Татарстан Республикасы Түбән Кама муниципаль районы башкарма
комитетының “Мәктәпкәчә мәгариф идарәсе” муниципаль учреждениесы
27 нче балалар бакчасы
“Фольклор бәйрәме”
Тәрбиячеләр: Иванова Г. Р.
Валишина И.И.
ТР
Түбән Кама шәhәре
2019
“Фольклор бәйрәме” (бәйрәм сценарие)
Максат: милли уеннар, татар фольклоры, халкыбызның гасырлар буена тупланып килгән хәзинәсе икәнен төшендерү, сөйләм культурасын баету.
Тәрбия бурычы: балаларда татар әдәбиятына мәхәббәт, үз халкы белән горурлану, гореф гадәтләренә кызыксынучанлык тәрбияләү.
Үстерү бурычы: күзаллау (табышмак), фикерләү, акыл сәләтен, сөйләм телен үстерү.
Белем бирү бурычы: сүзлек запасын, сөйләм культурасын баету.
Төп белем бирү өлкәсе: сөйләм теле, танып белү.
Интеграль белем бирү өлкәләре: аралашу, музыка, матур әдәбият, иҗади сәнгать, сәламәтлек, физик тәрбия.
Методик алымнар hәм чаралар: уен, әңгәмә, табышмаклар, такмазалар, сораулар, нәфис сүз, музыка тыңлау, бию-җырлар.
Сүзлек өстендә эш: алъяпкыч, түбәтәй.
Алдан үткәрелгән эш: шигырьләр уку, әңгәмәләр, слайдлар карау, мәкаль, табышмаклар, тизәйткечләр, уеннар, җыр-биюләр өйрәнү.
Бәйрәм барышы:
Алып баручы. Хәерле иртә, хөрмәтле әти-әниләр, кадерле балалар! Сезнең игътибарыгызга “Уйныйбыз да, җырлыйбыз да” дигән фольклор бәйрәмен тәкъдим итәбез. Без бүген төрле уеннар, шаян такмаклар, матур җырлар, биюләр күрсәтербез.
Алып баручы. Балалар, карагыз әле, бүген көн нинди матур! Нигәдер генә кояш кына күренми. Ягез, бергәләп кояшны чакырыйк.
“Кояшны чакыру” уены. Кояш, чык, чык, чык,
Майлы ботка бирербез.
Майлы ботка казанда,
Тәти кашык базарда.
Тәти какшык саф алтын,
Кирәкми безгә салкын.
Алып баручы. Менә кояш та чыкты. Ә хэзер бүлмәбез тагы да матурланды, яктырып китте. Шушы матур минутларда бер-беребезгә шат елмаюлар бүләк итик әле. Кояш турында шигырь юллары сөйләп китик.
Тәрәзәдән кояш карый,
Җылы нурларын сибеп.
Шатланып кул чәбәклибез,
Уйныйбыз матур итеп.
Алып баручы. “Мәликә” уенын уйнап алырбыз. Санамыш әйтеп Мәликәне сайлыйбыз.
Әлчи-бәлчи.
Әни күлмәк үлчи.
Син кал, бу чык!
Алып баручы. Мәликәне сайладык, аның күзләрен бәйлибез, ул тавыштан танып алдында торган кешене әйтергә тиеш.
“Мәликә” уены. Утыр, утыр, Мәликә,
Алмагачның төбенә.
Кем торганын каршында
Әйтеп бирче тиз генә.
(Ишек шакыган тавыш ишетелә, бүлмәгә әби керә.)
Әби. Исәнмесез, кадерле балалар! Исәнмесез, мөхтәрәм кунаклар! (магнитофон язмасында “Мине чыгып алыгыз, мин сезне көтәм”,- дигән тавыш ишетелә.) Тавышны ишеттегезме, балалар? Мин карыйм әле, кем икән анда?
Сандык табалар. Тәрбияче балаларга сандыкны ачып карарга тәкъдим итә, ләкин сандык ачылмый.
Әби. Сандык турында матур сүзләр әйтсәк, бәлки ачылыр. (Матур, серле, тылсымлы, бизәкле, агачтан эшләнгән). Балалар, мин сезгә сандык алып килдем. Карыйк әле, анда нәрсәләр бар икән? (Әби алъяпкычны, түбәтәйне күрсәтә, алар турында сөйли hәм уен тәкъдим итә.)
Алып баручы. Балалар, әйдәгез бергәләп “Түбәтәй” уенын уйнап алабыз.
“Түбәтәй” уены уйнатыла. Түп-түп, түбәтәй,
Түбәтәен укалы,
Чиккән, матур түбәтәен
Менә кемдә тукталды.
(Түбәтәй туктап калган балага җәза итеп такмак сөйләргә кушыла)
1 бала. Исәнмесез-саумысыз…
Нигә кәҗә саумыйсыз?
Әтәчегез күкәй салган,
Нигә чыгып алмыйсыз?
2 бала. Безнең дә бар мәчебез,
Сезнең дә бар мәчегез.
Безнең мәче сезгә килсә,
Зинhар өчен ишек ачыгыз!
3 бала. Сары, сары, сап-сары
Сары пәке саплары.
Сараларга барган идем,
Җырлый икән атлары.
4 бала. Йорт кошларын ашатырга
Иртүк чыгам сарайга.
Тавыкларга тоз ялатам,
Печән салам казларга.
5 бала. Кәҗә керә бакчага,
Кәбестәне ашарга.
Таяк тотып чыксалар,
Хәзер тора качарга.
6 бала. Иртән торып тышка чыксам,
Тараканнар кар көри.
Чикерткәләр туфли киеп ,
Урамда биеп йөри.
7 бала. Иртән торып тышка чыксам,
Кырмыска утын кисә.
Кара сарык биеп йөри,
Сыер чәбәкәй итә.
8 бала. Әтәч менгән читәнгә,
“Кикрикүк” итәргә.
Әтәчкә дә хәбәр килгән
Армиягә китәргә.
Әтәч әйтә: “Бармыйм”,- ди,
Тавык әйтә: “Калмыйм”,- ди —
“Син армиягә китсәң,
Бер күкәй дә салмыйм”,- ди.
Әтәч китте армиягә
Чабатага утырып.
Тавык мескен карап калды,
Ике күзен тутырып.
Алып баручы. Балалар, әйдәгез бергәләп “Без, без, без идек…” уенын уйнап алабыз (җәза өчен бармак уеннарын кабатлау).
1 бала. Бу бармак — бабай,
Бу бармак — әби,
Бу бармак — әти,
Бу бармак — әни,
Бу бармак — бәби,
Исеме аның — чәнти!
2 бала. Бабай алды барабан,
Әби алды бөтерчек,
Әти алды машина,
Әни алды сикергеч.
Ә мин алдым бер зур туп,
Уйныйм аны сикертеп.
3 бала. Баш бармак,
Имән бармак,
Урта бармак,
Атсыз бармак,
Чәнти бармак.
4 бала. Баш бармак башлык кигән.
Имән бармак итек кигән.
Урта бармак зур тун кигән.
Атсыз барак чалбар кигән.
Чәнти бармак киенмәгән,
Әллә киенә белмәгән.
5 бала. Бу бармак — кыяр,
Бусы — кәбестә,
Бу бармак — кишер,
Бусы — помидор,
Бусы сарымсак булды —
Менә кәрзинем тулды.
6 бала. Баш бармагы — бүредер,
Имән бармагым — төлке,
Урта бармагым — керпе,
Атсыз бармагым — аю,
Чәнти бармагым — куян,
Куянны кая куям?!
7 бала. Бу бармак — чыпчык,
Бусы — сыерчык,
Бусы — карлыгач,
Бусы — сандугач,
Ә бу бик кечкенә,
Тимәгез нәниемә,
Нәниемә — чәнтиемә!
Алып баручы. Балалар, бәйрәмебез тагын да күңеллерәк булсын өчен бер биеп алыйк әле.
“Күмәк бию” башкарыла. (“Әпипә” көенә)
Алып баручы. Балалар, әйдәгез әле бер уен да уйнап алыйк. Уен “Песи hәм тычканнар” дип атала (тәрбияче уен барышын аңлата).
Мияу, мияу, мышнаган,
Мич башында кышлаган.
Бүген тычкан тотмаган.
Тотар иде, йоклаган.
Алып баручы. Ә хәзер өйрәнелгән җырыбызны җырлап китәрбез.
“Матур уен” җырлы уены башкарыла.
Сез уртада, без кырыйда
Әйләнәбез түгәрәк.
Уеныбыз булсын матур
Күңел ачыйк бергәләп.
Таянабыз билләргә,
Тотынабыз биергә.
Тыпыр-тыпыр тыпырдатып
Әйләнәбез без бергә.
Әби. Ягез әле, кызлар, бераз курчаклар белән уйнап алыйк (“Бишек” җыры ишетелә).
- “Курчакны йоклатабыз” уены (арбага салып куялар hәм селкетәләр)
- “Курчакны йокыдан уятабыз” уены
Алтын, алтын, алтыным,
Минем йөрәк ялкыным.
Уян, бәбкәм, күз нурым,
Кояш булып балкырмын.
- “Курчакны үчти-үчти сикертү” уены.
Үчти-үчти, үчтеки,
Үсмәгәнгә кечтеки.
Үсә-үсә зур булыр,
Таза hәм матур булыр,
Акыллы, зирәк булыр,
hәркемгә кирәк булыр.
- “Курчакларны тәпи йөрергә өйрәтәбез” уены
Әттәти, әттәти,
Минем кызым бик тәти.
Минем кызым бик тәти дә,
Йөреп китәр ул тәпи.
- “Курчакларны биеткәндә” уены
Бас, бас эзенә,
Күз тимәсен үзенә.
Яшел чирәм үсеп бара,
Аяк баскан эзенә.
Курчаклар белән бию.
Әби. Балалар, хәзер мин сезгә табышмаклар әйтәм, игътибар белән тыңлагыз:
- Урманда яши,
Тавыклар урлый,
Көлтә койрыклы,
Хәйләкәр (төлке).
- Урманда яши,
Бу озын колак,
Кишер ярата,
Үзе бик куркак (куян).
- Иртән иртүк тора,
“Кикрикүк” дип кычкыра.
Бу нәрсә икән? (әтәч)
Алып баручы. Ә хәзер безнең балалар “Төлке, Куян hәм Әтәч” әкиятен уйнап күрсәтерләр.
(Әкият сәхнәләштереп уйнала)
Алып баручы. Балалар, тормышта әкияттәге эт, үгез, аю кебек куркак булмагыз, ә әтәч кебек кыю, батыр, курку белмәс булыгыз. Әнә ул кечкенә генә булса да төлкедән куркып тормаган, төлкене куян өенән куып чыгара алган. Димәк, балалар, кеше хәленә керә белергә, бер-беренә карата кайгыртучан, игътибарлы, ярдәмчел булырга, дус-тату яшәргә кирәк.
Бәйрәм балаларга таныш “Куш кулым” җырлы уены белән тәмамлана.
- Урман буйларына менәм,
Урман буе ямьлегә.
Бир кулыңны, мин дә бирәм
Дус булырга мәңгегә.
Менә сиңа уң кулым,
Менә сиңа сул кулым.
Менә сиңа, якын дустым,
Менә сиңа куш кулым.
- Алма бакчасына кереп,
Алма ашыйсым килә.
Син — алмасы, мин — чәчәге
Булып яшисе килә.
Менә сиңа уң кулым,
Менә сиңа сул кулым.
Менә сиңа, якын дустым,
Менә сиңа куш кулым.
автор: Маннанова Венера Талгатовна
Воспитатель МБДОУ “Детский сад общеразвивающего вида №59 “Солнечная страна” города Альметьевска
Сценарий фольклорного мероприятия на татарском языке “Бәби ашы”
Сценарий: “Бәби ашы”
Максат:
Балалар фольклоры, халык авыз иҗаты аша балаларны туган телебезне яратырга өйрәтү, фольклор элементлары белән таныштыруны дәвам итү, зиһеннәрен, тапкырлыкларын арттыру, сөйләм телен баету, эстетик зәвык тәрбияләү.
Әзерлек эшләре:
Уеннар, җырлар, мәкальләр, шигырьләр, биюләр өйрәнү.
Татарча җиһазланган өй эче күренеше. Салмак кына музыка яңгырый. Әни бишектә җырлый-җырлый бәби тирбәтә. Бала елаган тавыш ишетелә. Әнисе тынычландыра.
Әни: “Әлли- бәлли бәү итә,
Кызым йокыгы китә!”
Әби чыга. Бишеккә карый.
Әби: Йоклыймы бәләкәчебез?
Әни: Әйе! Хәзер кунаклар да килеп җитер инде, Айсылуны күрергә.
Ишек шакыйлар. Әни барып ача.
Әни: Исәнмесез! Кунаклар килгән безгә! Керегез!
Бүләкләр тотып кунаклар керәләр. Шул арада көй уйный. Бала тавышы ишетелә.
Әби: Кызым, кара әле, синең яныңа апалар, абыйлар килгәннәр.
1 кунак: Без бәби ашына дип килдек, бүләкләр белән.
2 кунак: Менә тәмле бавырсак! Әнигә бирә. Ул өстәлгә куя
3 кунак: Бездән каз! Шулай ук әнигә бирә
4 кунак: Аяклары җылыда булсын! Бишеккә куя
1 кунак: Мин дә күчтәнәч белән! Бәби тәпиен карыйм әле! Бишеккә куя, бәби тәпиен карый.
Әби: Айсылу йоклый. Уятырга кирәк аны.
2 кунак: Минем әбием безне уятканда менә мондый сүзләр әйтә:
Алтын, алтын, алтыным
Минем йөрәк ялкыным.
Уян, бәбкәм, күз нурым,
Кояш булып балкырмын.
3 кунак: Ә мин “үс-үс” иттерү сүзләрен беләм. Аны миңа әнием өйрәтте
Үс, үс, улым, үс әйдә,
Дөнья бик киң, сыярсың.
Аягың җиргә терәрсең.
Башың күккә сузарсың.
Бу җирләргә сыймасаң,
Галәмнәргә чыгарсың.
Күчтәнәчләр алып кайтып
Әнкәеңне сыйларсың.
Зу – у – у – у – р ү – с – с – с.
Әби: Бигрәк матур!
4 кунак: Ә мин чәбәк-чәбәк уенын беләм.
Чәп-чәп, чәбәкәй,
Безнен Айсылу бәләкәй.
Ул – акыллы, ул – тәтәй,
Килмә монда кәҗәкәй! Бармаклар белән күрсәтә
1 кунак : Айсылу уянган. Әйдәгез әле биеп тә алыйк.
Татар Биюе
Әби: Бигрәк матур, бигрәк күңелле булды. Кул чаба
Бала елый башлый.
Әни: Йә-йә кызым. Бишек тирбәтә.
1 кунак: Гөлнур апа, бала елаганда бишек җыры җырлап йоклатыйк.
Бишек җыры
Әлли-бәлли итәр бу,
Йокыларга китәр бу,
Бәү-бәү итеп күз йомып
Изрәп кенә китәр бу.
Алма кебек тәгәрәп
Үсеп буйга җитәр бу.
Әлли итәр бу бала.
Бәлли итәр бу бала.
Әтисе кайтып җиткәнче
Йоклап китәр бу бала.
Әби: И-и, бигрәкләр дә уңган балалар икән сез. Җырлыйсыз да, төрле уеннар да беләсез. Ә хәзер, әйдәгез, бәби йоклаганда чәй эчеп алыйк.
Әни: Бавырсаклар, кош теле, чәк-чәк белән. Чәйгә рәхим итегез!
“Үчти-үчти дигәндә” Җыры яңгырый. Барысы да баш ияләр.
Муниципальное казенное образовательное учреждение «Кунашакская средняя общеобразовательная школа»
» Су буенда кичке уен «
фольклор бәйрәм үткәрү өчен сценарий.
Сценарий фольклорного праздника «Вечерние игры на берегу».
Җиһазлау ( оборудование): читән (забор), 6 чиләк, чәчкәләр, 2 саул макеты, камыш макетлары, идән паласы, баян, трещётки.
( “Бормалы су” көенә 3 кыз чыга- под мелодию «Бормалы су выходят три девушки)
1 кыз: Кумәк бию, уен көлке була кичке уенда.
Кызлар — егетләр жыела таллыкта, су буенда.
2 кыз: Пар табышлы, эсир алыш кичке уенда була
Таныштыра, дуслаштыра яшьләрне шушы йола.
3 кыз: Жырлар, биюләр өзелмәс, шатлык өстәр гармун да.
Укенерсез килмәсәгез, кызык булачак монда!
( “Бормалы су” көенә чиләкләр тотып кызлар керә)
4 кыз: Кызлар! Әйдәгез, Каринане кичке уенга чакырабыз.
Барыбыз: Әйдәгез!
5 кыз: Карина, кичке уенга чыгасыңмы?
6 кыз: (Карина тәрәзәдән карый һәм әкрен генә:)
Хәзер чыгам. (чыга) Исәнмесез кызлар!
Кызлар: Исәнме, Карина! ( Егетләр читән артында утыралар һәм кызларны күзлиләр. Рузамиль кинәт килеп чыга, калганнар аның артыннан.)
Малайлар: А-ХА-ХА-ХА-А! ( Кызлар куркып китәләр)
1 егет: Исәнмесез, саумысыз!
Нигә кәҗә саумыйсыз.
2 егет: Әтәчегез күкәй салган
Нигә чыгып алмыйсыз.
1 кыз: Әй, Әпсәлам, Әпсәләм!
Сәлам бирдем әссәлам!
Сездән безгә тиештер бит…
Малайлар: Сәлам!
Барысы кызлар: Шуннан!..
3 егет: Тугыз ким уннан…
Барысы кызлар: Шуннан!..
4 егет: Утырган да шуган…
Барысы кызлар: Шуннан!..
5 егет: Кишер белән суган..
Барысы кызлар: Шуннан?
6 егет: (аптырап) Егетләр, ярдәм итегез әле миңа!
(Егетләр кул селтиләр. Җырларга җыеналар, бер-берсенә капма-каршы басалар.)
7 егет: Эй, егетләр,кызлар, әйдәгез әле, жырлап алыйк!
Барысы : (торалар уртада басып, өч төркемгә бүленеп җырлыйлар.)
«Кария закария» — татар халык жыры
1.Бу бик яхшы укучы -2 раза (запевают – Нигаматуллина К. и Ильясова В.)
Анын укуы яхшы
аннан урнэк алыгыз – 2 раза
припев:
Кария — Закария коммая (барысы дэ бергэ)
Кария — Закария коммая
Кари комма Закария
Закария коммая — 2 раза
2) Бу бик яхшы жырлаучы ( запевают Акчулпанов Р. и Карачурин А.)
Анын жырлавы яхшы
аннан урнэк алыгыз
Припев.
3) Бу бик яхшы биюче (барысы дэ бергэ)
Анын биюэ яхшы
аннан урнэк алыгыз
(кызлар белән малайлар бер беренә тыпырдашып каршы киләләр)
Барысы : Тыпыр,тыпыр, тыпырдашып
Бергә басаек әле
Уйнап-көләп, җырлап-биеп,
Күңел ачаек әле.
О-хо-хо, о-хо-хо! Күңел ачаек әле. (артка китәләр)
О-хо-хо, о-хо-хо! Күңел ачаек әле.
2 егет: Егетләр биюе! ( танец юношей)
(Акчулпанов Р, Фахрутдинов А. Гилязов И.)
2 кыз: (алга чыгып)
Булды-булды. Кызлар! Малайлар!
Без биредә бик шаулашабыз.
Әйдәгез, чишмәгә суга барабыз.
Барысы кызлар: Әйдәгез, әйдә!
Малайлар: Без дә барабыз!
Барысы кызлар: Юк, без сезне алмыйбыз!
Барысы малайлар: Барабыз!
2 кыз: Әйдәгез, чиләкләрне алаек.
(Чиләкләрен алып җырлый-җырлый биеп баралар)
“Су юлы» (татар халык жыры, башкара Сөмбел Билалова)
1.Әйдә, иркәм, алып барам — (кызлар )
Чишмәләргә, суларга;
Чишмәләрдән су алганда
Су чәчрәтеп уйнарга.
Ай, җаныем, суларда
Су чәчрәтеп уйнарга.
2.Суда сусар йөзә микән, -(малайлар)
Салкын суга салмыйча?
Син бәгъремне сагнып көтәм,
Юлдан күзем алмыйча.
Ай, җаныем, суларда
Су чәчрәтеп уйнарга.
Ай, җаныем, суларда
(Кызлар чиләкләрен тотып горур басып торалар, Ильдар аларга елгадан су чиләкләренэ алып бирэ).
1 кыз: Әйдәгез уеннар уйныйбыз .
Барысы : Әйдәгез, әйдәгез.
1 егет: Нинди уен уйныйбыз?
1 кыз: ” Палас белэн уйныйбыз!
( Нигаматуллина К, Гималов Р, Сафонова В. Фархутдинов А.)
2 кыз: Ә гармунда кем остарак уйный, егетләр?
Барысы : Руслан, Руслан инде…
(Руслан гармунда уйный татар җыры яки татар биюе. Калганнар парлап «гөрләук уйныйлар»).
3 кыз: Бик күңелле монда, әйдәгез, жырлап алабыз!
(Җырлы-биюле уен. Түгәрәкләнеп басалар)
«Апипэ»
(Ильясова Виктория, Нигаматуллина Карина жырлыйлар).
5 кыз: Кызлар, егетләр! Уйнадык та, җырладык тә,
биедек тә! Әйдәгез кайтыйк инде.?
Барысы: Эй, койтасы килмий бит але!
6 кыз: Кайтыик инде, әни өйде су көтә .
Барысы: Ярар! Әйдәгез!
( Кайтыр юлга чыккач биеп, җырлап чыгыш якка атлыйлар))
Сценарий праздника «Быт и обычаи татарского народа».
Тема: «Быт и обычаи татарского народа».
Цель: знакомить с национальными особенностями татарского народа
Задачи:
- дать представления о многонациональности нашего города
- познакомить детей с татарской национальной кухней, национальным костюмом, с обычаями и традициями
- способствовать активизации познавательного интереса детей
- развивать внимательность, воображение, мышление
- воспитывать уважительное и толерантное отношение к представителя разной национальности.
Интеграция образовательных областей: социально-коммуникативное развитие; познавательное развитие; речевое развитие; физическое развитие
Формы занятия (ООД): решение проблемных ситуаций, игровые упражнения, беседа, сюрпризные моменты.
Предварительная работа: посещение музея, беседа о традициях и обычаях татарского народа; лепка; дидактические игры.
Оборудования и материалы: ноутбук, фонограммы с музыкальным материалом, макеты татарской национальных блюда; татарские национальные костюмы; тюбетейка, курай, калфак.
Группа оформлена макетами татарскими национальными блюдами. Дети входят в группу под фонограмму татарской музыки.
В. Исэнмесез, балалар! Хэллэрегез ничек?
— Ребята, скажите, что вы понимаете под словом «Родина»?
— Правильно, ребята. Как вы сказали, Родина – это место где родились вы, ваши мама, папа, бабушки и дедушки. Для нас наша малая Родина это наш город. А как называет наш город?
— Правильно, Бавлы. Наш город входит состав Татарстана, а Татарстан в Россию. В нашем городе живут люди разных национальностей. Ребята, скажите, а что это за слово «народ»?
— (обобщение ответов детей). Молодцы, вы правильно сказали, народ – это люди, которые живут на одной земле и говорящие на одном языке. Ребята, а вы знаете какие национальности есть в нашем городе?
— Молодцы, в нашем городе живут русские, татары, башкиры, удмурты, чуваши, грузины, таджики, узбеки и другие. Вы обратили внимание, как много национальностей есть в нашем городе. Поэтому, мы можем сказать, что наш город многонациональный. Ребята, а вы знаете какой вы национальности?
— Давайте поближе познакомимся с жизнью и традициями татарского народа.
Просмотр презентации.
Татарский народ в основном обосновался в Южном Урале давным-давно. Раньше их называли булгарскими татарами, так как они перебрались со стороны Болгарии. Есть разные виды татарского народа: казанские, крымские, сибирские, булгарские и др. Но здесь, в Южном Урале, жили булгарские татары.
У татар, живущих в разных географических точках, есть отличия в наречии, но наряды, т.е. национальные костюмы и традиции во многом схожи. (показ татарского национального костюма).
— Ребята, посмотрите, головной убор девушки называется «калфак». Калфак одевали только замужние девушки, а незамужние одевали платок. Ребята, повторите, как называете головной убор татарских девушек?
— Также, посмотрите на ней платье с оборками, Посмотрите, народный костюм выглядит ярко. Почему? Как вы думаете?
— Правильно, оборки на платье, вышиты с разноцветными нитками. Передник, на татарском называется «Алъяпкыч». Алъяпкыч было частью приданого невесты. А сапоги называются «читек». Такой костюм считался в народе праздничным. В такие дни платье было без вышивки.
— Ребята, давайте вместе повторим, из чего состоит национальный костюм татарской девушки.
— Молодцы, ребята. Вы все хорошо запомнили и правильно повторили. Теперь посмотрите, на костюм татарских мужчин. Головной убор мужчин называется «тюбетейка». Посмотрите, тюбетейка обязательно должна быть круглая. Посмотрите, рубашка татарских мужчин никогда не подпоясывали. Отсюда и пошло поговорка: «без креста и пояса, как татарин». Также они одевали камзол, сапоги. А во время работы татары одевали «чабата» (лапти).
— Ребята, вы хорошо запомнили какие элементы национального татарского мужского костюма. Сейчас, мы посмотрим как вы запомнили. Я предлагаю вы вам сыграть в игру. (Д/и «Собери татарский костюм») Перед вами части татарской одежды, вам нужно собрать женский татарский и мужской татарский костюмы.
— Какие вы молодцы, все правильно запомнили и собрали.
— У каждого народа есть свои традиции, обычаи игры. Я хочу вас познакомиться с одним из игр татарского народа, называется она «Тюбетейка».
Игра «Тюбетейка».
Ход игры: Все дети становятся в круг, один из игроков надевает на голову тюбетейку. Когда начинает играть музыка игрок, на котором была тюбетейка, надевает ее рядом стоящему игроку, второй игрок третьему. Тюбетейку передают друг другу до тех пор, пока не остановится музыка. После, игроку, на чьей голове осталась тюбетейка, все в кругу стоящие придумывают наказание (какое-либо задание, которое нужно выполнить).
— Ребята, скажите вы обратили внимание какая музыка звучала во время игры. Какая она?
— Правильно, музыка была татарской. Какие инструменты вы услышали?
— Молодцы, ребята. Еще там играл татарский национальный инструмент «курай». Посмотрите как она выглядит и послушайте как звучит. На что похожа музыка?
— Кроме национального костюма, музыки и музыкальных инструментов, у каждого народа есть свои национальные блюда. С татарскими национальными блюдами вы часто встречается в жизни. Их готовят ваши мамы дома, вы может увидеть их на прилавках кулинарных магазинов, даже в нашем детском саду, наши повара часто готовят татарские национальные блюда.
— Татарские блюда готовятся из различных круп: пшена, речки, овсянки, риса, гороха. Некоторые из блюда, которые дошли до наших дней, являются очень древние. Рецепты таких блюд передавалось из поколения в поколение, от бабушки, к дочери и так далее.
1). Самым вкусным татарским супом является «Тукмач ашы» (суп-лапша). Для супа готовится лапша из пресного теста, порезанная полосками. В шаем садике тоже готовят нам такой суп. Помните?
2). Праздничным блюдом у татар является пельмени, которые подаются с бульоном. В народе они назывались «кияу пилмэнэ». Ими угощали млолодого зятя.
3)Очень распространено у татар изделия из дрожжевого теста. К ним, прежде всего, относится хлеб (икмэк; ипи). Без хлеба у татар не проходит ни одного застолья.
4). Традиционным татарским блюдом у татар является очпочмак, известный вам как треугольник. Как вы думаете, почему он получил такое название? А из чего готовится очпочмак?
— Молодцы, ребята, вы все правильно сказали.
5). Самым древним и простым для приготовления является кыстыбый, так же их еще называют кузикмяк. Ребета, скахжите, а кто дома вместе с мамой готовили кыстыбюый? А вы помните из чего оно делается и как?
— (уточнение ответов детей). Тесто для кыстыбый берется пресное. Начиняется и картофельной массой, и пшенной кашей, и толченным конопляным семенем, и толченым маком и др.
6). Посмотрите, а как называется это блюдо? Правильно, чак-чак. Чак-чак у татар является обязательным свадебным угощением. Обратите внимание, это традиция пришла к нами еще от наших пра-прабабушек и дедушек. Поэтому, можно сказать, что это старинная традиция. Чак-чак является особо почётным угощением на свадьбах.
В татарской национальной кухне из сладостей широко используется мед, из него готовят лакомства и подает его к чаю. Татары славятся особой и трепетной любовь к чаю. Татары является большими любителями чая. НА завтрак татары пьют чай с разными печеностями (тэбикмэк, коймак).
— Для вас я открою один секрет. У татаров есть небольшое правило, которое раньше все придерживались: по традициям татарского народа мужчины и женщины за стол садятся отдельно. В начале женщины накрывают на стол мужчинам (приносят еду, но сами не садятся за стол), после садятся за другой стол в другой комнате.
— Ребята, скажите, с какими блюдами татарской кухни вы сегодня познакомились.
— Что еще вы сегодня узнали? Какой секрет о национальной кухне я для вас сегодня раскрыла? С какой пословицей мы познакомились? какие еще вы знаете?
— Ребята, скажите, а какие блюда из национальной татарской кухни вам были знакомы и какие вы любите?
— У тартаров также есть свои танцы, свои движения. Давайте с вами мы потанцуем под татарскую музыку. Как говорили татары: «Иш алу» (танцуют все).
— Ну вот пришло время нам с вами прощаться, и я вам говорю «Саубулыгыз»
| < Предыдущая | Следующая > |
|---|
ЭЧТӘЛЕК
Кереш 3
I – бүлек Татар халкының бәйрәмнәре 6
II –бүлек Татар халкының дини бәйрәмнәре 13
III- бүлек Христиан динен тотучыларның бәйрәмнәре 16
IV бүлек Минем тикшерүләрем 18
Йомгаклау 19
7. Әдәбият исемлеге 20
8. Кушымталар 21
Кереш
Дөрес юлны табу өчен, безгә үзебезнең үткәнебезне, халыкның гүзәл йолаларын, гореф- гадәтләрен өйрәнергә кирәк. Фәкать алар гына безгә дөрес юлны табарга, халкыбызга нахак бәла ягуларга дөрес җавап бирергә ярдәм итәчәк”. Г. Бәширов.
Үз халкыңның улы яки кызы булу өчен аның гореф-гадәтләрен йолаларын, җыр-моңнарын, күп гасырлы тарихын, әхлак, тәрбия тәртипләрен ана сөте белән сеңдереп үсү кирәк. Татар халкында: Ана сөте белән кермәгән, тана сөте белән кермәс, — дигән гыйбарә яши.
Халык бәйрәмнәре – шул халыкны милләт итеп берләштерә торган
чараларның берсе. Һәр милләтнең үзенә генә хас бәйрәмнәре була. Алар халыкның милли горурлык, милли хисләр культурасын тәрбияләргә ярдәм итеп кенә калмыйлар, ә шул хисләрне кичергән кешеләрдә рухи канәгатьләнү дә тудыралар. Әгәр дә халык бәйрәмнәре югала, юкка чыга икән, бу инде аның рухи байлыклары саега баруын чагылдыра. Халык бәйрәмнәре һәр кешенең йөрәк түрендә саклана, чөнки җыр, бию, яңа көйләр башкару, очрашу – танышулар шушы көннәрдә була. Алар аны кайда гына булса да, үз авылына, төбәгенә тартып тора.
Кешелекнең иң зур байлыгын милләтләр тәшкил итә. Һәр милләт үз теле, мәдәнияте белән яшәешне бизи, баета һәм үзе дә башка халыклар белән аралашып үсә, алга китә.
Әлки районы — күпмилләтле төбәк. Монда татарлар, руслар, чуашлар, таджиклар, керәшен татарлары элек–электән дус, тату яшәп килгәннәр. Бу үзенчәлекне истә тотып, безнең район мәктәпләрендә төрле милләт балалары арасында толерантлык саклау — бик зур бурычларның берсе. Укучыларда милләтара дуслык, хөрмәт, түземлелек тәрбияләүгә дәресләрдә генә ирешеп булмый, әлбәттә. Аларны күмәкләштереп, күңелләрен күтәреп, төрле бәйрәмнәрдә катнаштырырга кирәк. Шул чакта гына аларның чын сәләтләре, эстетик байлыклары тулысынча ачылачак. Укучы сәнгатькә, матурлыкка, рухи байлыкка һәрдаим омтылырга тиеш.
Мин үзем татар телен, халкымның йолаларын, гореф-гадәтләрен, бәйрәмнәрен хөрмәт итәм. Мәктәптә, районыбызда үткәрелә торган бәйге-кичәләр миннән башка үтми диярлек.
Хәзерге вакытта нинди генә бәйрәмнәр үткәрмәсеннәр, ничек кенә күңел ачмасыннар — борынгы әби-бабаларыбыздан килгән йолаларыбыз, гореф-гадәтләребезнең күбесе югала бара. Минем уйлавымча, күптәннән килгән бәйрәм ,йолаларны саклау һәм кабат торгызу эшендә эзлеклелек җитми һәм бу борынгы йолаларыбызны начар белүебездән дә килә. Иң аянычлысы — халыкның гореф – гадәт, йола һәм бәйрәмнәр мирасын буыннан – буынга тапшыру механизмы югалуда, Җәмгыятьтә үз – үзеңне тотарга һәм, гомумән, яшәргә өйрәтә торган, гасырлар буена сыналган үрнәкләрнең югалуында, бозылуында. Шушы уйлар миңа, өлкән буын хәтерендә сакланып калган, кайбер йола, бәйрәмнәрне язып алырга этәргеч ясады. Мин үз эшемдә Әлки төбәгендә кайбер йола һәм бәйрәмнәрнең ничек уздырылуын күрсәтергә теләдем.
Әби-бабаларыбыздан килгән йолаларыбыз, гореф-гадәтләребезнең югала баруы нәтиҗәсендә халкыбыз мәдәни, рухи яктан саега бара, шуңа күрә халыкны милләт буларак рухи яктан баету бүгенге көндә бик актуаль дип саныйм. Минем уйлавымча, әлеге тема игътибар үзәгендә булырга тиеш.
Бу фәнни – тикшеренү эше гасырлар аша безнең хозурга килеп ирешкән гореф-гадәтләребезне, бәйрәм-йолаларыбызны түкми-чәчми киләчәк буынга тапшыруга юнәлдереп язылды. Без, 21 нче гасыр буыны, боларның барысын да киләчәк буыннарга илтеп җиткерергә тиешбез. Шул вакытта гына татар халкы милләт буларак яшәр, рухи яктан тагын да баер. Темасы – “Әлки районы мисалында халкыбызның бәйрәм, йолалары”.
Тикшеренүнең объекты – Әлки төбәгендә яшәүче халыкның гореф-гадәтләре, бәйрәм,йолалары.
Тикшеренү эшенең максаты:
Әлки төбәгендә яшәүче халыкларның бәйрәмнәрен барлау һәм онытылып баручы йолалар өстендә эшләү алымнарын билгеләү.
Эшнең максатыннан чыгып, бурычлар куелды:
— халыкның рухи мирасын яктырткан бәйрәмнәр турында әби-бабаларыбыздан сорашу;
— хәзерге көндә онытылып баручы йолаларны барлау;
— халыкның рухи мирасын баетуга юнәлдерелгән эш төрләрен өйрәнү.
Фәнни – тикшеренү эше керештән, 4 бүлектән һәм йомгаклау өлешеннән тора.
I бүлек
Татар халкының милли бәйрәмнәре
Һәр халыкның үз бәйрәмнәре, үз гореф-гадәтләре, үз йолалары бар.
Аларны ел фасылларына бәйле «Сабантуй”, «Нәүрүз”, «Сөмбелә”, «Яңа
ел,” , «Карга боткасы”бәйрәмнәренә, ислам диненә бәйле «Корбан гаете”һәм «Рамазан” бәйрәмнәренә һәм каз өмәсе, балага исем кушу, яңгыр теләү, орлык чыгару кебек йолаларга бүлеп йөртәләр. Букүркәм традицияләр бик борынгы заманнардан ук , буыннан- буынга күчеп, безнең чорга килеп җиткәннәр.Алар- барысы да безнең әби-бабаларыбызның күңел сандыгын күрсәтә торган дәлилләр.Нәрсә генә эшләсәләр дә, алар бер-берсенә таянганнар, эшне күмәкләшеп башкарганнар. Шул ук вакытта үз күңелләрен үзләре күргәннәр. Уен-көлке, җыр-бию белән авыр эш тә җиңелрәк тоелган.
Халык бәйрәмнәре һәр кешенең йөрәк түрендә саклана, чөнки җыр, бию, яңа көйләр башкару, очрашу – танышулар шушы көннәрдә була.
Татар халкының күп кенә милли бәйрәмнәре бар. Тәрбияви әһәмияте ягыннан зур булган бәйрәмне әйтеп китүне дөрес дип саныйм: ул – Сабантуй бәйрәме. Халкыбызның бәйрәмнәре диюгә, иң беренче чиратта Сабантуй бәйрәме күз алдына килеп баса.
Бу борынгы бәйрәмнең мең елдан артык тарихы бар. Сабантуй бәйрәме Идел буе Болгары дәүләтендә уздырылган булган. Борынгы Идел буе Болгары сүзе — сабан һәм бөек Идел буе Болгары дәүләтенең гореф-гадәтләре, мәдәнияте, фәне Казан ханлыгы мирасчы булып дәвам иттергән.
Идел буе Болгары Ислам динен кабул иткәнче Мәҗүсилек чорында Сабан туеның максаты, мөгаен, уңыш рухларын юмалау белән, хәтта яңа елда яхшы уңыш булсын өчен булган, ләкин хәзер ул халыкның күңелен ачу максатынан гына бәйрәм ителә.
Сабантуй бәйрәме хәзерге вакытта язгы кыр эшләре беткәч, хезмәт бәйрәме буларак үткәрелә. Бу милли бәйрәмебез Татарстан белән генә чикләнмичә, Россиябезнең татарлар яшәгән башка төбәкләрендә , хәтта Литва, Төркия, Алмания кебек чит илләрдә дә уздырыла. Сабантуйга әзерлек, бик борынгы чорлардагы кебек, берничә ай буе бара. Ул һәр елда төгәл бер вакытта, язгы чәчү эшләре тәмамләнгач кына уздырыла. Аны әзерләүчеләр һәм традицион күренешләрне (Сабан туен ачып җибәрү, ат бәйгесе, милли көрәш һ.б.) оештыручылар шулай ук алдан билгеләнә. Бик борынгы заманнарда уздырылган йола бәйрәмнәре кебек, Сабантуй ифрат та тантаналы рәвештә башланып китә һәм көн буе дәвам итә. Хәзергә Сабантуйлар сәнгатьнең барлык төрләре югары үсеш дәрәҗәсенә ирешкән бер чорда уздырыла. Тик биредә без игътибарны мәсьәләнең башка ягына — борынгы йола бәйрәмнәренең Сабантуйда сакланып калган үзенчәлекләренә юнәлтергә омтылабыз. Алар түбәндәгеләрдән гыйбарәт: йолада төрле сәнгать төрләре үзара аралашып килә: анда драматик күренешләр, халык уеннары, җыр, музыка, биюләрнең барысы да була.
Сабантуй бәйрәменең әби-бабаларыбыз заманында ничек үткәрелүен белү теләге белән мин үзебезнең район үзәгендә яшәүче Шарапова Әлфия апа янында булып кайттым. Ул үзенең яшь вакытында Сабантуй бәйрәменең ничек күңелле узуы турында сөйләп бирде:
“Сабантуй җитәргә 1-2 көн кала яшь егетләр һәр өйдән бүләк җыеп йөргәннәр. Өй саен кереп, бүләк җыюны сөрәнгә чыгу дип атаганнар. Ә сөрәнче – сабан туена бүләк җыючы булган. Безнең якларда яшь киленнәр сөрәнгә бик матур чигелгән сөлге, ә яшь кызлар күз явын алырдай итеп чигелгән кулъяулык биргәннәр. Яшь киленнәрдән алган сөлге иң кыйммәтлесе булып саналган. Килен аны шушы йоланы истә тотып, үзенең бирнәсендәге иң матур бизәкле сөлгедән әзерләгән. Һәр хуҗабикә өйдәге сабыйлар санынча йомырка биргән, ә карчыклар тавыклары исән-имин торсын дип күбрәк тә биргәннәр.
Сабантуй бәйрәмендә ат чабышлары иң абруйлы ярыш булып санала. Иң матур сөлгеләрнең берсе ат чабышындаҗиңүчегә бирелә. Иң ахырдан килгән атка махсус атап бирелгән сөлгене тагаиделәр. Татарча көрәш, ат чабышы, йөгерү, сикерү кебек уеннар бикборынгыдан килгән. Соңрак капчык киеп йөгерү, капчык сугышы, чүлмәквату, колгага менү уеннары гадәткә керде. Көрәшчеләр һәм җайдакларүзләренең гайрәтен, осталыгын, батырлыгын күрсәтә торган булсалар,җырчылыр һәм музыкантлар бу бәйрәмдә үзләренең талантларын күрсәтеп,халыктан мактау, хуплау сүзе ишетү өчен көтеп алалар иде. Сабантуйда яңаҗыр, яңа көйләр отып калабыз, аларны басу – кырда эш вакытында яки өйдәкышкы озын кичләрдә җырлый идек. Халык күп булуга, ярыш вакытындагыыгы – зыгыларга карамастан, бу бәйрәмдә тәртип бозулар булмады. Ярышлартөгәлләнгәч, халык шат күңел белән өйләренә таралыша иде”.
Сорашып йөрүләр барышында күрше Ташбилге авылында Сабантуй
бәйрәменең башка авыллардан үзенчәлеклерәк уздырылуы билгеле булды. Бу
авылда халкым йолалары әле хәзер дә саклана. Ташбилге авылында яшәүче
Талия апа безгә түбәндәгеләрне сөйләде: «Кичен авыл яшьләре болынга,
ягъни сабан туе буласы урынга кичке уенга җыела. Егетләр — кызлар татар
халкының җырлы-биюле уеннарын, «Назалы», «Биш парлы», «Балыкчы»,
«Капкалы», “Биеп алышлы» «Каешлы» һ.б. уйныйлар. Сөрән җыючы егетләр
башларына түбәтәй, аякларына киез итек, ак күлмәк, кара чалбар киеп,
билләренә чиккән сөлгеләр бәйләп кичке мәҗлестән кичке уенлыкка киләләр.
Төнге сәгать 1-2 ләрдә сөрән җыю башлана. Ул кичтә авыл халкы йокламый, хәзинәсендә булганча, ишек алдына табын әзерли. Табынга эчемлекләр, буялган йомырка, камыр ризыклары, кабымлык куела. Хуҗаның үсмер ягъни 8-9 класста укыган һәм кияүгә чыкканчы булган кызлары һәр елны чиккән
кулъяулык бүләк итә. Аңа да рәхмәт әйтелә. Чиккән кулъяулыклар
гармунчыга бәйләнә, җыеп барыла һәм сөрән тәмамлангач егетләр үзара бүлешәләр. Яшь киленнәр егетләргә чиккән сөлге бүләк итәләр. Сөлгеләрне
атап та бирәләр. Яшь кияү урам уртасына алып чыгып чөелә .
Егетләр урамда » Алмагачлары» көенә җырлап йөриләр.
Алмагачым чәчәк ата
Майның 15 ләрендә.
Шул алмагач чәчәге күк
Минем дус-ишләрем дә.
Сусар баласын өйрәтә
Суга каршы йөзәргә.
Бик күп сабырлыклар кирәк
Аерылганда түзәргә.
Икенче көнне сөрәнче егетләр Сабантуй күрке булып йөриләр. Татар
халык җырларын җырлап әйләнү, күмәк биюләр оештыру, кыр батырларын,
яшь кияүләрне кабат мәйдан уртасында чөю әлеге егетләрнең вазифасына
керә. Сөрәнче егетләрнең аякларына киез итек, ак күлмәк, кара чалбар киеп,
билләренә чиккән сөлгеләр бәйләп, башларына түбәтәй киеп мәйданда матур
итеп җырлап йөрүләре күңелләрне әллә кайларга алып китә, йөрәкләрне
җилкетә.»
Һәрбер укучы сабантуйда катнашып, үз сәләтен күрсәтергә тырыша. Мәсәлән, безнең гимназиядә бию түгәрәге эшләп килә. Без шушы түгәрәккә йөреп, күп төрле биюләр өйрәнәбез һәм районыбызда үткәрелә торган бәйрәмнәрдә чыгыш ясыйбыз. Әлбәттә, мондый чаралар зур әзерлек һәм көч таләп итә, әмма әлеге бәйрәмнәрдән алган шатлык-куанычлар безнең күңелләрдә мәңге калачак (1,2 нче кушымталар)
Әлфия апа сөйләгәннәрдән шуны аңладым: Сабантуй бәйрәменең күп кенә йолалары безнең буыннарга кадәр килеп җитмәгән. Безгә, яшь буынга шуларны торгызу өстендә эшләргә дә, эшләргә әле.
Татар халкының тагын бер күркәм бәйрәме- Нәүрүз бәйрәме бар.Бу бәйрәмне безнең райондагы Әлморза авылында бик күңелле үткәрәләр.Шул авылда яшәүче Сафина Рокыя ападан бәйрәм турында сорашып утырдым:
Нәүрүз сүзенең мәгънәсе фарсыча “яңа көн” дигәнне аңлата. Нәүрүз көн белән тән тигезләшкән чорга – 21-22 мартка туры килгән.
“Бу бәйрәмне безгә борынгы бабаларыбыз биреп калдырган. Нәүрүз
җиткәч, авылның иң чибәр, иң уңган кызын сайлап “ Нәүрүзбикә” дип игълан итәләр. Укучы балалар өйдән — өйгә кереп нәүрүз әйтеп йөриләр иде. Алар такмакны әйтеп, хуҗаларга бәхет, уңышлар теләп йөриләр.
Ач ишегең, керәбез,
Нәүрүз әйтә киләбез,
Хәер – дога кылабыз,
Аш – сый көтеп торабыз,
Нәүрүз мөбәрәкбад.
Таң ату белән учак кабызганнар. Шул учакта итле аш пешереп, кешеләр бер – берсен сыйлаганнар Ә учак әйләнәсендә кызлар, егетләр
әйләнгәннәр. Бу көнне Нәүрүзбикә хөрмәтенә төрле ярышлар үткәрелгән(5 нче кушымта).
Татар халкының борын- борыннан безнең чорларга кадәр килеп җиткән дини бәйрәмнәрнең берсе- Ураза гаете. Шул хакта күбрәк белү өчен мәчеттә дин сабакларына укытучы Кәфия апаянына киттем: .
“Мөселманнар бер ай дәвамында сәхәргә тордылар, «Бисмилла” әйтеп, сәхәр ашын ашадылар, кулларын, аякларын, телләрен, күзләрен һәм колакларын да динебездә хәрәм булган нәрсәләрдән тыйдылар. Аяклар начар юлда йөрмәде, куллар җәбер-золым кылмады, күзләр әшәкелекне, нәҗеслекне күрмәде, колаклар әхлаксыз сүзләрне тыңламады, телләр гайбәт сөйләмәде… Ахшам азаны ишетелү белән дога кылдылар, авыз ачтылар, рухый ләззәтнең югары нокталарына ирештеләр. Ифтар табыннарында мохтаҗларны, ятимнәрне туендырдылар… Тәравихка бардылар, җәмәгать эчендә саф-саф булып тезелделәр, Аллаһының хозурында рөкугъка иелеп сәҗдәгә бардылар. Калебләреннән кинә, ачу, хирыслык, дошманлыкны чыгарып аттылар, шул рәвешчә, тыйнак һәм самими бәндә, эчкерсез кол булдылар ( 6нчы бит).
Инде менә бәйрәмдә бу тырышлыкның, бу иҗтиһадның җимешләрен татыйбыз. Рамазан гаетендә кардәшлек-туганлык хисләре иң югары ноктага җитә. Туган-тумача бер-берсенә кунакка йөрешә, балалар ата-аналар янына барып, хәлләрен белешә, хөрмәт күрсәтә… Бәйрәм бер-берсенә үпкә тоткан кешеләрне татулаштыру көченә ия. Мөэминнәр Рамазан гаетендә бигрәк тә мохтаҗларның, ятим вә үксезләрнең күңелен күрергә тырышырга тиешләр. Моның савабы бик зур..
Гает – сөенеч, шатлык һәм күңел ачу көнедер. Пәйгамбәребез салләллаһу галәйһи вә сәлләм бәйрәм көннәрендә кылычлы-калканлы уеннарны карарга рөхсәт иткән. Рамазан бәйрәме көнне, мөмкин булса, һәр мөселман иртүк йокыдан торырга тиеш. Әйбәтләп юынырга, чиста киемнәр кияргә кирәк. Мәчеткә барганда ашыгып атламаска, салмак кына, вәкарь белән бару мәслихәт. Юлда Аллаһыны зикер итеп, тәкбир әйтеп бару тиешле.
Ураза гаетеннән соң 70 көн узгач татар халкының иң зур бәйрәме — Корбан ае башлана.Корбан бәйрәме Мәккәгә хаҗ кылу тәмамланган көнне башлана һәм 3-4 көн дәвам итә. Бәйрәмнең беренче көнендә хаҗ кылучылар корбан чалалар. Корбан чалуның да үз тарихы булган. Риваятьләргә караганда, Ибраһим пәйгамбәр Аллаһы Тәгаләгә чиксез бирелгәнлек билгесе итеп үзенең улы Исмәгыйльне корбан итеп чалмакчы булган. Әмма Аллаһы Тәгалә, Ибраһимны кызганып, аңа сарык бәрәне җибәрә һәм аның улын коткарып кала. Шуннан соң һәр мөселман кеше шушы вакыйга истәлегенә корбан чалырга тиеш була… Әлеге бәйрәм көннәрендә, догалар кылып, корбаннар чалу дәвам итә. Бәйрәм табыннарына дин әһелләре һәм башка кунаклар чыкырыла. Коръән укыла, изгелеккә өндәп вәгазьләр сөйләнә”.
Барлык ислам дөньясындагы кебек, татарларда да соңгы елларда мөселманлык күзгә күренеп ныгыды.Аның күптөрле чагылышлары бар. Мәсәлән, элегрәк корбан чалдыручы кешеләр сирәк иде, ә хәзер бу күренеш күпкә үзгәрде: кайбер гаиләләрдән икешәр корбан чалдыручылар да бар. Без үзебез дә ел саен Аллаһы Тәгалә ризалыгы өчен корбан чалдырабыз.
Шушы электән килгән гореф-гадәтләр арасында безнең халкыбызда изге урыннарга йөрү, ул урыннарны яңарту да уңай якка үзгәрә башлады. Шуңа бер мисал: безнең районыбыздан ерак кына түгел Биләр шәһәрлеге җирлегендә “изгеләр чишмәсе” дигән урын бар. Бу изге урынга безнең район халкы гына түгел, Яр Чаллы, Түбән Кама, Ульяновск кебек ерак шәһәрләрдән дә киләләр. Монда тавык яки сарык суеп ашлар пешерәләр, мулладан укытып, вәгазь тыңлыйлар. Аннары биек тау башына — изгеләр истәлегенә куелган таш янына менәләр.
II-БҮЛЕК
Татар халкының йолалары
Халык йолаларын фәндә икегә бүлеп өйрәнү кабул ителгән: гаилә йолалары һәм ел фасылларына караган йолалар. Гаилә йолаларына: туй, бала туу, үлгән кешене күмү, искә алу йолалары керә, ә язгы чәчү, сабан йолалары,нардуган, раштуа, кызыл йомырка бәйрәме, аулак өйләр, кич утырулар, өмәләр, яңгыр сорау,түгәрәк уеннар һ.б.ел фасылларына караган йолаларга керәләр.
Татар халкының буыннан- буынга күчеп килгән тагын бер милли йоласы—“Каз өмәсе” турында язып үтмәкче булам.
Һәр кеше яшәү өчен нинди дә булса хезмәт башкарырга тиеш. Кешедә хезмәт уңай тойгылар уята икән, ул тойгылар хезмәт сөючәнлек сыйфатын формалаштыруга этәргеч була. Алда язылып китәсе бәйрәмебез – “Каз өмәсе” шундый хезмәт бәйрәмнәренең берсе.
“Каз өмәсе” бәйрәме турында тулырак мәгълүмат алу нияте белән, мин татарлар яши торган Салман авылына юл алдым. Безнең анда тормышның барлык авырлыкларын үз җилкәсендә татыган, эшчән, батыр туганыбыз—Хәйруллина Мәүлия апабыз яши. Алар хәзерге көндә дә күп казлар үстереп, Каз өмәләре үткәреп, матур гомер итәләр (3, 4 нче кушымталар)
Мин аның сөйләгәннәрен язып алдым:
“Бу бәйрәм һәр елны көз ахырында яисә кыш башында үткәрелә. Ул, бүтән өмәләрдән аермалы буларак, башыннан азагына кадәр кызлар өмәсе. Башка өмәләр кебек, каз өмәсен оештыру һәм уздыруның үзенә генә хас тәртибе бар. Казлары күп кешеләр, иртәгә өмә уздырасы көнне үк, туган-тумача, күрше кызларын дәшәләр. Гадәттә, өмәгә чакыруны балаларга кушалар.
Әйтелгән көнгә кызлар өмәгә иртүк килеп җитә. Башта бер бала казны эшкәртәләр, зур канатларын йолкып, сыдыралар. Иң оста чистартылган казның бер генә шырпысы да калмый һәм бер җирдә дә тиресе ертылмый.
Казлар йолкынып, эчләре алынып, аяк-башлары чистартылып бетә. Эре канатлары сыдырыла. Өмәнең иң күңелле вакыты— чистартылган казларны, көянтә башларына элеп, кызларның су буена юарга баруы. Алар белән, сыдырылган канатларны алып, яшүсмер кызлар да бара. Алар канатларны су юлына бара торган сукмак буйлап тарата баралар. Монысы киләсе елда хуҗабикәнең казлары сукмакны тутырып йөрсен дигән теләк белән эшләнә. Кызларның кайберләре өй җыештырырга кала.
Су буеннан кайтуга, кызларны «каз коймагы» көтеп тора. Каз коймагына күршедәге ятим карчыклар да чакырылырга мөмкин.
Ашаганнан соң кызларның бер өлеше, «каз боткасы» пешерү өчен, көйледә ярма күзләргә китә. Кичке караңгылык төшәр алдыннан өмәдә катнашкан кызларның әниләре ашка чакырыла. Аларга каз шулпасында токмачлы аш, каз калҗасы белән бәрәңге, каз ите белән бәлеш пешерелә”.
Безнең гимназиябездә дә ноябрь ахыры—декабрьбашларында“Каз өмәсе” бәйрәме үткәрелә. Залга укучылар җыела. Без, “Курчак театры” түгәрәгенә йөрүче укучылар ясалма казларны көянтә башларына элеп, Каз канаты җырын җырлап зал буйлап йөреп чыгабыз. Каз йолкыганда кызлар белән төрле такмаклар әйтешеп, уйнап-көлеп утырабыз.Соңыннан хуҗабикә безне каз коймагы белән сыйлый.
“Каз өмәсе” укучыларда эш нәтиҗәсе белән горурлану һәм канәгатьләнү хисе тәрбияли. Хезмәттән алган шатлык–сөенеч укучыларның күңелләренә бик тирәнтен кереп кала. Мондый бәйрәмнәр укучылар өчен тәрбияви чара да булып тора.
Хезмәткә карата хөрмәт тәрбияләүдә “Сөмбелә” йоласының эчтәлеген аңлатып китү дә әһәмиятле. Иген бабайның: “Киләчәктә табыннар гел шулай мул булсын, җиребездә игеннәр күкрәп уңсын. Мәңге бергә шулай насыйп булсын, дуслар белән бергә гомер итәргә,” — дигән сүзләреннән соң укучыларның күз алларына туган як басу–кырлары, ашлык белән тулы амбарлары, тырыш авыл хезмәтчәннәре килеп баса. Кешеләрнең уңышлы хезмәт эшчәнлеге аларда үз халкы белән горурлык хисе тәрбияли.
Тагын бер онытылып баручы йолабыз – “Карга боткасы”. Бу бәйрәм турында авылыбыздагы аксакал Каюм бабайдан сораштым.
“Карга боткасы”,” Карга туе” — XIX гасырда бу бәйрәм балалар бәйрәме генә булып саналды. Аны иртә язда, кара җир күренә башлагач, аксакаллар әйткән аерым бер көнне үткәрделәр. Бала-чага, авыл буенча өйдән-өйгә йөреп, ярма, сөт, май, йомырка җыеп йөриләр иде. Шулай җыйган ризыклардан болында, тауда, басуда, бер-ике өлкән яшьтәге хатын-кыз җитәкчелегендә, зур казанда ботка пешерәләр иде. Сыйланырга бөтен авыл баласы җыела. Һәркайсы савыт, кашык алып килә, шунда төрле уеннар уйныйлар иде”.
Исем кушу йоласы.
Бу бәйрәмгә мулла чакырыла. Ул баланың колагына аның булачак исемен һәм әтисенең исемен өч тапкыр әйтә. Баланың битен ябып, мендәргә салып, мулла янына китерәләр. Киездә баланың әти-әнисе, мулла, авыл картлары утыра. Мулла баланы алып утыра да, аның уң һәм сул колагына баланың исемен әйтә.
Бала авырса, яки миң чыкса, баланың исемен алыштыралар.
III-БҮЛЕК
Христиан динен тотучы халыкларның бәйрәмнәре
Әлки районы — күпмилләтле төбәк. Монда татарлар, руслар, чуашлар, керәшен татарлары элек–электән дус, тату яшәп килгәннәр. Төрле милләт халыклары арасында милләтара дуслык, хөрмәт, түземлелек кебек сыйфатлар хөкем сөрә. Аларның шулай ук үз бәйрәмнәре, йолалары бар. Безнең районда христиан динен тотып яшәүче халыклар Пасха, Раштуа,Язны озату (Масленица), Качману бәйрәмнәрен зурлап үткәрәләр.
Ерак кына түгел чуаш халкы яши торган Иске Матак авылы бар. Мин шул авылга барып Демидова Таисия апа белән әңгәмә кордым:
“Пасха” – христиан динен тотучы кешеләр өчен зур бәйрәм. Бу көн—Христосның яңадан туган көне. Пасха бәйрәме ел саен бер үк көнгә туры килми—ул үзгәреп тора. Менә 2014 нче елда бу бәйрәм 20 нче апрельгә туры киләчәк. Пасха датасына карап башка христиан бәйрәмнәренең дә үткәрелү вакыты үзгәрә.
Пасха бәйрәмен төрле төскә буяган йомыркалар һәм бизәлгән күмәчләрдән башка күз алдына да китереп булмый. Без бәйрәм җиткәнче өйдә барлык эшләрне бетереп куябыз. Ә Пасха көнне кулга чүпрәк тотып бер җирне дә сөртергә дә, җыештырырга да ярамый, йомыркаларны да алдагы көнне буяп куябыз. Шимбә көнне чиркәүгә барып, дога кылып кайтабыз, ә Пасха көнне балалар, туган—тумачалар белән бергәләп бәйрәм итәбез. Ул көнне күбебез зиярәткә барып, үлгән мәетләребезнең каберләрен чистартып, аларга дога кылып кайтабыз.
Бу олы вакыйганың асылында дин тотучыларны иң югары гомумкешелек идеаллары нигезендә яшәргә чакыру ята. Пасха, безнең күңелләребездә тынычлык, иминлек һәм гаделлекнең тантана итәчәгенә өмет-ышаныч тудырып, якыннарыбызга, бер-беребезгә карата ярату һәм ихтирам тойгыларын гәүдәләндерә. Ул бездә намус белән яшәү, игелекле булу, мохтаҗларга ярдәм итү кебек изге теләкләр уята”
Шунысы куанычлы, диннәр һәм милләтләр арасында татулыкны ныгытуга актив ярдәм итеп, бүген дин җәмгыятьне рухи яңартуда көннән-көн зуррак роль уйный. Бу күркәм эшкә руханиларның тырышлыгы һәм гыйбадәтханәләрне торгызу, шул исәптән Изге Ананың Казан иконасы табылган урында гыйбадәт кылу үзәген торгызу, зур этәргеч бирә.
Рус, чуаш халкының тагын зур бәйрәмнәренең берсе-Раштуа бәйрәме. Раштуа көне-Алланың христиан динен тотучылар өчен җиргә җибәрелгән пәйгамбәре Гайсә Коткаручы туган көн. Бу бәйрәм чиркәү
яктылыгы һәм исе торакны һәм күңелне чистарта, дип ышаналар.
Праваслау динендәгеләрнең кышкы салкында үтә торган тагын бер изге бәйрәмнәре-Качману(Крещение) бәйрәме бар. Качману — бөек бәйрәм, яңа календарь буенча 19 гыйнварда бәйрәм ителә.
Уразаны тәмамлап, керәшеннәр, православие динентотучылар7 гыйнварга каршы төндә, изге Раштуа бәйрәмен каршылый.
Праваслаудинендәгеләр6 гыйнвар көнне төнлә чиркәүләрдә иртәнгә кадәр келәү итеп — гыйбадәт кылып, исәннәр һәм бакыйлыкка күчкән туганнары өчен шәмнәр яндырып, язык — гөнаһларны кичерүне сорап бу бәйрәмне каршы алалар.
Раштуа көнне һәр православие христианына чиркәүгә бару мәҗбүри. Бу көнне йортларда кабызган шәмнәрнең көннәре була. Качману көнен икенче төрле Белем бирү көне һәм Яктылык көне дип тә йөртәләр — аның алдыннан борынгыдан ук калган буенча суга чумылдыру йоласы үтәлә.
Безнең районыбызда да Качману көнендә суга чуму йоласы бар. Аның өчен Шәпкә сулыгында махсус урын әзерләнгән. Суга чуму вакытын безнең хәбәрчеләребез төшереп кайтканнар ( 7 нче кушымта).
Безнең гимназиябездә дә төрле милләт балалары белем ала. Без бер-беребез белән үзара дус- тату яшибез, бер-беребезнең динен хөрмә итәбез.
IV-БҮЛЕК
Минемкүзәтү нәтиҗәләре
|
Авыл исеме |
Авылда яшәүче милләт кешеләре |
Шушы халыклар катнаша торган бәйрәмнәр, йолалар |
|
Базарлы Матак(район үзәге) |
Татарлар, руслар, чуашлар,керәшеннәр,таджиклар, әрмәннәр |
Ураза гаете, Корбан гаете, Сабантуй,Мөстәкыйльлек бәйрәме, Раштуа,Качману |
|
Салман авылы |
Татарлар |
Ураза гаете, Корбан гаете, Сабантуй,Мөстәкыйльлек бәйрәме, Каз өмәсе,Исем кушу йоласы |
|
Чаллы авылы |
Татарлар |
Ураза гаете, Корбан гаете, Сабантуй,Мөстәкыйльлек бәйрәме, Каз өмәсе,Исем кушу йоласы |
|
Ташбилге авылы |
Татарлар |
Ураза гаете, Корбан гаете, Сабантуй,Мөстәкыйльлек бәйрәме, Каз өмәсе,Исем кушу йоласы |
|
Иске Матак авылы |
Руслар, чуашлар |
Раштуа,Качману, Пасха, Боз озату, Мөстәкыйльлек бәйрәме |
ЙОМГАКЛАУ
Шулай итеп, мин куйган максатыма ирештем, билгеләнгән бурычлар үтәлде: Әлки төбәгендә яшәүчеләрнең бәйрәмнәре, гореф- гадәтләре, йолалары турында күп мәгълүмат тупладым, таблицага яза бардым. Халыкларның бәйрәм, йолаларына юнәлтеп язылган хезмәтләр белән таныштым, тел һәм әдәбият дәресләрендә безнең мәктәп укытучылары тарафыннан кулланыла торган татар фольклоры җыетыгыннан кирәкле мәгълүматлар алдым.
Хәзерге вакытта бик күп бәйрәмнәр үткәрелә, ләкин борынгы әби-бабаларыбыздан килгән йолаларыбыз, гореф-гадәтләребезнең кайберләре югала бара. Минем уйлавымча, күптәннән килгән бәйрәм ,йолаларны саклау һәм кабат торгызу эшендә эзлеклелек җитми һәм бу борынгы йолаларыбызны начар белүебездән дә килә. Иң аянычлысы—халыкның гореф – гадәт, йола һәм бәйрәмнәр мирасын буыннан – буынга тапшыру механизмы югалуда, Җәмгыятьтә үз – үзеңне тотарга һәм, гомумән, яшәргә өйрәтә торган, гасырлар буена сыналган үрнәкләрнең югалуында, бозылуында. Шушы уйлар миңа, өлкән буын хәтерендә сакланып калган, кайбер йола, бәйрәмнәрне язып алырга этәргеч ясады. Мин үз эшемдә Әлки төбәгендә кайбер йола һәм бәйрәмнәрнең ничек уздырылуын күрсәтергә теләдем. Минем бәхеткә авылларыбызда борынгы йолаларны искә төшереп,матур итеп сөйләп бирә белгән өлкәннәребез сирәк булса да очрады. Алар исән чагында, белгәннәрен язып алып каласы, саклыйсы иде.
Халыкны тәрбия итүдә бәйрәмнәр, йолалар һәм төрле тәртип
кагыйдәләре (ритуаллар) бик зур урын алып тора. Аларда тупланган тирән кешелекле идеяләр, халыкның яшәү рәвеше белән тыгыз бәйләнгәнлек кешенең рухи баюына ярдәм итә, аның рухын һәм хезмәткә дәртен күтәрә.
Һәр халыкның да рухи мәдәниятендә туган тел төп урынны алып тора.Халыкның милли йөзе,гореф-гадәтләре йолалары,туган тел,үз ана теле саклаган очракта гына саклана.
Адрес публикации: https://www.prodlenka.org/metodicheskie-razrabotki/31441-tatar-halyk-folklory
Чараның темасы: Татар фольклоры.
Максат:
- Укучыларны халкыбызның милли гореф-гадәтләре, йолалары белән таныштыру
эшен дәвам итү; халкыбызның милли тарихи үткәненә кызыксыну һәм хөрмәт
тәрбияләү. - Укучыларның сөйләм телен, фикерләү сәләтен үстерүдә фольклор әсәрләренең
әһәмиятен күрсәтү, милли матурлыкка омтылыш тәрбияләү. - Укучылар арасында үзара дуслык, бердәмлек сыйфатлары булуны ныгыту.
Материал:
- С.Әхмәтов. Уйныйбыз да,җырлыйбыз да…,Чаллы, 1991
- Р.Ягъфәров. Кәҗә-мәкәрҗә; Казан»Мәгариф», 1994.
- Гөлбакча.
- Нигъмәтжанов М.Н. Татар халык җырлары. -Казан, 197б.
- Халык уеннары. — Казан, 1990.
Жиһазлау: тубәтәй, кул эшләреннән кургәзмә, телевизор, DVD-караоке,
магнитофон, кулъяулык, курчак, милли татарча чәй табыны.
Дәрес барышы:
— Исәнмесез, укучылар!
— Исәнмесез, саумысез!
— Хәерле көн, балалар!
— Имин үтсен көнегез!
— Кәефләрегез ничек соң?
— Кояшлы иртә кебек.
— Укучылар, без буген сезнең белән халкыбызньң милли гореф-гадәтләре турында
сөйләшербез. (Слайд 1). Алар кешене тәрбиялерәк итәргә булышалар. Татар
гаиләсендә балаларга тәрбия биру милли йола-гадәтләргә нигезләнеп алып барыла.
Халыкның матурлыкны сөюе, рухи байлыгына хәзинә итеп каравы, аны саклавы,
үстерүе, буыннан-буынга тапшыра баруы һәркемдә милли горурлык хисе уята. Безнең
халык кунакчыл, сабыр, хезмәт сеючән, ярдәмчел, күңел ачучан халык.
Без бүгенге дәресебездә татар халык җырларына, биюләренә, мәкаль һәм
әйтемнәренә, табышмакларга, уеннарга тукталырбыз.
— Иң элек татар халык җырларын башкарып китик. Укучылар, сез җырлар
яратасызмы? (…) Әйе, безнең халкыбыз да җырларны бик яраткан һәм җырлар иҗат
иткән. Ул җырларны бәйрәмнәрдә, кичке уенлыкларда, аулак өйләрдә җырлап күңел
ачкан. Укучылар, сез татар халкының нинди җырларын беләсез? (…)
— Халкыбыз кешене киеменә карап каршы алган, акылына карап озаткан. Өс-баш
матурлыгы, пөхтәлеге, чисталыгы безнең халык өчен әһәмиятле. Осталар чиккән
калфаклар, кәләпүшләр, тубәтәй-ләр, нәфис муенсалар, чигүле алъяпкычлар, бәби
итәкле кулмәкләр, камзуллар искиткеч матур. Әби-бабаларыбыз кием-салымга тәнне
каплау, тәнне жылыту чарасы итеп кенә карамаганнар, анъң килешле, уңайлы булуына
да игътибар иткәннәр. Бүгенге күргәзмәбездә дә сез татар халкыньң чигелгән
кием-салымнарын күрәсез. (күргәзмә карау).
Костюмнар (слайд 2-3)
— Ә сезнең әти-әниләрегез нишли, нинди кул эшләре белән шөгыльләнәләр?
(сөйлиләр)
— Татар халкы мәкальләр иҗат иткән һәм кулланган. Без сезнең белән мәкальләр
өйрәнгән идек. Ә хәзер ул мәкальләрнең сезнең исегездә калу-калмавын тикшереп
карыйк. “Мәкаль әйтеш” уены.
Мәкальләр (слайд 4)
Туган илең – (туган анаң).
Кем әшләми – (шул ашамый).
Сабыр төбе – (сары алтын).
Җиде кат үлчә — (бер кат кис).
Әткәй – шикәр, (әнкәй – бал).
Уку – (энә белән кое казу).
Эш беткәч, (уйнарга ярый).
Гыйлем – нур, (наданлык – хур).
Эшнең (ояты юк).
Саф һава – (тәнгә дәва).
— Бишек жырлары – кеше күңеленең иң нечкә кыллары. Шуңа да аларны һәркайсыбыз
сабый чакның якты истәлеге итеп, гомер буе күңел түрендә саклый. Бишек җырлары
ана белән бала икәүдән – икәү генә калган вакытта башкарыла.
— С какой целью исполняются колыбельные песни?
— Как они поются?
“Народ-поэт”, “народ-мудрец” на протяжении веков создавал лирику материнства.
Через песню мама передавала ребёнку свою ласку, любовь, нежность.
Бишек җыры (слайд 5)
— Считалось, что с шестинедельного возраста ребёнок понимает обращённые к
нему слова, реагирует улыбкой на слова взрослых. Сон, как живое существо,
приглашают в дом, к колыбели, просят усыпить ребёнка. В песнях выражают
пожелания счастья ребёнку во взрослой жизни.
— Когда ребёнок подрастал, начинал говорить, он учился у взрослых. Это
детский фольклор.
Заклички. Эндәшләр (слайд 6)
— Что вы знаете о закличках. (Ответы детей)
— Люди верили в волшебную силу слова, верили, что произнесённые
слова-заклинания может повлиять на силу природы. Ребёнок знакомится с природой,
играет с ней на равных.
— Какие вы знаете заклички?
Загадки. Табышмаклар (слайд 7)
Табышмакка җавап табу өчен, ут кебек зиһен йөгереклелеге кирәк. Ул үзе
кечкенә булса да, эче төш кенә. Аның шул төшен табу кызыклы. Тик моның өчен
хыялың бай һәм җитез булсын да зиһенең йөгерек булсын.
— Әйдәгез табышмаклар әйтешеп алыйк:
Считалки. Санамышлар (слайд 
Самый распространённый жанр детского фольклора.
— Для чего нужны считалки? Какие вы знает считалки?
Дразнилки. Үртәвечләр
— Что высмеивалось в дразнилке?
Скороговорки. Такмаклар (слайд 9)
Прослушивание детей.
Изучать нужно, чтобы не забывать устное народное творчество нашего края,
передавать его из поколения в поколение.
— Детский фольклор – явление вечное, ибо вечно детство, которое дано
человеку, что бы играя, творить жизнь.
— Татар халкы күңел ачучан халык, дидек. Ул хезмәт итү белән беррәттән ял
да итә белгән. Бәйрәмнәрдә, кичәләрдә төрле уеннар уйнаганнар. Әйдәгез без
дә татар халкыньң «Йөзек салыш» уенын уйнап алыйк.
Укытучы:
— Аулак өйләрдә, кичке уеннарда егетләрнең тапкырлыгы, кызларның
матурлыгы макталган, шаян биюләр, уен – такмаклар яңгырап торган.
(Cлайд 10)
(Җырлы – биюле уен “Челтәр элдем читәнгә”)
Әпипә (слайд 11)
Бию (слайд 12)
Йомгаклау.
— Бүген без халкыбызның матур гореф-гадәтләренә, фольклор әсәрләренә тукталып
үттек. Без үзебенең милләтебезне онытмыйча, милли гореф-гадәтләрне дәвам итәргә,
фольклор әсәрләрен сөйләмебездә кулланырга тиешбез.
— Халык иҗатын өйрәнү – безнең зиһенебезне баета, дөньяга карашыбызны
киңәйтә, тел байлыгыбызны, белемебезне үстерә, тарихыбызны аңларга ярдәм итә.
 |
Пояснительная записка
«Когда-то игра
была не просто развлечением, а способом организации хозяйственной, семейной и
общественной жизни человека. Игра учила и наставляла. Она магически
представляла желаемое и как бы предвосхищала появление его в реальной жизни.
Игра развивала человека и «держала в форме» все человеческие способности:
сообразительность, наблюдательность, ловкость, выносливость, пластичность,
умение общаться так, как этого требуют обстоятельства».
М.Ю. Новицкая.
Цель занятия: знакомство с
жанрами детского игрового фольклора (татарского).
Задачи:
·
Прививать интерес, уважительное отношение к культуре своего
народа;
·
Формировать мотивацию к артистической деятельности;
·
Создать благоприятную психологическую среду для активного
взаимодействия детей в коллективе, самовыражения каждого ребенка средствами
различных видов народного творчества.
Форма занятия: групповая.
Оснащение:
Помещение
для занятия – актовый зал;
Маски
животных: мышка, лягушка, зайчик, лиса, волк, медведь;
Музыкальный
центр
Флэш
с татарскими мелодиями.
Содержание
занятия
Вводная,
организационная часть:
·
Приветствие. Создание благоприятного микроклимата.
·
Постановка цели занятия.
Основная
часть:
·
Актуализация знаний. Повторение понятий «фольклор»,
«народное творчество».
·
Введение нового образовательного материала. Детская жизнь и считалки, потешки,
прибаутки, пестушки. Роль игры в жизни человека, в развитии способностей.
·
Выбор водящего считалкой.
·
Разгадывание загадок для выбора персонажей игры.
·
Игра в игры: «Продавец горшков» и «Капкалы уен»
·
Разучивание слов персонажей татарской сказки «Теремкэй».
·
Обобщение и закрепление материала.
Заключительная
часть:
·
Подведение итогов занятия. Опрос по пройденному материалу.
Ход занятия.
Звучит татарская весёлая мелодия. Дети садятся на свои места
Педагог:
Учитель:
Здравствуйте, ребята! Сегодня я шла в школу с отличным настроением. Как вы
думаете, почему?
Дети: Потому
что вы хотели быстрее с нами встретиться.
– Потому что наступила настоящая весна.
– Сегодня светит солнце.
– Может быть, потому что скоро каникулы?
Учитель: Да, все, что вы сказали, верно: и на улице стало
совсем тепло, и солнышко светит, и нашей с вами встрече я рада. А еще у меня
такое приподнятое настроение от ожидания интересных открытий на нашем уроке. И
я рада, что сегодняшнее занятие мы начинаем с хорошего
настроения. Давайте друг другу улыбнёмся и поделимся своим хорошим настроением.
Педагог: А сейчас ребята
отгадайте загадку
Мы
в ней ловкость развиваем
Мы
в ней песенки поём
Мы
в ней друга догоняем
И
весь мир в ней познаем!
Что
это?…Игра, правильно.
Тема
нашего занятия: «Детский игровой фольклор. Игра». Ребята, давайте вспомним, о
чем мы говорили на прошлом занятии, что такое фольклор?
Ответы детей.
Педагог: Фольклор – это
народная мудрость, знание, народные традиции, обычаи, обряды. В старину народ
слагал песни и сказки, легенды и былины, пословицы и поговорки. Фольклор – это ещё
и танцы, игры, считалки, загадки, дразнилки, и многое другое. Всё это
накапливалось нашими предками веками, передавалась из поколения в поколение.
Многое уже давно забыто, а лучшие образцы народного творчества дошли до наших
дней. Итак, сделаем вывод: фольклор – это творчество — устное народное:
сказки, легенды, былины…Что ещё относится к фольклору?
Ответы детей: потешки,
заклички, приговорки…
Педагог: Почему же оно называется устным?
Педагог: Потому что оно передаётся устно, а
не письменно — от одного человека к другому, от старших младшим.
Игра
для ребенка –это школа жизни. Игра проходит через все области устного народного
творчества, даже через песню. Существует выражение «играть свадьбу». Почему
так говорят? ((Ответы).
А
где мы ещё используем народные игры? Правильно, их можно найти в народных праздниках
и обрядах.
Игры
помогают освоить окружающий мир, развивают способности: ловкость, смекалку,
пластичность, внимание… Игры бывают разные: с бегом, с движениями, с песнями и
хороводами, с игрушками… Бывают игры с припевами и приговорками.
Кто
помнит, в какую игру мы с вами играли на прошлом занятии. Правильно «Продай
горшок». И
мы все прекрасно знаем, что многие игры начинаются… как вы думаете с чего..
.правильно, со считалки.
Педагог: Считалки
пришли к нам из древности, когда велся подсчет убитой дичи, или что бы узнать
итог предстоящего дела – удачно или неудачно завершится задуманное. Числам
придавали особую важность, считалось, что есть числа счастливые и несчастливые.
Считалки
тоже относятся к народному творчеству, они служат для распределения ролей в
игре, помогают в развитии речи, правильном произношении, и говорить их нужно
громко и выразительно.
Педагог: А теперь давайте вспомним, какие вы
считалки знаете? (Ответы детей)
Молодцы ребята, много
знаете считалок, а теперь давайте вернёмся к игре «Продай горшок». Давайте в
начале выберем водящего
Тор, тор, тургай,
Таң ата бугай,
Әке-пәке-эремчек
Син кал, бу чык. Проводится игра.
Педагог: А сейчас ребята
мы поиграем в ещё одну подвижную игру «Капкалы уен». Нам надо выбрать двух
ребят – они будут воротами.
Ыргада, мыргада
Мәче йөри елгада.
Син кал, бу чык.
Ваша задача, пока
звучит музыка, играющие должны пробежать под воротами, а «ворота» должны ловить
пробегающих, последний становиться победителем.
(проводиться
игра)
Педагог: Молодцы, ребята! Славно вы потрудились! Садимся на
свои места, сейчас мы немного отдохнём, успокоимся. (Звучит татарская
лирическая мелодия)
На поляну, на лужок тихо
падает снежок.
Улеглись снежинки, белые пушинки.
Но подул вдруг ветерок, закружился наш снежок,
Пляшут все пушинки, белые снежинки.
Ветер снова набежал и
снежинки все поднял,
Повертел их, покрутил и на землю опустил.
Педагог: ну что, ребята, отдохнули? А сейчас мы
поговорим о загадке. Загадка – жанр устного народного творчества, она учит
думать, развивает внимание, смекалку, сообразительность. Есть загадки,
состоящие из простого вопроса, другие похожи на задачки. Есть такие, которые
рисуются, и, прежде, чем их отгадать, приходится поломать голову. Мои загадки в
стихах. Кто загадку угадает, будет играть роль угаданного персонажа следующей
игры. Слушайте внимательно!
Загадываются
загадки:
Эта
маленькая крошка
Рада даже хлебной крошке,
Потому что дотемна
В норке прячется она. (Мышка-тычкан)
Возле
речки Водолазы,
Зелены И лупоглазы,
Про себя И даже вслух
Целый день Считали мух! (Лягушки-
бака)
Лесом катится клубок,
У него колючий бок.
Он охотится ночами
За жуками и мышами (Ёжик
-керпе)
Вместе с этой
черной птицей
К нам весна в окно стучится.
Зимнюю одежду прячь!
Кто по пашне скачет? (Грач-
карга)
По дорожке не спеша,
Без
особого труда,
Груз
тяжёлый он везёт,
Так
ведь это же … (Осел-
ишэк)
Посреди густого леса
Нет ни дома, ни навеса,
А в берлоге тесно ведь,
Вот и спит зимой (Медведь- аю)
Педагог: Итак, персонажи выбраны: Мышка, Лягушка, ёжик,
грач, осёл, медведь. Угадайте, какую русскую
народную сказку вам напомнили персонажи . А мы обыграем театр-экспромпт татарской
сказки «Теремкэй»
Действующие
лица:
Теремок (2 человека) – «Заходите, будьте как дома!»(взявшись за руки)
Мышка – «Я мышка-норушка»(чешет лапкой за ушком)
Лягушка – «Я лягушка-квакушка»(прыгает)
Ежик – «Я ежик-четвероножик» (машет лодошками)
Грач – «Я иностранный грач – сенкью вери мач»(машет крыльями)
Ослик – «А я грустный ослик – до выборов и
после» (показывает грусть)
Медведь – «Я сейчас всех буду давить!» (косолапые
движения)
Текст (читает взрослый, делая паузы для реплик)
Стоит в поле Теремок (реплика), он не низок не высок. Вот по полю бежит Мышка (реплика) , побежала и стучит в Теремок. Смотрит, не т никого в
тереме И стала Мышка (реплика) жить в ней.
Стоит в поле Теремок (реплика), он не низок не высок. Вот по полю Лягушка (реплика) бежит, побежала ближе и стучит. Выглянула Мышка (реплика) и стала звать к себе Лягушку (реплика) вместе жить.
Стоит в поле Теремок (реплика), он не низок не высок. Вот по полю Ежик (реплика) бежит, побежал он к двери и стучит. И стали Мышка (реплика) да Лягушка (реплика) звать (машут лапками) к себе Ежика (реплика) вместе жить.
Стоит в поле Теремок (реплика), он не низок не высок. Вот над полем Грач (реплика
важно) летит, опустился возле
двери и стучит. И стали Мышка (реплика),
Лягушка (реплика) да
Ежик (реплика) звать
к себе Грача (реплика) вместе жить.
Стоит в поле Теремок(реплика), он не низок не высок. Вот по полю Ослик (реплика) идет, подошел он к двери и стучит.. И стали Мышка(реплика), Лягушка(реплика), Ежик (реплика) да Грач (реплика) звать к себе Ослика вместе жить.
Стоит в поле Теремок(реплика), он не низок не высок. Вот по полю Медведь (реплика) бредет, подошел он к двери и ревет.. Испугались Мышка(реплика испуганно),
Лягушка (реплика испуганно),
Ежик(реплика
испуганно), Грач (реплика испуганно) и Ослик (реплика испуганно) да и выскочили из Теремка(реплика испуганно). А Медведь (реплика) залез на крышу (обнял за плечи
«теремок») и раздавил
Теремок(реплика хором
и умирающим голосом).
Вот и сказке конец! Каждый зритель — молодец!
Актеры
выходят на поклон
Педагог:
Славно повеселились! Отличная сказка получилась! Получается, что мы ребята
обыграли сказку.
(Исполняется песня «Урманда»)
Предлагаю разгадать интерактивный опрос «Устное народное
творчество».
По горизонтали:
1. Стишок, произносимый нараспев, которым дразнят
2. Песенное обращение к солнцу, дождю, радуге, птицам,
животным
3. Занятие, служащее для развлечения, отдыха,
спортивного соревнования
4. Краткая народная мысль с поучительным содержанием,
носит народную мудрость, жизненный опыт.
5. Ритмично произносимый стишок, служит для
распределения ролей в игре
6. Вымысел, который чаще всего рассказывается на ночь
По вертикали:
1. Стишок или выражение, нуждающееся в разгадке,
истолковании
2. Быстрая речь
3. Меткая, краткая народная мудрость
4. Стихотворное и музыкальное произведение для
исполнения голосом
Педагог: Понравилось ли Вам играть? А вы чувствовали себя артистами? Ответы
детей.
Педагог: Но чтобы стать настоящим артистом
надо много читать, быть любознательным, надо развивать артистические данные, вы
должны понимать и поддерживать друг друга, быть активными и всему этому нас
учит игра. Чем мы сегодня и занимались.
У
кого хорошее настроение, похлопайте в ладоши!
Спасибо
вам большое за участие, мы с вами сегодня еще больше подружились! А в игры,
которые мы с вами разучили, вы можете еще поиграть со своими друзьями в школе и
во дворе.
Вот и кончилась игра,
Всем спешить домой пора!
Дети уходят под
аудиозапись татарской песни
Источники:
1. Загадки http://www.alegri.ru/deti/sovety-dlja-mam/semeinaja-biblioteka/zagadki-pro-zhivotnyh-s-otvetami.html
2. Загадки http://malchishki-i-devchonki.ru/Zagadki-pro-zivotnyh.html
3.
Раз, два, три, четыре, пять, мы идем с тобой играть:
Русский детский игровой фольклор. Книга для учителя и учащихся. Новицкая М.Ю.,
Науменко Г.М. – М., Просвещение, 1995. – 224 с.
4.
Русский фольклор. Песни, сказки, загадки, былины,
прибаутки, загадки, игры, гадания, сценки, причитания, пословицы и присловья.
М., КС, «Художественная литература», 1985 г.
5.
Толковый
словарь http://tolkslovar.ru/
Татарская
народная хороводная игра «Юрта»
Правила: дети делятся на четыре подгруппы,
каждая образует круг по углам площадки. В центре каждого платок с национальным
узором. Все четыре круга идут и напевают:
Мы весёлые ребята,
Соберемся все в кружок.
Поиграем, и попляшем,
И помчимся на лужок.
Под национальную музыку идут в один общий круг.
По ее окончании бегут к своим стульям, берут платок, натягивают, получаются
юрты. Выигрывает та команда, которая первой «построила» юрту.
Задачи: закрепить знания, что жилищем многих
кочевых народов была юрта, воспитывать интерес к народной истории.
Татарская
народная подвижная игра «Земля, вода, огонь, воздух»
Правила: играющие собираются в круг, в середине
—
ведущий. Он бросает мяч кому-нибудь, произнося
одно из четырех слов (земля, вода, огонь, воздух).
Если ведущий говорит «земля», то тот, кто поймал
мяч, должен быстро назвать какое-либо животное;
если «вода» — назвать рыбу; «воздух» — птицу; «огонь»
— помахать руками. Все поворачиваются кругом. Кто ошибся — выбывает из игры.
Задачи: развивать умение понимать природу,
переживать положительные эмоции от общения с природой.
Приложение
Божья коровка,
Улети на небо,
Там твои детки
Кушают котлетки.
Всем по одной,
А тебе ни одной.
______
Дождик, дождик, поливай —
Будет хлеба каравай.
Дождик, дождик, припусти —
Дай гороху подрасти.
_________
Улитка, улитка,
Высуни рога,
Дам тебе хлеба
Дам пирога.
______
Красавица-красавица,
Издалека всем нравится,
А ближе подойдешь —
От страха упадешь!
Тили-тили тесто
Жених и невеста
Лиза-подлиза. Андрей –
воробей
«без труда не выловишь и рыбку из пруда».
Большому кораблю — большое плаванье.
В гостях хорошо, а дома лучше.
ДЕЛУ ВРЕМЯ, А ПОТЕХЕ ЧАС.
В тесноте, да не в обиде.
Деньги счёт любят
Говорят, что кур доят
Рыбак рыбака видит из далека
Яйца курицу не учат
Анализ мероприятия
Тема,
название. «Детский игровой
фольклор. ИГра».
Цель занятия: знакомство с жанрами
татарского детского игрового фольклора.
Задачи:
·
расширить
знания обучающихся о фольклоре татарского народа
·
Формировать
мотивацию к артистической деятельности;
·
Создать
благоприятную психологическую среду для активного взаимодействия детей в
коллективе, самовыражения каждого ребенка средствами различных видов народного
творчества.
Место
проведения -актовый зал
Участники обучающиеся 2-3 классов, I год
обучения
Педагог:
Бухаева Анисия Хатимовна
Форма: игровая программа
Тип: комбинированный — обобщение и творческое применение знаний.
Методы (способы достижения цели): репродуктивный,
диалогический, словесный.
Оформление,
наглядность: ширма, маски.
Оборудование,
технические средства: музыкальный
центр, флеш-накопитель,
фотоаппарат, .
Организация
усвоения полученной информации:
групповая, фронтальная работа.
Структура занятия представлена тремя этапами:
Ø Организационный момент.
Ø Основной этап — игровая программа,
которая состояла из 3-х этапов:
·
1 – игра
«Продавец горшков»;
·
2 – игра «Капкалы
уен»;
·
3 –
сказка-экспромт «Теремкэй».
·
Итог занятия –
опрос на тему «Фольклор»
Все этапы занятия взаимосвязаны друг
с другом.
С целью предупреждения
утомления и повышение работоспособности после подвижных народных игр проведена
релаксация.
Самоанализ. При подготовке мероприятия проведена большая подготовительная
работа. Дети разучили песню, считалки, изготовили маски, изучали татарский
фольклор В ходе мероприятие ребята показали свои знания и
умения, полученные в течение года :ловкость и сноровку, артистизм, красоту
народного языка, хорошую память. Дети активно и дружно включались в игру.
Царила доброжелательная и дружеская атмосфера. Каждый ребёнок работал в силу
своих возможностей.
Считаю, что мероприятие
поставленной цели достигло.
Скачано с www.znanio.ru