Т?сау кесер салт д?ст?рі сценарий

«Тұсау кесу» салт-дәстүріне байланысты қойылым

ШҚО Өскемен қаласы
Өскемен қаласы әкімдігінің «Ағылшын тілін тереңдетіп оқытатын № 38 гимназиясы» КММ
қазақ тілі және әдебиет мұғалімі Козыбаева Айнаш Урынбаевна

4 сынып оқушылары арасында өткізілетін Наурыз мерекесіне арналған қазақ халқының «Тұсау кесу» салт-дәстүрлеріне байланысты қойылымның сценариі

Білімділік: қазақ халқының атадан балаға мұра етіп қалдырған салт-дәстүрін, наурыз мейрамының мәнін түсіндіру, ұлттық тәрбие туралы түсінік беру;

Дамытушылық: тілдесім, ол яғни  рөлдік ойындар арқылы тілдік қорларын дамыту. Өз ұлтына деген сүйіспеншілігін арттыру;

Тәрбиелік: ата-ана, оқушы, ұстаз жұртшылық өкілдерін тарту. Қазақ халқының салт-дәстүрін, тілін, әдет-ғұрпын сақтауға, қастерлеуге тәрбиелеу.

Көрнекілік құралдар: қазақтың киіз үйі, жабдықтары, ұлттық киімдер, ұлттық тәрбие жөнінде нақыл сөздер, мақал-мәтелдер, сандық, ыдыс –аяқтар т.б.

Автор: Арада бір жыл өтті. Кеше гана дүние есігін ашқан батырымыз Нұрәділ, міне бүгін жасқа толады. Бүгінгі Астанадағы құда мен құдағидың шаңырағында ұлан ғасыр той. Нұрәділдің «Тұсау кесер» тойы.

Музыка ойналып тұрады

Автор: Ақан құда мен Жамал құдағи, ұлдары Сулейман мен келіндері Сұлушаштың тойына қонақтар келе бастайды.

Ақан құда (Бектемир): Амансыздар ма!  қонақтар, бүгінгі Нұраәділ немереміздің «Тұсау кесер» тойына қош келдіңіздер!

Жамал құдағи (Жасмина): Сәлеметсіздер ме!  қонақтар, бүгінгі Нұраәділ немереміздің «Тұсау кесер» тойына қош келдіңіздер! Төрлетіңіздер!

Автор: тойға келген қонақтар төрге шығып, жайғаса бастайды.

Арина Кузнецова: той құтты болсын! Немереңіз үлкен азамат боп өссін!

Дарья Цыбулина: Тұсау кесер тойы құтты болсын!

Арина Цыбулина: қуаныштарыңызға ортақпыз! Нұрәділ үлкен азамат болсын!

Антон: Ақан ата, Жамал апа немерелеріңіздің жасқа толуы құтты болсын!

Марагарита: Той тойға ұлассын! Нұраәділ батыр ата-әжесінің мақтанышы, ата-анасының қуанышы болсын!

Томирис: Той құтты болсын! Нұрәділ елінің беделді азаматы болсын! Дені сау болсын! Бақытты болсын!

Шолпан апа (Мерей): Ал, енді Ақан, Жамал  немерелеріңнің қуанышы құтты, қайырлы болсын! Отанын қорғайтын батыры болсын! Еліміздің мақтанышы болсын!

Ақан құда мен Жамал құдағи (бірге): Әумин, айтқандарыңыз келсін!

Музыка (дастархандағы дыбыс)

Автор: Нұрәділдің қуанышына жиналған қонақтардың жылы лебіздері төгіліп жатыр.

Ақан құда (Бектемир): Ал, енді тойға жиналған қауым, қуанышымызды бөлісуге келгендеріңізге көп рахмет! Осы жерде отырған Шолпан  апамызға Нұрәділдің тұсауын кестіртсек деп едік.

Жамал құдағи (Жасмина): Шолпан апа еліне сыйлы, талай шәкіртті мектеп ұясынан ұшырған беделді, ұлағатты ұстаз!  Бүгінгі тұсау кесуді сізге тартып отырмыз! Ай Сұлушаш келін Нұрәділді ортаға әкеліңдер!

Сұлушаш (Айя): иә, апа, қазір әкелейін. Нұрәділ жүре ғой балапаным, тұсауыңды кесеміз!

Сулейман: Ал, батырым, қазір тұсауың кесіледі. Жүр, батырым.

Автор: ортаға Сулейман мен Сұлушаш келін   Тұсау кесердің ақ жолын жаяды.

Автор: Тұсау кесер дәстүрі  – бұл да үлкен той, оның да өзіндік салтымызға сай ерекшеліктері бар. Ортаға ақ жол жайылған соң, баланың  аяғына ала жіпті байлайды, ол біреудің ала жібін аттама, бүлінгеннен бүлдіргі алма, дегенді білдіреді. Ақ  жолдың  екінші жағында 3 зат жатады, олар кітап, домбыра, қалам. Осының бірін бала алуы керек. Кітап алса, ғалым, ақын болады, домбыра алса, әнші, күйші болады, қалам алса, жазушы, ұстаз болады деген ұғымды білдіреді.

Автор: Шолпан апа ақ жолдың басында тұрған Нұрәділдің аяғына ала жіпті байлайды. Қолынан әкесі мен анасы ұстап тұрады. Шолпан  апа сөйтіп Нұрәділдің тұсауын кеседі.

Шолпан апа (Мерей): Пісіміллә,

Қаз-қаз, балам, қаз балам,
Қадам бассаң, мәз болам.
Ала жіпті байлайын,
Тұсауыңды кесейін, (тұсауы кесіледі)

Ал, енді, батырым!
Жолың ақ болсын!
Денің сау болсын!
Үлкеен азамат бол!
Елінің мақтанышы бол!
Ата-анаңның қуанышы бол!

Ата-әжеңнің жұбанышы бол! (өлең қосылады) музыка тоқтатылады

Шолпан апа (Мерей): Ал, енді өзіне ұнайтын затты таңдасын!

Сұлушаш: Ой, Нұрәділ ………………. алды!

Шапалақтау

Ақан құда (Бектемир): Ой, балам үлкен азамат бол!

Жамал құдағи (Жасмина): Ой, балапаным, жүйрік бол!

Сулейман: Тез, шауып кет!

Автор: тойға келген қонақтарда өз тілектерін айтып, сыйлықтарын береді.

Арина Кузнецова: Өркенің өссін!

Дарья Цыбулина: Қадамың құтты болсын!

Арина Цыбулина: Жүйрік бол!

Антон: Жолың ақ болсын!

Марагарита: Өмір жолы ақ, түзу болсын!

Томирис: Кішкентайдың қадам басқаны құтты, өмір жолы жарқын болсын!

Жамал құдағи (Жасмина): Әй, келінжен Шолпан  апаға кәдең қайда?

Сұлушаш: иә,  апа, қазір  әкелемін!

Автор: Кәде тарту – баланың тұсауын кескен құдайы қонаққа арнайы тартылған сыйлық. Оны баланың ата-анасы арнайды. Баланың ата-анасы тұсау кескен Шолпан  апаға сыйды тартады.

Шолпан апа (Мерей): балаларым, үлкен рахмет! Бақытты болыңдар! Маған осындай ілтипат көрсеткендеріңе, алғысым шексіз!

Барлығы бірін-бірі  құшақтап, сахнадан шыға бастайды.

Музыка қосылады «Қазақтың дәстүрлері»

У казахов много традиционных обычаев, связанных с торжественным событием — рождением ребенка. Один из древнейших обрядов, посвященный детям — “Тусаукесер” (Тұсау кесу). Предки верили, что национальный «тусау кесу» обряд придаст младенцу здоровье, благополучие и оградит от ненастий.

Pandaland решил рассказать читателям про этот древний казахский национальный обряд.

Казахская традиция перерезание пут

Что такое «тусау кесу»? 

“Тусаукесер/Тусаукесу” (казахский обычай разрезание пут) — один из ярких и древних обычаев, который сохранился до наших дней.

«Тусау кесер» на русском:

Казахское слово “тусау” переводится на русский как “путы”, а “кесу” — “резать”.

Обряд «тусау кесу» проводят, когда ребенок начинает делать свои первые шаги. Не существует четких временных рамок, когда нужно отмечать это событие. Одни делают это ближе к году, другие могут и раньше, и позже. Обычно родители объединяют “тусау кесер” с днем рождением маленького джигита или принцессы. Проводить обряд можно и отдельно, тут уже по желанию родителей.

Старшее и младшее поколение верит, что проведение этого обычая позволит обрести ребенку твердую почву под ногами. Издревле считалось, что если отказаться от перерезания пут, то ребенок будет неуклюжий, косолапый и часто будет спотыкаться.

Источник фото: pinterest.ru

В Казахстане чтят “традиции отцов”. Родители делают обряд дома, в ресторане или под открытым небом. Все зависит от финансов конкретной семьи.

Детально узнать о праздновании можно из материала нашего блогера Нургуль Наби.

Читайте: Нам 1 годик: подробная инструкция для празднования Тусау Кесу!

Резать путы — казахский обычай

Перед тем, как провести перерезание пут нужно подготовить реквизиты. 

Что нужно для «тусау кесу»:

• купить национальную одежду;

• позаботиться о трехцветном жгутике (ала жiп), который потребуется для обвязывания ножек;

• не забыть про белое полотно — “ак жол”.

Источник фото: pinterest.ru

Разноцветный жгут “тусау” для перевязывания ног плетут из нескольких ярких ниток. Обычно для плетения берутся нитки следующих цветов:

• белые — символизируют чистоту;

• зеленые — означают здоровье;

• красные — служат символом финансовой состоятельности.

Раньше предки плели жгут из двух ниток белого и черного цветов. Выбор этой цветовой гаммы связан с добром и злом.

Сейчас к этой детали относятся не так скрупулезно и обязывают ножки младенца атласными лентами подходящих цветов.

Национальный обряд, посвященный ребенку

Когда этап подготовки подходит к финишной прямой, то пора бы уже выбрать человек, который будет разрезать путы.

Перерезывать путы должен либо родственник семьи, либо хороший знакомый. Лучше для этого почетного дела подойдет уважаемый, состоявшийся, энергичный, с богатырским здоровьем и добрыми намерениями человек.

Предки верили, что малыш заимствует качества того человека, который ему перерезал путы. По этой причине нужно выбирать самого лучшего кандидата из всех имеющихся.

Как происходит обряд?

Семья приглашает гостей на это торжество. Наряжает юного казахского джигита или маленькую красавицу казашку в национальную одежду.

Путами обвязывают ножки младенца в форме восьмерке (знака бесконечности).

Источник фото: stan.kz

Кто должен разрезать путы ребенку:

Кесушi (избранный человек для перерезания пут) режет жгут и ведет ребенка за обе руки по белой расстеленной дороге (“ак жол”).

Если путы разрезаны ножницами, то младенец сможет не страшны неурядицами судьбы. Если выбор падет на нож, то карапуз будет бесстрашный и выносливый.

Источник фото: pinterest.ru

«Тусау кесу» пожелания:

Во время разрезания “тусау” (пут) избранный человек говорит напутственные слова и благословит путь ребенка. После этого на пути крохи разбрасывается “шашу” — сладости (конфеты) и мелочь (монеты).

Виновника торжества осыпают сладостями и деньгами, чтобы он купался по жизни в деньгах и шоколаде. Собравшиеся гости поздравляют родителей с таким событием и благословят первые шаги их сына/дочери.

Когда “тусау кесер” обычай завершается, то остается последнее — выбрать свой жизненный путь. Такой обряд у казахов называется “жол тандау”.

«Тусау кесер» — что ставят перед ребенком:

В конце белой дорожки перед виновником торжества находится предметы. Какой из них выберет ребенок, таким и будет его судьба. Кладут все что угодно, деньги, книги, музыкальные инструменты, ювелирные украшения. Каждый из предметов имеет свое значение.

Деньги — к материальному благополучию, книга — к хорошо развитым умственным способностям, домбра — к творческой деятельности (поэзия, живопись, искусство).

По завершении традиционного обряда “ак жол” — белое полотно — дарят молодой бездетной супружеской паре. Народ садится праздновать торжество за накрытым дастарханом.

Молодое поколение старается соблюдать все нюансы обряда, но с годами он немного осовременил. Каждый привносит свою изюминку и какие-то детали могут меняться.

Это интересно!
Казахский традиционный обряд пользуется популярностью и у других национальностей. Летом текущего года в сети появилось видео, на котором русская семья провела обряд “тусау кесер” своему сыну с соблюдением всех тонкостей. Перед юным богатырем было застелено белое полотно, ножки были обвязаны разноцветными путами в форме восьмерки и после обряда малыш выбрал ключи.

Источник фото: newtimes.kz

Пользователи сети положительно отреагировали на ролик. Их удивило и порадовало, что люди другой национальности почтительно отнеслись к казахской традиции.

Фото на главной: ruh.kz

«Тұсау
кесер» салты.

І-жүргізуші: 

Қазақ халқы
«Ұлыстың ұлы күні» деп аса қадірлейтін бұл күн, яғни 22 наурыз бүкіл Шығыс
халықтарының бас мерекесі. Наурыз – жаңа жыл тойы, көктем мерекесі, күн мен
түннің теңесу сәті, халықтардың ынтымақ  күні.

Наурыз
мейрам жүректерге нұр сепкен,

Маңдайымнан
сүйіп жатыр күн көктем.

Жарығыңмен,
шуағыңмен Күн-Ана,

Алып
келдің жер бетіне гүл көктем.

ІІ-жүргізуші:

Наурызды біздің
қазақтың мейрам етуі айрықша сыйымды, артықша дәлелді. Неге десеңіз, наурыздың
22-сінде күн мен түн теңеледі, қыс өтіп жаз жетіп, шаруа кенеледі. Қыс бойы ақ
кебінін жамылып, өлім төсегінде жатқан табиғаттың, жанды жансыздың тірілуі
кімнің болса да көңіліне шаттық беретіні анық болса, тіршілік жағынан қыстың
өтуіне, жаздың жетуіне қазақтан артық тілектес, қазақтан артық қуанатын ел жоқ
деуге сыяды.

Жыр
сыйлаған, нұр сыйлаған тірлікте,

Қастерледік,
қадіріңді білдік те.

Құтты
болсын, Ұлыс күн жұмылдырған,

Бәрімізді
ынтымақ пен бірлікке.

І-жүргізуші:

Біз қазақ халқы
әулет дәстүрін қастерлеп, дәстүрлік мұралады насихаттан жүрген халықпыз.

Дәстүрдің
озығы бар, жазығы бар,

Өткеннен
бізге жеткен асылы бар.

Сәбидің
кейбір кезін қызықтайтын,

Қазақта
«Тұсау кесер» рәсімі бар.

ІІ-жүргізуші:

Тұсау
кесу дегеніміз 1 жасқа толып, еркін жүре бастаған балбөбектің басқан қадамы
құтты болып, одан әрі жаны жамандық көрмей, жүріп кетуіне тілек білдіретін
салт.

Күлгенің
де той сенің,

Жүргенің
де той сенің.

Қызықтасын
халайық,

Тұсау
кескен бұл күнің

Есте
қалсын, жарқыным.

І-жүргізуші:

Әлбетте,
баланың тұсауы ала жіппен, қойдың майлы шегімен немесе өрілген көк шөппен
кесіледі: Ала жіп ақтық пен адалдыққа жол ашады, майлы шек байлыққа, тоқтыққа
жетелейді, көк шөп көбеюге, өсуге, өнуге шақырады.

Бүгінгі
күні Амантай әже өзінің немересі Аружанның «Тұсау кесер» тойын Ұлыстың ұлы күні
наурыз мерекесімен тұтастырып, қалың жұрттан бата алу мақсатында осы жерде
«Тұсау кесер» тойын өткізбекші.

Амантай
әже:

Алғашқы
немерем Аружан жер-Анаға алғаш аяқ басып, үлкен өмір көшіне ермек, із тастамақ.
Сол құлынымның тұсауын кесуге өзімнің аяғы жеңіл, жүрісі шапшаң, ақкөңіл,
елімізге сыйы, ардақты ана, сүйікті әже, Орынбасар құрбыма немеремнің тұсауын
кестіремін.

Ал,
келін балам, кішкентай Аружанды ортаға әкеліп, Орынбасар әжесіне табыс ет.

(Осы
кезде ақ жайма жайылып, тұсау кесуге қажетті заттар ортаға қойылады.)

Келін
бала:

 (баланы
көтеріп келе жатып айтатын өлеңі:)

Тәй-тәй
балам, тәй балам,

Шақырып
тұр айналаң,

Жүруге
алғаш талпындық

Құтақандай
жан балам,

Қаз-қаз
тұрып талпындың,

Қуантасың,
күлесің.

Аман
болсаң аз-ақ күнде

Алшаң
басып жүресің.

Орынбасар:

Айналайын
балам, өзің қандай сүйкімді едің. Тіл көзім тасқа.

Бөпеміз
қаз тұрыпты,

Алға
қадам басуға,

Тәй-тәй
болып жүріпті,

Асулардан
асуға.

Маған
тұсау кестіріп,

Жатқандардан
бұйрық сол;

Мені
жүйрік депті жұрт

Менен
асқан жүйрік бол.

(Орынбасар
әже қолына ала жіпті алып жатып)

Ала
жіппен тұсайын

Аружанның
аяғын

Тұсау
жібін кесейін

Жасап
баба ырымын.

Сағат
сайын есейіп,

Шапқыласын
құлыным

Аяқтары
талмасын

Айналайын,
алтыным.

(аяғын
байлайды. Қолына қайшысын алып, тұсауын кеседі.)

Қаз-қаз
бала, қаз балам.

Қадам
бассаң мәз болам.

Қаз
баса ғой, қарағым,

Құтты
болсын қадамың.

Алға
қарай баса бер,

Асулардан
аса бер.

(Аружанды
жетектеп жүргізеді.)

Амантай
әже:

Ал,
келіншектер, тәй-тәй-лап

Әлдиді
алға бастаңдар.

Шошытпаңдар,
айқайлап,

Жалғыз
тастап қашпаңдар.

Немеремнің
жолына мол ғып шашу шашыңдар

Із
қалдырсын соңына,

Алдын
кең ғып ашындар!

(
Ақ жайманың алдын кең ғып ашып баласына жол ашады, шашу шашылады, құттықтаулар
айтылады.)

Ләззәт:

Амантай
әжемнің немересінің «Тұсау кесер» тойының құрметіне ән-шашу арнайын.

Ән:
Халық әні.

Амантай
әже:

Рахмет,
айналайын, өркенің өссін. Саған да осындай той жұғысты болсын.

Амантай
әже:

Әкеліңдер
ана сандықты ортаға «Ақ түйенің қарыны жарылған күн» бүгін. Бұл
жиған-тергенімді бүгін бермегенде қашан беремін. Осы сый-сыяпатыма риза
болыңдар, қадамдарыңа гүл бітсін.

 (әже
қонақтарына сый-сыяпатын көрсетеді.)

Ән.

Бата
берілуі:

Құлыным
үлкен жігіт болсын!

Ата-анасына
қызық болсын

Жақсылармен
қатар болсын,

Жамандармен
қатал болсын,

Ата-дәстүр
байлығын жалғастырар,

Берік
бұтақ болсын.

Наурыздарың
құтты болсын!

Ұлыс
береке әкелсін

Ақ
мол болсын,

Қайда
барсаң жол болсын

Осы
тойды қызықтаған

Баршаңызда
той болсын!

Наурыз-т?сау кесер салты.

Шараны? ма?саты: Наурыз мерекесін ?ткізе отырып, балалар?а ?лтты? д?ст?рді насихаттау. Жас ?рпа?ты ?з хал?ыны? тегін жа?сы біліп, ата-бабаны? салт-д?ст?рін бойына сі?іріп, оны жал?астырушы болып ?суге т?рбиелеу.Ел арасында са?талып, ?рпа?тан-?рпа??а жал?асып келе жат?ан халы? м?расы баланы ?айырымдылы??а,ынтыма??а баулиды. На?ыл с?з, бата ар?ылы баланы? жан-д?ниесін байытып, адамгершілікке, елді? салт-д?ст?рін, ?дет-??рпын са?тау?а да?ды ?алыптастыру.
К?рнекілігі: «Наурыз-жыл басы», «?лыс о? болсын!»-деген ?анатты с?здер. Бір ?анат кереге, т?скиіз ?стіне ілінген домбыра, ?оржын, ?амшы, ?ршы?, жерде текемет, к?рпешелер, санды? бесік, жалпы ?аза? ?йіні? жасауы бейнеленеді.Д??гелек ?стелде ?лтты? та?амдар дайындал?ан.
Шара барысы:
?аза? хал?ы «?лысты? ?лы к?ні» деп аса ?адірлейтін б?л к?н, я?ни 22 наурыз б?кіл Шы?ыс халы?тарыны? бас мерекесі.Наурыз-жа?а жыл тойы, к?ктем мерекесі, к?н мен т?нні? те?есу с?ті,халы?тарды? ынтыма? к?ні.
Наурыз мейрам ж?ректерге н?р сепкен,
Ма?дайымнан с?йіп жатыр к?н к?ктем.
Жары?ы?мен,шуа?ы?мен К?н-Ана,
Алып келді? жер бетіне г?л к?ктем.
Бала: Ты?да?ыздар, ты?да?ыздар,
Бос?а ?арап т?рма?ыздар!
Наурыз тойы басталды,
К?ргендер де арманда,
К?рмегендер де арманда
?ызы?тан тыс ?алма?дар
Ата салтын бабамны?
Алып келді ?лы к?н! ?ділхан

Уа, а?айын, туыс?ан,
Наурыз туды шы?ыстан.
Сол той?а келдім ша?ыра
Ат терлетіп алыстан. Санжар
Т?рбиеші: Балалар, ?аза? хал?ы Наурызды игілікті?, жа?сылы? пен жа?аруды? бастауы деп есептейді.Б?л к?ні ренжісіп ж?рген адамдар бір-бірімен достасып, т?с ?а?ысып амандасады.Ал ауыл адамдары бір-біріне ?она??а барады екен.
Т?рбиеші: Армысыз А? ?же! ?ош келді?із!
А? ?же: Бар бол балам! Амансы?дар ма, балапандарым!
Балалар:С?леметсіз бе!
А? ?же:Наурыз тойы ??тты болсын! А? мол болсын! ?айда барса? жол болсын!
Т?рбиеші: А? ?же, т?рден орын алы?ыз.Бізді? балалар сізге арнап ?н салып берсін, та?па? айтып берсін.
?н: «Наурыз-бізді? жа?а жыл»
Та?па?тар: Б?гін к?н-т?н те?елді,
Жер шуа??а кенелді,
Соны тойлар ел енді. Айбат
?мір ба?ы жайнасын,
Ба?та б?лб?л сайрасын.
?ркендесін тіршілік,
?сіремін бір шыбы?. Эланора
?нім де са?ан биім де, А? т?йені? ?арны жарылды,
??т ?она? ?зі? ?йімде Наурызды елім са?ынды.
?уаныш сыйлап ?йіме Асы? сен де сол той?а,
К?лімде, Наурыз, к?лімде! Барлы? ж?рт м?нда жиналды.
?демі І?к?р
Біз ?аза? хал?ы ?улет д?ст?рін ?астерлеп, д?ст?рлік м?раларды насихаттап ж?рген халы?пыз.
Д?ст?рді? озы?ы бар, жазы?ы бар,
?ткеннен бізге жеткен асылы бар.
С?биді? кейбір кезін ?ызы?тайтын,
?аза?та «Т?сау кесер» р?сімі бар.
Т?сау кесу дегеніміз 1 жас?а толып, еркін ж?ре баста?ан балб?бекті? бас?ан ?адамы ??тты болып, одан ?рі жаны жаманды? к?рмей, ж?ріп кетуіне тілек білдіретін салт.
А? ?же: ?лбетте, баланы? т?сауы ала жіппен, ?ойды? майлы шегімен немесе ?рілген к?к ш?ппен кесіледі. Ала жіп а?ты? пен адалды??а жол ашады, майлы шек байлы??а, то?ты??а жетелейді, к?к ш?п к?беюге, ?суге, ?нуге ша?ырады.
(ая?ын байлайды. ?олына ?айшысын алып, т?сауын кеседі.)
?аз-?аз бала, ?аз балам.
?адам басса? м?з болам.
?аз баса ?ой, ?ара?ым,
??тты болсын ?адамы?.
Ал?а ?арай баса бер,
Асулардан аса бер.
(А? жайманы? алдын ке? ?ып ашып баласына жол ашады, шашу шашылады,)
Т?рбиеші: Шал?ытып мерекеде ?н салайы?,

?нерпаз ?рендерге тамсанайы?.
А?ыз боп ертегіден бізге жеткен
??рметті ?она?ты біз ?арсы алайы?.
Алдар: Мен Алдармын, Алдармын,
Жамандарды алдаймын
Жа?сылармен серік боп
Дос боламын баламен
Амансы?дар ма, балалар!
Балалар: С?леметсіз бе!
Т?рбиеші: Балалар, б?гін бізге ертегілер елінен Алдар к?се келіпті. Ал Алдар к?се,бала кезі?ізде ?андай ойын т?рін ойнаушы еді?із?Бізді? балалар?а ?йретіп жібері?іші.
Ойын: «Кім к?шті?» «Ар?ан тартыс»
Би: «?ара жор?а»
Алдар к?се: Ой балалар, ойын?а ?алай епті еді?дер? ?лтты? ойынды тез ме?геріп алды?дар.
Т?рбиеші:Ал енді А? ?жемізден бата с?райы???лыным ?лкен жігіт болсын!Ата-анасына ?ызы? болсынЖа?сылармен ?атар болсын,Жамандармен ?атал болсын,Ата-д?ст?р байлы?ын жал?астырар,Берік б?та? болсын.Наурыздары? ??тты болсын!
?лыс береке ?келсін
А? мол болсын,
?айда барса? жол болсын
Осы тойды ?ызы?та?ан
Барша?ызда той болсын!

Қазақтың салт-дәстүрі

«Тұсау кесу»

Бала қаз тұрып, тәй-тәй басып жүре бастаған кезде жасалатын салт-дәстүр. Тұсау кесу тойының негізгі жабдықтары 1,5 метр ала жіп, өткір қайшы немесе пышақ. Тұсау кесу тойына ауылдың қыз-келіншек, бәйбішелері түгел шақырылады. Ет асылып, шай қайнатылады. Тойға келгендер шашуға құрт, тәтті тағамдар, балаға ойыншық, асық, сылдырмақ, т.б.әкеледі.

Баланың шешесі шаруаға икемді, елгезек, пысық әйелдердің біріне қайшы мен жіпті ұстатып, баласының тұсауын кесуді (Тұсау кесердің жібін дайындаудың бірнеше түрлері, жолдары, сенімдері де бар. Көбейіп, көгере берсін деп көк шөптен есіп жасайды. Бай болсын деп малдың тоқ ішегінен де өреді. Адал болсын деп ала жіптен де жасайды) ұсынады. Сүріншек, жайбасар адамдарға кестірмейді.

Тұсау кесуші әйел жүре бастаған баланың аяғына ала жіппен тұсау салып жатып:

Қаз-қаз, балам, қаз, балам,

Қадам бассаң мәз болам.

Күрмеуіңді шешейін,

Тұсауыңды кесейін.

Қаз-қаз, балам, қаз, балам,

Тақымыңды жаз, балам,

Қадамыңды қарайық,

Басқаныңды санайық.

Қаз-қаз,балам, жүре гой,

Балтырыңды түре ғой.

Тай-құлын боп шаба ғой,

Озып бәйге ала ғой.

Қаз баса ғой, қарағым,

Құтты болсын қадамың.

Өмірге аяқ баса бер,

Асулардан аса бер.

Жүгіре қойшы құлыным,

Желбіресін тұлымың,

Елгезек бол, ерінбе.

Ілгері бас, шегінбе,-

деп өлеңдете отырып тұсау жіпті қайшымен қияды да, баланы қолынан ұстап жүргізеді, шашу шашылады. Баланың ата-анасы тұсау кесушінің кәдесін береді.

(Мектебіміздегі Наурыз мерекесінде көрсетілген көрініс)

«Тұсау кесу» рәсімінен көрініс

№7 бөбекжай — балабақшасы

Тәрбие сабағы

Тақырыбы: «Тұсау кесер»

Тәрбиеші: Сатымбаева А.К.

Қостанай қаласы

Мақсаты: Балаларға қазақтың салт-дәстүрі туралы айтып, ұлттық тәрбие беру,

имандылыққа баулу.

Тілектер, тақпақтар айтқыза отырып, тілдерін дамыту.

Әдіс- тәсілдер: әңгіме,түсіндіру, көрсету,

тақпақ, ойын.

Көрнекілік: ала жіп, шашу.

Барысы:

Тәрбиеші сабақты «танысу» атты ойынмен бастайды. Ойынның шартын түсіндіреді.

Добым, добым домала,

Шеңберді қуып жағала-деп допты кімге домалатып жіберсем, сол бала менің сұрағыма жауап береді. Ойын кезінде балаларға:

-Қандай республикада тұрасың?

-Елбасымыз кім?

-Өз отбасындағы адамдарды ата

Тәрбиеші: Балалар, естеріңе түсіріңдерші, қандай ұлттық салт-дәстүрлерді

білесіңдер? ( бесікке салу, тұсау кесу, сүндет той, тілашар т.б.)

Тәрбиеші: Жарайсыңдар, балалар!

Осы кезде бір бала атқа мініп, шауып келіп: «сүйінші, сүйінші », Сара апамның ауылында «Тұсау кесу» тойы басталады,келіңіздер, көріңіздер, қуанышқа ортақ болыңыздар деп жар салады.

Балалар ауылға келеді.

Сара апай:Сәлеметсіңдер ме, ботақандарым, төрлетіңдер, жоғары шығыңдар.

Менің немеремнің азан шақырып қойған аты Азамат.

Тұсау кесер рәсімін бастамас бұрын балалар Азаматқа не тілек айтар екен?

Балалар: Бақытты болсын! Дені сау болсын! Ер азамат болсын! Абай атамыздай ақын болсын! т.б.

Сара апай: Рахмет, қарақтарым!

Енді тұсау кесу рәсімін бастайық.

Баланың тұсауын ала жіппен, көк шөппен, тоқ шекпен кесуге болады.

Әрбіреуінің өз ырымы бар деп Сара апай түсіндіріп тоқталып өтеді.

Мен Азаматымның тұсауын ала жіппен кесемін. Не үшін ала жіппен кеседі деп ойласаңдар, болашақта Азаматым ешкімнің ала жібін аттамасын деймін, яғни әрқашанда шыншыл болсын, ешкімді алдамасын.

Баланың аяғына ала жіпті байлап, кесу:

Қаз,қаз балам, қаз балам,

Қадам бассаң, мәз болам.

Күрмеуіңді шешейін,

Тұсауыңды кесейін-деген өлең айтылады.

Тұсау кескен адам баланың екі қолынан ұстап, қадам бастырып жүргізеді, ал балалар әр қадамын дауыстап санап тұрады.

Осыдан кейін санамақ айтылады.

Қане, балам, қаз басқын,

Бір қа-дам аз бастың

Қаз,қаз бірің аз!

Енді ерінбе, екі бас,

Ерге сендей екі де аз,

Қаз,қаз екің де аз!

Тұсау кесіп болған соң, баланың басқан қадамың санайды.Сара апа шашу шашады, Азаматқа тақия кигізеді де, өскенде ел сыйлайтын азамат бол –дейді.

Балалар Азаматқа «Бала,бала,балқан» әнін айтып береді.

Тақырыбы: «Тұсау кесу» рәсімі
Мақсаты:
Білімділік: Наурыз мерекесі туралы түсінік беру.
Дамытушылық:Қазақтың салт-дәстүрі «Тұсау кесу» рәсімін түсіндіріп және ойын-сауық арқылы балалардың есте сақтау қабылетін дамыту.
Тәрбиелілік: Ұлттық тұрмысөа, мәдениетке,мерекеге деген құрмет сезімдерін тәрбиелеу.
Зал іші әсем безендірілген, күй ойнап тұр. Ұлттық заттардан көрме жасалған.
І-жүргізуші:
Наурыз мейрам жүректерге нұр сепкен,
Маңдайымнан сүйіп жатыр күн көктем.
Жарығыңмен, шуағыңмен Күн-Ана,
Алып келдің жер бетіне гүл көктем
Жыр сыйлаған, нұр сыйлаған тірлікте,
Қастерледік, қадіріңді білдік те.
Құтты болсын, Ұлыс күн жұмылдырған,
Бәрімізді ынтымақ пен бірлікке
ІІ-жүргізуші:
Құрметті қонақтар, армысыздар,
Бәріңіз де есен-сау бармысыздар.
Тұсау кесіп, той жасау – ата-дәстүр, салтымыз,
Жақсылықты тілейміз тойға келген жалпымыз.
Думанды тойын жасап дүбірлетіп,
Салт-дәстүрді ежелден қастерлеген халықпыз. .

І-жүргізуші:Тұсау кесу дегеніміз 1 жасқа толып, еркін жүре бастаған балбөбектің басқан қадамы құтты болып, одан әрі жаны жамандық көрмей, жүріп кетуіне тілек білдіретін салт.
Күлгенің де той сенің,
Жүргенің де той сенің.
Қызықтасын халайық,
Тұсау кескен бұл күнің
Есте қалсын, жарқыным.
Тұсау кесер бала өміріндегі үлкен белестің бірі. Өзге ұлттың баласының тұсауын кеспесе де жүгіріп кетеді.ал қазақтың баласы тұсауы кесілмесе сүріншек болады екен. Әлбетте, баланың тұсауы ала жіппен, қойдың майлы шегімен немесе өрілген көк шөппен кесіледі: Ала жіп ақтық пен адалдыққа жол ашады, майлы шек — байлыққа, тоқтыққа жетелейді, көк шөп — көбеюге, өсуге, өнуге шақырады.
Құрметті қонақтар, біз бүгін «Бөбек» тобының бүлдіршіні Қабыл немересі Ақмейірдің тұсау кесер рәсімін сіздердің назарларыңызға ұсынамыз.
Дәнегүл әже:Немерем Ақмейір жер-Анаға алғаш аяқ басып, үлкен өмір көшіне ермек, із тастамақ. Сол құлынымның тұсауын кесуге өзімнің аяғы жеңіл, жүрісі шапшаң, ақкөңіл, елімізге сыйы, ардақты ана, сүйікті әже , Ләззатқа немеремнің тұсауын кестіремін.Ал, келін балам, кішкентай Ақмейірді ортаға әкеліп, Ләззат әжесіне табыс ет.
Осы кезде ақ жайма жайылып, тұсау кесуге қажетті заттар ортаға қойылады.
Келін бала баланы көтеріп келе жатып:
Тәй-тәй балам, тәй балам,

Шақырып тұр айналаң,
Жүруге алғаш талпындың
Құтақандай жан балам,
Қаз-қаз тұрып талпындың,
Қуантасың, күлесің.
Аман болсаң аз-ақ күнде
Алшаң басып жүресің.

Ләззат әже қолына ала жіпті алып жатып:
Ала жіппен тұсайын
Ақмейірдің аяғын,
Тұсау жібін кесейін
Жасап баба ырымын.
Сағат сайын есейіп,
Шапқыласын құлыным,
Аяқтары талмасын
Айналайын, алтыным.
Баланың аяғын байлайды. Қолына пышақ алып, тұсауын кеседі.

Қаз-қаз бала, қаз балам.
Қадам бассаң мәз болам.
Қаз баса ғой, қарағым,
Құтты болсын қадамың.
Алға қарай баса бер,
Асулардан аса бер.
Ақмейірді екі келіншек жетектеп жүргізеді.

Дәнегүл әже:Ал, келіншектер, тәй-тәй-лап алға бастаңдар.
Шошытпаңдар, айқайлап, жалғыз тастап қашпаңдар.
Немеремнің жолына мол ғып шашу шашыңдар
Із қалдырсын соңына, алдын кең ғып ашындар
Ақ жайманың алдын кең ғып ашып балға жол ашады, шашу шашылады.
ІІ-жүргізуші:
О, халайық, қол жайып, той тілеуін қолдайық,
Мұсылманның заңдарын, барша ағайын қорғайық.
Тәй-тәй басып жүретін, қуаныш қылып күлетін,
Жүйрік болсын баламыз, мыңнан озып жүретін.
Қамқор болып халқына, берік болып антына,
Есейгенде қымбатты, сыйлы болсын жалпыға
«Тұсау кесер» той құрметіне ән-шашу «Тәй-тәй» әні орындалады.
Дәнегүл әже:Бүгін «Ақ түйенің қарыны жарылған күн». Дастарханға келіңдер, қадамдарыңа гүл бітсін. Әжелер дастарханға төріне жайғасады.
Асылкүл әже : Той бастайық.
Той бастар беріліп, тұсау кесер ырымы тапсырылыды.
Маржан әже бата береді:
Құлыным үлкен жігіт болсын!
Ата-анасына қызық болсын
Жақсылармен қатар болсын,
Жамандармен қатал болсын,
Ата-дәстүр байлығын жалғастырар,
Берік бұтақ болсын.
Наурыздарың құтты болсын!
Ұлыс береке әкелсін
Ақ мол болсын,
Қайда барсаң жол болсын
Осы тойды қызықтаған
Баршаңызда той болсын.

«Қазақ дәстүрлері» әні орындалады.
І-жүргізуші:Назар қойып тамашалағандарыңа рақмет!