Тарих атналыгына сценарий

Ил тарихы-минем тарих.

Татарстан минем республикам,

Россиянең матур җирендә.

Ленин аңа үзе исем кушкан,

Бәхет теләп гоме-гомергә.

Татар халкы – төрле тарихи сикәлтәләр узган бөек халык.Евразия далаларында беренчеләрдән булып үзенең дәүләтен булдырган халкыбыз, 1552 нче елдан бирле изелеп, кыерсытылып яшәп тә тзенең телен, милли аңын, дәүләтен булдыруга өметен югалтмыйча яшәде. Тарихи борылыш моментларында, килеп туган хәлдән файдаланып, дәүләтчелеген кире кайтарырга омтылды. Хакимияткә большевиклар килгәч, татар халкын кан урталай бүлеп , халкыма дәүләтчелек формасы бирделәр. Татар халкын икенче сортлы халык дәрәҗәсенә төшереп төзелсә дә, Татарстан АССР төзелүнең тарихи әһәмияте бик зур булды. Дүрт гасырга якын дәүләтсез яшәгән халык өчен бу олы җиңү иде. Әлеге вакыйгаларга да 90 ел узып киткән. 2010 елның май аенда ТАССР төзелүнең 90еллыгын билгеләп үтәчәкбез.

Милләтебез тарихында үзенең лаеклы эзен калдырган ТАССР тарихын өйрәнү аша да үсеп килүче буында милли үзаң, ватанпәрвәрлек, гражданлык позициясе тәрбияләргә мөмкин. Республикабыз мөгаллимнәре бу мөмкинлекне дә кулдан ычкындырмаска тиешләр. Мәктәпләрдә, лицейларда әлеге истәлекле датага багышланган чаралар узарга тиеш.

Шундый чараларның берсен журнал укучыларга тәкъдим итәм.

Чара узасы бүлмәгә, мөмкинлектән чыгып, ТАССР Гербы һәм Флагы урнаштырыла. Шулай ук ул чорларның милли хәрәкәт активистларының портретлары эленә. Укучыларга алдан әдәбият тәкъдим ителә, сораулар уйлап куела. Алып баручы һәм ярдәмчеләр билгеләнә. 4 уенчыга эш урыннары — өстәл һәм урындыклар, нәтиҗәләрне язып бару өчен табло әзерләнә. Шулай ук компьютер, экран, проектор кирәк була.

Уен-ярыш ике турда уза. Беренче турда катнашучыларның барысына да бер үк төрле сораулар тәкъдим ителә, һәм икенче турда катнашу өчен 4 укучы сайлап алына. Сораулар компьютерга җыела, экранга төшереләләр.

Катнашалар: 9-11 класс укучылары.

1нче тур өчен сораулар.

1.ТАССРның беренче конституциясе кайчан кабул ителә?

1937ел, 25 июнь.

2. Ул кайда кабул ителә?

Татарстан Советларының 11 гадәттән тыш съездында.

3. Гражданнар сугышы фронтларында кулына корал тотып Совет властен яклап көрәшкән бер язучыны, аның иҗатын беренче булып тирәнтен өйрәнгән А.Яхин “пуля тизлегенә ияләшкән каләм” иясе дип атый. Сүз кем турында бара?

Шамил Усманов.

4. ТАССРның дәүләт символларын тасвирлап бирегез.

5. “Казан каймасы” төзелеше ничәнче елларда башкарыла?

Октябрь 1941-февраль 1942елларда.

Уйлау өчен бер минут вакыт бирелә. Укучылар җавапларны кәгазь битләренә язалар, җавапларның төгәллегенә карап 4 укчы икенче турда катнашу өчен сайлап алына.

Икенче тур.

Экранга комьютерда эшләнгән махсус сетка төшерелә.

Беренче блок — Тарих	1	2	3	4
Икенче блок — Мәгариф	1	2	3	4
Өченче блок — Мәдәният.	1	2	3	4
4 блок — Авыл хуҗалыгы.	1	2	3	4
5нче блок – Фән	1	2	3	4

Саннар артына гиперссылка ярдәмендә сораулар яшерелгән. Уенда катнашучылар чират буенча үзләре теләгән блоктан, үзләре теләгән санны атыйлар. Оператор әлеге сан артына яшерелгән сорауны ачып бирә. Санны атаучыдан башкалар 1 минут эчендә җавапларны кәгазь битенә язалар да, ярдәмчеләр җыеп алып тикшерүчеләргә илтеп бирәләр. Санны атаучы җавапны язмыйча гына әзерли, башкалардан җаваплар җыеп алынгач, үз җавабын телдән әйтә. Нәтиҗәләр махсус таблода күрсәтелеп барыла. Шулай итеп чират икенче укучыга күчә.

Нәтиҗәләр язып бару өчен табло.

Уенчыларның исем фамилияләре	1нче блок	2нче блок	3нче блок	4нче блок	5 блок	и т о г о
	1	2	3	4	1	2	3	4	1	2	3	4	1	2	3	4	1	2	3	4

Дөрес җаваплар буенча баллар санала, һәм урыннар билгеләнә.

Икенче тур өчен сораулар:

1нче блок — Тарих.

1. Эчке Россия һәм Себер мөселманнары — татар һәм башкортларның – милли-мәдәни автономиясе турында. Декларация кайда, кайчан, нинди утырышта кабул ителә?

Җавап: 1917 елның 22 июлендә Казанда Бөтенроссия мөселманнарының 2нче корылтае, мөселман руханилары корылтае, Бөтенроссия мөселман хәрбиләренең 1нче корылтаеның берләштерелгән утырышында.

2. 1918 елның гыйнварында Милләтләр эшләре буенча халык комиссариаты составында Эчке Россия мөселманнары эшләре комиссариаты төзелә. Аның белән Мөселман социалистик комитеты рәисе Мулланур Вахитов җитәкчелек итә.

Комиссариат нәрсә белән шөгыльләнергә тиеш була?

Җавап: Мөселман халкы күпләп яшәгән районнарда сәяси һәм мәдәчн-агарту, мөселман хәрби частьларын оештыру, нәширлек эшчәнлеге белән.

3. Идел-Урал штатын төзү турындагы резолюция кайчан, кайда игълан ителергә тиеш була?

Җавап: 1918нче елның 1 мартында Казанның Театр мәйданында.

4. ТАССР төзелү турындагы Декретка кемнәр, кайчан кул куя?

Җавап:ХКС рәисе В.И.Ленин, БҮБК рәисе М.И.Калинин, секретаре А,С.Енукидзе. 1920нче елның 27 маенда кул куялар..

2нче блок — Мәгариф.

1.Яңаәлифкә күчү турындагы карар кайчан кабул ителә?

Җавап: 1927 елда.

2. Республиканың кайсы шәһәр һәм район үзәкләрендә укытучылар әзерләү техникумнары ачыла?

Җавап: Казанда, Чистайда, Тәтештә, Алабугада, Спаста.

3. Техникумнарда, Юрары уку йортларында эшче-крестьяннардан чыккан яшьләргә, татар яшьләренә уку мөмкинлеге тудыру өчен нинди чаралар күрелгән?

Җавап: Эшчеләр факультетлары (рабфаклар) , Татар эшчеләр факультетлары оештырылган.

4. Тарихка “82 хаты” дип кереп калган вакыйга нәрсә турында бара?

Җавап: Татар интеллегенциясенең партиясез бер төркеме И.В.Сталинга һәм өлкә комитететы пленумына, латин графикасына күчүнең кирәк түгеллеген раслап хат яза. Аңа 82 кеше кул куя.

3нче блок — Мәдәният.

1.Бренче татар операсы кайчан куела һәм аның исеме ничек?

Җавап: 1925 нче елда “Сания” операсы куела.

2.Бренче татар профессиональ композиторын һәм рәссамын атагыз.

Җавап: Профессиональ рәссам Б.Урманче, профессиональ, композитор С.Сәйдәшев булалар.

3. “Кеше рухы инженерлары” лип кемнәрне атыйлар?

Җавап: Партия телендә язучыларны, мәҗбүри идеологик йөкләмә белән сугарылган әсәрләртудыручы иҗат интеллигенциясен атыйлар.

4. 20 нче гасырның иң күренекле татар прозаигы Гаяз Исхакый нинди

стильдә иҗат итә?

Җавап: Ул реалист була.

4нче блок — Авыл хуҗалыгы.

1. ТАССРда “Бөек борылыш” компаниясе кайчан башлана? Аңа юнәлешне нәрсә бирә?

Җавап:Бу компаниягә юнәлешне Сталинның 1929 елның 7 ноябрендә дөньгән “Бөек борылыш елы” исемле мәкаләсе юнәлеш бирә.

2. Төп авыл хуҗалыгы эшләрен башкаруда, колхозларны һәм совхозларны ныгытудагы күренекле хезмәтләре өчен ТатАССР Ленин ордены белән кайчан бүләкләнә?

Җавап: 1934 елның январенда.

3. 1930 елның маенда ВКП(б) ҮК “Татарстан партия оешмасының хәле һәм эше турында” махсус карар кабул итә. Әлеге карарда сүз нәрсә турында бара?

Җавап: Ул карарда республикада коллективлаштыру белән җитәкчелек итүдә Татарстанның милли үзенчәлекләрен исәпкә алмыйча, дини хрофатлар белән көрәштә чамадан тыш тырышлык күрсәтү кимчелек дип билгеләнә.

4. 1933 елның маенда Бөтентатар ударник колхозчыларының беренче съезды була. Анда хөкүмәт исеменнән 25 иң яхшы колхозга автомобилләр һәм авыл хуҗалыгы машиналары бүдәк ителә. Бу миссияне хөкүмәт исеменнән кембашкара?

Җавап:БҮБК рәисе М.И.Калинин.

5нче блок – Фән.

1. 1941 елның августыннан 1942 елның маена кадәр Казанда СССР ФА президиумы эшли. Аның белән кемнәр җитәкчелек итә?

Җавап: Вице-президентлар О.Ю.Шмидт һәм Е.А.Чудаковлар.

2. Сугыш елларында Казанда А.И.Йоффе җитәкчелегендә СССР ФАның хәрби-диңгез фәнни-техник мәсьәләләре6 комиссиясе оештырыла. Әлеге комиссиянең эшчәнлеге нәрсәдән гыбарәт була?

Җавап: Ул хәрби корабльләрне миналар куркынычыннан саклау буенча фәнни эшләр үткәрүгә юнәлеш бирә, яңа типтагы суднолар төзүдә катнаша.

3. 1943 елның 25июнендә Татарстанда җирендә гаять мөһим вакыйга була. Нинди вакыйга ул?

Җавап: Бу көнне зур күләмдә “кара алтын” запаслары булган Шөгер ятмасы ачылды, Г.Х.Хәмидуллин бригадасы бораулаган 1 нче разведка скважинасыннан нефть фонтаны бәреп чыга.

4. 1942 елда Казанда бер лаборатория гаять яшерен шартларда “Уран” программасын гамәлгә ашыру белән бәйле программа буенча эшли. Программаның максаты нинди, аның белән кем җитәкчелек итә?

Җавап: Программаның максаты — совет атом-төш коралы эшләү була. Проектны И.В.Курчатов җитәкли.

Нәтиҗә.

Иң күп бал җыючы абсалют җиңүче дип табыла. Гран-при тапшырылырга мөмкин.

Калганнарга, бал җыюларына карап, “Иң яхшы фән белгече”, “Иң яхшы мәдәният белгече”, “Иң яхшы трихчы” дипломнары тапшырылырга мөмкин.

Ринат Хәйруллин,

Мамадыш районы, Урта Кирмән урта мәктәбенең

тарих укытучысы.

Источник

Тақырыбы: Ерлер есімі – ел тарихы

Мақсаты: Тәуелсіздікке қалай қолымыз жеткені жөнінде, қазақ ұлтының ер ұлдары туған

жерін,

сүйікті елін жаудан ақ найзаның ұшымен, жұмыр білектің күшімен қорғап, ел

тарихын өз қандарымен жазып кеткендігі туралы түсінік беру;

Тәуелсіздік жолында еліміздің талай ұл – қыздары жойқын жорықтарда шейіт

болып ерен ерлігімен тарихта қалғандығын таныстыру;

елін, жерін мейірлене сүйе білген алып тұлғалы батырларымыздың жүрегі, адам—

гершілік, парасаттылық, кісілік, жомарттық, ақындық, шешендік т.б. қасиеттерін үлгі

ете отырып отансүйгіштікке, қажыр – қайраты, ерік – жігері мол, ынтымақшыл,

білімді болып өсуіне бағыт беру.

Көрнекілігі: ұлағатты, қанатты сөздер жазылған плакаттар, тарихтағы ер ұлдарының суреті,

тақырыпқа байланысты слайдтар.

БАРЫСЫ:

1- жүргізуші: Қазақ жері қонақжай төрдің жері,

Қазақ елі қас сақтай ердің елі.

Елі кедей болмаған, жері байтақ,

Еділ ердей, Бабырдай шерлер елі.

Азат бүгін байлыққа тұнған жерім,

Азап жүгін, ел жауын қуған ері.

Әділет пен бірлікке жанын қиып,

Әділ өткен билердің туған жері.

2 — жүргізуші: Қазақ жері көп шеккен қасіретті,

Қазақ ері — өнерлі, өсиетті,

Египетті билеген Бейбарыстың,

Елі текті, киелі, қасиетті.

Қорлаған жау — басқыншы халыққа мұң,

Қорғаған ер – ойлаушы халық қамын.

Қобыланды, Ер Тарғын, Алпамыстар,

Қорғап қалды ел бағын алыптарым.

1 – жүргізуші: Қазақ елі сонау Алтайдан Пиренейге дейін билік еткен ер Еділ батырдың елі.

Қазақ елі – асқан батырлығымен, ақыл – парасаттылығымен Египет еліне билік

жүргізген Бейбарыстың, Үндіні билеген Бабырдың елі.

2 – жүргізуші: Аспаныңда жарқ – жұрқ етіп жалындар,

Аққан судай зымырады ғасырлар,

Тұрды күтіп, түрлі – түрлі асулар.

1 – жүргізуші: Тарих! Осы сөзде қаншама мазмұн, қаншама ойлар мен ұғым жатыр. Ұлы

Жібек жолының кіндігі болған әлемге әйгілі Отырардың күйреуі, жоңғар

шапқын—

шылығы, үш жүздің Ресейдің қол астына кіруі, ұлт –азаттық шаруалар

көтерілісі,

нәубет аштық, жеке басқа табынушылық, репрессия, Ұлы Отан соғысы,

қазақ

даласындағы полигон зардаптары, орталықтың теріс саясатының

нәтижесінде

Желтоқсан оқиғасы бәрі де біздің тарих.

Енді сол тарих бетін ашайық!

1 – оқушы: Отырар қаласы өз тарихында сұрапыл соғыстан 3 рет қирап, 3 мәрте

тірілген

іргелі орын. Отырардың керуені кіріп – шығып жататын бес қақпасы

болған,

дарбаза қақпа, алтын қақпа, хан сарайы қақпа, құл қақпа, пышақты қақпа деп

аталатын. Дүниеге Әбу –Насыр Әл –Фараби, Әл – Жауһариді келтірген, 100 мыңнан

астам халық мекендеген, бірнеше мешіт, медресесі бар аты әлемге әйгілі қала.

2 – оқушы: 1219 жылы Шыңғысхан жасағы Отырар қаласын 200 мың әскерімен қоршауға

алды.

Бірақ қанша шабуылдаса да олар қаланы ала алмады. Шыңғысхан

қаһарланып,

бүкіл қолы қырылса да «Отырарды алу керек» деген бұйрық береді. Отырар

тұрғындарының жағдайы нашарлайды, тамағы таусылады. Әскер ішінен бір

жансыз

опасыздық жасап, қала қақпасын ашып береді. Жау сатқындарды да, қала халқын

да қырып салады.

Сонымен 6 ай бойы жауға тойтарыс берген Отырар қаласының орнында төбе

–

төбе топырақ қалады.

Көрініс: «Отырардың күйреуі»

3 – оқушы: 1723 жыл. Ел жайлауға көшіп жатқан кез. Алтайдан Атырауға дейін

тыныштық

орнатқан қазақ елі қаннен – қаперсіз, шат – шадыман жаз жайлау қызығын

көруге

бет алғанда, жоңғар қалмақтары тұтқиылдан шабуыл жасап, қазақ халқын

қан

жылатты. Бұл шабуылдарды жоңғар ханы Цеван Рабтанның інісі Шона

Даба

басқарды. Дүрліккен ел шұбыра қашып, табаны езіліп, шұбырынды халық ақ

табан

болды. Аңдыздаған жұрт Алқа көлге аялдап, қасиетті Қаратауға бас сауғалады.

Қаратаудың баурайында қалың қазақ бас қосты. Елдің елдігін, ердің

ерлігін

соңғы рет сынайтын күн туды. Жауға соққы беріп, жалпы жұртты аман алып қалу

үшін данышпан ата Төле би батырларды батылдыққа, елді бірлікке шақырды.

4 – оқушы: Қара таудың басынан көш келеді,

Қара жорға шайқалып бос келеді.

Қара күнді жамылып қара қазақ,

Қара түнді басынан кешкен еді.

Қара қайғы көрсетпей ештеңені,

Қара жауы қанатын кескен еді.

Шұлғау болып қыздардың кестелері,

Талай қара шаңырақ өшкен еді.

Қара жұртта бықсыған шала қалған,

Аналардан ес кеткен, балалардан.

Тал да таппай қармауға жағалаудан,

Ақыл қашқан адыра бабалардан.

5 –оқушы: «Ат ауыздығымен су ішкен, ер етегімен су кешкен» заман болды. Қалың елді

Қаракерей Қабанбай, Қанжығалы Бөгенбай, Шапырашты Наурызбай батырлар

бастап,

азулы жауды Аңырақайда жеңді. Райымбек сияқты киелі батырлар кейін

шапқан

кесапат жауды қасиетті қазақ жерінен біржола қуып тастады.

6 –оқушы: Ер елінің Қабанбай тірегі боп,

Өренінің мақтаныш, жігері боп.

Ерлік сапта жүр мәңгі өзі бастап,

Әр ұрпаққа күш берер жүрегі от.

Етсе егес Бөгенбай дана батыр,

Өткен емес кек алмай дара батыр,

Айбары боп елдіктің, ердің ісі,

Айғағы боп ерліктің дала жатыр.

Райымбек әулие – қасиетім,

«Құдайым» деп жаулары бас иетін.

Балалары батыр боп орындайды,

Бабалардың өнеге — өсиетін.

7 –оқушы: Ел иесіз, жер иесіз болған емес. Халық болған соң оның көсемі болады. Ел

басына

күн туғанда қол бастайтын батыры болмаса, ел бастайтын иесі болмаса ел болудан

қалады. Міне, осындайда ел басшысы болған, тарихта үлкен орын алатын тұлға

–

қазақтың батыр ханы Абылай. Абылай 1771 жылы Әбілмәмбет дүниеден өткен

соң

хан сайланады. Абылай 30 жасқа жетпей — ақ алғыр, жігерлі, қайрат – қуатымен

ел

бірлігіне араласады. Абылай бірінші ел бірлігі, екінші қарулы күш болу

керек

екенін түсінеді.

«Абылайлап» Сабалақ қол бастады,

Абылай хан аталып, ел басқарды.

Ерлігінен хандардың басталады,

Егемендік, елдіктің сел бастауы.

1 – жүргізуші: Тарихтың терең – терең қатпарларына көз жіберер болсақ, елдің есі мен

санасында ұзақ уақыттан бері сақталып келе жатқан небір орасан оқиғаларға

куә боламыз. Сол соқпақтардың бойында еліне елеулі еңбек сіңіріп, қаһар –

мандық қызмет атқарған ірі – ірі тұлғалардың өмірі мен тарихта қалдырған

іздері әлі күнге дейін сайрап жатыр. Заманымыздағы Тәуке хан сондай ардақ

–

ты есімдердің ішінен ерекше орын алады.

Көрініс: «Жеті жарғы»

Автор: Әділ хан аз болды Назардайын

Алашқа Есім ханның жолы дайын.

Тәукедей данышпан хан құрған екен

Басында Күлтөбенің құрылтайын.

Тәуке хан: Уа, жұртым, алты алашқа аты шыққан қазақтың игі жақсылары!

Бүгінде Күлтөбенің басына жайдан — жай жиылып отырған жоқпыз.

Бабаларымыз

Қасым ханның «Қасқа жолын», Есім ханның «Ескі жолын» жалғастыра отырып ел

тыныштығын сақтайтын, тентекті түзейтін Жарғы қабылдап «Қой үстіне бозторғай

жұмыртқалаған заманға» жетуіміз керек.

Бабадан мирасқа қалған жерді сақтау, нығайту үшін ең алдымен дау,

жанжалдың

негізі болған көшпелі елдің мал жаятын жайылымын, қоныстарын дұрыс жолға

қою

қажет. Олай болса бірінші жарғы жер дауы болсын.

Бұдан былай жайылымдар ру – ру болып пайдалануға беріліп және әр

ру

белгіленген аймақтың шеңберінде ғана көшіп – қонуға мүмкіндігі бар болсын. Белгі

–

ленген жер межесінің шеңбері рудағы түтін саны мен мөлшеріне қарай бөлініп, жер

—

ді пайдалану барысында дау туатын болса, ру басшылары, билер әділетті

шешім

шығаруы қажет.

Ал енді Ұлы жүздің бас биі Төле би, сен не айтасың?

Төле би: Жыртық үйден жел гулесе – сол жаман.

Өлім – бесік әлдилеген – сол жаман.

Ұрлық, қарлық, барымталап мал тауып,

Берекесін елдің алған – сол жаман.

Олай болса екінші жарғымыз ұрлық, қарлық, барымтаның жолын қиып, ел

тыныштығын қорғайтын заңымыз болсын.

Тәуке хан: Ал енді Орта жүздің бас биі Қаз дауысты Қазыбек биге сөз берейік.

Қаз дауысты Қазыбек: Біз қазақ деген мал баққан елміз,

Бірақ ешкімге соқтықпай жай жатқан елміз.

Елімізден құт – береке қашпасын деп,

Жеріміздің шетін жау баспасын деп,

Найзаға үкі таққан елміз.

Ешбір дұшпан басынбаған елміз,

Басымыздан сөзді асырмаған елміз.

Келесі жарғымыз ұлт қауіпсіздігін қамтамасыз ету болсын.

Тәуке хан: Келесі сөзді Кіші жүздің бас биі Әйтеке биге берейік.

Әйтеке би: Қазақ ордасын нығайту үшін ең алдымен бет – бетімен ру – руға бөлініп, бір

–

бірімен қырқысып, ел берекесін алған рулар арасындағы дауды шешіп, елдің

ұлттық

бірлігін сақтауымыз керек. Алты алаштың баласы бір – біріне жау болса

елдің

ертеңі не болмақ. Келесі жарғымыз ру арасындағы дауды шешуге арналған заңы

–

мыз болсын.

Тәуке хан: Келесі сөзді қырғыз Көкім биге берейік.

Қырғыз Көкім би: «Аға өлсе – жеңге мұра,

Іні өлсе – келін мұра» дегендей жетімдеріміз бен жесірлеріміз ел кезбесін

десек

келесі жарғымыздың бірі жесір дауы болсын.

Тәуке хан: Қарақалпақ Сасық би, жарғыға қосарың бар ма?

Сасық би: Балаң жаман болса,

Көрінгеннің мазағы емес пе!

Әйелің жаман болса,

Бұл жалғанның тозағы емес пе!

Туған балаң жақсы болса,

Тән мен жанның шырағы емес пе!

Алған жарың жақсы болса,

Жиғаның мен мейманыңның тұрағы емес пе! — деп Қаз дауысты Қазыбек би

айтқандай, келесі жарғымыз үй іші мен бала тәрбиесі болсын.

Тәуке хан: Ал қатаған Жайма би, сөз кезегі саған да келді, не айтарың бар?

Қатаған Жайма би: Төрені қара өлтірсе, құнын оның кім бермек,

Азаматын өлтірсе, ақысын оның кім бермек?

Жерін жөнсіз иеленсе, есесін оның кім бермек?

Әйелі ерін сыйламаса, ері елін сыйламаса, елі әдет – ғұрпын сақтамаса

ертеңгі

күніміз не болмақ? Олай болса келесі жарғымыз құн дауы болсын.

Тәуке хан: Уа, жұртым, алты алаштың игі жақсылары! Ел тәуелсіздігі мен тыныштығын

қамтамасыз етер «Жеті жарғымызды» қабылдадық. Айымыз оңымыздан

туып,

«Жеті Жарғымыз» темірқазығымыз болсын! Әумин.

Автор: Жер дауы баяндайтын – біріншісі,

Ру, қоныс болыпты меншікті ісі.

Иеленген жеріне жанжал болса,

Біреуге басымдық қып озбыр кісі.

Үй іші мен баланы тәрбиелеу –

Болған екен заңының екіншісі.

Ұрлық, қарлық, барымта – үшінші заң,

Баян етер бәрін де білген кісі.

Төртінші боп саналған мынау заңы:

Бір халықпен басқа ру болса дауы.

Ұлтын жаудан қорғамақ – бесінші,

Алтыншы – құн, жетінші – жесір дауы.

2 –жүргізуші: Халқымыздың елдік тарихында Исатай, Махамбет бастаған 1836 – 1838 жылдары

шаруалар көтерілісі айрықша орын алады.

8 – оқушы: ХVIII – ХIХ ғасыр, Қазақ билері мен хандары иек атып, көмек күткен орыс

патшалығы бірте – бірте өз мақсатын орындап, қазақ жерін отарлап, қазақ елін

аздыра бастады. Ел ішіне іріткі салып, зымияндық саясатпен ел бірлігіне, ұлттық

қасиетімізге, тіліміз бен дінімізге, кеңдігіміз бен елдігімізге кесір келтірді. Оған

қазақ шаруалары ызаланып, бас көтерді. Исатай мен Махамбет бастаған ел

көтерілісі сәтсіз болса да, ер намысының айғағы еді.

9 – оқушы: Орнатам деп Исатай бостандықты,

Ордадан кек, құптауды достан күтті.

Жаңғырған мұң – шаруа күресінен

Жәңгір хан мен патша жасқаныпты.

Көрініс: «Махамбет пен Жәңгір хан»

Жәңгір: Уа, Махамбет, ел ішіндегі орақ ауызды ақын едің, мені мақтап бір өлең

айтшы

мына халыққа.

Махамбет: Айтсам айтайын.

Хан емессің қасқырсың,

Қас албасты басқырсың.

Дұшпаның келіп табалап,

Достарың сені басқа ұрсын.

Хан емессің аярсың,

Айыр құйрық шаянсың.

Жәңгір: Әй, Махамбет, талай жыл дәмдес болып тең өсіп едік. Сенен бұны күтпеген

едім,

текеметімді тілгендей Әбілқайыр тұқымынан не жамандық көрдің? Сені ел қатарына

қосқан Тайман тұқымы ма?

Махамбет: Жәңгір, атаң Әбілқайыр қарауындағы елді алакөз дұшпаннан қызғыштай қорғаған

ел

үшін туған нар еді. Нардан айғыр туды, айғырдан қауырсын туды.

Тайманұлы

Исатайға тіл тигізбе, ол қарадан туса да хан боп туды. Сен жылатқан елді ол

жұбатса несі айып?

1 –жүргізуші: Ресей қазақ елі түгелдей қол астына біріккеннен кейін, өз ойларын іске

асыра

бастады. Қазақтың шұрайлы жерлерін тартып алып, беттен ауған орыс шаруа

–

ларына берді.

Қазақтың хандығы жойылды, биліктен айырылды. Мұндай

зорлықтарға

Шыдамаған ел Кенесарыны хан сайлады. Азаттық соғыс ашты. Кенесары

қазақ

халқын өз алдына мемлекет етем, өз алдына дербес ел болғызам деген қазақтың

ең

соңғы ханы болды.

10 – оқушы: ХХ ғасырдың бас кезінде Ресей Азиялық Шығысты отарлауды кең

көлемде

жүзеге асырды.

1916 жылы 40 мыңға жуық шұрайлы жерінен айырылған қазақ еліне 19 бен

жастың арасындағы ер азаматтар окоп қазу жұмысына алынсын деген патша

жар—

лығы шықты.

Соған қарсы жер – жерде көтерілістер отряды құрылып, Торғай,

Жетісу

өңірінде Аманкелді Иманов, Әліби Жанкелдин, Тоқаш Бокин сияқты

ардагерлер

басқарды.

Ардагер Аманкелді ердің ері,

Кең өріс жалпақ дала туған жері.

Елі мен мекенінің туын ұстап,

Қол бастап қан майданда аққан тері.

2 – жүргізуші: Қазақтың ғұмырындағы жазылмас дерт – осы ғасыр. Ендеше тарихқа тағы

да

көз жүгіртейік.

11 – оқушы: 1918 – 1919 жылдар. Ресей үшін «Азаматтық» деп аталатын қызыл мен

ақтың

соғысында қазақ ауылдары қосақ арасында кетіп қырғынға ұшырады.

12 – оқушы: 1920 жыл. Алаш елі Кеңес империясының илеуінде қалды.

13 — оқушы: 1921 жыл. Қазақтың кейбір аймақтарында ашаршылық болып өтті.

14 – оқушы: 1928 жыл. «Ірі феодалдар» деген сылтаумен ағайынға ұйытқы болып отырған

қазақтың бай отбасыларын айдауға жіберді.

15 – оқушы: 1929 жыл. Қазақтың жүздеген зиялыларын, мыңдаған азаматтарын Кеңеске

қарсы деп атты, асты, айдауға жөнелтті.

16 – оқушы: 1930 жыл. Кәмпеске, колхоз деген желеумен мал сүмесіне ғана қарап отырған

ұлттың тігерге тұяғын қалдырмай, тышқақ лағына шейін сыпырып алды.

17 – оқушы: 1931 жыл. Қыстан әрең шығып, бір уыс тары таба алмай, Кеңес өкіметі

әдейі

ұйымдастырған алапат ашаршылыққа ұшыраған қалың қазақ жартысының

көбінен

айрылып шыбынша қырылды. Бір деректер бойынша 3 500 000 адам

аштан

өлген.

18 – оқушы: 1937 жыл. Қызыл репрессия

1 – жүргізуші: Жеке басқа табынушылықтан, Сталиндік зұлматтың зардабынан қоғам қайрат

–

керлері Әлихан Бөкейханов, Міжақып Дулатов, Жүсіпбек Аймауытов,

Сәкен

Сейфуллин, Ілияс Жансүгіров, Бейімбет Майлин, Смағұл Садуақасовтар

құрбан

болды.

2 – жүргізуші: Бодандықтың қамытын киіп, қарғыс атқан күндерден құтылғанша көрген

азабы,

тартқан тозағы аз болған жоқ. Одан қайтсем құтқарам, теңдігін алып, терезесі

тең етем деген ұлт ұлылары қиян – кескі қарсылықтарын көрсетіп жатты. Өресі,

өлшемі ерек, ой – санасы қырандай қияны шалған Алаш арыстарының жолы

азапты да қасіретті. Алайда ұлт дегенде түн ұйқысын төрт бөлген олар алған

беттерінен қайтпады.

19 – оқушы: Тағдыры қиын, бірақ кісі қызығарлықтай тағдыр. Ғұмыры ащы арманға

толы,

алайда адамға өнеге боларлық ғұмыр кешкен Ахмет Байтұрсынұлы. Ол 1873

жы—

лы Торғай облысы Тосын болысында Сары түбек дейтін жерде дүниеге

келген.

1919 жылғы 24— шілдедегі РСФСР Совнаркомның қаулысы бойынша қазақ өлке —

лік әскери–революциялық советіне мүше болып кіреді, коммунистік партия

қатары

—на өтіп қызу еңбек ете бастайды. 1929 жылы оның басына бұлт үйіріле баста –

ды. Бұл Голощекиннің қазақ жерінде білгенін істеп, бүлдіріп жатқан кезі еді.

1929 жылы қамауға алынғандардың ішінде Ахмет Байтұрсынұлы да болды.

М.Горькийдің жұбайы Қызыл Крест арқылы көмектесіп, 1934 жылы босаттырды.

Бірақ көп ұзамай 1937 жылы репрессияның қанды пышағына ілігеді.

20 – оқушы: Алыстан алаш десе, аттанамын,

Қазақты қазақ десе мақтанамын.

Болғанда әкем — қазақ, шешем – қазақ,

Мен неге қазақтықтан сақтанамын, — деп жырлап өткен қайраткер Міржақып

Дулатұлы 1885 жылы қазіргі Қостанай облысының Жанкелдин ауданына

қарасты

Қызылбел аулында дүниеге келген. 1909 жылы ең алғашқы жинағы «Оян, қазақ!»

Уфа қаласында жарық көреді, 1910 Қазандағы Каримовтар баспасыннан

«Бақытсыз Жамал» романы басып шығарылады. 1913 жылы Ахмет Байтұрсынов—

пен бірге «Қазақ» газетін шығарады. М. Дулатұлы Сталин, Голощекин озбырлығы

—на ілініп, 1928 жылы тұтқындалады. 1930 жылы ОГПУ коллегиясының үкімімен

өлім жазасына кесіліп, одан кейін бұл 10 жыл абақтыға қамау жазасымен

алмастырылады. 1935 жылы 5 – қазан күні елу жасқа толуына бір ай қалғанда

Ақтеңіз – Балтық каналының бойында Сосновец стансасында лагердің лазаретінде

ауыр науқастан қайтыс болады.

21 – оқушы: Сәкен Сейфуллин 1894 жылы қазіргі Қарағанды облысы Жаңарқа ауданында

дүниеге келді. «Сәкен Сейфуллин – қазақ әдебиетінде жаңа эра» деп қазақ

жазушысы Сәбит Мұқанов өз бағасын берген — ді. 1918 жылы маусымда контрре

— волюцияшыл күштер Ақмола қаласында Кеңес үкіметін уақытша

құлатқанда

Сәкен бір топ большевиктермен бірге тұтқынға алынады.

…Қажыма, ер көңілім, бәрі де өтер,

Сан азап бір күнгідей болмай кетер.

Қара түн басып тұрса алды – артыңды,

Жарқырап ататын таң әлі – ақ жетер, — деп қасындағы жолдастарына жігер

береді.

Азаттық таңын аңсаған ақын репрессия қармағына ілініп, 1938 жылы 25

ақпанда атылды.

1 – жүргізуші: 1941 – 1945 жылдар. Адамзат тарихында болмаған алапат соғыста бірлік,

достық

жолында жан қиған қазақ батырлары ерекше ерлік көрсетті. Батырлықты батыр

лардың ұрпағы Бауыржан Момышұлы бастады.

22 – оқушы: Бауыржан Момышұлы «Ескертпе»

Найзадан қол босаса, қалам алдым

Толғанып оқиғаны көп ойладым.

Тырмысып әл кеткенше көргенімді,

Жалтақтамай, именбей ашық жаздым.

Отырсам көп ойланып, күнім жақын,

Әр адам біле бермейді сөздің парқын.

Ұрпаққа арнап істеген адал еңбек,

Ақ ниетпен ұсындым саған халқым.

Жазушы болмаған соң менің затым,

Көркемді жұмыр емес жазған хатым.

Салмақтайтын саналы ер табылса,

Атаусыз неге қалсын менің атым.

23 –оқушы: Тоқтаровтай батырлар неткен жалын!

Оқтан ықпай, елім деп төккен қанын.

Батырларым жалынын жалаулатып,

Жатыр мәңгі аялап еккен бағын.

Бауыржандар Мәскеуді қорғап қалған,

Бауырмалдар жауға елді қорлатпаған.

Жатыр бүгін жалын боп алыптарым,

Батырлығы бағым боп орнап қалған.

Қорған болған елінің елдігіне,

Батырлардың бас идік ерлігіне!

Ұрпақтары қаһарман бабалардың,

Тәуелсіздік қамалын көрді міне.

2 – жүргізуші: 1986 жыл. Желтоқсанда отты оқиға болды. Елдің егемендігін аңсаған жастар

алаңға шықты. Желтоқсан желі дауылға айналды. Өрттей қаулаған өжет жастар

ұлттық намыс құдіретін әлемге паш етті.

1 – жүргізуші: «Қазақ елі хан сайлар зор данасын,

Ғажап елді келімсек қорламасын!»—

Деп, Қайраты көтерді намыс туын,

Кек қайнатты өрт жалын Орда басын.

Қайраттың ақтық сөзі: Күнәдан таза басым бар.

Жиырма бірде жасым бар.

Қасқалдақтай қаным бар.

Бозторғайдай жаным бар.

Алам десең алыңдар.

Қайрат деген атым бар.

Қазақ деген затым бар.

Еркек тоқты құрбандық

Атам десең атыңдар.

Мен не етермін, не етермін.

Мен келмеске кетермін.

Көрмеген қош бол, таңдарым

Көре алмай мен өтермін.

Хош – аман бол артымда

Ағайын – туған, азамат.

Артымда қалған ата – анам.

Ел – жұртым саған аманат.

2 – жүргізуші: Ол әділеттіліктің жеңетініне сенді. 1988 жылы 13 мамырда Семей түрмесінде

Қайрат Рысқұлбеков 21 мамыр күні таңда өмірмен қоштасады.

24 – оқушы: «Ерлік жыры»

Отан сені жырламасам болмайды,

Елін, жерін сыйламаған оңбайды.

1986, желтоқсан

Қазағыма әкелді ғой зор қайғы.

Қаралаған басына оның туды күн,

Жамандамақ, жазаламақ кімді – кім?

Империяның саясаты

Қазақтың

Тастамақшы жерге жаншып теңдігін.

Он мыңдаған әскер қоршап шеруді

Ұрып – соғып жаныштауға кірісті.

Осылайша қайғы шекті қазағым

Бұл не сұмдық,

Құлақ түрші, ағайын.

Қайрат пенен

Ләззәттай есімдер.

Тартты – ау азап,

«Елім — ай» — деп талай күн.

1 – жүргізуші: Ерлігіміздің арқасында Қазақстан егеменді болып дүние жүзіне танылуда. 1991

жылы біздің Отанымыз егеменді, тәуелсіз қазақ мемлекеті болды.

2 – жүргізуші: Қандай бақыт қуанышты күн бүгін,

Дәлелдеуге Қазақстан елдігін.

Арман еткен, қыршын кеткен ағалар

Елің алды егеменді теңдігін.

25 – оқушы: Тәуелсіздік – бабалардың ұраны Қазақстан сен бір елсің жаһанда

Бейуақытта бойға тартқан тұмары. Тең танылған таудай асқақ тұлғасы

Тәуелсіздік – түнектерде тұншығып, Бір сөйлемді ортасынан үздім мен,

Ызғар ұрып жанбай қалған шырағы. Осыншама осал боппыз біз кімнен?

Тәуелсіздік – берекенің бір басы, Білсін әлем айырылмаймыз ешқашан

Дәулетің мен сәулетіңнің тұнбасы. Қолымызға түгел тиген тізгіннен

1 –жүргізуші: Міне, достар, Тәуелсіздік бізге оңай келген жоқ. Осы

Тәуелсіздікті тұғырында нық ұстап тұру үшін сапалы білім мен

тәртіп керек. Болашақ өз ұлтын сүйетін, өз елі, өз жерін,

Отанын сүйетін ұлтжанды, өр намысты, биік рухты болу біздің

қолымызда.

2 – жүргізуші: Қазақстанның өз жолы, өзіндік болашағы бар, бұдан былай

және мәңгі Тәуелсіз Қазақстанның таихы жалғаса бермек!

Қазақстанның Тәуелсіздігі баянды болсын! Қарышта, жайна,

Қазақстан! Қазақстанның болашағы гүлдене берсін!

Источник

Майлы Орманов атындағы орта мектебінің тарих пәнінің мұғалімі Керинбаева Арайлым Бейсенбаевна

Жас тарихшы

тарихи -танымдық сайыс

Сабатың мақсаты: Оқушылардың тарихи білімдерін саралап тарих пәніне деген қызығушылығын одан әрі жетілдіре отырып дамыту.

Сайысымызды бастамас бұрын әділ қазылар алқасын сайлап алайық

Сайыс 5 айналымнан тұрады,оған 5-6 сынып оқшылары қатысады

1-топ « Қырандар 2-топ « Алғырлар» 3- топ «Жүйріктер»

Әр топ өздерін таныстырады
Викториналық сұрақтар
Жылдар сыр шертеді

4.Картадан не білесің?

5.Әр топ өз өнерлерін көрсетеді

Білім аққан сел дейді

Бірақ оңай келмейді,

Ала білсең білім көп

Ақыл ойға кел дейді

Білім ой мен арымыз

Рухани ол нәріміз

Сайыскерлер сіздерге

Қол соғамыз бәріміз — деп бірінші кезеңімізді бастаймыз

1-айналым Әр топ басшы өз тобын таныстырады және эмблемасын қорғайды

2- айналым әр топқа бес сұрақтан қойылады

«Қырандар » тобының сұрақтары

1.Қола дәуірінде Қазақстанды алғаш мекендеген тайпалар қалай аталады?

(Беғазы- Дәндібайлықтар)

2.Темір дәуірінде мекен еткен сақтар туралы ең көп мәлімет қалдырған грек тарихшысы (Герадот)

3.451 жылы Каталаун шайқасы қай халықтардың арасында болды? (Ғұндар мен Римдіктер)

4.Аттила өмір сүрді (400-453ж)

5.Үйсіндердің астанасы ретінде саналған қала (Қызыл Аңғар,Чигучен)

«Алғырлар» тобының сұрақтары

1.Қазқастан тарихы неше кезеңге бөлінеді (4 кезең)

2.Аристотельден кейінгі екінші ұстаз атанған Шығыстың ғұлама ойшылы (Ә.Н Әл-Фараби)

3.Тас дәуірі неше кезеңге бөлінеді? Палеолит,мезолит,неолит

4.Демография дегеніміз не? (Халық санының азаюы мен көбеюі)

5. « Барбаросса» (Гитлердің соғыс жоспары)

« Жүйріктер» тобының сұрақтары

1.Адамзаттың өткен тарихын заттай деркетер арқылы зерттеу (Археология)

2. Тың игеруге Қазақстанның қай облыстары кірді ? Солтүстік Қаз,Повлодар,Торғай,Ақмола,

3.Тың игеру жылдары Қазақстан бойынша неше гектар жер жыртылды? 27 мил гектар

4.Карта дегеніміз не? (Жер көлемінің кішірейтілген нұсқасы)

5.Ұлы Отан соғысы қай жылдары болды? 1941-1945 ж

3-айналым Жылдар сыр шертеді

Интерактивті тақтадан жылдар көрсетіледі?

1топ

1.Б.з.б.5-3 жаңа тас дәуірі

2.1969 ж «Алтын адам»

3.530 жыл Томирис патшайым Кир әскерін талқандады

4. 437 жыл Ғұндардың Еуропаға жорығы

530 жыл

Б.з.б 5-3мың жыл

437 жыл

1969 жыл

2топ

1.Ғұн империясында дағдарыс басталды б.з.б 71 ж

2.1941ж ҰОС

3.1465 жыл қазақ хандығы құрылды

4.1835 ж Шоқан дүниеге келді

Б.з.б 71 жыл

1465 жыл

1835 жыл

1941 жыл

3топ

1.Әл-Фараби дүниеге келді

2. 1723 жыл «Ақтабан шұбырынды »

3.б.з.б.55 Ғұн империясы екіге бөлінді

1723 жыл

4. 1945 ж ҰОС аяқталды

870-950 жж

1945 жыл

Б.з.б. 55 жыл

4 айналым Картадан не білесің?

1-топ

1.Тиграхауда сақтары қай жерді мекен етті? Жетісуды

2.Беғазы –Дәндібай мәдениеті қай аймақта орналасқан? Орталық Қаз

3 Гирканилер қай жері мекендеді? Каспий теңізі маңында меке еткен

2-топ

1.Сактар мекендеді ( Жетісуды)

2. «Алтын адам» ( Жетісудан )

3.Ғұндар мекендеді (Шығыс Қаз)

3 –топ

1.Шоқан Уалиханов дүниеге келді ( қазіргі Қостанай облысы)

2.Тың көтеруге кірген облыстар (Қостанай,Ақмола,Сол.Қаз, Көкшетау,Торғай,Повладар)

3.А.Байтұрсынұлы қазіргі қай обл дүниеге келді? (Қостанай обл,Жангелдин ауданы)

Источник

« Атажұрт» – тарихи танымдық интелектуалдық сайыс.

Сабақтың мақсаты: 1.   Білімділік: «Қазақстан тарихы» пәні бойынша өткен тақырыптарын қайталай отырып, тарих пәнінен алған білімдерін сарапқа салу;
2.   Дамытушылық: Тарихқа оқушылардың қызығушылығын арттыру, шығармашылық, зерделілік қабілеттерін дамыту, дүниетанымын кеңейту;
3.   Тәрбиелілік: «Өз тарихын сыйламаған халық өзін де сыйламайды» , — (Н.Назарбаев) дегендей ел тарихына құрметтеушілік сезімін арттыру, елжандылыққа тәрбиелеу.

Сайыс формасы: «ХХІ ғасыр көшбасшысы» сайысы негізінде.

Көрнекілігі: Интерактивті тақта, нақыл сөздер

Жоспары:

1.   «Бәйге» бөлімі
2.   «Көкпар» бөлімі
3.   «Ғажайып алаң» бөлімі
4.   «Ғажайып жетілік» бөлімі

5. «Жорға» бөлімі

Барысы:

І жүргізуші: Жас достар! Кең байтақ туған жерімізде VI ғасырдан ХХ-шы ғасырға дейін уақыттағы тарихи оқиғалар, шежіре туралы жыл бойында таныстық. Міне, бүгін осы білімімізді зерделей келе, Қазақстан тарихынан «Ең білгір» оқушыны анықтауымыз керек.

ІІ жүргізуші: Олай болса, бәріңізге жалпы 5 сұрақ беріледі. Білетіндеріңіз қолдарыңыздағы жалаушаны жылдам көтерулеріңіз қажет. Сұраққа дәл, жылдам жауап берген оқушы ғана додаға қатысады.

І жүргізуші: Құрметті сайыскерлер, ойларыңызды жинақтап, «Білімді мыңды жығар» дегендей білгендеріңді салмақтап, дұрыс жауап береді деген ойменен сайысымызды бастаймыз.

ІІ жүргізуші: Сайысымыздың бірінші бөлімі – «Бәйге». «Бәйгеде» сіздердің әрқайсысыңызға 5 сұрақтан қойылады Дұрыс жауапқа 5 ұпайдан беріледі. Әділқазылар алқасы есептейді.Әр дұрыс жауап 1ұпаймен есептеленеді.

І жүргізуші: 1 – ші сайыскерге сұрақтар:
1. «Қазақ» атауының біржола этникалық сипатқа ие бола бастауы қай ғасыр ? (ХҮ ғ ІІ жартысы)
2. Дешті Қыпшақ үшін «Сауда аймағы» болған қала? (Сығанақ)
3. Түркі тілдес тайпалардың ортақ атауы ? (Теле)
4. Түрік қағанаты екіге бөлінген жыл ? (603ж)
5. «Жеті Жарғы» заңы бойынша кімдер қылмыстық жауапқа тартылмаған?
(13 жасқа толмағандар)

ІІ жүргізуші: 2 – сайыскерге қойылатын сұрақтар:
1. 1456 жылы Қазақ хандығының негізін салушы хан? (Керей)
2. Орхон – Енисей, Талас – Шу өзендерінің бойынан табылған түрік жазбалары? («Күлтегін», «Тоныкөк»)
3. Жамбыл қаласының батысында 18 км жерде орналасқан кесене?
(Айша — бибі)
4.«Түрік тілдерінің сөздігі» еңбегінің авторы? (М.Қашқари)
5. ХVІ ғ басында Қасым ханның тұсында халықтың саны қаншаға жеткен
(1 млн)

І жүргізуші: 3 – ші сайыскерге қойылатын сұрақтар:
1. Біздің жерімізде ерте орта ғасырларда ірге тіккен алғашқы феодалдық мемлекет? (Түрік қағанаты)
2. «Түріктің көк ханының теңгесі» деген соғды жазумен жазылған теңгелер табылған қала? (Тараз)
3. Сары және қара түргештердің арасындағы күрес қанша жылға созылды? (20 жылға)
4. Математик, философ, ғалым Отырар қаласында дүниеге келген?
(Әбу Насыр әл — Фараби)
5. «Даналық кітабы» еңбегінің авторы (Қожа Ахмет Иассауи)

ІІ жүргізуші: 4 – ші сайыскерге қойылатын сұрақтар:
1. Қазақ жүздерінің құрылуы туралы жазған ғалым? (Шоқан Уәлиханов)
2. Батыс Жетісуды құтты мекен ете отырып, Керей мен Жәнібек сұлтандар қазақ хандығының ұлттық туын тіккен жер? (Қозыбасы)
3. Көне түрік әліпбиі қанша әріптен тұрады? (35)
4. Бірнеше рудан құралған арысты басқарған кім? (би)
5. ХІҮ – ХҮ ғ сәулет өнерінің басты бір ескерткіші -Ұлытаудағы кесене
(Алаша хан кесенесі)

І жүргізуші: 5 – ші сайыскерге қойылатын сұрақтар:
1. Әбілхайыр ханның үстемдігіне қарсы шыққан қазақ тайпаларының басын қосып, Жетісуға, Моғолстанға қоныс аударған (Керей, Жәнібек)
2 Ислам дінін мемлекеттік дін ретінде қабылдаған Қарлұқ қағаны?
(Сатұқ хан)
3.«Қорқыт ата» кітабы неше жырдың қосындысынан тұрады? (12)
4. Қазақтар үшін астрономиялық сағат (Жетіқарақшы)
5. «Шежірелер жинағының» авторы? (К. Жалаири)

ІІ-жүргізуші.6-шы сайыскерге қойылатын сұрақтар:

1.Қазақстанның ең биік шыңы (Хан тәңірі)
2. Қазақстанның 1920 ж астанасы (Орынбор)
3. Кенесары көтерілісі (1837-1847) қай жылдарда болды.
4.Қазақстан Республикасының халық саны (15 млн жуық)
5.Қазақ халқының бес арысы қашан аяқталды? (1988)
І-жүргізуші. 7-ші сайыскерге қойылатын сұрақтар:
1. Қазақ даласындағы қызыл керуен, экспедициясын кім басқарды? (Ә. Жангелдин)

2. Қай жылы Қазақстан астанасы Алматыға көшірілді. (1920)
3. Өртенген самолетін жау танкілерінің ортасына бағыттаған батыр.
4.1916 жылы Верни уезінің ханы болып кім сайланды.(Бекболат Әшекеев)

5.Қазақстанның батысындағы өзен.(Жайық)
І-жүргізуші. 8-ші сайыскерге қойылатын сұрақтар:
1.Қазақстанның оңтүстігіндегі шеткі үстірт (Шардара)
2. Ақтабан щұбырынды жылдары ( 1723-1728)
3. Қазір дүние жүзінде қанша қазақ бар. (15 млн)
4. Ішкі Бөкей ордасындағы көтеріліс (1836-1838)
5.Конституция бойынша, халық атына билік жүргізу құқығы кімдерге берілген.
(Президент Парламент)

ІІ-жүргізуші.9-шы сайыскерге қойылатын сұрақтар қойылатын сұрақтар:

1.1992 ж наурызда Қазақстан өмірінде қандай оқиға болды. (БҰҰ)

2.Қазақ АКСР-ін құру туралы декрет қашан шықты.(1920 26 тамыз)
3.Кеңес Одағының батыры атағына үш рет ие болған.
4.А. Имановтың әскери кеңесшісі көтерілісшілерді қарумен қамтамасыз еткен. (Ә. Жангелдин)

5.. Қазақстанның шығысындағы үлкен өзен.(Ертіс)
І-жүргізуші. 10-шы сайыскерге қойылатын сұрақтар:
1. Таза малмен айналысатын шаруашылық? (КӨШПЕЛІ)

2. Ұлы Отан соғысы аяқталды (1945ЖЫЛЫ)
12. Кіші жүзді Ресейдің қол астына алу ұсынысын қабылдаған патша (АННА ИОАННОВНА)
13. Абылай ханның өмір сүрген жылдары (1711 – 1781ж)
14. Қазақ хандығының негізін қалаған хандар (КЕРЕЙ МЕН ЖӘНІБЕК)
15. 16 желтоқсан – (ТӘУЕЛСІЗДІК КҮНІ)
Ұпай саны аз екі оқушы ойыннан шығады.

ІІ жүргізуші: Сайысымыздың келесі бөлімі «Көкпар» деп аталады. Интерактивті тақтада сандар жазылған ұяшықтар орналасқан. Ұяшықтар сайыскерлердің қалауы бойынша ашылады. Дұрыс жауап берген оқушыға ұяшықтағы ұпай беріледі.

І жүргізуші:

20   20   20
30   30   30
40   40   40
20/1 – Батыс Түрік қағанатының астанасы (Суяб)
20/2 – «Кодекс куманикус» қай тілде жазылған? (Қыпшақ)
20/3 – Құдықтардың үстіне салынған құрылыс (Сардоба)

ІІ жүргізуші:

30/1 – 960 ж Ислам дінін мемлекеттік дін ретінде жариялаған хан (Мұса)
30/2 – ҮІ – ІХ ғасырлар аралығы Қазақстан тарихында қандай кезең деп аталды? (Ерте орта ғасырлар)
30/3 – «Оғызнама» әдеби шығарманы ХҮІІ ғ толық жазған? (Әбілғазы)

І жүргізуші:
40/1 — 1150 – 1155ж билік құрған тұсында халық санағы жүргізілген хан?
(Иле хан)
40/2 — Өзінің жазбаларында қыпшақтардың тары мен күрішті көп өсіргендігін жазған еврей саяхатшысының есімі
(Питахья)
40/3 – «Құтағду білік» еңбегінің авторы Ж. Баласағұнға берілген атақ?
(Ұлы хас — хажип)

Ұпай саны аз екі оқушы ойыннан шығады.

ІІ-жүргізуші.Ең көп ұпай жинаған 6 қатысушы қалады.

Келесі кезеңіміз III – «Ғажайып алаң»

Бұл кезеңде қазақ тілі мен әдебиеті, тарих, география пәнінен, Қазақстанның мәдениеті, спорты және музыка саласынан сұрақтар беріледі.

Мәңгі бақи есте қалар,

Ғажайып бір кеш болсын.

Білімдірек шәкірт озар,

Қиынырақ сұрақ болсын!

Ғажайып алаң

қазақ тілі мен әдебиеті	тарих	география	Мәдениет	спорт	музыка
10	10	10	10	10	10
20	20	20	20	20	20
30	30	30	30	30	30
40	40	40	40	40	40
50	50	50	50	50	50

Қазақ тілі мен әдебиеті пәні бойынша

10 ұпай- Қазақ тілі қандай тілдер тобына жатады? Түркі тілдер тобына

20 ұпай – Жазба әдебиетінің негізін салушы? Абай

30 ұпай — Тіл білімінің негізін салушы? Ахмет Байтұрсынұлы

40 ұпай – «Құтдадұғу білік» кімнің еңбегі? Жүсіп Баласұғн

50 ұпай – «Түркі тілінің сөздігі» кім құрастырды? Радлов

Тарих пәні бойынша

10 ұпай – Мұсылман мәдениетінің орталығы? Түркістан

20 ұпай – Тұмар патша қай тайпаның қызы? Сақ

30 ұпай – Алматы және Талдықорған өңірлерінің атауы? Жетісу

40 ұпай – Қырғыздың «Манас» дастанын алғаш рет кім зерттеген? Шоқан

50 ұпай – Конститутция неше бөлімнен тұрады? 98 бөлімнен

География пәні бойынша

10 ұпай — Қазақстандағы ең тұщы көл? Алакөл

20 ұпай – «Екінші Швецария» атанған жер? Бурабай

30 ұпай – Қазақстанда неше қорық бар? 10 қорық

40 ұпай – Арал теңізінің қасындағы қорық? Барсакелмес

50 ұпай – Шәкен Аймановтың туған жері? Павлодар облысы

Мәдениет саласы бойынша

10 ұпай – Парижде «Ағаш аяқ», «Жалғыз арша» әндерін орындаған әнші? Әміре Қашаубаев

20 ұпай – Тұңғыш көркем фильм? Амангелді

30 ұпай — Тұңғыш спектакль? Еңлік –Кебек

40 ұпай – Алғашқы қазақ балеті? Қалқаман- Мамыр

50 ұпай — Тұңғыш қазақ балеті қай жылы қойылды? 1938 жыл

Спорт саласы бойынша

10 ұпай – Қазақ халқының ұлттық ойыны? Тоғызқұмалақ

20 ұпай — Спорт алғашқы қай елде пайда болды? Грекия

30 ұпай – Күрестен олимпиада чемпионы? Жақсылық Үшкемпіров

40 ұпай – Сидней олимпиадасының чемпионы? Бекзат Саттарханов, Ермахан Ибрахимов

50 ұпай – Күрестен әлемнің екі дүркін чемпионы? Дәулет Тұрлыханов

Музыка саласы бойынша

10 ұпай-Құрманғазыдан бата алған күйші? Дина Нұрпейісова

20 ұпай-Ішекті аспаптарды ата? Домбыра, қобыз, сазген, жетіген, адырна.

30 ұпай-Қазақ музыкалық аспаптары нешеге бөлінеді? 4 – ке бөлінеді.

40 ұпай-«Музыканың ұлы кітабы» атты еңбек кімдікі? Әл –Фараби

50 ұпай-Е. Г. Брусиловскийдің жазған операсы? Қыз-Жібек

Ең көп ұпай жинаған 4 катысушы қалады.

Сөз әділқазы алқасына беріледі.

ІІ жүргізуші: Ендігі керемет кезең «Ғажайып жетілік» деп аталады. Бұл кезеңнің шарты бойынша ұпай саны аз оқушы бастап жасырын парақтарды ашады. Парақтар аясында 7 пәнге тығыз байланысты 7 сұрақ берілген. Егер оқушы жауап бере алмаса, келесі оқушы жауап беруге болады. Сонымен бірге дұрыс жауап орысша, ағылшынша айтылуы тиіс .

Сұрақтар:

1.   Технология: Қазақтар жазда ыстық өткізбейтін бас киімді неден жасаған? (   киіз   —    войлок     —     felt)                                         10 ұпай
2.   Бейнелеу өнері: Қостөбе қаласының сарай кешенінде табылған оюланған қандай бұйымдар мол кездеседі? (саз – глина -clay) 10 ұпай
3.   Қазақ тілі: «Кодекс куманикус» қай тілде жазылған? (Қыпшақ – кипчак — Kipchak)                                 10 ұпай
4.   Әдебиет: Ахмет Иугнекидің «Ақиқат сыйы» дастанындағы өлең жолдарындағ қалған сөз:
«Білікті білім жинап, … етер,     (кәсіп – промысел)
Білімнің дәмін татып, …. өтер» . (Өсіп – расти — Grow)                     20 ұпай
5.   Астрономия: Қазақтар үшін «Жетіқарақшы» жұлдызы қандай қызмет атқарды?
(астрономиялық сағат – астрономические часы – Astronomical clock )
20 ұпай
6.   География: ІХ ғ аяғы мен Х ғ басында Оғыз, мемлекеті Сырдарияның қай ағысы маңында құрылды? (Орта және төменгі ағысы – среднее и нижнее течене- middle and low stream)                         30 ұпай
7.   Математика : 1643 жылы қазақ жеріне баса көктеп кірген 50 мыңдық жоңғар әскеріне қарсы Жәңгір хан мен Жалаңтөс батырдың қанша сарбазы шайқасты? (20600-двадцать тысяч шестсот – twenty thousand six hundred)                                                                                            30 ұпай
І жүргізуші: Сонымен достар! Біз сайысымыздың 4-ші кезеңін аяқтадық. Әділқазылар есептеген ұпай саны бойынша ұпайды аз жинаған, сыныптастарының арасынан білімі нәтижесінде озып шығып, осы кезеңге дейін жеткен 2 оқушыны ризалығымызды білдіре отырып, шығарып саламыз. Бұл оқушыларға «Сіздердің жеңістеріңіз әлі алда! Тек оқу керек, дайындық керек» дегіміз келеді.
ІІ жүргізуші:
«Білім — өмір шырағы» — дейді, олай болса зердемізде білім шырағын жарқырата жағып, сынға дайын болайық. Әр сұраққа 1 ұпайдан.
І жүргізуші: Қатысушы 2 сайыскерге 10 – 10-нан жедел сұрақ беріледі.
1 – ші сайыскерге сұрақ:
1. Мәмлүктік Египет мемлекетінің «араб — қыпшақ» сөздігінде «қазақ» сөзіне қандай түсіндірме берілген? («Еркін»)
2. Қазақ халқының құрамына енген ру –тайпалар өз таңбаларын қай жерге салды? (Таңбалы Нұра)
3. Қожа Ахмет кесенесі салынған жыл? (1397ж )
4. Керей мен Жәнібек сұлтандармен бірге қанша адам көшті? (200 мыңдай)
5 Қазақ хандығында ішкі- сыртқы саясатта тәртіп орнатқан, лайықты қолбасшы хан кім? (Есім хан)
6. Тәуке хан қай жылдары ел басқарды? (1680 – 1715 ж.ж.)
7. 1729 ж. Жоңғарлар жеңіліске ұшараған шайқас? (Аңырақай шайқасы)
8. Ұлы Жібек жолы арқылы Қытай империяторы У. Ди 1338 ж .Батыс елдеріне аттандырған елшілік неше жылдан кейін оралды?(13 жыл. кейін)
9. «Тарих» кітабының авторы?                                          (Усман Кухистан)
10. Қазақстанның тәуелсіздік алған жылы?                                                (1991 ж)
ІІ жүргізуші: 2 — сайыскерге қойылатын сұрақтар:
1. Ежелгі Сібір тайпалары тілдерінде «Қазақ» сөзі қандай мағына берген? («мықты», «берік»)
2. Ислам дінінің көрнекті өкілі, уағыздаушысы, әрі ақын? (Қожа Ахмет)
3. Қазақ хандығының құрылған жылы?                             (1455 – 1466 ж.ж)
4. Дербес мемлекет ретінде қазақтар Орта Азия мен Шығыс Еурропаға қай ханның тұсында танылды?                                              (Қасым ханның)
5. Хақназар хан қай жылдары билік етті?                      (1538 -1580 ж.ж)
6. Тәуке хан шығарған заңдар жинағы?                          («Жеті Жарғы»)
7. 1595 ж. Тәуекел ханға орыс елшілігін кім бастап келді? (В. Степанов)
8. Қазақстаның қай аймағы Ұлы Жібек Жолының Батысқа шығатын басты қақпаларының бірі болды?                                           (Оңтүстік Қазақстан)
9. Күлтөбе қай қаланың түбінде ?                                (Ташкент)
10. Қазақстанның рәміздері қай жылы қабылданды? ( 1992 ж)
І жүргізуші: Сайысымыздың нәтижесін шығарып, бағалау үшін әділқазылар алқасына назар аударамыз.
(Әділқазылар алқасы жеңімпаздарды анықтайды)
ІІ жүргізуші: Сонымен Жеңімпазды құттықтаймыз.
І жүргізуші: «Білгенге : білім – байлық, бағасы артық,
Салмағы сан жетпейтін қорғасындай,
Үйренсең өнер – білім, өшпес мұра,
Таусылмас тау кенінің қордасындай» – деген
ХХІ ғасырдың бәсекелес білім додасына әруақытта дайын болыңыздар дегім келеді. Ел болашағы сіздерсіздер! Жақсы күндерде жолыққанша. Сау болыңыздар!

Источник

Арча районы Курса Почмак урта гомуми белем бирү мәктәбе

Интеллектуаль уен

“Көчле звено”

Үткәрүче укытучы: Әхмәдуллина Гөлназ Илфат кызы

башлангыч сыйныфлар укытучысы.

“Көчле звено” интеллектуаль уенын үткәрү программасы.

Максаты:

Укучыларда өстәмә белем алуга кызыксыну һәм омтылыш тәрбияләү.

Яңа форма интеллектуаль уен аша баланың белем сәләтен үстерү, белем дәрәҗәләрен күтәрү.

Белем һәм күнекмәләрне тикшерүнең көн тәлапләренә туры килерлек яңа формаларын куллануны тормышка ашыру.

Җиһазлау.

Уен өчен кирәкле җиһазлар : “Көчле звено” дип язылган язу, шарлар, трибуна, укучыларда эмблемалар, алларында исемнәре язылган табличкалар.

Уен барышы.

Хәерле көн, кадерле балалар. Бездә бүген зур бәйрәм. Көчледән көчле кем көчле булуын сынау, ярышу бәйгесе.

Тормыш һич тукталып тормый. Үсә, үзгәрә, бик күп яңалыклар алып килә. Телевизор экраннарында яңадан яңа тапшырулар барлыкка килә. Әлбәттә, без дә тукталып тормыйбыз. Телевизор экраннарында бара торган төрле уеннарны карыйбыз. Үзебез дә кайбер сорауларга җавап бирергә тырышабыз.

Менә бүген без “Слабое звено”уенына охшаган “Көчле звено” уенын уйнарбыз.

Уенның шартлары түбәндәгеләр.

1.Уенда 8 укучы катнаша, 6 турдан һәм финалчылар ярышыннан тора.

2.Һәр уйнаучыга чираттан сораулар бирелә.Сорауларга җавапны әзерләү өчен вакыт бирелми.Сорау әйтелеп беткәч тә,җавапны бирергә тиеш буласыз.

3.Һәр турның ахырында бер кеше,ягъни көчсез звено уеннан төшеп кала.

4.Команда иң начар уенчы дип исәпләнгән укучыны уеннан чыгара, ни өчен чыгаруын дәлилли.

5.Уенан чыгарылган катнашучы үзенең һәм башкаларның ничек уйнавы турында фикерен әйтеп чыгып китә.

1 тур.Әкиятләр илендә.

1.”Алтын балык турында әкиятнең”авторы (А.С.Пушкин)

2.Серле лампасы булган әкият герое(Аладдин)

3.Пятачокның дусты булган аю исеме(Винни Пух)

4. “Су анасы”әкиятенең авторы (Г.Тукай)

5.Микки Маусның дус кызы (Минни)

6. “Снежная королева “әкиятен кем язган.(Андерсен)

7. Кәҗә белән Сарыкның капчыгындагы әйбер.(бүре башы)
8.. Былтыр исемле егет — кайсы әкият герое?(Шүрәле)

1. Эт белән тычкан арасындагы шалкан тартырга булышучы.(песи)

2.Нинди уңган кызга фея ярдәм иткән? (Көлсылу).

3.Бу кечкенә кызга карлыгач ярдәм иткән? (Дюймовочка).

4.Кайсы әкият герое балаларны, кошларны һәм җәнлекләрне дәвалый?(Айболит).

5.Аюны хәйләләп урманнан өенә алып кайттырган кызның исеме? (Маша).

6.Әкияттә барлык савыт-сабалар кемнән качканнар? (Федорадан).

7.Италиядә туган суган – малай гына түгел, ә ышанычлы, тугры дус та?(Чиполлино).

8.Озын борынлы малайны агачтан кем ясаган? (Карло исемле әти).

1.Соры бүре кемгә хезмәт иткән? (Иван-царевичка).

2.Малышның түбәдә яшәүче дустының исеме ничек? (Карлсон).

3.Кайсы герой камырдан ясалган? (Йомры икмәк).

4. Бакчада үскән геройның исемен әйтегез? (Шалкан).

5. Кем аяк киемен бик яраткан, исемен дә шулай кушканнар? (Кот в сапогах).

6.Кайсы геройның исемендә баш киеме бар? (Кызыл Калфак).

7.Нинди соры төстәге герой балаларны кыерсыткан? (Бүре).

8.Әкиятләрдәге хәйләкәр хайван (Төлке)

1.Ул себеркегә атланып оча(Убырлы карчык)

2.”Сертотмас үрдәк “әкиятне кем язган?(А.Алиш)

3.Бу юллар кайсы әкияттән: : «Тиен бик ачуланган да әйткән:-Алайса, син гомер буе киндер сугып кына тор, дигән… »(Өч кыз)

4.“Фиксиклар”мультфильмындагы малайның исеме ничек ? (Дим Димыч)

5.Буратиноның зәңгәр чәчле дус кызының исеме?(Мальвина)

6.Айда туган мультфильм герое(Лунтик)

7.Тылсымлы чуртан балыгы кемгә ярдәм иткән(Емеля)

8.”Русалочка” әкиятнең авторы(Андерсен)

2 тур.Татар теле.

1.Татар алфавитында ничә хәреф бар?(39)

2.Сүзнең мәгънәсен аңлата һәм мәгънәле башка кисәкләргә бүленми торган кисәк(тамыр)

3.Предметны белдерә торган сүз төркеме(исем)

4.Предметның эшен-хәрәкәтен белдерә торган сүз төркеме(фигыль)

5.Предметның билгесен белдерә торган сүз төркеме(сыйфат)

6.Матур сүзенә капма-каршы мәгънәле сүз(ямьсез)

7.Зур сүзенең синонимы(олы,дәү)

1.”Туган тел”шигырен кем язган?(Тукай)

2.Балык та,шәһәр дә исеме(Алабуга)

3.Библиотека сүзенең татарчасы(китапханә)

4.Татарстанның президенты(Р.Миннеханов)

5.Дәвам итеп бетерегез: “Кем эшләми,…(шул ашамый)

6.Ислемай сүзенең русчасы(духи)

7.Ак сүзенең антонимы(кара)

1. Хәреф танырга өйрәтүче китап? (әлифба )

2.Татар хатын-кызларының милли баш киеме. (Калфак)

3. Татар халкының милли аяк киеме. (Читек)

4.Кайсы шәһәрдә аш пешереп була? (Казан)

5.Нинди ике нота бакчада үсә? (фасоль)

6.Бер хәрефле нинди сүз беләсез? (ю)

7.Алма дисәң дә алалар,

нәрсә соң ул, балалар? (алма)

Җанатарлар өчен

1. Су коена инештә;

Оча алса да, җирдә йөри,

Ите яхшы бәлешкә. (Үрдәк)

2. Көлтә-көлтә койрыгым

Селки-селки барамын.

Кетәкләргә кереп, мин

Тавык-чеби аламын. (Төлке)

3. Җәен соры, кышын ак

Шул ни булыр, әйтеп бак? (Куян)

4. Сорыдыр төсе,

Үткендер теше.

Урманда йөри,

Бозаулар эзли. (Бүре)

5. Сакаллы килеш туа,

Берәү дә гаҗәпләнми. (Кәҗә)

6. Мыеклы, сакалы юк,

Туны бар, чапаны юк,

Сыйпый аны һәммәсе,

Шуны ярата… (мәче)

Бер кисмәктә мең егет.(Кыяр)

7. Кызыл кызы җир эчендә,
Чәчләре җир өстендә.(Кишер)

8 Эсселәгән саен,
Кат-кат тун кия.(Кәбестә)

9. Үзе кып-кызыл,
Күлмәге ям-яшел.(Карбыз)

10 .Чәчәге агачында,
Алмасы тамырында.(Бәрәңге)

11. Түгәрәк кенә кызыл йорт,
Эче тулы корт.(Помидор)

12. Гөлдер-гөлдер гөл итекле,
Гөлкәй кызыл читекле.(Күгәрчен)

13.Җәй такылдый бу чүкеч,
Кыш такылдый бу чүкеч.
Ничек чыдый бу чүкеч?(Тукран)

14.Сакаллы килеш туа, берәү дә гаҗәпләнми.(Кәҗә)

15. Тимерче дә түгел,
Балта остасы да түгел,
Үзе авылда беренче эшче.(Ат)

16. Үлән ашый, май ташый.(Сыер)

17. Ашата, туендыра,
Җылыта, киендерә,
Кешене сөендерә.(Сарык)

3 тур.Математика

1. Кушу гамәле нәтиҗәсе ничек атала? (Сумма)

2. Иң кечкенә икеурынлы саны әйтегез (10)

3. Җиде сигезең ничә? (56)

4. Бер сәгатьтә ничә минут? (60)

5. Алу гамәленең нәтиҗәсе ничек атала? (Аерма)

6. Әтәч бер аягында басып торганда 3 кг. Ике аягында басып торганда ул ничә кг? (3 кг)

1. Кисемтәләрне нәрсә белән үлчиләр? (Линейка)

2.. Нәрсә авыррак: 1 кг мамыкмы, 1 кг тимерме? (Бертөрле)

3. Өстәлдә ике шәм янып тора иде. Берсе сүнде, ничәсе калган? (Берсе, калганнары янып бетте)

4. Иң кечкенә натураль сан (1)

5. 1 кг да ничә грамм? (1000)

6. Иң кечкенә өчурынлы сан (100)

1. Иң зур ике урынлы сан (99)

2. Тапкырлау нәтиҗәсе (Тапкырчыгыш)

3. Барлык яклары тигез булган турыпочмаклык (Квадрат)

4. Малай велосипедта шәһәргә бара. Аңа каршысына 6 колхозчы утырган машина очрады. Һәр колхозчының 2 шәр тавыгы бар. Шәһәргә ничә кеше бара? (1 малай)

5. Миллион язылышында ничә нуль? (6)

6. Нинди сан җөп дип атала? (2 гә калдыксыз бүленә торган сан)

4 тур.Әйләнә-тирә дөнья.

1. Нинди агач яфрагын коймый? ( чыршы)

2.Чыршының яфрагын ничек диләр? (ылыс)

3.Бер елда ничә ай? (12)

4.Тавыкның баласы? (чеби)

5.Агачлар кайчан яфрак коя? (көз)

1.Кар кайчан ява? (кыш)

2.Бер сүз б-н әйт: имән, каен, юкә.. (агачлар)

3.Агачлар кайчан яфрак яра? (яз)

4. Аю кыш көне нишли? (йоклый)

5.Елга кайчан ката? (кыш)

1.Яздан соң килә… (җәй)

2.Ябалак көндез күрәме? ( юк)

3.Этнең аягы ничәү? (4)

4.Озын буенлы җәнлек? (жираф)

5.Карны җебетсәң нишли? (суга әйләнә)

1. Урман табибы? (тукран)

2.Кайсы җәнлек баласын сумкада йөртә? (көнгерә)

3.Светофорның ничә “күзе”? (3)

4.Иң кире хайван? (ишәк)

5.Маймыл ярата торган җимеш(банан)

5 тур.Русский язык.

1. Сколько букв в русском алфавите? (33)

2. Сколько согласных букв? (21)

3.Как называется часть речи, обозначающая действие предмета? (глагол)

4. Как называется главный член предложения, отвечающий на вопрос «кто?» или «что?» (подлежащее)

1. Из чего складываются предложения?(из слов)

2.. Звуки видят или слышат?(слышат)

3. В каком слове сорок гласных? (сорока)

4. Попробуйте закончить пословицу.Поспешишь, … (людей насмешишь).

1. Если в предложении о чем-либо спрашивается, какой тогда нужен знак препинания на конце такого предложения?(вопросительный знак)

2. Сколько слогов в слове «ягода»?(3)

3.Подбери к слову белый антоним(черный)

4.Подбери к слову большой синоним (огромный)

Игра с болельщиками «Доскажи словечко».

1. Жеребенок с каждым днем

Подрастал и стал … (конем)

2. Кто альбом раскрасит наш?

Ну, конечно, … (карандаш)

3. Кругла, рассыпчата, бела

На стол с полей пришла.

Ты посоли ее немножко,

Ведь правда вкусная … (картошка)

4. Что за скрип, что за хруст?

Это что еще за куст?

Как же быть, без хруста,

Если я … (капуста)

5. Мчусь как пуля я вперед,

Лишь поскрипывает лед.

Да мелькают огоньки!

Кто несет меня? … (коньки)

6.. По дороге наша Машенька идет,

За веревочку козу она ведет

А прохожие глядят во все глаза

Очень длинная у девочки … (коса)

7. В яме спит зимою длинной

Но чуть солнце станет греть,

В путь за медом и малиной Отправляется … (медведь)

8. В черном поле заяц белый.

Прыгал, прыгал, петли делал.

След за ним был тоже бел

Кто ж этот заяц … (мел)

9. В подполье, в каморке

Живет она в норке.

Серая малышка

Кто же это? … (мышка)

6 тур.Табышмаклар.

1. Кич булганда күренер,
Таң булдымы − күмелер.
(Йолдыз)

2. Ишектән керер, түргә менеп утырыр.
(Суык)

3.Ипи түгел, су түгел,
Авыр түгел, аз түгел,
Ансыз яшәү мөмкин түгел.
(Һава)

1.Сыр-сыр сыры бар,
Алты төрле нуры бар,
Җиде кат күккә юлы бар.
(Салават күпере)

2. Котыра да үкерә,
Бөтен җирне тутыра.
(Буран)

3. Яз килсә − киенә,
Көз килсә − чишенә.
(Агач)

1. Язын дөньяга килә,
Көзен саргаеп үлә.
(Яфрак)

2.Кыйнамый, сукмый, үзе елата.
(Кычыткан)

3. Олысы да, кечесе дә эшләпә кигән.
(Гөмбә)

Финалчылар ярышы.

1.Җирнең уртасында нәрсә бар.(и хәрефе)

2.Дәрес башында нәрсә ишетәбез(д хәрефе)

3.Акчасыз керәсең,хәзинә алып чыгасың.(мәктәп)

4.Нәрсә өстән аска таба үсә?(сакал)

5.Канаты булса да,оча алмаучы кош(пингвин)

6.Иң кечкенә кош(колибри)

7.”Эшкә өндәү”шигыренең авторы(Г.Тукай)

8.Г.Тукайның нинди шигырендә Кояш,Сандугач,Алмагач Баланы уйнарга чакыра?(Эш беткәч,уйнарга ярый)

9.Цирк сәхнәсе ничек атала?(арена)

10.Чәнечкеле чәчәк(роза)

Өстәмә сорау.

Сырлы,сырлы,сырлы ул

Безнең белән җырлый ул.

Биетә дә ,җырлата

Күңелле ул,моңлы ул.(гармун)

Источник

Алматы қаласы Әуезов ауданы

№104 жалпы білім беретін мектеп

«Тарих қадамдары»

8 сыныптар арасында өткізілген зияткерлік ойыны

Өткізген:тарих пәнінің мұғалімі:Алимбетова А.Ж.

«Тарих қадамдары»

(зияткерлік ойыны)

Мерзімі:12.12.2018 ж

Мақсаты:

Білімділік: Интеллектуалдық сайысқа қатысушы оқушылардың тарихи білімдерін дамыту.

Дамытушылық: Қазақстан тарихы пәніне қызығушылықтарын арттыру, шығармашылық қабілеттерін нығайту, тарихи зерделік қасиеттерін дамыту.

Тәрбиелік: Қазіргі заман талабына сай күнделікті теледидардан көрсетіліп жүрген танымдық бағдарламаларды негізге ала отырып, оқушыларды қоғамдық жаңалықтардан және өзгерістерден тыс қалмауға баулу.

Түрі: «Тарихи қадамдар» атты зияткерлік ойын

Ойын барысында оқушылар сыныптар бойынша топтастырып, 5 — оқушыдан 4 топқа бөлінеді. Әр топтан бір — бір капитан сайланады. Әрбір орындалған тапсырма 5 балдық жүйемен бағаланады.

Көрнекіліктер: сынып бөлмесін пәнге сай безендіру, тарих пәні бойынша түрлі тапсырмалар, қазақ хандарының суреттері, музыкамен көркемдеу;

Мектепте өткізілетін сыныптан тыс жұмыстар оқушыны тәрбиелеу мен оқытудың бір формасы деуге болады. Сыныптан тыс жұмыстар балаларды біріктіріп қана қоймай, олардың шығармашылық қабілеттерін арттыруға мол мүмкіндік береді және оқушының өзіне деген сенімін арттырады, оқушы мен мұғалім арасында берік қарым – қатынас орнап, мұғалімнің оқушыны танып – білуіне мол мүмкіндік туғызады.

Барысы

І. Ұйымдастыру кезеңі

1. Ойынның шартымен, сайыстың түрлерімен таныстыру

2. Әділ қазылар алқасымен, топ құрамымен таныстыру

Жүргізуші:Құрметті ұстаздар және оқушылар!

« Бірлік, ынтымақ, тұтастық — Қазақстанның арғы-бергі тарихының ең ғибратты тағылымы » атты тарих апталығында өткізілгелі отырған 8 сыныптар арасындағы «Тарихи қадамдар» атты зияткерлік сайысымызға қош келдіңіздер

Сіздерді алда келе жатқан Тәуелсіздік күні мерекесімен құттықтаймыз!

Тарих ол-уақытқа ұқсас толмайтұғын,
Қадайды қасыңа әкеп шалғай туын,
Тарих ол-бір ғаламат алтын көпір,
Ұрпақты ұрпақтарға жалғайтұғын.

Мұғалім сөзі

Сонау ежелгі өркениет кезеңдерінен — ақ адамзаттың дамуы мен қалыптасуы жайында көптеген ғалымдар ғылыми әрі теориялық, тәжірибелік ізденістерін, пікірлерін ұстанумен келеді. Бұл тұрғыдан қазақ халқы да кем де емес.

Ұлы Абай, Шәкәрім, Ыбырай сынды алыптарымыздың осы жолда көрсеткен тәлімі мен білімі еш ұмытылмақ емес.

Ал Елбасымыз Н. Ә. Назарбаев «Біз өмір бойы жететін білім моделінен өмір бойы білім алу моделіне көше алуға тиіспіз» — деп білімнің маңызын айрықша жоғары бағалаған. Ендеше, құрметті жас достар! Ғылым мен білім бәсекесі туындаған ХХІ ғасырдың тәуелсіз, егеменді еліміздің болашақтары қош келдіңіздер. ХХІ ғасырдың қазақстандық көшбасшылары, құрметті қонақтар, жаратылыстану-гуманитарлық пәндер апталығына байланысты мектепішілік «Тарих қадамдары» атты тарихи танымдық сайысымызды бастауға рұқсат етіңіздер.

Әділқазы алқасына бір сәлем!

Әділдікке бас иеді күллі әлем!

Жүйрік озар сайыстарда неше бір.

Сарапқа сап әділдікпен шеше біл!

Сайыстың әділ бағасын беретін, әділқазы алқасымен таныс болыңыздар..

1.Жақсыгельдинова Асел (тарих пәнінің мұғалімі)

2.Бекмуханбетов Дастан (тарих пәнінің мұғалімі)

3.Ерғали Мөлдір (өзін-өзі тану пәнінің мұғалімі)

1 тапсырма

Әр топ өз топ атауын, ұрандарын және эмблемаларын қорғайды. 3 мин (5 балл)

2 тапсырма «Миға арналған жаттығу» Командаларға 5 — сұрақ қойылады, көп ұпай алған команда ойынды бірінші бастауға мүмкіндік алады. Бұл кезеңде оқушының ойын жинақтау мақсатында төменгі сыныптарда өткен материалдар қамтылады:

2 тапсырма Әр жауапқа 5 балл беріледі

1 топқа

1.Сырым Датұлы бастаған ұлт-азаттық көтеріліс болған жылдар 1783-1797 жж

2.Түркістан қаласында дүниеге келген хан – Абылай,,,,,,,,,,,,,,,ағылшын

3.1635 жылы — жоңғар хандығы құрылды,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,ағылшын

4.Жалпы қазақтың ұраны – Алаш

5.18 ғасырға жататын ақын-жыраулар – Бұқар жырау,Ақамберді,Шал,Көтеш,Үмбетей

2 топқа

Бұланты шайқасы болған жыл -1728 ж…………………… ағылшын
Қазақстанды Азияға шығатын кілт пен қақпа деп таныған орыс патшасы -1 Петр
1731 жылы 10 қазанда Әбілхайыр хан мен батыр,билердің Ресейдің қол астына өту туралы антты қабылдаған жері – Майтөбе
1756 жылы Абылай хан қай елмен дипломатиялық байланыс жасады –Қытай……………ағылшынша
Жоңғар шапқыншылығына қатысқан қазақ батырлары-Қабанбай,Бөгенбай,Малайсары,Баян,Наурызбай

3 топқа

Қазақтың әйгілі ақын-жырау, «Көмекей әулие» атанған,Абылай ханның бас кеңесшісі –Бұқар жырау
Казак әскерлері Қазақстанның қай аймақтарына орналастырылды

Жайық,Жетісу,Орынбор,Сібір…..ағылшынша

1786 жылы Кіші жүздегі хандық биліктен қуылып,Уфаға жер аударылған хан-Нұралы
Кіші жүздің ішндегі он екі ата Байұлы бірлестігінің Байбаұты руынан шыққан ірі тұлға,батыр,шешен – Сырым Датұлы
Абылай хан қазақ халқының мазасын алған қырғыздарға қай жылы жорыққа шықты – 1779 ж

4 топқа

Қазақ жеріне Ресейдің қол астын өту туралы келісімге барған елшілер – С.Қойдағұлұлы,Қ.Қоштайұлы………………ағылшынша
Әбілхайыр ханмен келісімге келген орыс патшаймы мен орыс елшісін ата- Анна Ионовна мен Тевкелев
1730 жылы болған Аңырақай шайқасы болған жер – Балқаш көлінің оңтүстік-батысындағы Итішпес Алакөл деген жер
Жоңғар шапқыншылығына қарсы күреске қатысқан қазақ қыздары мен келіншектері

Абылай сұлтанның қызы-Айтолқын,Бұланбай батырдың қызы-Айбике,Қабанбай батырдыі әйелі-Гаухар

1792 жылы Сырым Датұлы қай жерге,неше әскерімен шабуыл жасады – 1000 сарбазымен Елек қорғанысына……………………..ағылшынша

3 тапсырма

«Терминология»

Тапсырма. Берілген терминдердің мағынасын жазу ,әрбір жауапқа (5 балл)

1 топ

Сепаратизм		А. Тұрғылықты мекенінен басқа аймаққа көшіп-қону
Миграция		В. Суықтан малдың қырылуы
Жұт		С. Жеке билікке ұмтылу

2 топ

Сардар		А.Ру басшысы
Шежіре		В. Әскери басшы
Старшын		С.тарихи жылнама,қазақтардың генеологиялық жүйесі

3 топ

Құрылтай		А.Ру ақсақалдары кіруге тиісті болған отарлау жүйесінің әкімшілік органы
Казак		В.14 ғасырда Украина мен оңтүстік Ресейдегі әскери топ
Расправа		С. Шешім қабылдайтын жиналыс

4 топ

Аманат		А.Ескерткіш,құлпытас
Стела		В.Түрлі бағалы заттар,материалдық байлық
Қазына		С. Кепілдікке берілген адам

Дұрыс жауаптары

1 топ

Сепаратизм	С	А. Тұрғылықты мекенінен басқа аймаққа көшіп-қону
Миграция	В	В. Суықтан малдың қырылуы
Жұт	А	С. Жеке билікке ұмтылу

2 топ

Сардар	В	А.Ру басшысы
Шежіре	С	В. Әскери басшы
Старшын	А	С.тарихи жылнама,қазақтардың генеологиялық жүйесі

3 топ

Құрылтай	С	А.Ру ақсақалдары кіруге тиісті болған отарлау жүйесінің әкімшілік органы
Казак	В	В.14 ғасырда Украина мен оңтүстік Ресейдегі әскери топ
Расправа	А	С. Шешім қабылдайтын жиналыс

4 топ

Аманат	С	А.Ескерткіш,құлпытас
Стела	А	В.Түрлі бағалы заттар,материалдық байлық
Қазына	В	С. Кепілдікке берілген адам

4 тапсырма «Математикалық шкатулка»

Тапсырма. Есеп шығарып, сол датада қандай оқиға болғанын айту. 3 минут 10 балл

(25+16)*(20*2)=1640 жыл «Далалық Жарғы» заң жинағы
(500*3)+(200+26)= 1723 жыл Ақтабан шұбырынды,Алқакөл сұлама
(450+120)*(2+1)=1710 жылы Сыртқы жауға қарсы тұру үшін Қарақұмда құрылтай өтті
(500*3)+(200+26)=1726 жылы Ордабасы тауында бүкілқазақтық құрлтай өткізілді
(3*500)+200+28=1728 жылы Ұлытаудағы Бұланты өзенінің бойында Қарасиыр деген жерде қазақтар жоңғарлармен ұрысқа шығып жеңіске жетті.Бұл оқиға тарихта қалмаққырылған деген атпен қалды
(20*50)+(2*336+99)=1771 жылы-Абылай Түркістан қаласында қазақтың үш жүзінің ханы болып жарияланды
(284+716)+(350+431)=1781 жылы Абылай қайтыс болып Қ.АЯссауи кесенесіне жерленді
(20*62)+265+278=1783 жылы Сырым Датұлы бастаған көтеріліс басталды

5 тапсырма

«Ғалымдар айтады»

Оқылған мәтінді тыңдап деректердің авторын табу. (10 балл)

« Олар мылтықтарын аттан түсіп ататын» деп жазған неміс ғалымы –Георги
Жоңғар шапқыншылығында қазақтардың үштен екі бөлігі қырғынға ұшыраған. Бірқатары құлдыққа сатылған. Халық ашаршылыққа душар болған. Өлмей аман қалу үшін қайңның сөлін ішкені туралы кімнің дерегінде кездеседі. — Ш.Құдайбердіұлы
«Қырғыздарда әскер өнер қасиетті саналып,онымен бүкіл халық айналысты» -деп жазған зерттеуші-Гавердовский
«Олар өлімнен қорықпайды,жау қолына түскеннен гөрі қолына қару ұстап ақырғы демі шыққанша шайқасып өленді ерлік санайды»- деп қазақ жауынгерлерінің ерлігі жайлы жазған ағылшын ғалымы- Д.Флэтчер
«Жайық өзені қашан сарқылып,арнасы кеуіп қалғанша қазақтар оның бойынан кетпейді» — деген Кіші жүз ханы-Әбілхайыр
«Ешбір ханның Абылайдай шексіз билікке қолы жеткен жоқ»-деп жазған ғалым Ш.Уалиханов
«Абылай қалыптасқан нақты жағдайларға қарай бірде Ресейге,бірде Қытайға,енді бірде Жоңғарияға шын берілген болып көрінгенімен,шын мәнінде ешкімге де бас иген жоқ» -деп жазған орыс ғалымы – Крафтт
« Сырым батыр – жігерлі,терең ойлы,қайратты,батыл,тапқыр,айлалы ерекше тұлға»- деп жазған ағылшын журналисі Д.Ч.Бульжер

6 тапсырма:

«Ел тарихының білгірлері» бұл кезеңде әр топқа ел тәуелсіздігіне, 2018-2019 оқу жылында мерекеленетін мерейтойлық тұлғаларға байланысты үш сұрақ қойылады:

(5 балл)

І топ:

1. Ақын, ұлы ойшыл Қожа Ахмет Ясауидің туғанына неше жыл толды — 925 жыл

2. Бұқар жыраудың туғанына — 350 жыл

3. Қазақ ханы, қолбасшы Әбілқайыр ханның туғанына — 325 жыл

ІІ топ:

1. Қолбасшы, би, шешен Сырым Датұлының туғанына — 295 жыл (1723-1802);

2. Бүкілхалықтық Президент сайлауы қай жылы өтті? — /1991 жылы, 1 желтоқсан/

3. Қазақ елінің тұңғыш астанасы болған қала? — /Орынбор/

ІІІ топ:

Ақын, педагог, түрколог, ғалым, ҚазАКСР халық ағарту комиссары Ахмет Байтұрсыновтың туғанына — 145 жыл (1873-1938жж.);
Педагог, ғалым, журналист, қазақ дәрігері, қоғам қайраткері, профессор — Халел Досмұхамедовтың туғанына 135 жыл (1883-1939 жж.);
12. Ақын, Алаш қозғалысының қайраткері — Мағжан Бекенұлы Жұмабаевтың туғанына 125 жыл (1893-1938 жж.);

IV топ:

1.. Ұлы Отан соғысының ардагері, әйгілі партизан, Халық Қаһарманы — Қасым Қайсеновтың туғанына 100 жыл (1918 – 2006 жж.);

2.. Қазақстан Республикасының ұлттық валютасы Теңгенің енгеніне — 25 жыл (1993 ж.);

3. Елордамыз – Астана қаласына — 20 жыл (1998 ж.).

Қорытынды

Өткенім бар-өкініш, жасыра алман,
Тарихым бар жазылған ғасырлардан.
Қазақ деген ел барын әйгіледім,
Жаңа ғасыр, сен енді бас ұр маған!
Орындалсын аңсаған асыл арман!
Мирас : Уақыт қарқыны зымыран. Күні кеше өткен сияқты уақиғалар бүгінде тарих беттеріне айналып та үлгірді. Бұл жаңа мемлекет пен жаңа қоғамның дүниеге келуінің азапты толғаққа толы, сонымен бірге ғаламат сәті еді. Бірақ ең қиын белестерден аса білдік. Ең қиын жылдар дәл қазір артымызда қалды, сондықтан да мен еліміздің еңсесі биіктей беретініне сенемін.
Тәуелсіздік бұл егеменді еліміздің ең биік тұғыры. Осы тәуелсіздік жолында қаншама ғасырды бастан кешірдік, азаматтық туы көкте желбіреп, бостандық қыраны көгімізде еркін самғап қалықтауы үшін өткелі қиын, бұралан жолдардан өтттік. Халқымыз батырлығы мен жігерлігі, рухының жоғарылығының арқасында тәуелсіздікке қол жетікізді.

Қазақстан көк байрақты нұр едің

Сен дегенде лүпілдейді жүрегім

Өзің менің қуанышым, бақытым,

Өзің менің мақтанышым, тірегім.

Қыран құсым көк аспанда самғасын,

Желбіресін көк байрағың сан ғасы р

Жас ұландар берік ұста туыңды

Жарқыратып туған елдің таңбасын.

Баршаңызды келе жатқан Тәуелсіздік күнімен шын жүректен құттықтаймын. Мектебімізде дәстүрге айналған тәуелсіздік күні атты айтулы мереке қарсаңында тарих апталығы ашылуда. Апталықтың ашылуын еліміздің тәуелсіздігі, амандығы жолында өзіндік керемет үлесін қосқан керемет тарихи тұлғаларға,тарихи оқиғаларға арнаймыз.

Источник

Поиск по сайту

«Тарих-өткенге сабақ, келешекке-өнеге» атты тарих апталығының ашылу салтанаты

Предмет:	Информатика
Категория материала:	Научные работы
Автор:	Бакауова Назира Отарбаевна

Тип материала:	Документ Microsoft Word (docx)
Размер:	13.43 Kb
Количество скачиваний:	393

Скачать

Похожие материалы