып оқшылары қатысады
1-топ « Қырандар 2-топ « Алғырлар» 3- топ «Жүйріктер»
-
Әр топ өздерін таныстырады
-
Викториналық сұрақтар
-
Жылдар сыр шертеді
4.Картадан не білесің?
5.Әр топ өз өнерлерін көрсетеді
Білім аққан сел дейді
Бірақ оңай келмейді,
Ала білсең білім көп
Ақыл ойға кел дейді
Білім ой мен арымыз
Рухани ол нәріміз
Сайыскерлер сіздерге
Қол соғамыз бәріміз — деп бірінші кезеңімізді бастаймыз
1-айналым Әр топ басшы өз тобын таныстырады және эмблемасын қорғайды
2- айналым әр топқа бес сұрақтан қойылады
«Қырандар » тобының сұрақтары
1.Қола дәуірінде Қазақстанды алғаш мекендеген тайпалар қалай аталады?
(Беғазы- Дәндібайлықтар)
2.Темір дәуірінде мекен еткен сақтар туралы ең көп мәлімет қалдырған грек тарихшысы (Герадот)
3.451 жылы Каталаун шайқасы қай халықтардың арасында болды? (Ғұндар мен Римдіктер)
4.Аттила өмір сүрді (400-453ж)
5.Үйсіндердің астанасы ретінде саналған қала (Қызыл Аңғар,Чигучен)
«Алғырлар» тобының сұрақтары
1.Қазқастан тарихы неше кезеңге бөлінеді (4 кезең)
2.Аристотельден кейінгі екінші ұстаз атанған Шығыстың ғұлама ойшылы (Ә.Н Әл-Фараби)
3.Тас дәуірі неше кезеңге бөлінеді? Палеолит,мезолит,неолит
4.Демография дегеніміз не? (Халық санының азаюы мен көбеюі)
5. « Барбаросса» (Гитлердің соғыс жоспары)
« Жүйріктер» тобының сұрақтары
1.Адамзаттың өткен тарихын заттай деркетер арқылы зерттеу (Археология)
2. Тың игеруге Қазақстанның қай облыстары кірді ? Солтүстік Қаз,Повлодар,Торғай,Ақмола,
3.Тың игеру жылдары Қазақстан бойынша неше гектар жер жыртылды? 27 мил гектар
4.Карта дегеніміз не? (Жер көлемінің кішірейтілген нұсқасы)
5.Ұлы Отан соғысы қай жылдары болды? 1941-1945 ж
3-айналым Жылдар сыр шертеді
Интерактивті тақтадан жылдар көрсетіледі?
1топ
1.Б.з.б.5-3 жаңа тас дәуірі
2.1969 ж «Алтын адам»
3.530 жыл Томирис патшайым Кир әскерін талқандады
4. 437 жыл Ғұндардың Еуропаға жорығы
530 жыл
Б.з.б 5-3мың жыл
Б.з.б 5-3мың жыл
437 жыл
1969 жыл
2топ
1.Ғұн империясында дағдарыс басталды б.з.б 71 ж
2.1941ж ҰОС
3.1465 жыл қазақ хандығы құрылды
4.1835 ж Шоқан дүниеге келді
Б.з.б 71 жыл
1465 жыл
1835 жыл
1941 жыл
3топ
1.Әл-Фараби дүниеге келді
2. 1723 жыл «Ақтабан шұбырынды »
3.б.з.б.55 Ғұн империясы екіге бөлінді
1723 жыл
4. 1945 ж ҰОС аяқталды
870-950 жж
1945 жыл
Б.з.б. 55 жыл
4 айналым Картадан не білесің?
1-топ
1.Тиграхауда сақтары қай жерді мекен етті? Жетісуды
2.Беғазы –Дәндібай мәдениеті қай аймақта орналасқан? Орталық Қаз
3 Гирканилер қай жері мекендеді? Каспий теңізі маңында меке еткен
2-топ
1.Сактар мекендеді ( Жетісуды)
2. «Алтын адам» ( Жетісудан )
3.Ғұндар мекендеді (Шығыс Қаз)
3 –топ
1.Шоқан Уалиханов дүниеге келді ( қазіргі Қостанай облысы)
2.Тың көтеруге кірген облыстар (Қостанай,Ақмола,Сол.Қаз, Көкшетау,Торғай,Повладар)
3.А.Байтұрсынұлы қазіргі қай обл дүниеге келді? (Қостанай обл,Жангелдин ауданы)
Поиск по сайту
«Тарих-өткенге сабақ, келешекке-өнеге» атты тарих апталығының ашылу салтанаты
| Предмет: | Информатика |
|---|---|
| Категория материала: | Научные работы |
| Автор: | Бакауова Назира Отарбаевна |
| Тип материала: | Документ Microsoft Word (docx) |
|---|---|
| Размер: | 13.43 Kb |
| Количество скачиваний: | 393 |
Скачать
Просмотров: 610
Похожие материалы
- Блакнот, Калькулятор сабақ жоспары
- Обобщение накопленного педагогического опыта учителя информатики
- Творческий проект учащихся по информатике «Создание двухмерного проекта школы и школьного двора»
- Исследовательская работа «Разработка информационной системы складского учета зерновой продукции расстениеводства»
- Научно исследовательская работа по информатике «Метод координат»
- Научно-исследовательская работа по информатике «Видеомонтаж»
- Исследовательская работа «Компьютерные игры»
- «Сын тұрғысынан ойлау арқылы компьютерлік сауаттылықты арттыру»
- Тақырыбы:Мәтінді теру және түзету ережелері. Мәтін бойымен жылжыту.
- Исследовательская работа на тему: «Биоритмы»
Қазақ хандығының 554 жылдығына арналған
Мақсаты: Қазақ хандығының құрылу тарихымен таныстыру. Отаншылдыққа, бірлікке, ынтымақтастыққа тәрбиелеу.
1-Жүргізуші : Құрметі қонақтар,оқушылар мен ұстаздар, «Қазақ еліне 550 жыл» толуына байланысты ұйымдастырылып отырған салтанаты кешімізге қош келдіңіздер!
Қайырлы таң,Қазақстан,
Мәртебесін бүкіл әлем елеген.
Кең-байтағым, әсем едің не деген?!
Қайырлы таң, Қазақстан Тәуелсіз!
Қайырлы таң, Қазақстан егемен!- дей отырып еліміздің тарихына үңіліп өтуді жөн көрдік.
2-Жүргізуші: Тарихта , Ұлы Дала ,Алтын орданың 38 ханының аты-жөнін, олардың билік құрған жылдарын нақтылуға 1960 жылдары қол жеткізген ғалым М.Г.Сафарғалиев болды. Біз солардың тек бірнешеуіне тоқталсақ дейміз. Биылғы жыл еліміздің тарихында, халқымыздың тағдырында алатын орны ерекше .Биыл біздің мемлекеттігіміздің, яғни Қазақ хандығының құрылғанына 554 жыл толып отыр.
1-Жүргізуші: 1465 жылы Керей мен Жәнібек Шу мен Талас өзендерінің арасындағы аймаққа орналасып, қазақтың туын көкке көтергеніне 550 жыл толды. Бұл оқиға қазақ халқының тарихындағы маңызды оқиға болды. Ол ұлан — байтақ өңірді мекендеген қазақ тайпаларының басын қосып шоғырландыруда, қазақтың этникалық аумағын біріктіруде, қазақтың байырғы заманнан басталған өз алдына жеке ел болып қалыптасуын біржолата аяқтауда аса маңызды және түбегейлі шешуші рөл атқарды.
2-Жүргізуші: Қазақ халқының түрлі мемлекеттік бірлестіктерге бытырап, саяси бөлшектенуін жоюға әрекет жасау Жошы ұрпақтары — Керей мен Жәнібектің үлесіне тиді.
Оқушы: ( 9 «а» сынып)
Рухы мен тілін жанындай сүйген,
Адамдар неге санаулы?
Ұлт үшін дәуір отына күйген,
Аталар болды алаулы.
Армандай асқар,
Жолдарға бастар,
Ісіңнен ұрпақ от алар.
Қалмайсың көштен,
Шықпайсың естен,
Тағдыры шыншыл аталар.
1-Жүргізуші:
Қазақ жеріндегі саяси бытыраңқылық әсіресе Әбілқайырдың билігі тұсында өзінің шарықтау шегіне жетті.
Көрініс. «Сұлтандар кеңесі»
/Керей сұлтан мен Жәнібек сұлтан сұхбат құруда, үйге бір топ ақсүйектер кіреді/
— Ассалаумағалейкум, ағалар.
— Уағалейкумассалам, төрлетіңіздер. Қандай шаруамен келдіңіздер?
Ақсүйектер басшысы :— Біз бір маңызды мәселемен келіп тұрмыз. Елді бей – берекетсіздік басып алды. Хан екем соғыстарды үдетіп, салықты көбейтті. Әскери дайындықсыз, батырларды қудалау негізінде ойраттардан жеңілгені өздеріңізге мәлім. Бөлінетін кез келді ғой деймін?
Жәнібек :— Ия, сөздеріңіз рас, ханның қаһарына жергілікті сұлтандар мен қарапайым халық та ілігіп отыр. Өз алдымызға ел болатын күн келді.
Керей : — Бар қазақты біріктіретін уақыт келгенін халық та түсінді, соңымыздан ереді деп сенемін.
Жәнібек:— Елдігімізді сақтау үшін туған жерден жырақтауымызға тура келеді. Моғол ханы Есен Бұға туысымыз дулаттардың көмегімен хан тағына отырды. Бірақ бауыры Жүніс Темір әулетімен одақтасып ағасына қарсы шығуда. Есен Бұға інісіне қарсы одақтас іздеуде. Сонда жол тартсақ қайтеді?
Керей: Ия, көшсек көшейік. Сол жаққа көшіп барып, Ұлы жүзбен бірігейік.
Сұлтандар: — Біз дайынбыз, бастаңыздар көшті. Біз сіздермен біргеміз.
Жәнібек: Кереке, ұзақ жолға шыққалы тұрмыз. Өзіңіз бір бата беріңіз.
Керей:
Жолыңды Алла қолдасын,
Жаманшылық болмасын.
Кесілмесін тұлпарыңның тұяғы,
Қайырылмасын сұңқарыңның қияғы.
Барған жерде құшақ жая қарсы алсын
Жақсы адамдар, жайсаң жандар зиялы.
Жалпақ емес, жақсы жермен танысқын
Алла жебеп ұшқан құспен жарысқын,
Көңілің шат, ат — көлігің арымай,
Отбасыңмен аман — есен табысқын.
Әумин.
1 — жүргізуші: Ия, сонымен Керей мен Жәнібек бастаған 200 мың адам Жетісуға бет алды.
2 жүргізуші:- Ол туралы тарихшыларымыздың айтқандарына құлақ түрсек.
Дулати :
«Сол уақытта Дешті Қыпшақты Әбілқайыр хан биледі. Ол Жошы әулетінен шыққан сұлтандарды көп мазалады. Жәнібек пен Керей одан Моғолстанға қашып кетті. Есен Бұға оларға Шу мен Қозыбасы округін берді. Әбілқайыр өлген соң Өзбек ұлысы бұзылып сала берді. Онда үлкен шатақтар басталды. Оның көп бөлігі Керей мен Жәнібек хандарға көшіп кетті, сөйтіп олардың төңірегіне жиналғандардың саны 200 мыңға жетті. Олар енді өзбек — қазақтар деп аталатын болды. Қазақ сұлтандарының билігі 870 жылдан басталады. Бәрін де Алла біледі.»
870 жыл қазіргі біздің жыл санауымыздың 1465 — 1466 жылдары.(Көрініс халықтың топтасуы. Хандар, батырлар сахнада ту ұстап отырады)
1 — жүргізуші:
1465 — 1466 жылдары Керей мен Жәнібектің Батыс Жетісуды құтты мекен етіп, Шудағы Қозыбасыдағы қазақ хандығының ұлттық туын тігіп, Орда құруы ең алдымен, көшпелі қазақтардың ел болып, еңсе көтерсек деген ынта — үмітін жүзеге асырды.
2 — жүргізуші:
Екіншіден, суы мол, топырағы құнарлы, жер жәннаты Жетісу жері қалың қазақтың мақтанышына айналды.
Жерұйықты іздеген Асан Қайғы бабамыз Жетісуда болған кезде:
Асан Қайғы : Жетісудың ағашының басы жеміс екен.Ей, Шу, атыңды теріс қойыпты. Мына ну қамысың елді ешбір жұтқа бере қоймас. Үш Алматы деген жері бар екен. Сарымсағы сабаудай, бүлдіргені бүйректей, алмасы бар жүректей.Сол жерді қимадым.
Оқушы:
Ғасырдың құрдасы,
Ақындар жырлаған,
Көненің сырласы
Тарихты тыңдаған.
Шежіре шертеді,
Көшесі, әр тасы,
Ғажайып ертеңі,
Жетісу алқасы.
1 — жүргізуші:
Қазақ әскері Самарқантқа келіп бекінді.Сарақант түбіндегі шайқас бір айға созылды.Осындай бір түнгі айқаста Тәуекел хан қаты жараланды.Қарамғындағы жұртың тілін алмаған Тәуекел не тапты? Қаншама халықтың қанын төгіп, ақырында өзі де жау қолынан дүние салды. Тарих әділетілігі осындай…
2 — жүргізуші: Күрес күннен күнге үдей түсті. Әсіресе, Іле мен Қаратал өзендерінің бойында Қабанбай мен Баян бастаған халық жасақтары жоңғарларды сан рет жеңді, бірақ бұның бәрі негізгі мықты құрылған жоңғар әскерін күйрететіндей күшке айнала алмады.
Жоңғарды жеңген күнде, ар жағында одан да күшті, өзіне көз тіккен Қытай боғдыхандары бар екенін еске алмаған жұрт осылай, өз тағдыры үшін жан аямай күресе берді.
1 — жүргізуші:
Сөйтсе де, ел басына туған күннің тым қатерлі, қазақ жеріне қызыққан көршілерінің қауіпті екенін ойлағандар да табылды. Соның бірі- кіші жүздің ханы Әбілқайыр болды.
Әбілқайыр : Ресей қарамғына кіреміз дегеннен бері менің қасым көбеюде. Қай халыққа болса да басқа жұртқа бағынышты болу өте қиын.Бірақ, біздің жағдайымызда басқа жол жоқ.Жоңғарды жеңсең, ар жағыңда Қытай бар.Қытай боғдыханына бағыну- тіліңнен де, дініңнен де бірдей айырылу деген сөз. Ал Ресей оған қарағанда әділ де , адал да жұрт. Жеріміз де, тағдырымыз да бір. Жоқ, не десеңіздер де Ресейге қосылу-бізге қалған жалғыз жол!
2-Жүргізуші: Сол бір қилы кезеңде болашақ тарих, Әбілқайырдың ұстаған жолының дұрыс екенін айқындады. Қазақ елінің Ресейге бағынуының қажетігі Әбілқайырдың өз басының қамынан гөрі, әлеуметік қасиетін жоғары сатыға қойды.
1-Жүргізуші: Тарихта Есім ханның баласы Салқам Жәңгір 1652 жылы жоңғарлармен болған қиян кескі шайқаста өлгеннен кейін 1680 жылға дейін қазақ даласында кім хан болғандығы жөнінде дерек жоқ. Тек 1680жылы ғана қазақ халқын бытыратпай, бір жерден, бір қолдан басқаруды ұйғарған Төле ,Қазыбек,Әйтеке билер бас қосып,хан болуға лайық деп Тәукені айтады. Одан кейінде неше ме хандар болды? Бақталастық пен аш көздік, таққа таласу -олардың түбіне жетіп отырды.
(Көрініс:сахнаға оқушы шығып, «Елім-ай» әнін айтады,сол кезде оқушылар тобы сахнаға шығып, еңіреген әйелдің артынан еріп жүреді, босыған халықты көрсетеді. Ән біткен соң, сахнадан шығып кетеді)
1-жүргізуші: 1771 жылы халық Абылайды ақ киізге отырғызып, үш жүздің ханы етіп тағайындайды.
2-жүргізуші: Абылай қазақ елінің тұтастығын сақтауда ,сыртқы жаулардан қорғауда атқарған қызметі орасан зор. Бүгінгі ұрпақ Абылай ханды халқымыздың әрі батыры, әрі айлалы да айбарлы ханы ретінде ардақтайды. Абылайдың қасында көреген де, ақылды, дана тұлғалар оны өздерінің ақылы мен данышпандықтарымен бағыттап, баптап , елді басқаруда жол сілтеп отырды. Төле , Қазыбек,Әйтеке билермен бірге Бұқар жырау. Қабанбай, Бөгенбай, Қарасай, Баян батыр, Сұраншы батыр, Наурызбай батыр т.б. болды
1-жүргізуші: Бұқар жырау — Абылай ханның заманында ханның бірінші жыршы-шешені, ақылшысы болған.
(Осы сөздер оқылып жатқанда сахнаға (Көрініс: Ақ киізге Абылай ханның кимін киген оқушыны отырғызады. (4 ұл оқушы киіздің шетерінен ұстайды, ұлдар жауынгерлердің кимінде болады.)
Бұқар жырау :
Ей,Абылай,
Сен,Хан Абылай атандың,
Дүниеден шықпай мініңіз.
Алтын тақтың үстінде
Үш жүздің басын құрадың,
Жетім менен жесірге
Ешбір жаман қылмадың.
Әділдікпен жүрдіңіз
Әдепті іске кірдіңіз
Арманың бар ма, хан ием?
1-жүргізуші: Тағы бір жолы Бұхар жырау Жасыбай батырдың қазасында халықты жаудан өш алуға ерлікпен күресіп,жауға кеткен жерді қайтаруға,қорлыққа көнбей, азатық үшін табан тіреп шайқасуға ,жалынды сөздермен рухтандырады.
Бұқар жырау :
Тыңда мені ерлерім,
Жау аса алмас белдерім,
Ердің қанын қанмен жу,
Сендер едің сенгенім,
Жолдарың болар жорықта,
Тыю болар зорлыққа
Өзі тиген өкінбес,
Күш жұмсасаң қорлыққа.
Ордалы байтақ елім бар,
Бал өзені тулаған,
Мал кіндігі жерім бар,
Соны қорғап бағыңдар,
Жауға қарсы барыңдар!Сенемін.Сен
Ежен ханнан адыңдар!
Дағыра дабыл ұрыңдар,
Қамданыңдар, тұрыңдар!
Бет күйдірген айбатпен,
Тас үгіткен қайратпен
Жау әскерін Қырыңдар!
2-жүргізуші: Ресей қазақ хандығын жойды, бірақ өздері қазақтарға ие болып шығып, соларға болыспайды. Сөйтіп, қазақтарды кесірлі тағдырдың талауына сұраусыз тастай салған.Абылай баласы Қасым хан да ел бірлігін, тәуелсіз мемлекет болуды армандады. Сол үшін халқын біріктіре, жұмыла отырып, жоңғарға қарсы тұрды.
1-жүргізуші: Соңғы хан кім? Кенесары Кім?
2-жүргізуші: Ол- мемлекетімізді қалпына келтіру, халқының басын біріктіріп,халықтық қалпын сақтау, бодандықтан құтқарып,қолын азатық пен бостандыққа жеткізіп тәуелсіз ел ету мұратын көздеген сұңғыла саясатшы,қайраткер,ірі мәмілегер, дарынды әскербасы. Хан Абылайдың немересі.Ресей саясатымен келісе алмаған ,Ресей патшасына қарсы қозғалыс, көтерілісті басқарған.
1-жүргізуші: Көтерілісті бастаған Кенесары солтүстік патшалық реформаларға қарсы шықты. Ол өзінің диполоматиялық белсенділігін Ресей үкіметінің реформалары мен форпостарды жою жөнінде шешім қабылдауына бағытады.Ол Оңтүстікте қазақтардың бір бөлігін қанауға түсірген ортаазиялық хандықтарға қарсы болды, сөйтіп, ол- екі майданда күрес жүргізді. Халық айрықша құрмет белгісі ретінде Кенесарыны хан көтерді.
Көрініс (Әңгімелесіп отырған Жүсіп пен Кенесары хан ).
Жүсіп:
-Үш жүздің басын қосып, қазағымды жеке мемлекет етемін деген арманыңыз үшін ұрпақтарыңыз алғыс айтады деп сенесіз бе?
Кенесары:
-Сенемін.Сол үшін жан беруге дайынмын .Әлде менің мұным қате ме? Менің ерлігіме ұрпақтарым қарғыс айтады деп ойлайсың ба?
(Жүсіп тіке жауап қайтармай, ақырын күрсінді).
Жүсіп:
-Меніңше, Абылай ханның түсін Бұқар дұрыс жорыған сияқты.
Кенесары:
-Жоқ.Абылай атам үш жүздің басын қосып, қазақтың еркіндігін сақтап,жеке ел етемін деген хан. Оның түсіне де осы халық тұрғысынан қарау керек.
Жүсіп:
-Иә.Сонда?
Кенесары:
-Абылай ханның алдынан қашқан арыстан — ол- баласы Қамыс төренің кезіндегі халық.Оның ішінен шыққан жолбарыс -ол мынау менің кезімдегі батыр жұрт. Бұл жұртың жолбарыстай батыр екені бәріңізге аян. Бұдан кейін ,әлгі Сыздық тентегімнің ер жетіп, жаумен алысқан кезінде де қазақ халқы елдігінде, ерлігін де жоғалта қоймайды. Көкжал қасқырдай жауына қарай шабады. Бірақ, қасқыр арыстан да ,жолбарыс та емес,қанша көкжал болса да ,ауыл-аймақтан алыстай алмайды. Одан кейінге елім, «сабасына қарай піспегі,сақалына қарай іскегі» дегендей заманының ықпалына қарай түлкі болмасқа амалы бар ма?.
Оқушы:
Жарлық етсе жар иең, Бүгіліп тұрып тізе бүк!
Бүгіліп тізе бүктім -ау деп,
Бүлінбей жүрсең құба -құп.
Жарлық етсе өз иең
Есігінде басыңды и!
Есікте бас идім деп,
Есеңгіремей есің жи!
Жарлық қылса барша иең,
Босағасында тізе бүк!
2-жүргізуші: Кенесары хан мемлекеттіліктің барлық қажетті институтарын құруға және қазақ жерін аумақтық тұтастығын сақтауға ұмтылды. Қазақтардың дербес тәуелсіз мемлекет болуын армандады.
Оқушы «Қазақ елі шақырады» өлеңін (Т.Молдағалиев) оқиды:
Төрт қазақтыі біреуі үйінде емес,
Сондықтан да туады миымда егес.
Тағдырында халықтың тұ мәселе –
Анда-санда өтетін жиында емес.
Шашылып кеткен тарыдай қайран халық,
Тағдырыңа отырмын қайран қалып.
Маңдайыңды бәрің де айға тіре,
Жағдайыңды сұрайын қайда барып.
Зомбылық пен зорлықты неше көрген,
Көше берген, бақ іздеп көше берген.
Жылап қалған жас бала бесігінде,
Қамқор болар әке өлген, шеше де өлген.
Ешқашанда емес-ау жол асығар,
Өзі тапқан ұрпағын ана сынар.
Бар жерінде әлемнің қазақтар бар,
Дүние салған қазақтың моласы бар.
Қазағымды тағдыр бар аялаған.
Барын берген қолдағы аямаған.
Келем десе баласы туған жерге,
Сол туған жер құшағын жаяды оған.
1-жүргізуші: Міне,енді ХІХ ғасырдың 30-ншы жылдарында, дәл былтырғыдай көктем күндерінің бірінде Ақмоланы қоршаған Кенесары хан Есілдің дәл сол бір кезде өзі тұрған жағалауында, тас тұғырға қондырылды.(Слайт көрсетіледі. Астана қаласындағы Кенесары ханға қойлған ескерткіш).Халқының жоғын жоқтап,намысын қуған хас батырдың алғашқы азат етуге тырысқан мекенінің бүгінгі таңда тәуелсіз еліміздің Астанасына айналуында тағдырдың жазуы жатқандай.
Оқушы «Топжарған елім» өлеңін оқиды:
Сүйінші ! Уа , ағайын,
Аталды елім егемен.
Ақордамның төрінен
Елбасымның естілсе
Жаһанға ерен дауысы
Тебіренбейін неге мен?
Ақынның дүрі, дырауы,
Топжарған елдің жырауы
Домбырасын , қане , қолға алсын!
Шаттана, шалқып толғансын,
Көсіліп бүгін сөйлесін,
Сөйлегенде бүй десін:
-Сүйінші!
Уа, қандастар,
Шалқардай шалқып жиылшы,
Туып тұр сәтім той бастар,
Сұрайын ерек сүйінші!
Өзіне Еуропаңыздың
Сыйғандай алты елі де,
Шежіресі ерлік-аңыздың!
Айқара ашып түндігін,
Түтеткен түтін көне жер.
Тебіренткен тойда дүлділін
«Әтшу!», «Өк», «Шөк-шөк!», «Шөре» жер
«Елім-ай»-ды айтып еңіретіп,
Қаратаудан көшкен жер.
Жауыздық жанын жегілеп
Күйзелу кезең кешкен жер.
Сарнатып Қорқыт қобызын,
Асанқайғы жортқан жер.
Сағымды дала, жол ұзын.
Бұқажон балық шортқан жер.
Садақ пен найза сартылдап,
Қасақы жаулар қашқан жер.
Абылайаты арқырап,
Жеңіспен шашу шашқан жер!
Абыз бен Абай «аһ!» ұрып,
Шермені нардай шөккен жер.
Хан Кене ашу шақырып,
Махамбет қанын төккен жер.
Құрманғазы сарындап,
Ыбырай мектеп ашқан жер.
Сілкінтіп Торғай даласын
Амангелді арындап,
Жәдігөй жаулар сасқан жер.
Тозған жер, азған кезеңмен
Мәңгүрт боп қазақ тұсалды.
Арыстан ашу кезенген
Айбарын берік ұстанды.
Талқан боп тәж бен тағы да
Империя мәңгі құлады.
Оқушы «Ия, солай» әнін орындайды.
2-жүргізуші: Кенесары ханның 200 жылдығына байланысты өткізілген салтанатты жиында Кенесары хан бабамыздың тікелей ұрпағы болып келетін Нәнуса Әзімхан қызы Кенесарина Елбасына қарата айтқан Сөзінде: «Кенесары-қазақтың соғы ханы, Сіз-қазақтың тұңғыш президентісіз. Сіз Кенесарының тікелей мұрагерісіз,бастаған ісін жалғастырған, жеріне жеткізген адамсыз» дегені Алаштың азаматы айта жүрерлік өрелі сөзі болып шықты.
Оқушы «Жарасты тұлпарыңа ер –тұрманың» өлеңін оқиды:
Тағы да қазақ атын асқақтаттың,
Биікке сол еліңді бастап бақтың.
Гүл ектің туған жердің жүрегіне,
Оттарын өшірместен аспан жақтың.
Ақ жұлдыз қайда барсаң соңыңа ерді,
Қажымас қайратыңды тағы да көрді.
Таныттың дүниенің бар жағына
Қадірлі қазақ деген қалың елді.
Жарасты тұлпарыңа ер –тұрманың
Сазгерлер Сардарым деп келтірді әнін.
Бауырым, өз арқаңда білді қазақ
Ел қамын ойлайтұғын ер туғанын.
Бастай бер ер еліңді қияндарға,
От барда ,арман барда, қиял барда.
Бабаңның ауағына сыйынып қой,
Қолыңа ел атынан ту алғанда. (Т.Молдағалиев)
1-жүргізуші: Атақты жазушы Әзілхан Нұршайықов өзінің «Замандасқа хатында» былай деп жазды:
«Қазақ халқының ең бақыты ұрпағы бізбіз, замандас!Біздің мұндай бақытқа жетуіміздің негізі- біздің тәуелсіздігіміз. Тәуелсіздік тұтқасын берік ұстап, елімізді бүкіл дүние жүзіне танытқан тұңғыш президент Назарбаевтың арқасы.
Тәуелсіздігімізді бағалай білейік, замандас. Ол үшін тұңғыш пезидентіміз төңірегіне жұмылған жұдырықтай топтасып,ұлтық ұйымшылдығымызды, бірлігімізді, достығымызды тастай қаты, темірдей берік, нығайта берейік және нығайта түсейік.
Оқушы «Қазақстан»әнін орындайды.
2-жүргізуші: «Қазақтың бүкіл тарихы – бірігу тарихы, тұтастану тарихы. Қазақ тек бірігу, бірлесу жолында келе жатқан халық» — деп президентіміз Н. Ә. Назарбаев айтып өткендей бұл ғасырда өмір сүріп отырған барша ұрпақ ғылым саласында өзіндік жол салар дара ұрпақ болуы тиіс. Олай болса болашаққа нық қадам жасау бүгіннен басталады»,- деген еді.
Оқушы «Бастап бізді биіктерге» өлеңін оқиды.
1-жүргізуші: Ендеше, жас ұрпақ, бабаларымыз арман еткен тәуелсіздік пен Отанын, елін, жерін қорғау үшін өз қандарын қиған бабаларымызды есмте сақтау және де осы қасиеті Отанымыз бен ұлан ғайыр жерімізді қорғау — әрқайсымыздың ардақты борышымыз. Тәуелсіз Отанымыз Қазақстанды қорғауға әрдайм дайын болайық!
Осы жерде өлеңдер оқылады. Сахнаға төрт оқушы шығып өлеңдерін оқиды.
Оқушы «Сен -қазақсың»өлеңін оқиды:
«Сен –қазақсың!
Қазақ деген ел бөлек,
Қазақ салған соқпақ бөлек, жол бөлек.
Киіз үйі Жер сияқты жұп-жұмыр,
Шаңырағы Күн сияқты дөңгелек.
Сен –қазақсың!
Бір алланың құлысың!
Адамға адам құл болғаны – құрысын.
Жойқын соғыс, зұлматтарда жойылмай,
Қалған ұлтсың.Қаһармансың! Ұлысың!
Сен – қазақсың!
Қазынасы — нәсіп, құт.
Қазақ болу-ғаламатқа ғашықтық.
Жерің, тауың, сұлу соншалық-
Көрген көзден кететіндей жас ытқып!
Сен –қазақсың!
Қазақ едің туғанда!
Онда, дүние тағылымынан үлгі ал да,
Ата жұрттан, Ана тілден айрылма,
Төбеңде Күн, төменде Жер тұрғанда! (Күләш Ахметова)
Оқушы «Ана тілім» өлеңін оқиды.
«Жаса,Қазақстан!» әні орындалады.
Сихимбаева Махмуда Мубашаровна
Басқа материалдар
«Тарих қадамдары» интеллектуалды сайысы
Мақсаты:
- Білімділік: Интеллектуалдық сайысқа қатысушы оқушылардың тарихи білімдерін дамыту.
- Дамытушылық: Қазақстан тарихы пәніне қызығушылықтарын арттыру, шығармашылық қабілеттерін нығайту, тарихи зерделік қасиеттерін дамыту.
- Тәрбиелік: Қазіргі заман талабына сай күнделікті теледидардан көрсетіліп жүрген танымдық бағдарламаларды негізге ала отырып, оқушыларды қоғамдық жаңалықтардан және өзгерістерден тыс қалмауға баулу.
Өткізілу формасы: ХХІ ғасыр көшбасшысы интеллектуалдық бағдарламасы негізінде.
Көрнекілігі: тақырып жазылған плакаттар, мақтау қағазы.
Ашылу сәті:
Сонау ежелгі өркениет кезеңдерінен — ақ адамзаттың дамуы мен қалыптасуы жайында көптеген ғалымдар ғылыми әрі теориялық, тәжірибелік ізденістерін, пікірлерін ұстанумен келеді. Бұл тұрғыдан қазақ халқы да кем де емес.
Ұлы Абай, Шәкәрім, Ыбырай сынды алыптарымыздың осы жолда көрсеткен тәлімі мен білімі еш ұмытылмақ емес.
Ал Елбасымыз Н. Ә. Назарбаев «Біз өмір бойы жететін білім моделінен өмір бойы білім алу моделіне көше алуға тиіспіз» — деп білімнің маңызын айрықша жоғары бағалаған. Ендеше, құрметті жас достар! Ғылым мен білім бәсекесі туындаған ХХІ ғасырдың тәуелсіз, егеменді еліміздің болашақтары қош келдіңіздер. ХХІ ғасырдың қазақстандық көшбасшылары, құрметті қонақтар, жаратылыстану-гуманитарлық пәндер апталығына байланысты мектепішілік «Тарих қадамдары» атты тарихи танымдық сайысымызды бастауға рұқсат етіңіздер.
Әділқазылар алқасымен таныстыруға рұқсат етіңіздер –
- Сағындықова Б.С. – оқу ісінің меңгерушісі.
- Жүсіпов Қ.А. – математика пәнінің мұғалімі.
- Зораева Д.М. – қазақ тілі және әдебиеті пәнінің мұғалімі.
Сайысымызда білімі мен тапқырлығымен сыналатын қатысушыларымызбен таныстыратын болсақ:
№1 қатысушымыз — Махаббат:
– Қандай сынақ болсадағы беріспе, әрқашанда үміткер бол жеңіске.
№2 қатысушы — Ербол:
– досқа жан тәнімен берілу сенімді тірек, бақытқа ұмтылуда білім де керек.
№3 қатысушы — Бөгенбай:
– білімдінің күні жарық, білімсіздің күні қаріп.
№4 қатысушы — Инабат:
– ер жігіттің екі сөйлегені…
№5 қатысушы — Сандуғаш:
– білекті бірді жығар, білімді мыңды жығар.
№6 қатысушы — Дәнекер:
– бақытты болашақтың қамы үшін, барымды саламын Тәуелсіздік таңы үшін.
Ал енді сайысымыздың өту барысымен таныстырайық:
- «Бәйге» бөлімінде оқушылар сұраққа жауап береді.
- «Тіл – өнер» — оқушылар тарихи терминдерге қатысты сұрақтарға жауап береді.
- «Қасиетті жетілік» — киелі жеті санына қатысты сұрақтар қойылады.
- «Көкпар» бөлімінде жұмбақ сандардың астындағы сұрақтарға жауап береді.
- «Жорға» — жеңіп шыққан екі оқушы сайыскерге қойылатын сұрақтар.
Ендеше, құрметті сайыскерлер, ағартушы ғалым Ыбырай Алтынсариннің «Бір Аллаға сиынып, кел балалар оқылық» дегеніндей «Бір Аллаға сиынып, кел жас достар сайысымызды бастайық». Сайысымыздың бірінші бөлімі «Бәйге» деп аталады. Әрбір сайыскерге 4 сұрақ қойылады. Әр бір дұрыс жауапқа 10 ұпай беріледі.
(№1 сайыскер) Махаббатқа қойылатын сұрақтар.
- Қазақ хандығының (1456ж) негізін салушы хан? (Керей)
- Абайдың шын есімі? (Ибраһим)
- Қазақтың тұңғыш астанасы болған қала? (Орынбор)
- ҚР — ның жер көлемі қанша? (2млн 724, 9 мың шақырым)
(№2 сайыскер) Ерболға қойылатын сұрақтар.
- Қазақта тұңғыш генерал атағын алған және мектеп ашқан кім? (Жәңгір Бөкейұлы 1801 — 1845)
- «Құтты Білік» дастанын 30 жыл дайындап, 1, 5 жылда жазып шыққан қай ғалым? (Жүсіп Бласағұн)
- Қазақстанның тәуелсіздігін алғаш таныған мемлекет? (Түркия)
- Қазақтың тұңғыш шешені кім? (Жиренше ХV ғ.)
(№3 сайыскер) Бөгенбайға қойылатын сұрақтар.
- ҚР – шекарасының жалпы ұзындығы қанша шақырым? (3000 шақырым)
- Қазақтан шыққан геолог ғалым кім? (Қаныш Сәтпаев)
- ҚР — да «халық қаһарманы» және «ғасыр адамы» атағын иеленген қайраткер кім?
(Тоқтар Әубәкіров)
- Қазіргі таңдағы көрнекті демограф ғалым кім? (Мақаш Тәтімов)
(№4 сайыскер) Сандуғашқа қойылатын сұрақтар.
- Тұңғыш 1742 жылы тархан атағын алған батыр кім? (Шақшақ Жәнібек батыр 1693 – 1751)
- «Көшпенділер» трилогиясының авторы кім? (І. Есенберлин)
- ҚР — да ұлттық валюта – теңге қашан айналымға енген еді? (1993ж. 15 қараша)
- Қазақстанда қанша ұлт өкілдері тұрады? (130 — дай)
(№5 сайыскер) Инабатқа қойылатын сұрақтар.
- Қазақта тұңғыш дүние жүзі чемпионы атағын алған палуан кім? (Қажымұқан Мұңайтпасұлы)
- 1912 жылы қазақ әліппесін жасаған және алғаш оқу құралын жазған кім? (Ахмет Байтұрсынұлы)
- Қазіргі таңда әлемнің қанша мемлекетімен сыртқы сауда байланысы орнатылған? (145)
- ҚР — сы қандай мемлекеттермен шектеседі? (Ресей, Өзбекстан, Қырғызстан, Қытай, Түркіменстан)
(№6 сайыскер) Дәнекерге қойылатын сұрақтар.
- Орыс империясына қарсы қазақ халқының біртұтас ұлт — азаттық көтерілісінің қолбасшысы кім болды? (Кенесары Қасымұлы)
- «Бақытсыз Жамал» романының, «Оян қазақ», «Терме» әдеби публистикалық туындысының авторы кім? (М. Дулатұлы)
- Бұл күнде Қазақстанның тәуелсіздігін қанша мемлекет таныды? (120)
- Қазіргі ҚР ұранының авторлары? (Нажимидинов, Назарбаев, Қалдаяқов)
Сайысымыздың келесі бөлімі «Тіл — өнер» деп аталады. Мұнда тарихи терминологияларға қатысты сұрақтар қойылады, жауапты кім бірінші болып тапса сол сайыскер бұл сөздің орысша және ағылшынша баламасын табады. Әрбір дұрыс жауап 10 ұпай, орысша дұрыс жауабы 20 ұпай, ал ағылшынша дұрыс жауабына 30 ұпай алады.
- Екі немесе одан да көп мемлекеттердің әскери күштерінің немесе бір мемлекеттің ұйымдастырылған қарулы топтарының арасындағы ұзаққа созылған ұрысы? (соғыс — война — war)
- Тұрақты халқы, нақты аймағы, басқару механизмі айқын, басқа елдермен қарым — қатынас жасай алатын, билікті жүзеге асырушы заңды түрде құрылған адамдар бірлігі қалай аталады? (мемлекет — государство — government)
- Қоғамдық қатынастарды реттейтін негізгі ұстанымдар мен нормаларды бекітетін нормативтік — құқықтық акт? (заң — закон — laus)
- ІІ дүниежүзілік соғыстың кезінде антигитлерлік коалицияға ұйтқы болған мемлекеттер КСРО, АҚШ, Ұлыбритания, Франция арасындағы бейбітшілікті қолдау мен нығайту мақсатында құрылған мемлекеттердің халықаралық ұйымы? (Біріккен Ұлттар Ұйымы — Организация Объединеных Наций — United Nations Organization)
- Терісінің түсіне, бет әлпетінің ерекшелігіне, шаш құрылымына, сөйлеуіне, өзгеде ұлттық ерекшеліктеріне қарай адамдар тобын кемсіту қалай аталады? (нәсілшілдік — рацизм — rasism)
- Саяси қарсыластарға қарсы қолданатын саяси бақылау, қадағалау, заңсыз түртпектеу саясаты қалай аталады? (қуғын — сүргін – репрессия — represion)
Ән:
Сайыскерлерді іріктеу (ұпайы төмен 2 сайыскер ойыннан шығады).
Қазақ халқы 7 санын қасиетті деп есептеген. Келесі сайысымыз «Қасиетті жетілік». Толық дұрыс жауапқа 40 ұпай беріледі.
1 – сайыскерге: Жеті қазынаны ата? (ер жігіт, сұлу әйел, ақыл — білім, жүйрік ат, қыран бүркіт, берен мылтық, жүйрік тазы)
2 – сайыскерге: Жеті ғаламды ата? (шығыс, батыс, оңтүстік, солтүстік, аспан, жер, жер асты)
3 – сайыскерге: Жеті жұтты ата? (құрғақшылық, жұт, өрт, оба, соғыс, топан су, зілзала)
4 – сайыскерге: Жеті атаны ата? (бала, әке, ата, арғы ата, баба, түп ата, тек ата)
Сайыстың бұл бөлімінен кейін ұпайы төмен 1 оқушы шығады.
Келесі бөлім – «КӨКПАР».
Жасырын сандар беріледі. Бұл сандардың астында сұрақтар берілген. Сұрақтарды таңдау сайыскерлердің өз еркінде.
20/1: Әйгілі сақ патшайымы Томиристің ұлының есімі? (Спаргапис)
20/2: Тасқа салынған сурет қалай аталады? (петроглиф)
20/3: 1930 — 33 жылдары ашаршылық зардабынан қанша адам қырылды?(2, 1 млн)
30/1: Үйсіндердің билеушісінің титулы қалай аталды? (гуньмо)
30/2: Әйгілі Атлах шайқасы қашан және кімдер арасында болған? (751 арабтар мен қытайлар)
30/3: 1726 жылы Қалмаққырылған оқиғасы болған жер? (сарысу өзенінің орта ағысы, Торғай)
40/1: Шыңғыс ханның шын есімі? (Темучин)
40/2: Қазақ хандығының территориясын кеңейткен, халқының санын 1 млн — ға жеткізген қай хан? (Қасым хан)
40/3: «Көшпелі мемлекет» деп аталған ежелгі мемлекет қайсысы? (Үйсін)
«Көкпар» сайысында ұпайы аз ойыншы ойыннан шығады.
Келесі 5 – бөлім «Жорға» әрбір сайыскерге 10 – 10 — нан жедел сұрақтар беріледі. №1 сайыскерге қойылатын сұрақтар:
- Орта ғасырларда Түркістан қаласы қалай аталған? (Иасы)
- «Жеті жарғы» заңдар ережесін кім шығарды? (Тәуке хан)
- Үш биді ата? (Төле би, Әйтеке би, Қазыбек би)
- Рәміздер қашан қабылданды? (1992ж.)
- Күн мен түн теңелген күн? (22 наурыз)
- Шет елде қазақ әнін орындап, күміс жүлде алған әнші кім? (Ә. Қашаубаев)
- 1975 жылы Алматыда шыққан «Азия» кітабының авторы? (О. Сүлейменов)
- Қарағанды көмір кенін тапқан кім? (Аппақ Байжанов)
- 1917 – 1920ж. ж. Алашорда мемлекетімен Алаш партиясының ұйымдстыру
- Қазақ тарихында тұңғыш биші қыз? (Шара Жиенқұлова)
№2 сайыскерге қойылатын сұрақтар:
- Қазақтың тұңғыш ғарышкері кім? (Т. Әубәкіров)
- Қазақстанда қанша болыс бар? (14)
- 31 мамыр қандай күн? (Репрессия құрбандарын еске алу күні)
- Екінші рет конституция елімізде қашан қабылда? (1995ж., 30 тамыз)
- Мұсылмандардың жыл санауы қалай аталады? (хижра)
- Украинадағы конкурста «Әлия» әнімен1 — ші орын алған қай әнші? (Р. Рымбаева)
- «Ленинградтық өренім» деп бүкіл кеңес халқын рухтандырған қай ақын? (Ж. Жабаев)
- Қазақтың тұңғыш тарих профессоры кім? (С. Асфендияров)
- 1883 – 1897 ж. ж. Кіші жүз көтерілісін басқарған кім? (С. Дулатов)
- Қазақ ұлтынан бірінші рет КСРО халық әртісі атағын алған кім? (К. Байсейітова)
Сайысымыздың нәтижесін шығаруға әділқазылар алқасына сөз береміз.
Сонымен сайысымыздың нәтижесі бойынша мектебіміздің ең зерек әрі тапқыр оқушымыз болып __________анықталды. Оған мақтау қағазын табыстаймыз. Ендеше, бүгінгі «Тарих қадамдары» атты интеллектуалдық тарихи танымдық сайысы аяқталды. ХХІ ғасырда өз үлестеріңізді табыңыздар! — деген сөздермен біз сіздермен қоштасамыз.
№1 қатысушы — Махаббат:
– Қандай сынақ болсадағы беріспе, әрқашанда үміткер бол жеңіске.
№2 қатысушы — Ербол:
– досқа жан тәнімен берілу сенімді тірек, бақытқа ұмтылуда білім де керек.
№3 қатысушы — Бөгенбай:
– білімдінің күні жарық, білімсіздің күні қаріп.
№4 қатысушы — Инабат:
– оқу инемен құдық қазғандай.
№5 қатысушы — Сандуғаш:
– білекті бірді жығар, білімді мыңды жығар.
№6 қатысушы — Дәнекер:
– бақытты болашақтың қамы үшін, барымды саламын Тәуелсіздік таңы үшін.
2.04.14-9.04.14 аралығында өтетін жаратылыстану-гуманитарлық пәндер апталығының жоспары:
| № | Күні | Орындалатын іс-шара | Жауапты |
| 1 | 2.04.2014 ж. | Жоспар құру | Қазкеева А.Т., Қожабеков М.Д. |
| 2 | 3.04.2014 ж. | 8 сыныпта Қазақстан тарихынан ашық сабақ | Қожабеков М.Д. |
| 3 | 4.04.2014 ж. | «Тарих қадамдары» атты интеллектуалдық сайысы | Қожабеков М.Д. |
| 4 | 7.04.2014 ж. | Химиядан ашық сабақ | Қазкеева А.Т. |
| 5 | 8.04.2014 ж. | «Қанатты достар» атты құстар күніне байланысты тәрбие сағаты | Қазкеева А.Т., Қожабеков М.Д. |
| 6 | 9.04.2014 ж. | «Тапқыр болсаң, озып көр» сайыс сабағы. Апталықты қорытындылау | Қазкеева А.Т., Қожабеков М.Д. |