Татарский обряд килен тошеру сценарий

Подготовка к татарской свадьбе

Готовятся к татарской свадьбе основательно и еще задолго до официальной даты торжества. Перед тем, как состоится бракосочетание, в дом девушки приходят сваты и родители парня, договариваются о свадьбе своих детей, обязательно с благословения муллы. Жених и невеста участия в переговорах не принимают. Сватовство проходит в три этапа:

• смотрины невесты;
• рассказ о женихе;
• переговоры между сторонами.

Жениха представляют сват (яучы) и один из старших родственников. Если первые две части сватовства прошли удачно, то на третьем этапе переговоров подключаются отец и мать новобрачного. В заключительной части сватовства стороны оговаривают денежные и другие важные моменты быта молодой семьи: где будут жить новобрачные, кто и что покупает для обустройства жилья, каков будет вклад мужа в новую семью, объем калыма за невесту и еще много других вопросов.

По татарскому обычаю, выкуп за невесту можно выплачивать частями до торжества или отдать целиком в день свадьбы. В качестве калыма чаще всего предлагают золотые украшения, зимнюю и летнюю одежду, постельное белье, посуду, деньги. Какое будет приданое у невесты, переговорщики во время сватовства не обсуждают. Если стороны договорились, об успешном исходе сватовства сообщают молодым и определяются с датой помолвки. После оговаривается сценарий торжества, которое состоит из свадебных татарских ритуалов.

Никах – свадебный обряд мусульманского брака. Он проводится в мечети или в доме новобрачной. В таинство обряда входят: молитвы, чтение Корана, духовные наставления молодым. Священные обеты дают либо молодожены, либо те, кто их представляет. После завершения Никаха, брак регистрируют в ЗАГСе. Жених и невеста подают заявление в день помолвки. Этих мероприятий достаточно, чтобы девушка считалась сосватанной и получила статус «ярекшен кыз».

Татарская свадьба (Туй) – торжество, которое продолжается несколько дней. Оно начинается в доме невесты, а затем плавно переходит в жилище жениха. В наши дни татары обычно празднуют свадьбу в ресторане на протяжении нескольких дней.

Если молодые хорошо знают друг друга, а родители согласны на бракосочетание детей, то сватовство и помолвку проводят в один день. В доме родителей девушки накрывают стол. Самые близкие родственники с обеих сторон оговаривают условия бракосочетания детей и дарят друг другу подарки.

После помолвки начинается подготовка к свадьбе, которая занимает в среднем от 3 до 5 недель. Жених выплачивает калым частями, покупает подарки невесте, ее родителям и близкой родне. Невеста завершает готовить приданое, которое начала припасать еще подростком. Родители молодых и ближайшие родственники организовывают свадебное веселье.

Украшение места проведения торжества

Свадьба у татар празднуется несколько дней. Место проведения торжества украшают согласно вкусу, желаниям и религиозным предпочтениям молодоженов, а также их родителей. Пользуются популярностью обычные свадебные украшения (гирлянды, воздушные шарики, цветочные композиции), а также очень модный сегодня национальный декор: нарядные скатерти, посуда с татарскими узорами, подушечки с орнаментом. Если новобрачные религиозны, то место проведения свадебного торжества принято украшать декорированными элементами с духовными наставлениями из Корана.

Музыкальное сопровождение

Музыку для татарской свадьбы обычно выбирают молодые, учитывая вкусы своих родственников. Огромной популярностью пользуются композиции современных авторов на русском и татарском языках. Столь же часто можно услышать на татарских свадьбах зажигательные и грустные народные песни. Марш Мендельсона играют не только во время регистрации, без него не обходится практически ни одна татарская свадьба.

Традиционные татарские наряды молодоженов

Традиционные татарские свадебные одежды молодоженов разительно отличаются от привычных для нашего глаза европейских нарядов. Невеста – символ скромности и чистоты, поэтому праздничная одежда молодой должна полностью закрывать тело, руки, область декольте и шею. Чтобы понять, как выглядит свадебный наряд татарской невесты, посмотрите фотографию ниже. Платье до пят или же брюки с туникой сочетаются с головным убором, который полностью закрывает волосы. Девушка может оставить открытыми лишь кисти рук и лицо, все остальное должно быть скрыто одеждой от посторонних взглядов. Для свадебных татарских нарядов используется плотная ткань.

К одежде жениха здесь относятся не столь скрупулезно и предъявляют намного меньше требований, чем к наряду невесты. Будущий супруг на свадебном торжестве может быть в обычном классическом костюме любого цвета, белой рубашке и галстуке. Одежда для татарского жениха практически ничем не отличается от наряда любого европейского новобрачного. Его выделяет лишь головной убор – тюбетейка.

Сценарий проведения татарской свадьбы

Перед свадьбой нужно детально продумать сценарий мероприятия. Он должен включать в себя татарские свадебные обычаи и традиции. Чтобы торжество прошло весело, оригинально и запомнилось гостям надолго, необходимо заранее оговорить с тамадой все нюансы и тонкости проведения праздника. Для удобства предлагаем воспользоваться типичным сценарием с заготовленными репликами. В нем учтены многие свадебные ритуалы, обряды, традиции и их особенности.

Сватовство

Сваты приходят в дом родителей невесты, где их встречают, гостеприимно усаживают в комнате для переговоров. Следуя древнему татарскому обычаю, на первом этапе все разговоры ведутся завуалировано, чтобы злые духи не внесли в этот процесс сумятицу и не нарушили его. В сговоре принимают участие: сват, дядя жениха и родители невесты.

Отец молодой:

– Здравствуйте, дорогие гости! С чем пришли?

Сват жениха:

– Здравствуйте! Спасибо за теплый прием в вашем доме! У нас к вам доброе дело! Слышали мы, что есть у вас сокровище – не ограненный камень, прекрасный и чистый. Правда ли это?

Отец молодой:

– Чего только люди не говорят. А вам знать это зачем?

Сват жениха:

– Хотим посмотреть на сокровище невиданной красы. Если люди правду сказали и понравится нам оно, то предложим вам хорошую оправу. И приумножит она ценность сокровища во много раз и сбережет его надолго от бед и напастей.

Отец молодой:

– Не раз уже приходили в наш дом с таким предложением. С чего вы взяли, что ваша оправа будет лучшей из всех?

Сват и дядя жениха начинают хвалить жениха в мельчайших подробностях. Говорят обо всех его положительных качествах: заботливый, любящий, работящий, религиозный, без вредных привычек. Когда рассказ окончен, к сватам выходит невеста, чтобы они посмотрели на нее. После этого обсуждают свадебный калым. Размер первоначального выкупа татарской невесты сваты узнают заранее у отца и матери жениха.

Сват жениха:

– Люди не врут! Сокровище действительно сказочно красиво и достойно самой лучшей оправы. Мы хотим предложить вам за него хорошую цену.

Отец молодой:

– Мы не продаем его! Сокровище очень дорого для нас, бережем, храним и ценим. Какую цену вы готовы предложить, если мы все же решимся на такой шаг?

После этой реплики начинается долгий и активный торг за девушку. Сват вместе с дядей жениха пытаются сбить цену, а отец и мать невесты, наоборот, увеличить стоимость калыма за дочь. После того, как предварительный сговор окончен, сваты договариваются о дате следующей встречи и покидают дом невесты. На третьем этапе сватовства присутствуют родители и жениха, и невесты. Они в мельчайших деталях обсуждают финансовые вопросы, которые касаются совместной жизни молодой семьи и организации свадебного торжества.

Выкуп невесты

По татарской традиции в день бракосочетания родители будущей жены забирают жениха из его дома и отвозят в специальное помещение к молодой невесте, которое называется «кияу эйе». В давние времена такое временное помещение строили рядом с домом родителей невесты. Сегодня для этой цели снимают квартиру или номер в отеле. Кияу эйе предназначается также для первой брачной ночи.

Свадебный кортеж по-татарски

Торжественная процессия приезжает к дому жениха – кияу эйе. Друзья и родственники невесты не пускают новобрачного до тех пор, пока он не погасит весь калым или не заплатит дополнительно сумму. Свадебный тамада либо родственник невесты отвечает за это мероприятие. Когда все улажено, начинается татарское свадебное торжество: жениху и его родственникам оказывают достойную встречу.

Ведущий говорит:

– Добрый день, дорогие гости! Скажите, пожалуйста, с чем пришли?

Жених представляется и говорит, что приехал за невестой.

Ведущий свадьбы достает лист бумаги, который является символом брачного договора и начинает сверять данные:

– Все правильно. У меня здесь написано: (имя жениха) обязался заплатить сумму, которую установили заранее в размере 50 000 рублей за (имя невесты). Приготовил ли ты калым?

Жених и свидетели начинают выплачивать калым. Сверяясь со списком, ведущий сопровождает свои действия хвалой даров жениха и шутками-прибаутками. Основную сумму денег и большие подарки калыма родители новобрачной передают еще до свадебного торжества, а во время проведения обряда выплачивают символические подарки, учитывая древние традиции. Новобрачный, например, привозит с собой ювелирные украшения или бочонки с маслом и медом.

После того, как калым уплачен, ведущий проводит забавные свадебные конкурсы. Оригинальные идеи вы можете почерпнуть из статьи «Конкурсы на выкуп невесты». Когда все препятствия на пути к невесте пройдены, новобрачный забирает будущую жену из кияу эйе. После молодые и гости идут на церемонию Никах.

Никах

Свадебный обряд Никах проводится в доме родителей девушки или в мечети. На этой торжественной церемонии, которая длится около часа, присутствуют мулла, новобрачные и близкие родственники виновников торжества. Обряд проводится в тишине за закрытыми дверями. Мулла садится во главе стола, а новобрачные на мужской половине стола или напротив него. Когда начинается молитва, молодожены встают и слушают святые слова в молчании. Потом жених и невеста дают брачный обет.

В конце свадебной церемонии мулла объявляет молодых мужем и женой перед Аллахом, напутствует их на семейную жизнь молитвами из Корана. Затем родственники дарят подарки мулле и поздравляют новобрачных с созданием новой семьи. После окончания татарского обряда Никах, молодожены с гостями отправляются в ЗАГС.

Туй

Официальная часть татарской свадьбы заканчивается в ЗАГСе. Теперь наступает самый веселый этап торжества, который состоит из:

• праздничного застолья в доме новобрачной;
• переезда жены к мужу;
• застолья в доме жениха.

Традиционно родители невесты накрывают стол в своем доме, чтобы встретить молодых после регистрации. Новобрачные садятся во главе праздничного стола, супруга должна находиться справа от мужа. Возле молодой жены размещаются родители новобрачного, а рядом с молодым мужем – родители жены. Справа – родня мужа, слева – родственники жены. Начинается татарское свадебное гуляние с традиционных угощений, конкурсов, национальных танцев и песен, развлечений.

После торжества в доме невесты молодые отправляются в кияу эйе, где проводят первую совместную ночь. На второй день для новобрачных топится баня, их угощают оладьями и блинами. Молодых поздравляют родственники, соседи, друзья и знакомые с обеих сторон. После нескольких дней гуляний происходит один из самых важных обрядов татарской свадьбы – переезд жены в дом мужа. А само застолье продолжается еще несколько дней.

Переезд жены в дом мужа

Переезд жены в дом мужа – неотъемлемая часть татарской свадьбы. Он оказывает сильное влияние на будущие отношения между родителями мужа и невестки. Даже на современных татарских свадьбах соблюдается этот старинный обычай при встрече будущих родственников. Обряд помогает молодой жене показать самые лучшие качества заботливой жены и хорошей хозяйки. Для свекров этот ритуал – замечательная возможность продемонстрировать отношение к невестке как к дочери, пожелать молодым счастливой семейной жизни.

Невесту привозит в свое жилище молодой супруг в сопровождении родственников. На пороге нового дома девушку встречают родители жениха. Так начинается сам ритуал. К ногам невесты гости-мужчины кладут подушку или шкуру – это знак уважения к девушке, теплого и гостеприимного приветствия. Свекровь и старшая сестра жениха угощают молодую медом и хлебом, чтобы отношения между ними были добрыми и сердечными. Родные предлагают молодой жене вымазать руки мукой, чтобы в новой семье всегда были деньги. Новобрачным принято также дарить домашних животных.

Когда молодая жена первый раз переступает порог нового дома, она должна совершить один из древних свадебных обрядов – освящение жилища. Девушка вешает настенные украшения, новые занавески, полотенца, стелет дорожки на пол. Этот простой и милый ритуал помогает новобрачной почувствовать себя хозяйкой в доме мужа и показать приданое родне супруга. Свекровь сопровождает невестку, когда та первый раз идет за водой. Девушка как бы сдает свой первый экзамен, демонстрирует аккуратность и хозяйственность: чем меньше воды она разольет, тем больше будут ее уважать. Завершается обряд переезда жены в дом мужа весело и празднично. Породнившиеся семьи дарят друг другу подарки и устраивают свадебное торжество в новом доме.

Застолье и национальные татарские угощения

Традиционная свадьба у татар предполагает шикарное застолье с огромным количеством самых разных национальных угощений. В начале гуляний гостям предлагают горячие и холодные закуски. Затем подают суп из лапши и бараньего мяса (шурпа) и остальные национальные свадебные яства. На столах всегда есть фруктовые соки, компоты и вода. Алкогольные напитки на торжестве Никах под строгим запретом.

Для татарского свадебного торжества готовят двух гусей – символ новой молодой семьи. Традиционно разделывать гусей имеет право только старший мужчина, которого назначают родители молодого мужа. Основная задача этого ритуала – не повредить птичьи кости, когда тушку разделывают на части. В то время, когда гостям выносят блюдо с гусями, принято вручать подарки и деньги молодоженам.

Особое значение придается подаче и разделыванию еще некоторых татарских блюд.

Гульбадия – закрытый свадебный пирог с начинкой из мяса, риса, творога и изюма. Его готовят на заказ перед самой свадьбой.

Чак-чак – национальная традиционная татарская сладость. Она состоит из меда и обжаренного теста. Чак-чак готовят родственники невесты.

Свадебную гульбадию могут разрезать как мужчины, так и женщины. Ответственного назначают отец и мать новобрачного. Перед самим обрядом пирог накрывают платком. На него, по обычаю, гости кладут деньги за угощение. Разрезать гульбадию нужно на четыре части и очень осторожно. Главное – не повредить сердцевину свадебного угощения, сохраняя все его слои в первозданном виде. Одну часть гульбадии забирают родители мужа, чтобы угостить родственников, которые не приехали на свадебное торжество. Остальными частями угощаются гости.

Чак-чак или угощение невесты подают на каждой татарской свадьбе. Обычно это происходит в конце торжества вместе с чаем и другими сладостями. Того, кто будет разрезать свадебный чак-чак, выбирают родители жены. Традиционно этим человеком является жена старшего брата или тетя невесты (кыз жинги). Перед разделыванием блюда происходит торг между родными и гостями свадьбы. Чак-чак, как и гульбадию, режут на четыре части – одну забирают родители молодого мужа, остальными угощают присутствующих на свадьбе гостей.

Видео: традиции и обычаи на татарской свадьбе

Татарская свадьба, которая прошла по всем традиционным правилам – большой и шикарный праздник. Именно с него начинается счастливая и радостная жизнь новой молодой семьи. Особую торжественность, которой скрепляется нерушимый брачный союз на долгие годы новой семейной пары, придают религиозные священные обеты. Их новобрачные дают перед муллой и близкими родственниками. Теплые искрение пожелания от родных и близких на долгие годы остаются в памяти молодых супругов и гостей свадебного торжества.

Даже в случае скромного праздника, упрощенной церемонии или отказа от некоторого количества свадебных татарских обрядов, вы должны не забывать о том, что главный смысл Никаха – укрепления любви молодоженов. При создании семейного союза, всегда помните о взаимоуважении и доверии супругов друг к другу – именно эти элементы являются прочным фундаментом для каждой семьи. Очень красивую и сентиментальную церемонию современной татарской свадьбы смотрите в нашем видео:

26 августа, 2012

Татарский свадебный обряд «Су юлы» («Путь к роднику»)

Описание:

Вода – источник жизни, хозяйка-хранительница очага. Молодой невесте показывали путь к роднику (к источнику воды). Это сопровождалось обрядовыми песнями, шутками. Обряд проводился для того, чтобы день свадьбы был незабываемым.

Место бытования ОНН: Российская Федерация, Оренбургская область, Шарлыкский р-н, с. Новомусино.

Формы жанровых направлений ОНН: Празднично-обрядовая культура , обряды, исполнительное искусство, песенное искусство.

ОНН зарегистрирован: ГБУК «ОМЦНТ», номер: ORN016

Полное название: Оренбургское областное государственное бюджетное учреждение культуры «Областной методический центр народного творчества».

Адрес: 460000 г. Оренбург, ул. Пролетарская, д.24.

Информация об ответственности относительно ОНН.

Лица, имеющие отношение к ОНН.

ФИО: Улумбекова Гульюзум Гайсовна.

Дата рождения — 27ноября 1949года.

Тип ответственности: Исследователь.

Место работы: Областной методический центр народного творчества.

Сведения об особенностях ОНН.

Принадлежность:

Этнокультурная принадлежность: татарская.

Ключевые слова: Свадебный обряд «Су юлы»; Оренбургская область, Шарлыкский р-н, с. Новомусино.

Техники исполнения ОНН:

Наименование: Исполнение свадебного обряда в сопровождении обрядовых песен.

Предметы, связанные с ОНН:

Костюм:

Наименование: наряд невесты: белый вышитый фартук, коромысло, украшенные ведра, вышитые белые носовые платочки.

Сведения об особенностях распространения и использования ОНН:

Средства выражения традиций:

Обрядовые действия, песни, пляски и другие элементы свадьбы жителей села Новомусино.

Описание свадебного обряда «Су юлы» («Путь к роднику»)

Наиболее распространенным видом свадьбы являлось бракосочетание по сватовству.

Первый период – предсвадебный (сватовство) – кыз сорату. Почетную миссию играл сват (яучы), эту роль выполняли старики или старушки, родственники или знакомые, люди, пользующиеся уважением. При согласии родителей невесты со стороны свата велись переговоры о выкупе и о порядке проведения свадьбы.

Если дело пойдет на лад, то сват должен получить знак согласия. Этим служили вышитое полотенце, белый вышитый платочек, для жениха пуховый шарф и вязаные пуховые перчатки. Второй период – бракосочетание (никах укыту). Это проводилось в доме невесты по мусульманскому обряду до свадьбы. Третий период — свадьба.

Жених со своими дружками увозил невесту на повозке, запряженной тройкой лошадей. Во время переезда невесты, дружки распевали специальные на этот случай песни «Килен каршылау».

Прежде чем зайти в дом мужа, невеста вставала на подушку, которую обычно клали ей под ноги. Порог дома невеста переступала правой ногой. Перед входом в дом жениха молодых угощают медом и маслом (бал-май). Это кушанье обязательно должен был отведать каждый из участников праздника. Этот обычай проводился с той целью, чтобы жизнь молодых была сладкой как мед и благополучной. После застолья на другой день молодой невесте показывали путь к воде (су юлы), к роднику или к колодцу. Она хранительница очага, а вода источник жизни. На другой день молодая хозяйка должна была и готовить и убирать. Дорогу ей показывали маленькие дети со стороны жениха. Она их должна была одаривать памятными подарками. Ими являлись вышитые белые платочки. У татар вышитые платочки это не только аккуратность, опрятность, но и символ любви, преданности.

Если молодая девушка подарила молодому человеку вышитый платочек, это говорит о том, что она призналась ему в любви.

Об этом очень хорошо написал М.Джалиль в стихотворении «Платочек».

Невесту до родника провожали песней, гармошкой. В песне поется о том, какая она красивая, трудолюбивая. В песне прославляется их брак.

Оборудование: белый вышитый фартук для невесты, коромысло и два

ведра, платочки. Этот обряд проводился везде, где жили татары. Особенно в деревнях. В селе Новомусино Шарлыкского р-на, Оренбургской области этот обряд проводится очень интересно и красочно. Все жители села выходят смотреть на молодую невесту. Желают молодым любви, благополучия. Именно здесь невеста как бы проходит первое испытание. Как она шагает с полными ведрами? Не расплескалась ли вода? Все это проходит в сопровождении музыки и обрядовых песен. В городе этот обряд мы проводим в комплексе «Национальная деревня» в Татарском подворье с целью сохранить обычаи, передавать их молодым, укреплять духовную связь поколений и эпох, показать культурную самобытность татарского народа. Для этого созданы все условия.

Су юлы күрсәтү

Килен булып төшкән көнне туй мәҗелесенә кадәр, я булмаса икенче көнне кыз көянтә-чиләк белән су алып кайтырга тиеш. Су – яшәү чыганагы. Яшҗ килен – учак хуҗабикәсе. Килен башка авылдан төшсә дә, үз авылыннан булса да, беренче мәртәбә суга үзен генә җибәрмәгәннәр. Йола буенча аны егетнең кыз туганнары озаткан. Килен аларга үзенең бүләкләрен – чиккән кулъяулыклар өләшкән. Бу йола татарлар яшәгән hәр төбәктә дә үткәрелгән.

Ак алъяпкыч таккан килен көянтәгә чиләкләр асып, яшь кияү белән парлап баралар. Аларны туйда катнашучылар гармуннар, җырлар белән озата баралар.

Яшь киленгә су юлын

Күрсәтү изге бурыч,

Туры, дөрес юлдан гына,

Килен, йөрергә тырыш.

hәр көн саен таң яктысы

Сирпеп битеңне үбәр,

Син барасы су юлына

Зөhрә йолдыз нур сибәр.

Ай бизәкле чиләкләрең

Таң суында йөзсеннәр,

Сандугачлар, сайрый-сайрый,

“Уңган килен!”- дисеннәр.

Мөлдерәмә тулы булса

hәрвакытта чиләгең,

Зур бәхеткә ирешерсең,

Кабул булыр теләгең.

Килен чишмә суын чиләкләренә тутырып алганнан соң, чишмәгә көмеш (ак төстәге) акча ташлый.

Шулай ук суга баручылар “Сания апа” җырын да җырлыйлар, киленнең исемен кушып.

Сания апа суга бара

Җем-җем итә чиләге,

Чиләгенә караганда

Үзе кура җиләге.

Сания апа, чиләгеңнең

Сулары түгелмәсен.

Кеше сүзләренә карап,

Күңелең сүрелмәсен.

Суны өйгә алып кайтып җиткергәч, суны беренче булып кияүнең әти-әниләре татып карый, аннан кияү үзе hәм калган кунаклар. Кайбер очракларда суны сатырга да була. Су эчкән кеше яшьләргә үзенең теләкләрен тели. Шул ук вакытта туй мәҗелесенә, килен төшерүгә багышланган йола җырлары да башкарыла.

Атларыбыз, атларыбыз,

Канатлы чакларыбыз,

Безнең дә бер булыр икән

Киленле чакларыбыз.

Китмәскә килерең булсын,

Йөзең гел көләч булсын,

Табыныңда hәрвакытта

Бал да май, күмәч булсын.

Әй, ай батсын, ай батсын,

Кызарып таңнар атсын,

Тулган айдай киленне

Туганнарыгыз яратсын.

Килен төшүгә бәйләнешле әлеге йола, әлбәттә, яшьләрнең никахларын ныгыту, киләчәк тормышларын бәхетле итү, туй көнен онытылмаслык ясау өчен үткәрелә.

Татарский свадебный обряд «Су юлы» («Путь к роднику»)

Мамык юрганнарга төренеп, 
Килен төшә бүген авылга. 
Борынгыдан калган гадәт ул – 
Авыл чыккан каршы алырга. 
Яшь кәләшне күреп калырга.
Р. МИҢНУЛЛИН.

Әйе, хөрмәтле шагыйребез бик матур итеп әйткән, килен төшерү көне борын-борыннан бер гаилә өчен генә түгел, ө бөтен авыл халкы өчен зур бәйрәм, тантаналы көнгә әйләнгән. «Бүген килен каршыларга барабыз дип, алдан әзерләнеп, көтеп тора идек», – дип сөйли Дөбьяз районы Сая авылыннан Маһруйбикә апа Хәйретдинова.
Туйларның иң матур күренеше – килен төшерү булган. Элекке туйларда кызны өсте ябулы «туй көймәсе»нә утыртып алып киткәннәр, аны кайбер төбәкләрдә кибитка, мәдәк, вәдәк дип тә әйтәләр. Борынгыдан калган гадәт буенча чит авылга китәсе кызны башта үзенең иптәш кызлары белән бергәләп туй атларында утыртып, авылның урамнары, елга; чишмә буйлары, тугайлары, кырларыннан йөртеп, туган яклары белән саубуллаштырып кайтарганнар. Бу күңелле йоланы Актаныш якларында әле соңгы елларда да күрергә була иде.
Күз алдына китерик: бер-бер артлы тезелгән атлар белән бөтен авылны шаулатып килен төшерәләр, туй килә. Туй атларын кияү егетләре бик тырышып, алдан ук бизәп, киендереп куялар. Атларны бары туйлар өчен генә тотыла торган затлы дирбияләр белән җигәләр, кыңгыраулар, сөлгеләр эләләр. Чүпләмле, алмалы, асалы итеп суккан яки чигелгән сөлгеләрнең матурлыгына карап яшь киленнең уңганлыгын, булганлыгын бәялиләр. Туй атларына һәрвакыт юл биреп узалар.

Кыңгыраулар шаң кага,
Урамнарда чаң кала.
Ике яшьнең бәхетенә
Бөтен авыл таң кала.
Атларыбыз, атларыбыз,
Канатлы чаптарыбыз,
Безнең дә бер булыр икән 
Киленле чакларыбыз, 
– дип куанышканнар килен төшкәндә.

Кызганычка каршы, атлар җигеп бөтен авылны гөр китереп килен төшерүләр хәзерге вакытта җырларда сагынып җырларга гына калды шул. Яңартасы иде шушы борынгы матур йолаларны!

Кыз кешенең кияүгә чыгып, үзенең туган-үскән йорты, ата-анасы яныннан китеп икенче гаиләгә күчүе – ул яңа тормышка аяк басу. Алдагы тормыш әле серле, шул ук вакытта бераз куркыныч та. Менә шуңа күрә киләчәкне бәхетле итәргә теләү йөзеннән башкарыла торган бик күп тылсымлы йолалар белән үрелеп барган элекке 
килен төшерүләр. Нинди серләр һәм тылсымнарны белгәннәр безнең әбиләребез!
Яшь киленнең «сүзе өстен» булсын өчен менә ниләр эшләргә кирәк икән:

• —  кияү өенә барганда, кияү өенең түбәсенә карап бар, сүзең өстен булыр;
• —  кияү кызны алырга килгәндә, кызны чормага яки мич башына менгерәләр, биек урында торса, тормыш иткәндә дә сүзе өстен чыга, имеш;
• —  келәткә кертәләр кызны. Келәткә кияү кергәч, кыз кеше иң алдан эндәшсә «нихәл» дип, сүзе өстен була, имеш;
• —  кияү кыз яныңа кергәндә кыз аңа тиз генә үзенең баш киемен кигезеп ала, сүзем өстен булыр дип;
• —  кияү кергәч, кыз аның пинжәген салдыра да, пинжәкнең өстенә утырып ала, сүзем өстен булсын, дип.
•  

Туй атларына карата да тылсымлы йолалар бар:

•  — Туй атларын кияү капкасына җиткәндә көнчыгыш яктан, кояш чыгышы ягыннан әйләндереп алып керәләр.
•  — Атның башын кыйблага таба каратып кертәләр кияү капкасыннан.
•  — Яшь килен алашасын ут өстеннән уздыралар, ут өстендә биетәләр алашаны (Пенза өлкәсе.)
•  — Кыз утырган «көймә» капка алдына җиткәч, ут ягып, атны ут өстеннән уздыралар. (Себер татарлары.)
•  — Егетнең капкасын ачып куеп, капка алдына камыштан ут яга, ут алдыннан керә торган иде атлар, – ди Әстерхан татарлары да.

Киленне кияү өендә каршы алу:

•  — Ат килеп туктый, килен сикереп төшә, мендәр салалар, мендәргә баса. Уң яктан төшеп, ат алдыннан әйләнеп керә. (Башкортстанның Бәләбәй районы.)
• —  Килен төшә тарантастан, мендәрне ташладым аяк астына. Килен мендәргә басты да шунда ук мендәрен колагыннан тотып алып кереп китте. Мәгънәле килен булды. (Казан арты, Дөбьяз районы.)
• — Бүзгә чиккән ал күпчек иде, шуны салдылар аяк астына, мин басып кердем. (Апас районы.)
• — Мендәргә куш аягы белән сикереп төшеп баса да егет артыннан калмый. Арасына кеше кертмичә бергәләп кереп утыралар өйгә. (Казан арты, Балтач.)
• — Төкле аягы белән килсен дип тун җәеп бастыралар киленне. (Казан арты – Лаеш.)
• — Килен кергәндә ак яулык җәйдек бусага төбенә. Ак яулыкка уң аягы белән басып, кулымны үбеп керде киленем. «Ак юллы булсын», – дип ак яулыкка бастырдык. (Әстерхан татарлары.)
• — Килен басып кергән ак яулыкны барлык туй кунакларына тоттырып чыгалар:

синең малаеңа да юш булсын,
синең кызыңа да юш булсын,
синең оныгыңа да юш булсын, – диләр.

Кыз әнисендә туй булса – кыз кардәшләре, егет әнисендә туй булса – егет кардәшләре йөртә ак яулыкны.
Ак яулыксыз туй башланмый, ул туйның башы була (Әстерхан татарлары).

Гаиләгә бәхет, байлык китерү теләге белән үтәлә торган тылсымлы йолалар:

• — Гомер буе ашлык белән булсын, башлары ашлыктан чыкмасын, туклык булсын дип, табак белән ашлык алып чыгып, яшь киленнең өстенә сибәләр. Кызның эрләге (бөркәнчеге) була, шуңа бәрәләр (Сергач төбәгендә).
• — Кайнана алъяпкычка салып әзерләп тора. Миңа конфет та, тары да сиптеләр: «Ризыклы булыгыз», – дип. (Рязань өлкәсе, Бастан авылы.)
• — Чигелдәк (вак бавырсаклар) сибеп җибәрә, оланнар узыша-узыша җыялар (Саратов өлкәсе).
• — Җимеш сибәләр. «Татлы гына, тату гына торыгыз», – дип. (Касыйм татарлары.)
• — Колмак сибә, бодай сибә (керәшеннәрдә).
• — Килен капкадан кергәндә кешенең күзе киленгә төшмәсен, әйбергә төшсен дип, күз тимәсен дип бавырсак чәчеп җибәрәләр. Капка бавырсагы була ул. Капка төбендәге шул әйберләрне җыеп киленгә күзләре төшми дә кала.
• — Килен кергәндә җитен яулык белән җилпиләр:
• — Берлә булсын, ботаклы булсын,
• — Таштай батсын, комдай сеңсен, – дип әйтәләр (Себер татарлары).

Егет йортына төшкәч, яшь киленгә беренче мәртәбә азык, бал-май каптыру-авызландыру йоласы башкарыла.

• — Киленне авызландыралар, кайнанасы киленгә бал-май каптыра, авыз ачтыра.  «Май кебек йомшак булсын, Бал кебек татлы булсын теле», – ди. (Башкортстан, Иглин районы.)
• — Килен авызландырырга кайнанасы керә. Чәйнектә ширбәт, баллы су. «Йортлы-җирле, ризыклы, тәмле теллә бул», – дип өч мәртәбә каптыра. «Сезгә дә йоксын, сез дә бәхетле булыгыз», – дип иптәш кызларына да, кияү егетләренә дә авыз иттерәләр. (Нократ татарлары – Удмуртия.)
•  

Әстерхан татарлары кыз авызландырганда ак яулыкка бастырып сөт эчертәләр.
Ак юллы, ак күңелле бул,
Авызың белән аш килсен.
Аягың белән ырыскал (бәхет) килсен,
Бәхетле булыгыз, – дип авызландыра егет анасы.

Менә шундый борылмалары, серләре һәм бизәкләре булган борынгы туйларның. Туй – кешенең хыялы, гасырлар тирәнлегеннөн килгән иҗатының чагылышы. Ул гомергә истә калырлык мизгелләре белән кадерле.

Сценарий свадьбы на татарском языке Хөрмәтле туганнар

Тамада:
Хөрмәтле туганнар! Кодалар-кодачалар, дуслар-иптәшләр! Бүген без барыбызгада якын булган Дамир белән Гөлсинәнең яшьлек туен үткәрергә җыелдык. Алар өчен сөйгән ярлары белән кавышу – олы куаныч, зур шатлык дип уйлыйбыз.Без моны ЗАГСта күреп ышандык. Алар бер-берсенә тугрылыклы ир белән хатын булырга вәгъдә биреп, газиз имзаларын куйдылар. Хәзер без аларны законлы ир һәм хатын дип танырга мәҗбүр һәм барыбыз исеменнән дә яңа тормышка аяк басулары белән чын күңелдән котлыйбыз, аларга бәхетле озын гомер, саулык-сәләмәтлек, игелекле балалар үстереүләрен телибез.

Озатабыз сезне озын юлга,
Олы юлга, тормыш юлына.
Кулны кулга, уйны уйга бәйләп,
Йөрәк белән бергә булырга.

ЗАГС биргән язу – кәгазь бит ул,
Саргая ул сандык төбендә.
Саргаймасын сезнең чын мәхәббәт,
Чәчәк атсын күңел түрендә.
Карамагыз дошман сүзләренә,
Гайбәтләрдән өстен булыгыз.
«Тел» алырга килгән дусларны сез
Бусагадан ерак куегыз.

Васыять бездән сезнең киләчәккә:

Кайгыларны уртак бүлегез.

Шатлыкларны матур бала итеп,

Бишекләрдә алып килегез.

Онытмагыз! Сәгать санап тора

Бу елларның узып барганын.

Югалтмагыз соңгы көңгә кадәр

Мәхәббәтнең алтын балдагын!

Тамада:

Әйдәгез, һәрбер өстәлгә хуҗалар сайлап китик, ягъни алдагы рюмкаларны зәм-зәм сулары белән даими тутырып торучылар.

Ә хәзер, шампан шәрапларын ачып, аягүрә басып, яшләр өчен беренчен тостны күтәрик һәм алдагы сый-хөрмәтләрдән ауыз итик…

Тамада:

Кунаклар, сез ашый торыгыз, ә мин туй тәртибен укып ишеттерәм, игътибар белән тыңлап утырыгыз.

1. Килен белән кияүне кыерсытмаска.

2. Бер тостка 2 рюмка, 2 тостка 1 рюмка эчү тыела!

3. Килен белән кияүнең һәм свидетельләрнең урынын алмаска. Штраф 500 сум.

4. Тарелкага башны куеп йокламаска, рюмканы кимермәскә, кашык-чәнечкене чәйнәмәскә, барлык савыт-сабаны урынында калдырырга.

5. Аяклар йөремәслек булганчы биергә, Айга ишетерлек итеп җырларга, бүләкләр беткәнче уйнарга.

6. Өйгә кайтканда игътибар булыгыз. Ботинкагызны яки хатыныгызны онытып калдырмагыз.

7. Әгәр инде алыштарсагыз – түфлине яңаракка, хатыныгызны яшьрәккә алыштырырга тырышың.

8. Туй тәртибе үтәлсен өчен, аның астына кул куярга кирәк. Ягъни рюмкалар белән тавыш бирүегезне сорыйбыз.

Тамада:

Кадерле килен һәм кияү! Сезнең бүгенге зур шатлыгыгыз ул — әти-әниләрегезнең дә зур шатлыгы. Хөрмәтле әти-әниләр! Газиз балаларыгызның уртак гаилә төзү куанычы белән чын күңелдән котлыйм, сезгә озын гомер телим.

Кадерле ___ кодагый! Кияүэгез ___ гайләгез өчен иң кадерле беренче кияү булсын! Кияү кеше ул, гөмүмән, бик кадерле кеше. Бүгенге табында кияүне мактыйк, ә иртәгә кәйнә йортында киленне мактарбыз. Ә хәзер яшьләрне котлаур өчен сүзне әниләре ___ бирәбез.

Тамада:

Рәхмәт, изге, матур теләкләрегез өчен. Әйдәгез әле, кодагыйның сүзләрен хуплап, рюмкаларны күтәрик!

Ә һәзер яшьләрне котлап, җырлап алырга да мөмкиндер, белгәннәрегез кушылып җырлагыз.

Җыр:

Яшәгез сез пар булып,

Икегез бер җан булып.

Күршеләргә үрнәк гаилә,

Дуслар өчен дан булып.

Котлы булсын туегыз,

Безгә үрнәк булыгыз.

Мәңге-мәңге бергә булсын

Тормыштагы юлыгыз.

Айдан якты безнең уй,

Балдан татлы безнең уй.

Ай көттерде, ел көттерде,

Ай, икегез, икегез,

Тигез гомер итегез.

Яшлек дәртен, мәхәббәтен

Картлыккача илтегез!

Ай, икегез, икегез!

Икегезнең битегез,

Икегез дә пар килгәнсез,

Тигез гомер итегез.

Алты малай, җиде кызны

Илгә бүләк итегез!

һай көттерде сезнең туй!

Тамада:

Яшь парларның касәсенә

Тутырып салыйк Катык.

Кызык булсын тормышлары,

Шушы катык искә төшеп,

Көлсеннәр эче катып…

Ак булсын ап-ак касәдәй

Тормыш юлыгыз башы.

Туган көн гомер башы ла,

Туй көне тормыш ташы.

Подноска куеп ике рюмка белән катык чыгаралар. Кияү белән кәләш аягүрә басып эчәләр. Калганнар кул чабып торалар.

Тамада:

Безгә катык юк инде, әйдәгез әле без алга куелган рюмкаларны гына күтәрик.

Хөрмәтле кунаклар! Кыйммәтле нинди дә булса әйбер сатып алганда, магазиннан гарантиялы паспорт бирелә. ____ белән ____ дә техник паспортлары бар. ____! Рәхим итеп ______ паспортын ал һәм безгә дә укып ишеттер.

Хөрмәтле кунаклар! Сизеп торам, сез барлык кунакларны да белеп бетермисездер әле? Шулай булгач сүзне кодагыйга бирер вакыт җиткәндер дип уйлыйм.

Таныша барыйк, котлауларны да дәвам итик.

0 көн

Һәрбер өлешен бәйнә-бәйнә тасвирлауга кереп киткәнче, 0 көн турында әйтеп узасы килә. Бу көнне, гадәттә, ерак кунаклар, яшьләр кайталар һәм кызлар-егетләр аерым-аерым бүленеп «мальчишник», «девичник» оештырыла.

1 көн

1. Кыз алу

Иртән иртүк торып, киенеп, ясанып, бизәнеп, кияү дуслары белән Кыз алырга баралар. Кәләшнең туган-тумачалары кияүне каршы алырга төрле уеннар, җәзәлар, киртәләр әзерлиләр. Мисал өчен, иң киң таралган киртәләр:
— капка төбенә килеп җиткәч, сөйгәнең кем, чакырып чыгар дип, бар җиһанны яңгыратып егетны акырту, җырлату, биету
— «нихәтле яратасың микән» дип сөлгене бер төенгә бәйләтү, аннары «өйдәге бәхәсләрне ничек тиз чишәсең микән» дип чиштерү. (Сөлгене бөтереп төен бәйләсәң, чишүе җайлырак. Егет бәйләгәннән соң башкасы ныграк кысып куймасын өчен «үзем генә яратам, башкалар катышмасын» дип бирмәскә мөмкин)
— «күпме хөрмәт итәсең микән» дип бер телем ипигә тоз сиптерү, аннары «ничаклы сөясең, шулхәтле кап» дип ашату. (Егет тозны бөтен килеш сибеп, ипине әйләндереп тозын коеп капсын) Бу киртәне егетнең авызын йомып, дуслары катнашкан киртә алдыннан башкару хәерлерләк. Бер биш минуттан соң егетне кызганып су чыгарып бирсәгез бик яхшы була
— шырпылар тыгып чыгылган алма. шырпына ала-ала егет кызның бер яхшы сыйфатын әйтә (яки дуслары — егетнекен).
— «Мин һәрвакыт…», «Гаиләбез гел…», «Мин беркайчан да…» кебек сүзләр язылган кәгазьләр, егет тартып чыгара да, җөмләне дәвам итә.
— баскычларга аяк эзләре ябыштырылган. егет һәрберсен куптарып алып, икенче ягына язылган санны кызга бәйләп юрый. Мәсәлән: 165 — буе, 56 — әнисенең яше, һ.б.
— төрле сүзләр язылган кәгазьләр. Егет шул сүзләрне кыстырып кызга мәхәббәтен аңлата. Мәсәлән: үтүк кебек кайнар булыр сөюем, басу кебек мул булыр өстәлебез, алма кебек алсу йөзле, һ.б.
— дусларын сынау. Биеккәрәк кызның фотосы беркетелгән. егеткә куллары белән тимичә генә кызның сүрәтен үбәргә кушалар.
— ишек яки капка ефәк бау белән бәйләнгән. Атлап чыксаң басачаксың, иелеп чыксаң — басылачаксың. (Егеткә: яндырып яки кисеп чыгарга кирәк. Кызының дуслары кайчыны матырга да мөмкиннәр)
— зур ватман кәгазе. Анда бик күп ирен эзләре. Тик берсе генә — сөйгән ярыныкы. Һәрбер хаталы җавапка — җәза.
— шарлар эленгән. Һәрберсе эчендә кәгазь, хата өчен — җәза. Ачкыч, кайчы, я кызның берәр сыйфаты яки исемен табарга тиеш.
— өй ишеге бикле. Аны кызның туганнары (сеңлесе, энесе) сатып тора.
— өйгә кергәч кызны эзләү: кайсы бүлмәдә икәнен белергә. Һәрбер бүлмә не карау аерым бәягә.

Егет сынауларга әзер булырга тиеш:
— мәхәббәт, сөю турында берничә җыр җырлый белергә
— бии белергә
— 1дән алып 100 гә хәтле санның нәрсә аңлатканын белергә: кызның әти-әнисенең, башка тумачасының туган көннәре, яшьләре, кызның буе, авырлыгы, үлчәме, һ.б.

Аңа менә нәрсәләр ярдәм итәргә мөмкин:
— бер ярты аракы/шәраб
— бер кочак тиеннәр/тимер акчалар
— төрле купюрадагы акча
— канфит ише вак-төяк тәм-томнар
— яндыргыч, шырпы, кайчы.

Кызның дуслары төрледән-төрле җәзалар әзерләргә, каршы алу җирен плакатлар, рәсемнәр, шарлар белән бизәргә тиеш, кунакларны сыйларга җиңелчә генә өстәл.

Барлык киртәләрне үтеп кияү белән кәләш очрашкач никах була. Барлык кунаклар да сыймаса, никахка олыларны калдырып, яшьләр башка берәр алдан ук әзерләнгән җирдә күңел ачалар (әйтик урамда). Никахның рәсми өлеше тәмам булгач яшьләр бергә утыралар. Кичкә кияү белән кәләш өйдә икесе генә зәфаф киченә калдырыла, ә кунаклар һәм туганнар барысы да күңел ачырга чыгып китәләр (табигатькә, сауна, дискотека, клуб, бильярд, боулинг һ.б.)

2. Никах.

Никахка кәләш өчен өсте ябык кием һәм яулык кирәк булыр. Ир-атларга — түбәтәй.

Мулланы сөйләшеп куярга кирәк. Никахның шарты туры килсен өчен ике шаһит булырга тиеш (ике ир-ат, яисә дүрт хатын-кыз: 1 хатын-кыз=0,5 шаһит). Егет алдан ук кыздан сорап, кызга никах бүләге — мәхәр — алып куярга тиеш. Никах вакытында мулла кыздан «мәхәргә ни сорыйсың» дисә. Кызның җавабы, ә егетнең мәхәре әзер буларга тиеш. Догалар укылганнан соң сәдака бирелә. Гадәттә егетнең әти-әниләре, олы туганнары өләшеп чыга.

Никах гадәттә әзерләнгән өстәл янында уздырыла. Өстәлдә хәләл ризыклар гына булырга тиеш һәм алкоголь эчемлекләр катгый тыела. Догалар укылганнан соң, сәдака өләшенгәч ашау-эчү башланып китә. Мулла үз вакыты белән чыгып киткәч рәсм өлеше тәмам булганы аңлашыла инде.

Никахны өйдә түгел, ә, мәсәлән кафе-рестораннарда яки Кол Шәриф мәчетендә үткәрергә дә мөмкин.

2 көн

3. Кияү мунчасы

Зәфаф төненнән соң иртән туган-тумачалар кайталар һәм иртәнге табын әзерлиләр. Ул арада кияү белән кәләш мунчага китә. Ләкин аларга анда озак утырырга ирек бирмиләр. Тәм-томнар тотып (чәк-чәк, ширбәтле су һ.б.) алар янына «кунаклар» керә. Башта мунча өйалдына әтәч белән тавык кертеп җибәрәләр. Кияү белән кыз аларны куып чыгара: беренче әтәч чыкса, беренча бала малай, тавык чыкса — кыз була. Аннары җырлап биеп «кунаклар» керәләр һәм бераз җырлап утыргач яшьләрне алып чыгып китәләр.

Өйгә кереп бал һәм коймак белән чәй эчәләр.

4. Кыз озату

Кияү мунчасыннан соң алдагы көнне таралышкан кунаклар җыелышып өстәл янында утыралар да, вакытны чамалап юлга кузгалалар. Кыз ата-анасы белән саубуллашып чыгып китә. Йола буенча туйдан кыз бер атна өйгә кайтмакса тиеш бугай. Бирнәләр, бүләкләр — барысы да шул вакытны әзерләнеп алып кителә.

5. Никахны канунлаштыру (загс)

Бер ай алдан гариза язып, вакытын белеп, сөйләшеп куйган булсагыз, хәзер инде елмаеп басып кына торасы. Котлаганда еламаска, күңелне тутырмаска. Әгәр дә мөмкин икән, тантана беткәч, залда бераз биеп, вальста әйләнеп алсаң бик күңелле була.

Никахны канунлаштырып киткәндә бокаллар вату, букет ташлау кебек йолалар бар.

Шушы рәсми өлештән соң яшьләр һәм кунаклар туй булган төбәкнең күренекле җирләрен әйләнеп китәләр: Җиңү паркын, чишмә буен, мәсәлән Арчада — Тукай музеен.

6. Килен төшү

Барча җирне әйләнеп чыккач, егет өенә килен төшә.
Кияү белән кәләш машина белән ишек янына ук килеп туктыйлар. Егет чыга да кызны күтәреп алып баскыч янына, әнисе җиргә ташлаган ак мендәргә бастыра.
Егетнең әти-әнисе егет белән кызга берәр кашык бал һәм май каптыралар:
— Бал кебек татлы, май кебек йомшак бул, — диләр.
Шуннан соң кыз әти-әнигә бүләкләрен тапшыра: егетнең әнисенә яулык (ак шәл), әтисенә түбәтәй.
Егет кызны күтәрә дә (кыз мендәрне аяк астыннан тартып алып үзе алып керә) өйгә кереп китә.
Бу вакытта кызның туганнары егетнең туганнарына кызның бирнәсен саталар.
Бирнә кергәч кыч бүләкләр өләшә:
— бер чиләк токмач, бер чиләк печенье, конфет, тәм-томнар,
— әти-әнигә бүләк,
— өйдәге өстәл әзерләшкән хатын-кызларга бүләк (сөлгеләр)
Өстәл артына утырып бераз капкалап алгач, кәләшкә су юлы күрсәтәләр.
Яшьләр җырлап-биеп су алып кайталар. Бер көянтә су.
Суга барып җиткәндә су сатырга яки су юлын бүлү дә була. Суны җырга, биюгә табышмакка сатып җибәрәләр.

7. Кичке туй мәҗлесе.

Килен төшкәннән соң кич, билгеләнгән вакытта кичке туй мәҗлесе башлана. Мәҗлес урынын бизәү — плакталар, рәсемнәр (теләкләр язар өчен берәр буш ватман кәгазе һәм маркерлар куярга була), шарлар — берәр кешегә алдан ук йөкләнеп, әзерләү, җыештыру оештырылган, тамада чакырылган булса, кияү белән кәләш ял итеп күңел ачып утырсалар да була инде.
Егеткә кызын урлатмаска сак булып йөрергә кирәк.
Мәҗлес тәмам булгач, кияү белән кәләш әти-әниегезне, туганнарыгызны, кунакларыгызны, табын әзерләүчеләрне котлап сүз әйтергә онытмагыз!

3 көн

8. Йомгак.

Гөрләп узган туйны матур итеп йомгаклап кую да шарттыр. Ерактан кайткан кунакларны озатып, калганнары белән табигатькә, су буена чыгып күңел ачып, шашлык кыздырып төгәллиләр.

Сватовство- сценарий обряда. (татарская семья)

Идут вместе 2 свахи: у одной свахи гармонь, а у другой волшебный клубок и хлеб, завернутый в расшитое полотенце. Катится- катится клубок и останавливается на пороге одного дома.

1.Сваха со стороны жениха: Ис?нмесіз х?рметле дуслар! Доньялар тыныч, имин булсын, еллар б?рекетле булсын!

Сваха 2:Добрый вечер, хозяин с хозяюшкой!

               Добрый вечер, дорогие соседушки для доброй беседушки!

Сваха 1: Биз алыстан килдек сізг?

                Х?лігіз нищек?                Х?удыгыз нищек?

Сваха 2: За быстрой рекой Уй, за высокими лесами, за широкими полями раскинулось село Кенарал. Мы оттуда и пожаловали к вам.

Сваха 1: Безні? ауылда к?п егетл?р бар, бар сузг? оста, ішк? д? ?йб?т, колдарынан б?рі кил?. А  Безнін бала шундай ?йб?т, гармунда ойнай, жырлайда, акылды, шундай якшы бір егет бар.

Сваха 2: живет в нашей семье удалец, своему счастью кузнец, с виду ладный до работы жадный.

Сваха 1: Так что хозяева милые, приветливые просим уважить нашу просьбу и разрешить  показать нам красну девицу.

  Мать невесты: не знаем, не ведаем о ком речь ведете. У нас в дому много девиц проживает, одна другой краше и все умницы, умелицы.

Сваха1: Ух, красавицы! Мне особо приглянулась средняя.

Мать невесты: Стог не начинают с середины, так и я дочь не отдам.

Сваха2: Я пришла подушечной гостьей.

                Открыла я переднюю дверь,

                 Заднюю прикрыла,

                 К дочери вашей свахой пришла, что означало:

                Назад дороги нет, открыта только вперед.

  Сваха 1: Біз кильм?дік буш кит?рг?, кильдек алып кит?рг?.

                 Я пришла подушечной гостьей,

 соловей с шелковой веревкой есть в вашем селе, 

сокол с кожаным поводком есть в  нашем селе,

есть у нас сокол, я пришла  за соловьем,

если ты- железо, я- уголь, и расплавлю железо.

Сваха 2:  наш добрый молодец в Госбанке работает, при деньгах и при мехах. Терем отдельный имеет.

Мать невесты: Богатства не надо, парень должен быть мужчиной.

Сваха1: молодые хорошо знают друг- друга, крепко любят. Как вы на это смотрите.

РОдители невесты: Течение реки нельзя остановить, согласны породниться и заиметь сына с дочерью с хлебом- солью.

Мать невесты: любушка- голубушка покажись гостям какая ты хозяюшка. 

Сваха 2: ууу, конечно! Теперь все видят, и с лица белая, и телом стройная. Я боюсь опростоволоситься, попробуем  испытать ее.

Сваха 1 ( достает из кармана деньги мелочью и рассыпает на стол)

( девушка должна быстро собрать копейки в кулак и опустить себе в карман или держать в руке. Если сваха со стороны жениха попросит у нее мелочь не давать)

Сваха 2: Молодец, вижу хозяйкой экономной будешь, не станешь деньги разбазаривать и сор из избы не вынесешь, бросали деньги медные, чтобы вы со своим хозяином не были медные, есть серебро, чтоб принесла ты в нашу семью только добро. А вот денежка бумажная, чтоб вошла ты в наш дом хозяйкой простой, а не барыней важной.

Сваха1 : Умница! А вот еще такой вопрос: если у тебя одновременно попросят водички испить старик, парень молодой и малыш, кому первому подашь

Девушка: Я думаю, что надо дать малышу.

Сваха 2: -Ох хорошо отвечаешь, девица! По всему видать, что стараешься угодить нам. Вот теперь пришло при всех спросить у родителей невесты: согласны ли они дать свое родительское благословение дочери?

Мать невесты: Да, согласна.

Сваха1: После того, как родители невесты дали согласие , уместно будет сейчас наметить нашу невестку. Пусть до самой свадьбы наша невестка ходит с меткой жениха, а метим колечком серебряным с глазочком аметистовым .

Сваха 2: А сейчас приметите от нас к вашему столу вот этот волшебный мед. Тебе, хозяин, этим медком ушки смажем, чтобы ты о своем зятьке никогда ничего плохого не услышал, а тебе, хозяюшка, глаэки смажем, чтобы ты в своем зяте ничего плохого не увидела, а остальное мы себе на язык намажем и станем на общем нашем застолье речи вам сладкие говорить.

Сваха 1: Х?ерле б?йрем булсын! Б?х?тле, т?уфыйклы булыгыз, туй бул?гем шушы булыр сезг? аз булса да, куп итеп алыгыз

Мать невесты, безнен бул?гіміз кызымнын тастамалы.

Сваха        Бик  бик р?хм?т.    (все вместе поют песню)  Девочки танцуют. Все поем частушки

Частушки                                                           

  Ай икегез, икегез,                                                      

Икегез д? бертигез,                                                       

Эшне д? сез кулыгызда

Мен? шулай биетегез

      Бие, бие, Хэйбулла

    Биеген кеше бай була

    Биегэн кеше бай булса да,

    КЕсэ ягы сай була                        

 Иск? мунча почмагы 

Яна мунча почмагы                             

Житер инде, куп биедем,

Егылып китэрмен тагы

  Бие бие Х?йбулла

    Биеген кеше бай була

    Биег?н кеше бай булганчы

    ?апт алаша тай була

 Бие бие Х?йбулла

 Биеген кеше бай була

Бай булмаса тук була

Ашарына ю? була

Просмотр содержимого документа

«Сватовство (сценарий обряда татарская семья) »

М.АҠМУЛЛА
ИС. БАШҠОРТ ДӘҮЛӘТ ПЕДАГОГИЯ УНИВЕРСИТЕТЫ

БАШҠОРТ
ФИЛОЛОГИЯҺЫ ФАКУЛЬТЕТЫ

Мәктәп
сәхнәһе өсөн башҡорт халыҡ йола байрамдары, сценарийҙар

Өфө
2010

Төҙөнө
– һатлыҡова Әлфиә

Мәктәп
сәхнәһе өсөн башҡорт халыҡ йола байрамдары, сценарийҙар

Өфө
2010

Баш
һүҙ

Хөрмәтле
китап уҡыусылар! Башҡортостан борон-борондан ил данын һаҡлаусы ал бирмәҫ
батырҙар, ил рухын яҡлаусы йырсы сәсәндәр, аҡһаҡалдар, ил инәләре менән дан
тотҡан. Үткәндәр менән ғорурланып, күкрәк ҡағып ҡына йәшәү етмәй, ә
ата-бабаларыбыҙҙан ҡалған изге мираҫты тарҡатмай, быуындар ағышында үҫтереү
зарур. Тарихҡа һөйөү уятыу, рухи яҡтан бай шәхес тәрбиәләү өсөн был төп шарт. Ә
инде яңы тамырҙарҙы үҫтереү мәктәп тормошонан башлана. Шуға күрә лә, мәктәп
сәхнәһе өсөн эшләнгән был йола йыйынтығында халҡыбыҙ тарихында һаҡланып ҡалған,
бәлки, онотола барған матур йолалар, көйлө һамаҡтар, төрлө фольклор үрнәктәре
урын алды. Мәктәп сәхнәләре йыш ҡына сценарийҙарға, йола байрамдарына ҡытлыҡ
кисергәнен үҙ тәжрибәмдән белә күрә, мәктәп уҡыусыларына һәм уҡытыусыларға
тәҡдим ителгән китапсыҡ, байрамдарға әҙерләнгәндә, ҙур ярҙамсы булыр тип
ышанам. Халыҡ ижадын үҫтереү, яратыу  һәр кемдә булырға тейеш.

Килен төшөрөү йолаһынан күренеш

Тирмә
алды. Халыҡ күп. Бала-саға ағас ат менеп сабышып йөрөй, ҡыҙ-ҡырҡын бер ергә
төйнәлеп нимәлер серләшә, килендәр алъяпҡыс быуып тирмә алдында бөтөрөнөп
йөрөй, ир-ат сабыр ғына гәп һата, ололар үҙ дәрәжәһен һаҡлап уртала баҫҡан.
Килен килгәнен күреп шаулашалар, бала-саға тирмә алдынараҡ алға сығып баҫа, ҡул
төртөп “Ана!!!” тип күрһәтәләр. Киленде оҙата килеүселәр арбанан төшәләр, ә
килен төшмәй. Шул саҡ, “киленгә таянсыҡ кәрәк!” тиҙәр. Аяҡ аҫтына аҡ кейеҙ
менән мендәр һалалар. Килен төшә. Уның төшкән сағында һамаҡлап әйтәләр:

Ҡырын
төштө — ҡырын килер,

Тура
төштө – тура килен.

Етеҙ
төштө – етеҙ килен,

Текә
төштө – текә килен.

Уңған
аяҡ – уң аяҡ,

Уң
аяҡтан төш килен,

Тояҡтарың
еңел булһын,

Таштай,
ҡомдай бат килен!

Ҡәйнә
кеше килене менән күрешә, кәсә менән аҡ бирә. Һамаҡлап әйтә:

Әйҙә
матур киленсәк,

Булма
улай оялсаҡ.

Әсәңдә
һин ҡолонсаҡ,

Ҡәйнәңдә
һин уйынсаҡ.

Бер
ҡулың балда булһын,

Бер
ҡулың майҙа булһын,

Көлдөксәң
тулы көл булһын,

Ҡаҙаның
тулы аш булһын.

Килендең
яуабы:

Һүҙем
балдай татлы,

Йөҙөм
айҙай яҡты булыр, әсәкәй!..

Һыуҙағы
т аштай батырмын,

Аҡыллы
ул һәм ҡыҙҙар табырмын.

Халыҡ:

—
Һай, афарин, телсән бала!

—
Эйе, телсән дә, эшсән дә булғанға оҡшай!..

—
Әйҙә, әйҙә матур киленсәк, һыр бирмә, ҡәйнәңдең дә һүҙен бүлмә!.. — тигән
теләктәр яуа.

Килендең
яурынына аҡ шәл һалалар, төрлө теләктәр әйтәләр.

Ҡәйнә
ҡунаҡтарға ҡарап көйләп әйтә:

—                    
Ҡунаҡтар ҡайҙан килгәндәр?

Ҡара
итек кейгәндәр.

Уйнар
өсөн килгәндәр,

Һынар
өсөн килгәндәр.

Әйҙәгеҙ,
түрҙән уҙығыҙ,

Киленебеҙҙе
күрегеҙ.

Бары
менән ҡунаҡ булып,

Риза
булып китегеҙ!.. – тип тирмәгә саҡыра.

Башҡорттарҙа бала ҡаршылау

“Алтындан
баһалы,

ожмах
ниғмәттәренән ҡәҙерле

булған
нәмә – тәрбиәле балалар”.

(Ризаитдин бин Фәхретдин).

Сәхнә
матур итеп биҙәлгән. Тирмә ауыҙы сәхнәгә күренеп тора. Йорт алдында 7 – 9
йәштәр тирәһендәге ике малай уйнап йөрөй. Шула саҡ тирмә ишегенән кендек инәй
күренә:

—                    
Йә, бәрәкәтулла! Донъяға сабый тыуҙы!
Бөгөн ырыу йән бер батырға артты!…— ти ул ҡулдарын күккә һоноп. Шул саҡ
уның янына малайҙар йүгереп килә:

1-се
малай: — Ни тиһең, әбекәй?

2-се
малай: — Кем, кем?..

—                    
Барығыҙ, атағыҙға һөйөнсөләгеҙ. Атай,
тағы ла бер улың бар тип әйтегеҙ! Һуҙылмағыҙ! Атағыҙ ҙа бында килһен! – ти
ҙә кендек инәй тирмә эсенә инеп юғала. Ике малай йән-фарман сабышып, таяҡ
аттарын менеп, сәхнәнең бер яҡ ситендә һалабаш үреп ултырған ир янына киләләр.
1-се малай:

—                    
Атай, атай, һөйөнсө! Һөйөнсөгә ни
бирерһең?

Атай:

—                    
Һөйөнсөһөнә икегеҙгә лә  өр-яңынан
күлдәк! – ти.

1-се
малай:

—                    
Атай, атай, беҙҙең ҡустыбыҙ бар!

2-се
малай:

—                    
Атай, әсәй малай алып ҡайтты!

Атай:

—                    
Һай,
уландарым, яҡшы хәбәрегеҙ өсөн рәхмәт! Кендек инәй сыҡтымы? Ни тине, мине
саҡыртманымы?

1-се
малай:

—                    
Эйе,
ул һине лә саҡырҙы!

2-се
малай:

—                    
Ярай,
атай, беҙ уйнарға киттек! – ти ҙә ағас атында сабып сығып китә. Икенсе малай
ҙа китергә ашыға. Атай кеше улдарының артынан:

—                    
Сафа
олатағыҙҙы, Бибиәсмә өләсәгеҙҙе, ике күршене, Нур мулланы саҡырығыҙ, балалар!
Бәпәй сәйенә килһендәр! – тип ҡысҡырып ҡала.

Шул
саҡ тирмә ишегенән ҡулына йүргәккә уралған сабыйҙы тотҡан кендек инәй сыға.
Тирмә алдында йыйылып өлгөргән халыҡ алдында ул былай тип һамаҡлай:

—                    
Балаһы
бар – маҙаһы бар,

Бер
уҫлаптай улы бар.

Йылтыр-йылтыр
күҙе бар,

Әҙәм
төҫлө һыны бар.

Тфү,
тфү, тфү, буш икән,

Маҡтар
ере юҡ икән!

Толомдары
ялтырап,

Ирендәре
ҡалтырап,

Утыҙ
икән балаһы,

Бала
түгел, бәләһе…

Атай
кеше:

—                    
Балам
балам, бал ғынам,

Балдан
татлы ул ғынам! – тип үрелеп ҡарай.

Кендек
инәй:

—                    
Йә,
Арыҫлан улым, үҙеңдәй батыр, ҡалҡандай ҡалҡыр улың бар. Һөйөнсөгә ни бирерһең?

Атай
кеше:

—                    
Бындай
батыр улан өсөн һиңә бер ни йәл түгел! Көтөүемдән үҙеңә оҡшаған бер һарыҡты
бәрәсе менән алып ҡайтырһың! – ти.

Кендек
инәй:

—                    
Рәхмәт,
Арыҫлан улым! Ризалаттың! Уландарың изгелеген күрергә насип итһен!

Сабыйҙы
атаһына бирә. Ҡурай моңо көсәйә. Халыҡ тына. Атай балаһына ҡарап әҫәрләнеп
һөйләй:

—                    
Илдә
бер батыр булһын,

Дошман
дер ҡурҡыр булһын,

Ярышта
ал бирмәҫ бул,

Яуҙа
тоғро юлдаш бул!

Аҡһаҡал:

—                    
Тәүфиҡлы
бала булһын,

Иманлы
бала булһын.

Илдең
данын һаҡлаһын,

Илдең
ҡанын яҡлаһын!

Мулла:

—                    
Ата-инәңә
шәфҡәтле бул,

Олоға
кесе бул,

Кесегә
оло бул.

Иман
әйтеп, намаҙ ҡыл,

Яҙыҡ
эштән ҡырын бул!

Кендек
инәй:

—                    
Бәхетле,
тәүфиҡлы бул,

Татлы
телле бул.

Таштай
ныҡ бул,

Бүрәнәләй
бүкән бул!

Оло
һүҙен тыңлар бул,

Атаң,
әсәң, мине бел,

Хөрмәтлә
һин илеңде,

Хөрмәтлә
һин телеңде,

Хөрмәтләрҙәр
үҙеңде! – тип сабыйға май менән бал ҡаптыра.

—                    
Хәҙер,
әйҙәгеҙ, бәпәй тыуыу ҡыуанысынан байрам табынына рәхим итегеҙ! Өлгөр хужалар
ҡымыҙын да бешкән, ҡаҙан аҫып итен бешергән! Түрҙән уҙығыҙ! – тип халыҡты
тирмә янына саҡыра.

Исем туйы

Сәхнә
башҡорт йорто һымаҡ матур итеп биҙәлгән. Һәндерәлә бер төркөм кескәй ҡыҙҙар һәм
кендек инәһе ултыра. Талғын ғына ҡурай көйө ағыла. Кендек инәй:

—                    
Бына,
балалар, бәпәйҙең ҡырҡы ла тиҙҙән сыға, алла бирһә, мулла саҡыртып, аҙан
әйттереп, исем дә ҡуштырырбыҙ. Шулай булғас, ҡыҙҙар, әйҙәгеҙ әле, исем һайлайыҡ
бәпесебеҙгә.

1-се
ҡыҙ. Әйҙәгеҙ,
Зәйнәп тип ҡушайыҡ. Зәйнәп – ғәрәп исеме, таҙа тигәнде аңлата.

“Зәйнәп”
йырын йырлайҙар:

Зәйнәп
килгән өйөмә,

Зәйнәп
килгән өйөмә.

Зыңҡылдатып
бейергә,

Зыңҡылдатып
бейергә.

2-се
ҡыҙ.
Әйҙәгеҙ, Мөғлифә тип атайыҡ. Был исем фарсы теленән алынған, ризыҡ биреүсене
аңлата.

Сылтырап
аҡҡан шишмәләрҙән,

Мөғлифәкәй
һыу ала.

Ударница,
комсомолка,

Һәр
эштә алда бара.

3-сө
ҡыҙ.
Хәтирә исеме лә бигеркә матур бит, ҡыҙҙар! Хәтирә – ғәрәпсә иҫтәлек
тигәнде аңлата.

Ҡыҙҙар. Эйе шул, беҙҙең “Хәтирә”
исемле яратҡан йырыбыҙ ҙа бар бит!

Ҡапҡа
төбөндә тораһың,

Ҡапҡа
төбөндә тораһың,

Кем
өсөн өҙөләһең, Хәтирәм,

Кем
өсөн өҙөләһең, Хәтирәм!

4-се
ҡыҙ. Мәҙинә
исеме лә бигерәк матур. Ул изге ҡала исеме. Минең ҡыҙым булһа, шул
исемде ҡушасаҡмын!

“Мәҙинә”
йырын йырлайҙар:

Ҡулъяулығым
икәү ине,

Береһе
аҡты һыуҙарға.

Мәҙинәм,
гөлкәйем,

Береһе
аҡты һыуҙарға, бәғеркәйем.

5-се
ҡыҙ. Юҡ,
юҡ, әхирәттәр! Заһира исеме ифрат матур бит! Ул ғәрәпсә нур сәсеүсе, бик
матур тигәнде аңлата.

“Заһира”
йыры башҡарыла.

Зәңгәр
күлдәктәр килешә,

Һаҙҙа
бесән сапҡанда.

Һеҙ,
дуҫтарым, иҫемә төшә,

Һыҙылып
таңдар атҡанда.

Ал-зар,
Заһира,

Гөл-зар,
Заһира.

Дошман
бит ул ҡара йөрәк,

Һөйгәнеңдән
айыра.

6-сы
ҡыҙ.
Дуҫтар, мин бик матур исем беләм! Ул – Шәһүрә! Был исем ғәрәп телендә ҡәҙерҙе
белгән, танылған тигәнде аңлата.

“Шәһүрә”
йыры башҡарыла.

Аҡлы
ғына күҙле күк күгәрсен,

Шәһүрә
– аҫыл ҡыҙ бала.

Күләгәгә
төшкән, көн теймәй,

Бәйләнмәгән
аҫау ҡолон кеүек,

Шәһүрә
– аҫыл ҡыҙ бала.

Ҡайҙа
ғына үҫтең күҙ теймәй.

Шул
саҡ шаршау артынан сабый илаған тауыш ишетелә. Кендек инәһе бәпәйҙе ҡулына ала.

Кендек
инәй.
Әлли-бәлли бәпкәһе,

                        Ҡайҙа
киткән әнкәһе?

                        Тау
буйына еләккә,

                        Бәпесемә
бүләккә!

                        Әлли-бәлли
итәр ул,

                        Өфөләргә
китәр ул.

                        Өфөләрҙән
ҡайтҡансы,

                        Табиб
булып етәр ул!

—                    
Бына
бөгөн һиңә, бәпес, исем ҡушабыҙ! Аллаға шөкөр, ҡырҡ көн имен-аман үтеп тә
китте. Хәҙер ҡунаҡтар килеп етер.

Бер
нисә әбей, мулла килеп инәләр.

Кендек
инәй.
Әйҙүк, әйҙүк, түрҙән уҙығыҙ! Маҡтап ҡына йөрөйһөгөҙ! Аш-һыу әҙер, көтәбеҙ
үҙегеҙҙе!

Ҡыҙҙар
ҡунаҡтарҙың ҡулдарын сайҙыра, таҫтамал тоттора.

Әбейҙәрҙең
һәр береһе күрешеп сығалар. Ултыралар. Өләсәй кеше уларға кендек ебе бирә. Ул,
аяҡланып, осо төйөлгән була. Еп әбейҙәрҙең уң яҡ тубығына һалына.

1-се
әбей.
Оҙон ғүмерле булһын!

2-се
әбей.
Тиҙерәк атлап китһен!

3-сө
әбей.
Ата-әсәһенә изгелекле, илгә – игелекле булһын!

4-се
әбей.
Тәүфиҡлы, бәхетле булһын!

Әбейҙәр
доға ҡылалар.

Мулла. Ата-инәңә шәфҡәтле бул,

                        Олоға
кесе бул,

                        Кесегә
оло бул,

                        Уң
ҡолағыңа – аҙан,

                        Һул
ҡолағыңа исем.

                        Гөлназ
атлы булырһың!

Баланың
әсәһе (бәпесен
ҡулына ала, һөйә).

Һәтес,
һәтес, һәтес тә,

Бигерәк
матур бәпес тә.

Кем
ҡарамай, кем һоҡланмай,

Бындай
матур бәпескә!

Күмәкләшеп
сәй эсәләр.

Башҡорттарҙа бала һатып алыу йолаһы

Сәхнә
ауыл урамына оҡшатып биҙәлгән. Бала тыуған йорт тәҙрәһе күренеп тора. Кендек
инәһе ҡулына ҡырҡ ямауға уралған бәпесте тотҡан, һамаҡлап өйҙән-өйгә атлай:

—                    
Ергә
һалдым – ер алмай,

Күккә
сөйҙөм – ҡош алмай.

Эткәһалдым
– эт алмай,

Бала
һатам, кем ала,

Бала
һатам, кем ала?

Алдан
әҙерләп ҡуйылған асылмалы тәҙрә асыла, унан атай булып кейенгән малай ҡарай:

—                    
Мин
алам. Күпме тора? Бер баш ҡолонло бейә бирәм, һатырһыңмы?

Кендек
инәй:

—                    
Һатам.

Бала
һатам, кем ала?

Ергә
һалдым – ер алмай,

Күккә
сөйҙөм – ҡош алмай.

Эткәһалдым
– эт алмай,

Бала
һатам, кем ала,

Бала
һатам, кем ала?

Атай
кеше:

—                    
Бала
һатһаң, мин алам.

Нимәһе менән
һатаң?

Кендек
инәй:

—                    
Ғүмере
менән һатам,

Бәхете менән
һатам.

Атай
кеше:

—                    
Нимәһе
менән һатаң?

Кендек
инәй:

—                    
Ғүмере
менән һатам,

Бәхете
менән һатам.

Атай кеше:

—                    
Нимәһе
менән һатаң?

Кендек
инәй:

—                    
Ғүмере
менән һатам,

Тәүфиғы менән
һатам.

Атай
кеше:

—                    
Бала
һатһаң, миңә һат,

Ғүмере
менән бергә һат,

Бәхете
менән бергә һат,

Һибәһенә
тун бирәм,

Уға
ҡушып мал бирәм.

Атай
кеше тәҙрәнән баланы ала. Сәхнәгә бар ҡатнашыусылар сығып балаға теләктәр
әйтәләр:

—                    
Оҙон
ғүмерле булһын!

—                    
Тиҙерәк
атлап китһен!

—                    
Бәхетле
булһын! Ата-инәһенә шәфҡәтле, илгә мәрхәмәтле булһын!

—                    
Амин!

Башҡорттарҙа ҡунаҡ ҡаршылау йолаһы

Уртала
тирмә, эсе боронғоса биҙәлгән. Тирмә янында халыҡ ҡайнаша. Улар ҡунаҡ ҡаршы
алыу ығы-зығыһы менән мәшғүл Бер яҡ ситтәрәк ҡурайсылар ҡурайҙа уйнай. Ҡунаҡтар
килгәне күренә. Тирмә алдында Аҡһаҡал тора. Ҡулында һырлы таяҡ. Уның ике яғына
һөңгөләрен тотоп, яу кейемендә ике егет — һаҡсылар баҫҡан. Ҡунаҡтар килеп етеү
менән Аҡһаҡал, ололап, һүҙ башлай, ҡурай моңо уның һүҙҙәрен оҙатып бара:

Түңгәүерҙәр,
түңәрәп

Бер
ҡор булып килегеҙ!

Тимер
Ҡотло бейебеҙ,

Ҡанбабабыҙ,
тийегеҙ!

Илебеҙ,
ни, белегеҙ,

Ҡотло
ил ул, тийегеҙ!

Ундай
илдәр һирәктер,

Ил,
тип, ир-ат, беләк төр!

Ир-ат
илгә кәрәктер –

Ир-ат
– илгә терәктер!

Илгә
инһәң, белеп кер,

Шуны
затыңа еткер:

Ҡошобоҙ
булыр һайыҫҡан,

Ораныбыҙ
бит – “Табан!”

Шуны
әйтәм артабан:

Ярымтыҡ
булып тамғаң,

Тамғабыҙ
беҙгә таман!

“Табан!”,
“Табан!”, “Табан!” (бөтәһе күмәкләп көр тауыш менән оранын әйтә)

Килең,
барың, биртабан!

Килде
берләшер дәүер!

Оран
һала Түңгәүер.

Оран
һалһа Түңгәүер,

Йөрәктән
яҙа ғәүер!

Һай,
хөрмәтле ҡунаҡтар, әйҙүк, әйҙүк, беҙҙең ҡорға рәхим итегеҙ! – тип һүҙен
бөтөрә Аҡһаҡал. Аранан милли кейемдәге йәш егет алға сыға:

—                    
Беҙҙең йоланан да ситтә ҡалмағыҙ! Һәр
һабантуй йәме – ҡолғаларға яулыҡ бәйләү. Әйҙәгеҙ, һабан туйына изге теләктәрҙе
йәлләмәйек!

Тирмә
алдында алдан әҙерләп ҡуйылған ике ҡолғаға яулыҡ бәйләү.
Шул саҡ һәр бәйләп бөткән ҡунаҡтар янына милли кейемдәге ике ҡыҙ килеп,
береһе сәк-сәк, икенсеһе ҡымыҙ  ауыҙ иттерә:

—
Бына ҡымыҙынан ауыҙ итегеҙ! Күпереп бешкән сәк-сәге!..

—
Ниндәй байрам йыр-моңһоҙ үтһен? Әйҙә, башла йырыңды, мах бирмәйек!- тип
берәү аранан йырсыны күтәрмәләй.

-Булдырабыҙ
уны! – ти йырсы һәм “Дүңгәүер” йыры башҡарыла:

Бәләкәй
генә турысай юл башлай,

Эйәрҙәге
егет йыр башлай.

Ҡайҙа
ғына бармай, ниҙәр күрмәй,

Беҙҙең
генә гәзиз был башҡай. (йырсыны ҡурай моңо оҙатып бара)

Халыҡ
йырсыны данлай:

-Һай,
тынының оҙонлоғо, күкрәктәренең киңлеге!..Афарин!

Ҡымыҙынан
ауыҙ иткән кешеләр:

-Һай,
ҡымыҙы ла ҡымыҙы!..

Аҡһаҡал
барыһын да тирмәгә саҡыра:

-Ә
хәҙер, әйҙәгеҙ, тирмәгә рәхим итегеҙ! Төклө аяғығыҙ менән! табын әҙер!

Ике
һаҡсы һөңгөләре менән ситкә китеп юлды аса. Ҡунаҡтар тирмәгә уҙа.

Мәңге йәшәр еребеҙ!..

Тирмә
алды. Халыҡ йыйылған. Моңһоу ҡурай моңо талғын ғына уйнай. Уртала Урал батыр
ята. Уны уландары уратып алған. Аҡһаҡал  батырға мөгөҙ һона(эсендә эсемлек):

—                    
Батыр, бына, таптыҡ, һиңә тип алып
килдек, тереһыу был! Ауыҙ итсе, мәңгелек үлмәҫ, тере йән булып беҙҙең менән
йәшәсе!

Урал
батыр мөгөҙҙө ҡулына ала, урынынан тороп ултыра, яйлап тороп баҫа, ҡулдарын ҡаш
өҫтөнә ҡуйып, алыҫтарға төбәлгәндәй итә, халыҡҡа ҡарап:

—                    
Ниндәй матур был донъя!!!  Күпме халыҡ
йыйылған… Һәр береһе үҙенсә шатлана, мәңгелекте йәшәтә!.. Мин – бер кеше, ә һеҙ
– тотош халыҡ! Әйҙә ошо матурлыҡ йәшәһен, үлемһеҙ булһын, халҡым мәңгелек
булһын!..

Тау
буйҙары йәшәрһен,

Мәңге
үлмәҫ төҫ алһын,

Ҡошо
һайрап маҡтаған,

Халҡы
йырлап хуплаған,

Ерҙән
ҡасҡан дошмандар,

Бар
күреп һоҡланған,

Ил
һөйөргә ил булып,

Ер
һөйөргә бағ булып,

Дошман
күҙен ҡыҙҙырып

Балҡып
торған ер булһын!

 —
тип йәншишмәне йән-яғына һибә. Шул ваҡытта Үлем батырҙың боғаҙынан ала. Ул
әкрен генә ергә ауа. Шул саҡ шомло, хафалы  көй уйнай, халыҡ араһында шаулашып
алалар:

—
Был ни ғәләмәт!?…

—
Батыр, ни эшләүең был?

—
Аһ, аһ, беҙҙең өсөн һинең тере булыуың кәрәк!!!

—
Атай!..

Артабан
диктор сәхнә артында шиғыр юлдарын уҡый:

Урал
батыр үлгән һуң,

Халыҡ
ултырып барыһы

Башын
түбән эйгән, ти,

Күктән
йондоҙ атылып, һомайға оран биргән, ти…

Ошо
ваҡыт халыҡ араһынан аҡ кейемдә Һомай атылып сыға, ерҙә ятҡан Урал батырға
килеп ҡаплана, бит осонан үбеп ала, көйләп, әрнеп һүҙен әйтә:

—                    
Ай, Уралым, Уралым,

Йәнеңә
килеп етмәнем,

Аҙаҡ
һүҙең ишетеп,

Күңелемде
баҫманым.

Инде
хәҙер ни эшләйем?

Ни
әйтергә белмәйем.

Ҡыҙ
булып кемгә ҡарайым?

Һомай
исемем ҡалһа ла,

Кешеләр
ҡош тиһә лә,

Ҡош
тунымды һалмайым,

Ситтәр
күҙен алырлыҡ

Ҡабат
һылыу бумайым…

Һиндәй
батыр таба алмам,

Батырға
әсә була алмам.

Илең,
батырым, йәшәр,

Ерең,
батырым, йәшәр.

Өс
улыңдан таралып,

Ерең-һыуың
йәшәрер…

Һомай
Уралға ҡарап онотолоп ҡарай, алғы планға — аталарының аяҡ осона — Уралдың өс
улы – Яйыҡ, Иҙел,Нөгөш сығып баҫа. Теҙелешеп торалар, ҡында ҡылыс, башта ҡамсат
бүрек, ҡараштар ғорур, халыҡҡа төбәлгән. Башта оло улы Яйыҡ башлай (ошо ваҡытта
һыйырҙар мөңрәгән, аттар сабышҡан, кешнәгән тауыштар ишетелә):

Яйыҡ:
Батырҙан тыуған ир батыр,

Аптырауҙы
ҡалырмы?

Илен,
халҡын уйламайса,

Бот
күтәреп ятырмы?

Иҙел:
Атам үҙе үлһә лә,

Ҡылысы
ҡалды ҡулында.

Буҙаты
ҡалды янында.

Даны,
эше ҡалды

Халҡым
аңында!..

Нөгөш:
Урал – хазина иле,

Урал
– ризыҡтар иле.

Унда
йәшәй батырҙар

Һәм
дә гүзәл матурҙар.

Һомай
алғараҡ сығып (көйләп) әйтә:

Урал
батыр васыятын

Әйтәмен
һеҙгә, халҡым!

Яҡшылыҡ
буһын атығыҙ,

Кеше
буһын затығыҙ,

Бөтәһе
бергә әйтә:

Яманға
юл ҡуймағыҙ,

Яҡшынан
баш тартмағыҙ!

Ҡунаҡ килә…

Сәхнәлә
тирмә. Эргәләге ҡайын ағасында сәңгелдәк аҫылған, батман, көбөләр ҡуйылған,
ситәндән ҡойма.  Ҡурай моңо яңғырай, өләсәй тирмә янында самауыр менән булаша.
Ике ҡыҙыҡай сәңгелдәк йырын йырлап, уны бәүетәләр. Өс малай балыҡ ҡаптыра.

Ат
тояҡтары тауышы ишетелә, кешеләр шау-гөр киләләр. Пар аттарҙа милли кейемдә
башҡорт батырҙары килеп төшә. Өләсәй уларҙы:

-Ҡайһы
яҡтарҙан килдегеҙ, балалар? Ҡайһы йылға һыуын һыулайһығыҙ? – тип ҡаршылай.

1-се
ҡунаҡ: Мин Бөрйән ырыуынан килдем. Беҙҙең
тамғабыҙ – яғалбай, ҡошобоҙ – көсөгән, ағасыбыҙ – имән, ораныбыҙ – аҡ туған.

2-се
ҡунаҡ: Мин – ҡатай башҡорто. Беҙҙең тамғабыҙ –
айбалта, ҡошобоҙ – ҡауҙы, ағасыбыҙ – артыш, ораныбыҙ – талаҡ.

3-сө
ҡунаҡ: Ә мин – ҡыпсаҡ ырыуы башҡорто. Беҙҙең
тамғабыҙ – даға, ҡошобоҙ – бөркөт, ағасыбыҙ – ҡарама, ораныбыҙ – туҡсаба.

4-се
ҡунаҡ: Ә мин – мең ырыуы вәкиле. Беҙҙең тамға
– ҡош ҡабырғаһы, ҡошобоҙ – ҡарсыға, ағасыбыҙ – ҡайын, ораныбыҙ – алас.

5-се
ҡунаҡ: Табын башҡорто булам. Тамғабыҙ –
һепертке, ҡошобоҙ – ҡарағош, ағТамғабыҙ – һепертке, ҡошобоҙ – ҡарағош, ағасыбыҙ
– ҡарағас, ораныбыҙ – салауат.

6-сы
ҡунаҡ: Ә мин – тамъян ырыуы башҡорто. Ырғаҡ –
беҙҙең тамға, ҡошобоҙ – ҡарға, ағасыбыҙ – тирәк, ораныбыҙ – тутыя.

7-се
ҡунаҡ: Мин үҫәргән ырыуынан. Тамғам –
ҡойошҡан, ҡошом – торна, ағасым – миләш, ораным – мөйтән.

Өләсәй:

—                    
Һай, алыҫтарҙан килгәнһегеҙ икән!
Сарсағанһығыҙҙыр, талсыҡҡанһығыҙҙыр! Ял итеп алығыҙ. Тирмәбеҙҙә урын етәрлек! Ә
мин ҡаҙанымды ҡуя торайым. Һеҙ, ана, йәш-елкенсәк менән күңел аса тороғоҙ, — тип
тирмә янына йүнәлә.

Егеттәр:

—                    
Булдырабыҙ уны! – янында торған
ҡурайсы егеткә ҡарап – Йә, әле, дуҫ, һыҙҙырт ҡурайыңда, күңелдәр елкенһен!

Ҡунаҡтар
ҡурайҙа дәртле көйҙәр уйнап ишеттерә.

Уларға
ҡаршы баҫып торған йәштәр үҙ-ара шаулашып ала:

—                    
Беҙ ҙә мах бирмәбеҙ! Әйҙә, шафиҡ, башла
яратҡан йырҙы!

Күмәкләшеп
йырлап ебәрәләр (ҡунаҡтар ҙа ҡушыла):

Һеҙ
ҙә килгәнһеҙ икән дә,

Беҙ
ҙә килгәнбеҙ икән,

Ҡунаҡтарҙы
ҡаршы алыу

Иң
матур йола икән!

Һай
илдәре, илдәре,

Илдәрендә
күлдәре.

Шул
илдәрҙә йырлай йәштәр,

Һандуғастай
телдәре! Һай!..

Өләсәй:

—                    
Һаа-ай, йәш күңел тигәне шул инде ул!
Бигерәк телсән, үткер балаларһығыҙ! Әйҙәгеҙ, табын әҙер, аш һыуына! – тип
әйҙүкләп тирмәгә саҡыра.