Ыбырай алтынсарин іс шаралар сценарий

Бекмамбетова Надежда Еламановна

№ 31 ЖОББМ

қазақ тілі мен әдебиеті

пәнінің мұғалімі

БҚО Орал қаласы

Тақырыбы: «Даланың дара ұстазы – Ыбырай Алтынсарин».

Мақсаты:

1 Ыбырай Алтынсариннің өмірі, еңбектері, алғаш қазақ даласына мектептер ашқан ұстаз екендігі жөнінде түсінік беру. Ыбырайдың мектебі мен қазіргі заман мектебінің жағдайын салыстыра отырып көрсету.

2 Ұлы адамдардың рухтарына тағзым ете отырып, өмір жолдарын, еңбектерін, үлгі-өнеге тұту, оны жалғастыру қабілеттерін дамыту. Оқушылардың сөздік қорын молайту, тіл байлығын дамыту.

3 Оқушыларға Ыбырай ата өмірін үлгі ету, білімді, ақылды, ізденімпаз, етіп тәрбиелеу, білімді болуға, ұлы адамдарды құрметтеуге тәрбиелеу.

Көрнекіліктер: презентация, суреттер,кейіпкерлердің костюмдері,күй,қоңырау.

Өту барысы.

1 Ұйымдастыру кезеңі

Музыка ойнап тұрады.

1 Қоңыраудың үні естіледі.

Мұғалім: Қоңырау үнімен қазақ даласына білім әкеліп, балаларды мектепке шақырған кім?

Оқушылар: Ыбырай Алтынсарин

Мұғалім:Ендеше бүгінгі тәрбие сағатымыз Ұлы педагог, ағартушы, ақын, жазушы Ыбырай Алтынсаринның өмір баянына арналған. Ыбырай Алтынсарин-қазақ арасынан шыққан тұңғыш кемеңгер адам еді, ол өзінің қараңғы, көшпелі халқының ішіне еуропалық мәдениеттің жарық сәулесін таратты.

1-оқушы:

Сауатты болса екен деп қазақ халқын,

Білімге бастап беріп, жолды салды.

Тәлімді, тәрбиелі еңбегімен,

Ыбырайдан өшпестей мұра қалды.

2-оқушы:

Сәлем жолдап шәкіртке дұғай-дұғай,

Ұрандап өлеңімен келді былай.

Жас ұрпаққа жар салып жанымен де,

«Кел, балалар, оқылық»-деді Ыбырай.

3-оқушы:

Жалғассын бүгінгі күн дәстүр-салтың,

Күндей күліп өмірің болсын жарқын.

Бас иіп ұлы Ыбырай рухына,

Көтерейік бірігіп атақ-даңқын!

Жүргізуші: Талай дана-данышпан, дарабоз тарихи тұлғаларды дүниеге келтірген дархан Қостанай топырағында ұлтымыздың алғаш білім қоңырауын соққан ұстаз Ы.Алтынсарин да туған.

Оқушы: Ы.Алтынсарин 1841 жылы 20 қазанда Қостанай облысының Торғай аумағында дүниеге келген. Әкесінен ерте айырылған ол атасының-белгілі би Балқожаның қолында тәрбиеленді.Туып-өскен жері-Қостанай облысы Тобол өзені жағасында.

Оқушы: Ы.Алтынсарин қазақтың ағартушылық тарихында және ұлттық мектебінің қалыптасуында терең із қалдырды.

Оқушы: Ыбырай бала кезінен бастап білімге және өз бетінше оқып білуге бейім екенін байқатты. Көп оқыды,Ресей қоғамының білімді адамдарымен кездесті. Орынборда оқып жүрген кезінде шығыстанушы ғалым В.В. Григорьевпен танысты.

Оқушы: Өзінің мінез-құлқы жағынан қарапайым әрі еңбексүйгіш еді, көп оқыды, өзге халықтардың қол жеткен табыстарын көбірек біле түссем деп армандады.Алған білімін өз халқының пайдасына асыруға талпынды.

Оқушы: 1860 жылы Алтынсаринге облыстық басқарма Орынбор бекінісінде қазақ балалары үшін бастауыш мектеп ашуды тапсырды.Өзін осы мектепке орыс тілінен мұғалім етіп тағайындайды. Осыдан бастап Алтынсариннің ағартушылық-педагогтік қызметі басталады.Бірақ мектеп үйі, оқу құралына қаражат болмайды. Облыстық басқарма мектеп ашуға салқын қарайды. Бірақ Алтынсарин бұған мойымайды.Ауылды аралап, халыққа мектептің пайдасы туралы әңгіме жүргізеді.Жұрттың оқуға ынтасын арттыру үшін біраз балаларды өз үйінде оқытады. Ыбырайдың арман еткен мектебі тек 1864 жылы ашылады.

Оқушы: 1879-1883 жылдар аралығында Торғай облысының төрт уезінде жаңа мектептер ашады. 1883 жылы Торғай қаласында қолөнер мектебі ашылды. Ол қазақ даласындағы техникалық білім беретін оқу орны болды.

Ыбырай қазақ қыздарын оқыту ісіне ерекше көңіл бөледі.1887 жылы Ырғызда қыздар мектебін ұйымдастыруы-оның ағартушылық аса зор еңбегі.

7Оқушы: Ыбырай балаларды мазмұнды,тақырыбы оларды қызықтыратын кітаптарды қазақтың өз тілінде басып шығару керек деп білді. Өзі 1876 жылдан бастап «Қазақ хрестоматиясын» жазуға кірісіп, оны 1873 жылы Орынборда бастырып шығарады. «Бұл кітапты құрастырғанда мен»,-деп жазды. Қазақ даласында мектептер санының артуына байланысты Ыбырай мұғалімдер даярлайтын мектеп ашуды қолға алды.

Оқушы: 1881 жылы Омбы қаласында тұңғыш мұғалімдер мектебі ашылды. Орынборда 1879 жылы Алтынсариннің тұңғыш оқу құралы «қазақ хрестоматиясын» балаларға арналған өлеңдер мен шағын әңгімелерден құрастырды. Олардың бір қатарын өзі жазды. Хрестоматияға қазақтың халық әдебиетінің үлгілерін де іріктеп кіргізді.

Оқушы: Ыбырай Алтынсарин 1889 жылы 48 жасында қайтыс болады. Қазақ даласында жарқ еткен жұлдыз сөнгенімен артында мәңгі өшпес мұралары мен шәкірттері халқына қызмет етіп келеді.

Оқушы: Ыбырай есімі берілген аудан, ауылдар, оқу орындары, көшелер, жер атаулары Қазақстанның түпкір-түпкірінде кездеседі.

Жүргізуші: Ы.Алтынсарин көптеген өлеңдерді жазған. Өз шығармаларында Отанын, халқын сүюге, оқып білім алуға шақырды.

Оқушылар жатқа Ы.Алтынсариннің өлеңдерін оқиды.

1 «Кел, балалар, оқылық!»

Жүргізуші: Ыбырай атамыз осы өлеңінде оқу-білімнің пайдасы мен қараңғылықтың зиянын салыстыра отырып сиппаттайды. Ғылым-білімнің басты жауы- қараңғылықтың мән-жайын ашып береді. Ақын сол оқудың үйдегі әке-шешенің үміт тілегімен ұштасып жататынын да әсерлі жеткізеді.

2«Өнер, білім бар жұрттар».

Жүргізуші: Ақын «Өнер, білім бар жұрттар» өлеңінде оқу, білім алудағы мақсатты аша түседі. Оқып білім алудағы мақсат халықтың қажетіне жарау, өз еліңді өркениетті елдер қатарына қосу деп түсіндіреді.

Ыбырай қазақ жастарын оқуға шақырумен қатар, адамгершілікке,махаббат-достыққа,еңбекке, жігерлікке,тапқырлыққа, халқын сүюге шақырды. Былай айтқанда, адам деген ардақты есімді ақтай алатын кісі болып шығуды насихаттап, жастарға дұрыс тәрбие бергенде ғана бұл міндеттерді іске асыруға болатындығын ол жақсы ұғынды.

3«Ананың сүюі».

Жүргізуші: «Ананың сүюі» өлеңінде түн ұйқысын төрт бөлген ананы қадірлеуге, сыйлауға шақырады.

4 «Өзен»

Жүргізуші:Табиғат көрінісін адамдардың тіршілігімен байланыстыра суреттейтін, негізгі идеясы-туған ел табиғатын суреттеу арқылы өзінің жас шәкірттерінің бойына табиғатты, Отанды сүю сезімдерін дамыту мақсатында туған өлеңі «Өзен».

Жүргізуші: Ы. Алтынсарин жазба әдебиетке тән прозажанрының да негізін қалады. Ол-тұңғыш рет балаларға арнап әңгіме жазған жазушы.Ыбырай әңгімелерінің басты ерекшелігі-жақсы мен жаманды салыстыра отырып әңгімелеу арқылы балалардың санасына ой салу, тәрбиелеу. Еңбекті сүю және қадірлеу-Ыбырай әңгімелерінің негізгі тақырыбы.

Адамзат баласы шыр етіп жерге түскеннен бастап ата-ананың аялы алақаны мен ыстық ықыласына бөленіп өсетіні белгілі. Ата-ана баласына небір асыл қасиеттерді үйретіп, жақсы азамат болуын тілейді және үміттенеді. Бұл тақырыпта да жазған Ыбырай  шығармалары бар.

Ы.Алтынсариннің «Әке мен бала» әңгімесінің қойылымы.

Жүргізуші: Жазушының бір топ әңгімелері адамгершілік, тәрбие мәселесіне жазылған. Әр әңгімесінде тәрбиенің ізі жатыр. Оны түсініп оқыған адам ғана ұлы ұстаздың шебер тәрбиеші екеніне көзі жетеді.

Ы.Алтынсариннің «Бақша ағаштары» әңгімесінің қойылымы.

Мұғалім: Қазақ халқының дарынды перзенті Ы.Алтынсарин аса күрделі тарихи кезенде, патша үкіметі Шығыс халықтары арасында қатаң отарлау саясатын жүргізіп жатқан кезенде өмір сүрді. Қазақ халқының тарихында Ы.Алтынсарин ерекше роль атқарады. Ол қазақтың тұңғыш педагогы, қазақ даласында бірінші рет мектеп ұйымдастырып, қазақ жастарына білімнің есігін ашты.

Ы.Алтынсарин өз халқын жан-итәнімен сүйген, халқының мәдени көркейіп өсуі үшін бойындағы бар күш-жігерін аянбай жұмсаған нағыз патриот еді.

Ы.Алтынсарин-нағыз халықшыл жазушы, өмір шындығын озық идея тұрғысынан таныта білген кемеңгер суреткер, қоғам қайраткері, заманының ең маңызды мәселесін көтеріп, жыр төккен азамат-ақын, жаңашыл жазушы. Өз бойындағы қуатын халық мақсаты үшін аямай жұмсаған адал жанды азамат.

Мен осы сыныптан тыс шарамды ақын Ақылбек Шаяхметтің жазған өлең шумақтарымен аяқтағым келіп тұр.

1-оқушы: Алтынсарин-қазақтың жарық шамы,

Ойлағаны аяулы халық қамы.

Жап-жасыл жайқалатын жапырағы,

Ы.Алтынсарин елімнің алтын бағы.

2-оқушы: Алтынсарин-мазмұнды өмір әні,

Үлгі болып алдыңнан жолығады.

Шырт ұйқыдан оятқани бабамызды

Алтынсарин-даланың қоңырауы.

3-оқушы: Алтынсарин-ел үшін соққан жүрек,

Сезіп оның дүрсілін шаттанды көп.

Қалың қардың жібіткен мұз денесін

Алтынсарин-аңқылдақ алтын күрек.

4-оқушы: Денесі оның Тобылдың жағасында,

Мүсіні тұр Қостанай қаласында.

Ыбырай бұлағының мөлдір суы,

Шүпілдейді білімнің шарасында.

5-оқушы:Сол сумен егін егіп, мал суардық,

Жыр жазып, дала жайлы ән шығардық.

Сол сумен қаталаған шөлді басып,

Шығып тұр қазағымның дауысы анық.

6-оқушы:Сол судан мейірі қанып барлық халық,

Өмірден өз орнын тапқаны анық.

Алтынсарин-ұлы ұстаз ұлағаты,

Алтынсарин-ұлтыма ұлы жарық.

где стекала вода, высек надпись: «Эй, путник, будь чистым, как этот

родник». Когда три путешественника, напившись вдоволь воды, прочитали

надпись, то один из них, по—видимому, купец, сказал:

— Умные слова здесь высечены. Ручеек от родника бежит днем и ночью, не

переставая, и протекает в дальние земли; и чем дальше течет, тем все больше

вливается в него ручейков. Так, протекая, превращается он в большую реку.

Из этого следует такой вывод: «Ты, человек, тоже, не переставая, работай,

никогда не останавливайся и не предавайся лени; если будешь поступать так,

то, в конце концов, будешь великим и достигнешь цели».

Второй путник был бедным муллой; он, качая головой, сказал:

— Нет, я думаю, не так. Смысл этой надписи куда более значительный, чем

вы предполагаете. Этот родник готов для всякого: кто изнывает от жары,

тому он дает прохладу и душе — усладу, кто хочет пить, тому утоляет

жажду,— и за все это он ни от кого не ждет награды. А если так, смысл этой

надписи таков: если делаешь кому добро, то не возлагай на него обязанность,

ответить тем же. Вот о чем говорит эта надпись.

Третий — путник, очень стройный, красивый юноша стоял молча. Товарищи

спросили его, как он думает. Юноша ответил:

— Я думаю иначе. Если бы вода, в этом роднике стояла спокойно на одном

месте, то травы и мусор, попадая в нее, замутили бы и загрязнили ее; тогда

люди и животные не так любили бы родник. Но так как родник течет

беспрестанно днем и ночью, то он очищается и за это его все любят. Если

так, то смысл надписи такой: душу и тело храни в чистоте, как этот родник,

ибо, когда смотришь в него, то видишь, как в нем отражаются блеск солнца и

отсветы травы, если они глядятся в него? поэтому душу, как этот родник,

держи открытой для всех,— пусть в ней видно будет все. Вот о чем, по—

моему, говорит надпись

3 группа — Рассказ «Садовые деревья.»

Рано утром, в погожий летний день, один господин со своим сыном

прогуливался по саду. Они осматривали посаженные цветы и деревья.

—Почему это дерево растёт прямо, а вот это дерево растёт почему—то криво? –

спросил сын.

— Причина, сын мой, та, что за этим деревом при его росте ухаживали,

срезали криво растущие ветки, а за тем деревом не было ухода, и оно росло

само по себе , — ответил отец.

— Если так, то, оказывается, большая польза бывает от ухода, — сказал сын.

— Нет сомнения, милый мой, в том, что в уходе есть большая польза, — ответил

отец. – Это и тебе может послужить наукой. Ты ведь тоже похож на молодое

дерево, за тобой также нужен уход. Если я, поправляя твои ошибки, буду

тебя учить хорошему, а ты, слушаясь меня, будешь исполнять мои советы, то

ты будешь расти правдивым, хорошим человеком; если же ты будешь расти

без присмотра, то тоже будешь похож на это кривое дерево, — закончил отец.

Сыныптан тыс шара «Даланың дара ұстазы — Ыбырай Алтынсарин»

Назар аударыңыз, сертификатты “менің материалдарым” деген бетте жүктеп алуға болады

«Ерекше білім берілуіне қажеттілігі бар жетім балалар мен ата-анасының қамқорынсыз қалған балаларға арналған №2 Қостанай арнайы мектеп-интернаты» КММ

СЫНЫПТАН ТЫС ІС-ШАРА ЖОСПАРЫ

ТАҚЫРЫБЫ: «Ы.Алтынсаринның 175 жылдық мерейтойы»

Өткізген: қазақ тілі мұғалімі

Жусупова Гүлнар Даурханқызы

Қостанай 2017 жыл

Ыбырай Алтынсарин туралы тұсау кесер

1 слайд Бүгін біздің атақты жерлесіміз, қазақтың аса көрнекті педагог-ағартушысы, қоғам қайраткері, жазушы, қазақ жазуының негізін қалаушысы Ыбырай Алтынсарин туралы әңгімелесеміз.

Сегодня мы с вами поговорим о жизни и творчестве нашего земляка выдающегося казахского педагога-просветителя, общественного деятеля, писателя, одного из основоположников казахской письменности — Ыбрае Алтынсарине. 

2 слайд Ыбырай Алтынсарин Қостанай облысы Затобол кентінде 1841 жылы 2 қарашада туған.

Ыбрай Алтынсарин родился 2 ноября 1841 года в Костанайской области Костанайского района в посёлке Затобольск.

3 слайд Биыл Ыбырай Алтынсарин атамызға 175 жыл толып отыр.

В этом году Ыбраю Алтынсарину исполнилось 175 лет со дня его рождения.

Андрей Федченко:

Ыбырайдың қоңырауы

Күміс қоңырау күмбірлеп,

Кең далаға жар салды.

Ыбырай ата күлімдеп,

Әр баланы қарсы алды.

«Кел, балалар, оқылық!

Оқымасақ, білім жоқ.

Қаласыңдар өкініп», —

Деп тұрғандай күбірлеп…

Таня Курницкая:

Ыбырай Алтынсарин, как поэт, 
И просветитель, своих лет. 
Он, наш учитель, яркий свет, 
Таких примеров, больше нет. 

В единстве, он с народом жил. 
Огромный вклад, он в степь принес, 
Ведь знание, знаем, есть нам честь. 
Гордимся, чтим мы Вас, ата, 
В Вас интеллигентность, доброта.

4 слайд Ыбырай Алтынсарин алғашқы орыс-қазақ мектептерін ашу үшін көп еңбек сіңірді.

Ыбрай Алтынсарин приложил не мало усилий, чтобы открыть первые русско-казахские школы.

5 слайд — Ол қазақ даласының бірінші ұстазы.

Это первый народный учитель степи.

6 слайд Алтынсарин мектептерді ашуымен қатар, сол мектептер үшін оқу және әдістемелік құралдар құрастырды.

Алтынсарин не только открывал школы, но разрабатывал и создал для них учебные и методические пособия.

Около трех лет потратил И. Алтынсарин на разработку казахского алфавита на основе русской графики. В 1879 году вышли в свет два учебных пособия «Киргизская хрестоматия», «Начальное руководство к обучению киргизов русскому языку».

7 слайд Литературное наследие Алтынсарина включает в себя переводы, стихотворения, рассказы, басни, этнографические очерки и казахские сказки, записанные и обработанные им. Тематика его произведений разнообразна. Алтынсарина по праву называют основоположником казахской детской литературы.

В нашем городе много памятных мест посвященных Ыбыраю Алтынсарину это …

8 слайд — Школа имени Ыбырая Алтынсарина в Костанае открытая им в 1884 году.

9 слайд — Областной мемориальный музей имени И. Алтынсарина – одно из культурных учреждений города Костанай.

Открытие музея состоялось в октябре 1991 г.

10 слайд – Памятник Ыбыраю Алтынсарину в центре Костаная

11 слайд – Мавзолей Ыбырая Алтынсарина

12 слайд — Библиотека для детей и юношества им. И. Алтынсарина в Костанае

13 слайд — Улица имени Ыбырая Алтынсарина в Костанае

— А теперь пришло время нам погрузиться в пучину прошлого и познакомиться с удивительным творчеством Ыбырая Алтынсарина, его мыслями и мечтами…

— к нам на праздник пришел сам Ыбырай Алтынсарин

Ыбырай: Сәлетесіңдер ме, балалар! Здравствуйте, дети!

Дети: Здравствуйте, учитель!

Ыбырай: Стихотворение «Идемте, дети, учиться!» – это был мой наказ будущему поколению.

14 слайд Кел, балалар, оқылық!

Тришин Дамир:

Кел, балалар, оқылық, 
Оқығанды көңілге 
Ықыласпен тоқылық. 
Оқысаңыз, балалар, 
Шамнан шырақ жағылар, 
Тілегенің алдыңнан 
Іздемей-ақ табылар.
Кел, балалар, оқылық, 
Оқығанды көңілге 
Ықыласпен тоқылық.. 
Мал дәулеттің байлығы, 
Бір жұтасаң жоқ болар, 
Оқымыстың байлығы, 
Күннен-күнге көп болар, 
Еш жұтамақ жоқ болар. 
Кел, балалар, оқылық, 
Оқығанды көңілге 
Ықыласпен тоқылық. 

Кашапов Виталя:

Давайте дети учиться!

Знаний увидев свет,

Дети, в школу идите!

В памяти крепко, навек

Прочитанное сохраните.

Дело пойдет успешно,

Радости будет – вдвойне…

Знайте – неграмотный бродит,

Словно слепой во тьме.

Дети, будем учиться!

В памяти вашей пусть

Знаний запас сохранится.

Ученье даст вам счастье,

Оно озарит, как свет,

Каждое ваше желанье,

Яркий оставит след.

Дети, в школу идите!

В памяти крепко, навек

Знания сохраните.

Ыбырай: Ребята, я написал для вас много рассказов, сказок. Я хочу, чтобы, читая их, вы выросли добрыми, умными, трудолюбивыми людьми.

А сейчас, давайте посмотрим инсценировку по моему рассказу «Чистый родник».

Инсценировка «Чистый родник»

Мелодия домбры, звук струящейся воды. Надпись у родника «Путник, будь чистым, как этот родник».

Ы. Алтынсарин «Чистый родник»

Юноша – Гордиенко Витя: Долгий путь у нас, давайте остановимся ненадолго здесь. Попьем чистой воды из этого родника, передохнем.

Мулла – Ложкин Олег: Посмотрите, какие мудрые слова кто-то написал здесь: «Путник, будь чистым, как этот родник». Как вы думаете, купец, что означают эти слова?

Купец – Федченко Андрей:

— Умные слова здесь высечены. Ручеек от родника бежит днем и ночью, не переставая, и протекает в дальние земли; и чем дальше течет, тем все больше вливается в него ручейков. Так, протекая, превращается он в большую реку. Из этого следует такой вывод: «Ты, человек, тоже, не переставая, работай, никогда не останавливайся и не предавайся лени; если будешь поступать так, то, в конце концов, будешь великим и достигнешь цели».

Мулла – Ложкин Олег:

— Нет, я думаю, не так. Смысл этой надписи куда более значительный, чем вы предполагаете. Этот родник готов для всякого: кто изнывает от жары, тому он дает прохладу и душе — усладу, кто хочет пить, тому утоляет жажду, — и за все это он ни от кого не ждет награды. А если так, смысл этой надписи таков: если делаешь кому добро, то не возлагай на него обязанность, ответить тем же. Вот о чем говорит эта надпись.

Юноша – Гордиенко Витя:

— Я думаю иначе. Если бы вода, в этом роднике стояла спокойно на одном месте, то травы и мусор, попадая в нее, замутили бы и загрязнили ее; тогда люди и животные не так любили бы родник. Но так как родник течет беспрестанно днем и ночью, то он очищается и за это его все любят. Если так, то смысл надписи такой: душу и тело храни в чистоте, как этот родник, ибо, когда смотришь в него, то видишь, как в нем отражаются блеск солнца и отсветы травы, если они глядятся в него, поэтому душу, как этот родник, держи открытой для всех, — пусть в ней видно будет все. Вот о чем, по-моему, говорит надпись.

Ыбырай:

То, что сделать не смогли

Мы – седые старики,

Вы теперь должны достичь,

Вы – грядущего ростки!

Уповаю лишь на вас,

Радость в сердце затаив.

Так примите в добрый час

Пожелания мои.

Надя Казановская:

Әй, жігіттер, үлгі алмаңыз,
Азған елдің ішінен.
Алыс — алыс қашыңыздар,
Зияндасты кісіден.
Жақсыны көзбен салмаңыздар,
Жақсыдан қапыл қалмаңыздар.
Өзі болған ерлердің,
Аяғынан алмаңыздар.

Каверзина Алина:

Не берите пример, джигиты, с нехороших людей и злых,
Отходите от них подальше, в стороне держитесь от них.
Не мешайте тому, кто славу по достоинству завоевал,
Кто на ваших глазах почетным, уважаемым всеми  стал.

Макатов Нұрсұлтан:

Если можете – добрым делом

Помогайте народу Вы!

На поклон ни к кому не ходит,

Чтобы не было злой молвы!

У хорошего человека на лице

Лучится привет…

Научитесь с первого взгляда узнавать –

Каков Ваш сосед.

Ыбырай: Несмотря на кажущуюся простоту, мои рассказы обладают невероятно глубоким смыслом. Сейчас предлагаю посмотреть инсценировку по моему рассказу «Садовые деревья».

Инсценировка «Садовые деревья

Садовые деревья

слова автора: Рано утром, в погожий летний день, один господин со своим сыном прогуливался по саду. Они осматривали посаженные цветы и деревья.

-Почему это дерево растёт прямо, а вот это дерево растёт почему-то криво? – спросил сын.

— Причина, сын мой, та, что за этим деревом при его росте ухаживали, срезали криво растущие ветки, а за тем деревом не было ухода, и оно росло само по себе, — ответил отец.

— Если так, то, оказывается, большая польза бывает от ухода, — сказал сын.

— В уходе есть большая польза, — ответил отец. – Это и тебе может послужить наукой. Ты ведь тоже похож на молодое дерево, за тобой также нужен уход. Если я буду тебя учить хорошему, а ты, слушаясь меня, будешь исполнять мои советы, то ты будешь расти правдивым, хорошим человеком, если же ты будешь расти без присмотра, то тоже будешь похож на это кривое дерево, — закончил отец.

Ыбырай: Прощаясь с вами, мои друзья!

К вам обращаюсь я из 19 века!

Учитесь!

Дети, в школу идите!

В памяти крепко, навек

Прочитанное сохраните:

В знаниях – ваше будущее!

Тәрбие сағатының тақырыбы: «Дала жұлдызы»  Ы.Алтынсариннің 175 жылдығына арналады

Мақсаты: 1) Оқушыларға қазақтың ұлы ғалымы, ағартушы педагог Ыбырай Алтынсарин туралы, оның еңбегі, шығармашылық мұрасы, ағартушылық қызметі жайында мағұлмат беру. Мәнерлеп, түсініп, жүргізіп оқу дағдыларын жетілдіру.

      2) Ыбырай еңбектерін үлгі ете отырып, оқушыларды еңбекқорлыққа, адамгершілікке, іскерлікке, достыққа, ынтымаққа, Отан,  болашақ алдындағы борышын сезінуге, елін, жерін, жұртын сүюге, Ұлы тарихи тұлғаны есте сақтауға, құрмет тұтуға, үлгі алуға тәрбиелеу. 

     3)  Ыбырай еңбектері арқылы білімдерін одан әрі дамыту, танымдық көзқарастарын нығайту, шығармашылық ізденістерін жетілдіру.

Өткізу әдісі: Мәнерлеп оқу байқауы, дөңгелек үстел, сайыс

Көрнекілік:  Ы. Алтынсарин  туралы бейнеролик, слайд, портреті, нақыл сөздері, кітаптары

Барысы

Жүргізуші:  — Сәлеметсіздер ме, құрметті қонақтар мен оқушылар! Бүгін мектебімізде қазақтың «Дала жұлдызы» атанып кеткен Ұлы педагог, ағартушы, ақын, жазушы Ыбырай Алтынсариннің 175 жылдығына арналған «Дала жұлдызы» атты тәрбие сағатымызға қош келіпсіздер! «Ыбырай Алтынсарин – қазақ арасынан шыққан тұңғыш кемеңгер адам еді, ол өзінің қараңғы, көшпелі халқының ішіне еуропалық мәдениеттің жарық сәулесін таратты»  деп жазды кезінде «Оренбурский листок» газеті.

Сауатты болса екен деп қазақ халқын,
Білімге бастап беріп, жолды салды.
Тәлімді, тәрбиелі еңбегімен,
Ыбырайдан өшпестей мұра қалды.

Сәлем жолдап шәкіртке дұғай — дұғай,
Ұрандап өлеңімен келді былай.
Жас ұрпаққа жар салып жанымен де
«Кел, балалар, оқылық»- деді Ыбырай.

Жалғассын бүгінгі күн дәстүр — салтың,
Күндей күліп өмірің болсын жарқын.
Бас иіп ұлы Ыбырай рухына,
Көтерейік бірігіп атақ — даңқын!

Тәрбие сағатымыз үш бөлімнен тұрады:

І.  «Ыбырайтану» бейнеролик тамашалау

ІІ. Ыбырай өлеңдерін мәнерлеп оқу байқауы

ІІІ. «Зерек оқушы» мен «Суретші» байқауы

І. «Ы.Алтынсарин 175 жыл»  бейнеролик тамашалау

    3-слайд  Ол 1841 жылы 20 қазанда қазіргі Қостанай облысының Торғай аумағында дүниеге келген. Әкесінен ерте айырылған ол атасының – белгілі би  Балқожаның қолында тәрбиеленді.  Туып-өскен жері — Қостанай облысының Тобыл өзенінің жағасынан топырақ бұйырған.

        4-слайд   Ыбырай Алтынсарин қазақтың ағартушылық тарихында және ұлттық мектебінің қалыптасуында терең із қалдырды.

         5-слайд   Ыбырай бала кезінен бастап білімге және өз бетінше оқып білуге бейім екенін байқатты. Көп оқыды, Ресей қоғамының білімді адамдарымен жиі араласып тұрды. Орынборда оқып жүрген кезінде шығыстанушы ғалым В.В Григорьевпен жақын танысып алды.

        6-слайд   Өзінің мінез-құлқы жағынан Қарапайым әрі еңбексүйгіш еді,көп оқыды, өзге халықтардың қол жеткен табыстарын неғұрлым көбірек біле түссем деп армандады. Алған білімін өз халқының пайдысына асыруға талпынды.

    7-слайд   1860 жылы Алтынсаринге облыстық басқарма Орынбор бекінісінде /Торғайда/ қазақ балалары үшін бастауыш мектеп ашуды тапсырды.  Өзін осы мектепке орыс тілінен мұғалім етіп тағайындайды. Осыдан бастап Алтынсариннің ағартушылық-педагогтік қызметі басталады. Бірақ мектеп үйі, оқу құралына қаражат болмайды. Облыстық басқарма мектеп ашуға салқын қарайды. Бірақ Алтынсарин бұған мойымайды. Ауылды аралап, халыққа мектептің пайдасы туралы әңгіме жүргізеді. Жұрттың оқуға ынтасын арттыру үшін біраз балаларды өз үйінде оқытады. Халықтан жиналған қаражатқа мектеп үйін салғызады.   Ыбырайдың арман еткен мектебі тек 1864 жылы ашылады. Осыған байланысты үлкен той болады. Мектеп жанынан интернат ашылады.

       8- слайд  слайд    1879-1883 жылдар аралығында Торғай облысының төрт уезінде (Торғай, Ырғыз, Троицк, Ақтөбе) жаңа мектептер ашады. 1883 жылы Торғай қаласында қолөнер мектебі ашылды Ол қазақ даласындағы техникалық білімберетін тұңғыш оқу орны болды.

      9- 10-слайд     Ыбырай қазақ қыздарын оқыту ісіне ерекше көңіл бөледі. Бұған ескішіл әдет-салттарға қарсыкүрестің бір жолы есебінде қарайды. 1887 жылы Ырғызда қыздар мектебін ұйымдастыруы – оның ағартушылық аса зор еңбегі.  

     11-слайд   Ыбырай балаларды мазмұнды олардың білімін көтеретін, тақырыбы оларды қызықтыратын кітаптарды… қазақтың өз тілінде…басып шығару керек деп білді. Өзі 1876 жылдан бастап «Қазақ хрестоматиясын» жазуға кірісіп, оны 1879 жылы Орынборда бастырып шығарды. «Бұл кітапты кұрастырғанда мен» – деп жазды. Қазақ даласында мектептер санының артуына байланысты Ыбырай мұғалімдер даярлайтын мектеп ашуды қолға алды.

1881 жылы Омбы қаласында тұңғыш мұғалімдер мектебі ашылды.

     12-слайд   Орынборда 1879 жылы Алтынсаринның тұңғыш оқу құралы «Қазақ хрестоматиясы» шықты. Бұл құралды орыс алфавиті негізінде жариялады.Алтынсарин «Қазақ хрестоматиясын» балаларға арналған өлеңдер мен шағын әңгіме-новеллалардан құрастырды.  Олардың бірқатарын өзі жазды.

 «Қазақ хрестоматиясы» балаларға арналған өлеңдер мен шағын әңгіме-новеллалардан құрастырылды. Хрестоматияға қазақтың халық әдебиетінің үлгілерін де іріктеп кіргізді

       13-слайд   Жоғарыда біз Ыбырайды аудармашы дедік. Ендеше ол кімдердің шығармаларын қазақ тіліне аударған?  Ол Ушинский, Л. Толстой, И. Крылов, И. Паульсонның шығармаларын қазақ тіліне аударған.

      14-слайд   Ыбырай Алтынсарин  1889 жылы 48 жасында  қайтыс болады .Қазақ даласында жарқ еткен жұлдыз сөнгенімен артында мәңгі өшпес мұралары мен шәкірттері халқына  қызмет етіп келеді.

     15-16 слайд    Ыбырай есімі берілген аудан, ауылдар, оқу орындары, көшелер, жер атаулары  Қазақстанның түкпір-түкпірінде кездеседі

  —  Ал енді балалар, Ыбырай атамыздың шығармаларын есімізге түсіріп кетейік. Слайдтан шығарма атаулары көрініп тұрады.(17-20слайд)

ІІ. Ыбырай өлеңдерін мәнерлеп оқу байқауы

Оқушылар жаттаған  Ыбырайдың өлеңдерін мәнерлеп оқиды.

/сарапшылар ең үздік оқушыны анықтайды/

ІІІ. Біліміңді байқа

Балалар таңдаған категориясы бойынша  сұрақтарға жауап береді

Мәнерлі, жүргізіп, тиісті дауыс ырғағымен оқыған және «Зерек оқушы», «Суретші» байқауының жеңімпазы атанған оқушыларды мадақтап, алғыс хатпен марапаттау.

Көңіл қойып тыңдағаныныз үшін рахмет!

            Жылдар маңызды оқиғалар    
1841 жылы 20 қазанда Қостанай облысы Торғай  аумағында туған.
1850 жылы Орынбордағы қазақ балаларына арнап ашылған жеті жылдық орыс — қазақ мектебіне барған.
1857 жылы «өте жақсы» деген бағамен бітірген.
1859 жылы Орынбордағы шекаралық комиссияға тілмаш болған.
1860 жылы Торғай мектебіне мұғалім болып тағайындалады.
1864 жылы Торғайдағы мектепті ашады.
1876 жылы Петербург, Қазан қалаларына барады.
1879 жылы «Қазақ хрестоматиясы» Орынборда басылып шығады.
1879 жылы Торғай облысы мектептерінің инспекторы қызметіне тағайындалады.
1881 жылы Орск қаласында тұңғыш мұғалімдер мектебі ашылады.
1879 — 1883 жылдары Торғай қаласының төрт уезінде (Торғай, Ырғыз, Троицк, Ақтөбе) мектептер ашылады.
1883 жылы Торғайда қолөнер мектебі ашылады.
1887 жылы Ырғызда тұңғыш қыздар мектебі ашылады.
1889 жылы Ауыр науқастан 48 жасында қайтыс болады.

Тақырыбы: «Ұлы тұлға, ұлы педагог – Ыбырай Алтынсарин»

Сабақтың мақсаты: Ы. Алтынсарин туралы түсініктерін толықтыру, өлеңдерімен танысу, әңгімелерін талдау. Ұлы тұлға жайлы ой өрісін, ойлау қабілетін дамыту. Ы. Алтынсарин туралы насихаттау.

Сабақтың көрнекілігі: Плакат, портрет, презинтация, нақыл сөздер.

Сабақтың барысы.

Мұғалімнің сөзі.

Әр халықтың болашаққа бет алған тарихи даму жолында жарық жұлдыздай болып бағыт- бағдар сілтеген сөйтіп, сол ұлттың, халықтың тарихында есімдері ерекше аталатын зор тұлғалар болатыны айқын. Ол- тұңғыш ағартушы, педагог, жазушы- Ыбырай Алтынсарин.

Ыбырай Алтынсарин ер балалармен қатар қазақ қыздарын да білімге тарту, оларға түрлі кәсіптік мамандық беру жөніндегі жұмыстарды алғаш ұйымдастырушы болғанын білеміз. Ер балалардың өзін оқытуға қырын қараған қытымыр заманда оның қыз балаларды оқыту, оларға арнап мектеп, интернаттар ашу қажеттігі туралы мәселе көтеріп, бұл ойын айтыса – тартыса жүріп дәлелдеуі, біртіндеп іске асыруы шын мәніндегі азаматтық ерліктің, гуманизмнің үлгісі болды.Ыбырай Алтынсариннің айрықша атап айтар тарихи еңбегінің бірі – оның қазақ балалар әдебиетінің негізін қалауы. Бүгінгі кешімізге Қош келдіңіздер! Ал енді Танымдық кешімізді Ы.Алтынсариннің өмірбаянынан бөлек тың деректерге сөз берсек .

Интерактивті тақтада презентация көрсетіліп тұрады. Оқушылардың қосымша деректер оқылады:

Диана , Ажар,Самғат:

Көрініс:

«Бір уыс мақта»

Бір кішкентай қыз әкесінің шапанын жамап отыр екен, шешесі қасына отырып, ақыл айтты:

— Балам, дүниедегі жаратылған жәндік-жансыздардың ешқайсысының да керексіз болып, жерде қалатыны болмайды,- деп. Сол сөзді айтып отырғанда, қыз бала киімін жамап болып, жердегі мақтаның қиқымын терезеден лақтырып, далаға тастады:

— Әже, осы қиқымның ешнәрсеге керегі бола қалмас,- деп.

Шешесі:

— Балам, сол да жерде қалмайды,- деді.

Осылайша сөйлесіп, терезеден қарап отырса, манағы мақтаны жел көтеріп ұшырды, мұны бір торғай көріп қуып барып, мақтаны тұмсығына тістеп қана алып, ұшып кетті. Қыз әжесінен:

— Манағы мақтаның қиқымын бір торғай алып кетті, оны неғылады? — деп сұрады.

Әжесі айтты:

— Көрдің бе, балам, күн айналмай манағы айтқан сөздің келгенін. Ол кішкентай мақтаны торғай ұясына төсеп, жас балапандарына мамық етеді,- деді.

Өлеңдер

5 сынып оқушылары.

Жанерке, Толғанай, Аружан, Әнел: «Кел, балалар оқылық»

Зейнеп: Балғожа бидің баласына жазған хаты

Көрініс

« Жаман жолдас»

Екі дос кісі жолдастасып келе жатып, бір аюға ұшырапты. Бұл екі кісінің біреуі әлсіз, ауру екен, екіншісі мықты, жас жігіт, аюды көрген соң бұл жігіт, ауру жолдасын тастап, өзі бір үлкен ағаштың басына шығып кетті дейді. Ауру байғұс ағашқа шығуға дәрмені жоқ, жерге құлады да созылып, өлген кісі болды да жатты: есітуі бар еді, аю өлген кісіге тимейді деп. Аю бұл жатқан кісінің қасына келіп иіскелеп тұрды да, дыбысы білінбеген соң тастап жөніне кетті. Мұнан соң манағы жолдасы ағаштан түсіп, аурудан сұрапты:

— Достым, аю құлағыңа не сыбырлап кетті?

Ауру айтты дейді:

— Аю құлағыма ақыл сыбырлады, екінші рет тар жерде жолдасын тастап қашатын достармен жолдас болма деді,- дейді.

«Алтын шеттеуік»

Бір үлкен мейрам алдында, әкесі балаларын қуанту үшін үйіне әртүрлі жеміс алып келді. Леночка деген кіші қызы сол келтірген көп жемістің ішінде, сырты алтындаған шеттеуіктерге қызығып, соны маған бер деп қоймады. Шешесі айтты:

— Бұл шеттеуіктер тек әдемілікке істелген, мыналарды ал,- деп, бөтендерін беріп еді, Леночка жылай бастады:

— Мен қара шеттеуікті алмаймын, алтын тыстысын аламын, оның ішіндегі дәні де тәтті шығар- деп. Шешесі тіл алмайтын қисық баланың дегенін істегеннен артығы жоқ екенін ойлап, Леночкаға алтын тыстыларын, бөтен балаларына бөтен шеттеуіктерді таратып берді. Леночка қуанып шеттеуікгерін дереу шаға бастады, қараса, бірінің де ішінде дәні жоқ, бос қабықтар екен. Мұны көріп қасындағы балалар мазақтап күле бастады. Сондаатасы айтты:

— Бұл шеттеуіктер жеу үшін істелген емес, тек көзге әдемі көріну үшін қойылған; мен шеттеуіктердің бос қабығын алып, сыртын күміспен бояп қана қойып едім, екінші рет не нәрсенің де құр сыртына қарап қызықпа, асылы ішінде болар,- деді.

Нұрия: «Өзен»

Жаннат: «Жаз»

Ақтиын: «Өнер — білім бар жұрттар»

Аружан 6 сынып: «Әй, жігіттер»

Көрініс:

«Асыл шөп»

Злиха мен Бәтима деген біреудің қызметінде тұрған екі қыз бала төбесине бір-бір жәшік жеміс көтеріп қалаға келе жатыпты-мыс. Злиха ахлап-ухлеп шаршадым дел, Бәтима күліп, әзілдесип келе жатады. Сонда Злиха айтты:

— Сен неге мәз болып қуанып келесің, төбеңдегі жәшіктің ауырлығыда менің басымдағыдан кем емес, өзіңде менен күшті емессің?

— Мен жәшігім ішіне ауырды жеңілдететін бір шөп салдым деді Бәтима.

— Ай, ондай болса шөбіңнің атын айтшы, менде ауырымды жеңілдетейін деди Злиха

— Ол шөп сенің қолыңа түспейме деп қорқамын аты: сабыр дегендеді

Ы.Алтынсарин атамыздың шығармашылығын қадірлеп , құрмет тұтатын балаларымыз жетерлік, осы сөз кезегін талантты оқушыларымызға берсек

Үздік хаттар:Оқушылардың шығармашылығы

Мұғалімнің сөзі: Ағартушының өнегелі өмірі мен өрісі биік таланты бір кезде қандай – жарқын да жанды қасиеттерімен көрініп, қазақ мәдениетінің тарихында айқын іздерін қалдырса, қазір де сол асыл да абзал ерекшеліктерін өз бойында сақтауда. Мұның өзі заңды да. Өйткені, әрбір ұлы адам адамзатпен бірге жасайтын мәңгі өшпес, ескірмес идеяларды көтереді. Мәдениетіміздің тарихында Ыбырай Алтынсарин дәл осындай үркердей санаулы сандақтардың бірі. Ыбырай Алтынсариннің сол қоғамдық өмірдегі беделін, оның қандай мақсаттағы мәдениет қайраткері ретінде замандастарына танылғанын аңғартып отырмыз. Осы кешімізге ат салысып, уақыттарыңызды бөліп келіп отырғандарыңызға және осы кешке қатысқан оқушыларымызға көптен көп рахмет! Сау болыңыздар!

брай Алтынсарин заложил основы казахского светского образования, он – автор первых
 Учитель.  (1 слайд) На этапе демократизации казахстанского общества в условиях формирования новых 
социально­экономических отношений проблема совершенствования обучения и воспитания подрастающего
поколения остается одной из приоритетных. В Стратегическом плане развития Республики Казахстан 
записано: “Главным приоритетом объявляется профессиональное образование на всех его уровнях: 
начальном, среднем, высшем, послевузовском. Это никоим образом не умаляет значения среднего 
общего образования, напротив, повышается важность этого уровня образования для обеспечения 
главного приоритета в образовании” .
             «Ы 
учебников на казахском языке», ­ так отметил Н.А. Назарбаев в Стратегии «Казахстан 2050»
Ы. Алтынсарин вошел в историю Казахстана как выдающийся просветитель, педагог, поэт, общественный 
деятель.
(2,3 слайд) Ыбрай Алтынсарин родился 20 октября 1841 года в Аркарагайской волости (ныне 
Затобольский район) Костанайской области в зажиточной семье. Рано потеряв отца, он воспитывался у 
деда — Бий Балгожа Джанбурчин, который  состоял на службе в Оренбургской пограничной комиссии и
пользовался большим влиянием среди господствующей верхушки, и особенно среди казахов оренбургских 
степей. В то же время Балгожа являлся знатоком казахского устного литературного творчества, иногда 
сам сочинял стихи, был красноречивым оратором.
В 1850 году, когда в Оренбурге, административном центре Тургайской области, открылась одна из первых 
школ для казахских детей, целью которой была подготовка грамотных людей для царской администрации, 
дед определил Ыбрая в ученики. О периоде учебы его в школе сохранился один из архивных документов, 
где говорится о том, что он отличался настойчивостью и самостоятельностью.
В 1857 году Ыбрай Алтынсарин успешно окончил школу и был оставлен при Оренбургской пограничной 
комиссии, где около трех лет работал писарем. Здесь он продолжал повышать уровень своих знаний, 
внимательно читал и изучал родную историю, литературу, научные труды и художественные произведения 
восточной, русской и западно ­ европейской культуры.
Ы. Алтынсарин, охваченный высоким стремлением принести как можно больше пользы родному народу, 
мечтал заниматься педагогической работой, в которой видел свое призвание. После долгих хлопот и 
трудностей ему удалось в 1860 году покинуть Оренбург и перевестись в г. Тургай, но и здесь местные 
царские власти долго не давали возможности Ыбраю Алтынсарину посвятить себя любимому 
учительскому делу, определяя его то помощником судьи, то судьей, помощником начальника, и. о. 
начальника уезда. Только в 1865 году удалось, наконец, перейти на педагогическую работу. В дальнейшем,
почти 20 лет, он занимал руководящие должности в системе народного просвещения.
На посту инспектора по народному образованию в Тургайском уезде он проявил себя выдающимся 
организатором, талантливым педагогом, известным писателем­просветителем и крупным общественным 
деятелем. «Школы — это главные пружины образования киргизов, казахов,— писал Ыбрай 
Алтынсарин,— … на них, и в особенности на них надежда, в них же и будущность киргизского 
(казахского) народа». 
            (4,5,6,7 слайд)   Поборник просветительства,Ы. Алтынсарин считал святым долгом образованного 
человека нести знания детям. Его стремление учить детей казахов таким образом, чтобы они могли быть 
полезными своему народу и приобщиться к достижениям земледелия, промышленности встретили 
сопротивление с двух сторон. Царская администрация была заинтересована в подготовке нижнего звена 
чиновников из местного населения, способных вести делопроизводстве на русском языке, быть писарями, 
переводчиками, воспитанными в духе приспособленности к колониальной политики царизма. Поэтому она 
внешне не противодействовала инициативе Ы. Алтынсарина по обучению детей казахов русскому языку, 
но поддержки идее широкого образования не оказывала никакой. С другой стороны, местное духовенство 
противодействовало 
новшествам Ыбрая, стараясь внушить, что он якобы хочет «крестить» казахских детей и подготовить их к 
«солдатской службе» в русской армии. Ы. Алтынсарин действительно выступал против невежества, суеверия, замыкания в рамках устаревшего кочевого быта и тех служителей 
культа, которые ислам использовали в корыстных целях и даже в интересах имперской идеологии, 
согласно которой, «следуя Магомету, будьте слугами белого царя».
Начав свою просветительско­педагогическую деятельность, Ы. Алтынсарин часто выезжает в аулы, 
разъясняет местному населению значение и цели, пользу светского образования, организует сбор средств 
для строительства школ. При нем открылись русско­казахские школы в Тургае, Илецкой защите, Иргизе, 
Актюбинске. Он добивается открытия первой женской школы.
«На нашу долю,— писал он,— теперь выпало самое тяжелое, ответственное время, когда все надо 
еще создавать, вводить эти нововведения в темную среду и освещать все, насколько хватит у нас сил
и уменья… Вот и таскаюсь я по степям, выпрашивая деньги у обществ и разных общественных 
уездных и областных волостей». По его инициативе было открыто 7 начальных школ, 4 двухклассных 
училища для детей­казахов, в том числе первые школы для казашек с преподаванием в них предметов на 
родном и русском языках. В 1883 году в Орске была открыта казахская учительская семинария.
Ы. Алтынсарин не только создавал светские народные школы, но и научно разрабатывал для них 
дидактические принципы обучения и воспитания детей, писал учебные и методические пособия.
Всю свою жизнь Ы. Алтынсарин посвятил просвещению родного народа. «Народ казахский сам по себе 
представляет благодатную почву для образования»,— писал он.
Ы. Алтынсарин был убежденным сторонником содружества русского и казахского народов. Он 
пропагандировал демократическую русскую литературу, использовал опыт русских педагогов­писателей 
К. Д. Ушинского и Л. Н. Толстого.
(8 слайд) Алтынсарин занимался и литературной деятельностью. Он известен как автор превосходных 
стихотворений, направленных на защиту бедноты. Критику эксплуататоров и духовенства, а также много 
других рассказов для детей, которые воспитывали у читателя лучшие нравственные качества: трудолюбие, 
доброту, честность, скромность, отзывчивость, уважение к старшим и т.д.
Перевел на казахский язык произведения Л.Толстого, К.Ушинского, И.Крылова и других.
Его перу принадлежит целый ряд рассказов и новелл. Его по праву называют основоположником казахской
детской литературы.
Алтынсарин по праву считается зачинателем теории обучения и воспитания детей, основоположником 
педагогической мысли в дореволюционном Казахстане.
Многосторонняя деятельность И. Алтынсарина способствовала экономическому, культурному и 
духовному развитию казахского народа.
(9,10,11 слайд) Значительный вклад внес Алтынсарин в исследование устного народного творчества 
казахов, их обычаев и традиций. («Очерк обычаев при сватовстве и свадьбе у киргизов Оренбургского 
ведомства», «Очерк обычаев при похоронах и поминках у киргизов Оренбургского ведомства») Они 
пользовались популярностью среди ученых кругов России и не утратили своего значения до сих пор.
Значение Алтынсарина в истории народного образования в Казахстане очень велико. Деятельность 
Алтынсарина представляет для нас огромный интерес с точки зрения развития общественной мысли и его 
места в истории народного образования и казахской литературы. Мы отдаем дань уважения Алтынсарину 
за его выдающуюся деятельность в качестве первого народного учителя, первого организатора народных 
школ в Казахстане и первого педагога­теоретика, вышедшего из среды казахского народа.
Создав на родном языке высокоталантливые рассказы и стихотворения для казахских детей, Алтынсарин 
занял в истории казахской литературы как писатель­художник надлежащее место – наряду с Абаем. Его 
искренне, задушевно написанные произведения, столь близкие детскому сердцу и детским интересам, и 
поныне не устарели. Велико значение Алтынсарина в истории, этнографии и краеведении.
Алтынсарин проявил свою неутомимую, кипучую деятельность как талантливый педагог, писатель и 
общественный деятель, борец за народную школу, за просвещение казахского народа 
Викторина
 1. Год издания «Казахской хрестоматии» Ы.Алтынарина:
          А). 1875
          б). 1879 
          В). 1880 Г). 1889
       2. Область науки, в которую внес Ы.Алтынсарин наибольший свой вклад:
А). педагогика 
Б). математика
В).ИЗО
Г).география
3. Какие школы были созданы Алтынсариным?
А).Светские
Б).Ремесленные
В).Народные
Г) Религиозные
4. По мнению Алтынсарина, распространению русской культуры среди казахов будет 
способствовать:
А) Переход к капиталистической экономике
Б) Переход казахов к оседлости и земледелию
В) Открытие русско­казахских школ
Г) Занятие ремеслом
      5.Количество слов и фраз в учебнике «Руководство к обучению русского языка»:
           А). 550
           Б). 500
           В). 600
           Г). 1500
6. По мнению Алтынсарина, для борьбы со старыми традициями и суевериями было необходимо:
А)Вооружить молодежь знаниями
Б)Поднять молодежь на борьб
      В)Раскулачить баев
Г)Объединить молодежь
7.Алтынсарин в Оренбургском областном правлении работал:
А) Инспектором
Б) Судьёй
В) Учителем
Г) Переводчиком
      8. Область, в которой родился Ы.Алтынсарин 
А) Кызылординская 
Б). Торгайская 
В) Кустанайская
Г) Актауская 
9. Круг научных интересов Алтынсарина:
А) Педагогика и языкознание
Б). История и этнография
В) География и биология
Г) Фольклористика и литература
Ивановка орта мектебі
Ивановская средняя школа Сынып сағаты
Классный час
«Ыбырай Алтынсарин»
9,10,11 сыныптар
Сынып жетекшілер:  Гринько Л.Н.
Нурушева А.Ж.
Хусаинова К.К.
2016 – 2017 оқу жылы

Тема: «Ыбрай Алтынсарин–первый народный учитель степи»

Цель: Знакомство детей с великим просветителем Ыбраем Алтынсариным, его творчеством. Формирование у детей представлений о школе и важности получения образования. Развитие художественного вкуса и эстетических представлений на основе детской классической литературы. Развитие памяти, речи (в т.ч. интонационной выразительности, полиязычия), а также артистических способностей, например, умения мимикой и пластикой передавать различные эмоции, ощущения конкретного персонажа. Воспитание казахстанского патриотизма, стремления к знаниям.

Гости рассаживаются по местам, ответственные ведущие выходят на сцену.

Музыка домбры (Курмангазы Домбра)

Слайды 1, 2 «Казахская степь весной»

Учитель: Қайырлы кеш, құрметті мұғалімдер мен оқушылар. Қош келдіңіздер! Добрый день, уважаемые гости, а также учиники и коллеги! Добро пожаловать!

Слайд 3 «Добро пожаловать!»

Ведущий1: «Для Отчизны не жаль и жизни» – говорят в народе. Испокон веков люди уважали тех, кто отдавал свою жизнь Родине, не словами, но делом доказывал любовь к своему народу и родной земле.

Нравственно-патриотическое воспитание начинается довольно рано – уже в детском саду дети имеют отчетливые представления о своей Родине, ее истории, обычаях и традициях, культуре родного народа, учатся осознавать свой долг перед страной. Необходимость проведения воспитательной работы по патриотическому воспитанию постоянно подчеркивается в годовых задачах нашей школы.

И сегодня мы приглашаем Вас в нашу традиционную Литературную гостиную, посвященную памятным датам великих писателей Казахстана.

В нашей литературной гостиной мы предлагаем вам окунуться в прошлое нашей страны и познакомиться с беспримерным подвигом служения Родине, родному народу. Подвигом человека, названного Учителем учителей, подвигом Ыбрая Алтынсарина…

Слайд 4 «ЫбрайАлтынсарин – первый народный учитель степи»

Ведущий2: В этом году исполняется 175 лет со дня его рождения. Ученый, поэт и прозаик, он внес неоценимый вклад в развитие Казахстана.

Ыбрай Алтынсарин мечтал о просвещении родного народа, он приложил немало усилий, чтобы открыть первые русско-казахские школы в Тургае, Иргизе, Костанае… Первый народный учитель степи, он был настоящим патриотом своей Отчизны. Боль своего народа он чувствовал всей душой и радовался, когда получалось быть ему полезным. Вся жизнь Ыбрая Алтынсарина являет собой научный и творческий подвиг во имя Родины.

Им были написаны первые учебники на казахском языке, создано более ста больших и малых литературных произведений. Среди них 35 стихотворений, 50 рассказов и неисчислимое множество других образцов казахской литературы. С некоторыми из них сегодня нас познакомят дети.

Слайд 5 «Восковая фигура Ыбрая Алтынсарина»

Слайд 6 «Тюльпаны»

Музыка Курмангазы «Домбра». Выходят дети полукругом

Круг радости

Өмірде бір данышпан

Қалдырыпты өсиет

Кездескенде әр адам

«Қайырлы таң!» деу керек!

Ведущий1:2.Песня «Солнечный круг» в исп. Ахмедова Х. и всех детей (на трёх языках). Садятся на стульчики.

Ведущий2:А теперь пришло время нам погрузиться в пучину прошлого и познакомиться с удивительным творчеством Ыбрая Алтынсарина, его мыслями и мечтами…

Ведущий1:Стихотворение «Идемте, дети, учиться!» и ныне одно из самых популярных произведений Ыбрая Алтынсарина – это его наказ будущим поколениям. Вдохновленный открытием первой степной школы, поэт звал детей к знаниям, видя в них главное человеческое богатство…

И сегодня стихотворение «Идемте, дети, учиться!» нам прочитают ученики 7-класса

Слайд 19 «Клипарт: Дети идут в школу»

Знаний увидев свет,

Дети, в школу идите!

В памяти крепко, навек

Прочитанное сохраните.

Дело пойдет успешно,

Радости будет – вдвойне…

Знайте – неграмотный бродит,

Словно слепой во тьме.

Дети, будем учиться!

В памяти вашей пусть

Знаний запас сохранится.

Ученье даст вам счастье,

Оно озарит, как свет,

Каждое ваше желанье,

Яркий оставит след.

Дети, в школу идите!

В памяти крепко, навек

Знания сохраните.

Давайте, дети, учиться!

В памяти вашей пусть

Знаний запас сохранится.

Как добрый конь не устанет,

Так знание не подведет.

Темному человеку

Счастье жизнь не дает.

Узнать неизвестные тайны

Умные дети хотят,

Глупые дети вздорно

Целые дни галдят.

Мать и отец постареют.

А в старости, может быть,

Придет к ним внезапно бедность.

Как им ее пережить?

Тогда-то ученье ваше

Даст им желанный покой.

Вы бедность от них отведите

Уверенною рукой.

Грамотный жизнь познает

Во всей ее красоте.

Грамотный дотянуться

Сможет к своей мечте.

Отцы и матери ваши

Хотят одного сейчас:

Знающего человека

Увидеть в каждом из вас.

Дети, в школу идите!

В памяти крепко, навек

Знания сохраните.

Ведущий2:Стих на казахском языке (Кел, балалар, оқылық!).

Ведущий2: Доброе дело два века живет, доброму – добрая память… Более ста лет прошло с того дня, как Ыбрай Алтынсарин открыл свою первую школу, но и теперь в ее стенах звучат детские голоса…

Слайд 20 «Первая школа, открытая Ы.Алтынсариным–ее нынешний вид»

Слайды 21, 22 «ЫбрайАлтынсарин – первый народный учитель степи»

Слайд 23 «Лето»

Слайд 24 «Юрты в степи»

Ведущий1:Немало наставлений оставлено для нас великим учителем и поэтом. Воспевая братство, призывая к единству, поэт-просветитель мечтал о благополучии своего народа. Имея за плечами богатый жизненный опыт, поэт дает подрастающему поколению несколько добрых советов:

Ильяс:

Не берите пример, джигиты, с нехороших людей и злых,
Отходите от них подальше, в стороне держитесь от них.
Не мешайте тому, кто славу по достоинству завоевал,
Кто на ваших глазах почетным, уважаемым всеми стал.

(Дети читают отрывки из цикла стихотворений «Наставление»)

Данил:

Живущие всюду народы

Для радости сотворены…

Всем ласково светит солнце,

Всем светят лучи луны…

Мы друг перед другом с детства

Во всем быть должны равны!

Илья:

Если можете – добрым делом

Помогайте народу Вы!

На поклон ни к кому не ходит,

Чтобы не было злой молвы!

У хорошего человека на лице

Лучится привет…

Научитесь с первого взгляда узнавать –

Каков Ваш сосед…

Ведущий1:Стихотворение о дружбе на казахском языке.

Ведущий2:В своих поэтических произведениях Ы.Алтынсарин показал себя замечательным художником родной природы. В своих стихотворениях «Лето», «Река» и других он описывает природу Казахстана во всем разнообразии ее красок, с той непосредственностью и глубиной, которые доступны только талантливому мастеру.

Слайд 25«Весна. Жарки»

Ангелина: В апреле наступает благодать;
Весенних в небе птиц не сосчитать.
С веселым гулом мчатся воды с гор.
Звенят дожди, туман, клубясь, плывет,
Дыханьем райским полнится простор,
Благоухают зеленью луга.

Слайд 26 «Лето»

Катя: Вот и лето пришло, нет чудеснее этой поры.
И деревья, и травы могучей становятся, краше.
Землянику, смородину с песней на склонах горы
Собирают аульные девушки наши.
…Так бывает всегда: позабыв о суровой зиме,
Погружаемся мы в золотистое жаркое лето.
Все живое цветет. И потоки в зеленой кайме
Звонко мчатся, как песня степного поэта.

Слайд 27«Река в степи»

Еркежан: Стихотворение «Өзен» на каз.языке.

Таулардан өзен ағар сарқыраған,

Айнадай сәуле беріп жарқыраған.

Жел соқса, ыстық соқса бір қалыпта,

Аралап тау мен тасты арқыраған.

Көңілің суын ішсең ашылады,

Денеңде бар дертінді қашырады.

Өксіген оттай жанып жануарлар

Өзеннен рақат тауып басылады.

Ведущий1: Ыбрай Алтынсарин был не только талантливым поэтом. Многие его произведения были написаны в совершенно других жанрах. Ребята, назовите их.

(Дети называют жанры, использованные Ыбраем Алтынсариным).

Стихи пословицы поговорки басни рассказы

Слайд 28 «Садовые деревья»

Ведущий2: А сейчас мы предлагаем Вашему вниманию небольшую инсценировку «Садовые деревья» по мотивам одноименного произведения Ы. Алтынсарина. (2 ребенка у доски)

Садовые деревья

Миша чит.слова автора: Рано утром, в погожий летний день, один господин со своим сыном прогуливался по саду. Они осматривали посаженные цветы и деревья.

Данияр-Почему это дерево растёт прямо, а вот это дерево растёт почему-то криво? – спросил сын.

Ильяс— Причина, сын мой, та, что за этим деревом при его росте ухаживали, срезали криво растущие ветки, а за тем деревом не было ухода, и оно росло само по себе, — ответил отец.

— Если так, то, оказывается, большая польза бывает от ухода, — сказал сын.

— В уходе есть большая польза, — ответил отец. – Это и тебе может послужить наукой. Ты ведь тоже похож на молодое дерево, за тобой также нужен уход. Если я буду тебя учить хорошему, а ты, слушаясь меня, будешь исполнять мои советы, то ты будешь расти правдивым, хорошим человеком, если же ты будешь расти без присмотра, то тоже будешь похож на это кривое дерево, — закончил отец.

Дети завершают инсценировку.

Учитель: Дети, скажите, почему же одно дерево выросло прямым и стройным, а другое – кривым?

—Какому дереву становятся подобны дети, лишенные родительского внимания?

—А что вы можете сделать, чтобы не вырасти такими?

Ведущий2:Молодцы! А сейчас мы с Вами дадим себе минутку отдыха и посмотрим интересный мультфильм, основой для которого послужили рассказы ЫбраяАлтынсарина.

Дети и учителя смотрят анимированный мультфильм «Паук, муравей, ласточка»

Ведущий1: Какому хорошему качеству научился мальчик?

Ведущий2:Несмотря на кажущуюся простоту, рассказы Ыбрая Алтынсарина обладают невероятно глубоким смыслом. И сейчас мы с Вами увидим небольшую инсценировку по мотивам одного из поучительных рассказов Ыбрая Алтынсарина – «Чистый родник». Пожалуйста, посмотрите очень внимательно и скажите, почему великий учитель назвал свое произведение именно так, а не иначе.

Слайды 29,30 «Иллюстрации к рассказу Ы. Алтынсарина «Чистый родник»

(Дети показывают инсценировку по рассказу Ы. Алтынсарина «Чистый родник».На проекторе показываются слайды с соответствующими пейзажами)

(Чтецом фонового текста выступает)

Ы. Алтынсарин «Чистый родник» Катя

Три путника встретились у одного родника.

Родник вытекал из каменистого места. Вокруг него рос густой лес, ветви и листья которого затеняли родник. Вода в роднике была чистая, холодная, как лед, и блестела, как стекло. На то место, откуда вытекала вода, кто-то положил камень с котел величиной, просверлил: его и обтесал, и в том месте, где стекала вода, высек надпись: «Эй, путник, будь чистым, как этот родник». Когда три путешественника, напившись вдоволь воды, прочитали надпись, то один из них, по-видимому, купец, сказал:

Данияр:

— Умные слова здесь высечены. Ручеек от родника бежит днем и ночью, не переставая, и протекает в дальние земли; и чем дальше течет, тем все больше вливается в него ручейков. Так, протекая, превращается он в большую реку. Из этого следует такой вывод: «Ты, человек, тоже, не переставая, работай, никогда не останавливайся и не предавайся лени; если будешь поступать так, то, в конце концов, будешь великим и достигнешь цели».

Второй путник был бедным муллой; он, качая головой, сказал:

Миша:

— Нет, я думаю, не так. Смысл этой надписи куда более значительный, чем вы предполагаете. Этот родник готов для всякого: кто изнывает от жары, тому он дает прохладу и душе — усладу, кто хочет пить, тому утоляет жажду, — и за все это он ни от кого не ждет награды. А если так, смысл этой надписи таков: если делаешь кому добро, то не возлагай на него обязанность, ответить тем же. Вот о чем говорит эта надпись.

Третий — путник, очень стройный, красивый юноша стоял молча. Товарищи спросили его, как он думает. Юноша ответил:

Ильяс:

— Я думаю иначе. Если бы вода, в этом роднике стояла спокойно на одном месте, то травы и мусор, попадая в нее, замутили бы и загрязнили ее; тогда люди и животные не так любили бы родник. Но так как родник течет беспрестанно днем и ночью, то он очищается и за это его все любят. Если так, то смысл надписи такой: душу и тело храни в чистоте, как этот родник, ибо, когда смотришь в него, то видишь, как в нем отражаются блеск солнца и отсветы травы, если они глядятся в него, поэтому душу, как этот родник, держи открытой для всех, — пусть в ней видно будет все. Вот о чем, по-моему, говорит надпись.

Учитель:  Ребята, скажите, почему же все-таки произведение называется «Чистый родник»? Кто же, по Вашему мнению, здесь прав? С кем Вы согласны, с Купцом, Муллой или Юношей?

Учитель: Вы правы. Душа хорошего человека должна быть открыта для всех, в ней не может быть места ненависти или злу. Такой человек стремится совершать добрые поступки, он предан своей Родине… Ребята, а любите ли Вы нашу страну, наш город?

(Дети рассказывают о своей любви к Казахстану, к Риддеру – звучат такие варианты ответов, как «Я люблю Риддер, потому, что я родился в этом городе», «Здесь моя семья и друзья», «В Риддере очень красивая природа. Больше всего мы любим отдыхать в (на) …». Они приходят к выводу, что маленький горняцкий городок может быть любим просто потому, что он – их Родина.)

Учитель: Давайте споем о нашем чудесном городе, о том, как он нам дорог…

Видео к песне «Риддер» Песня «Город детства»

(Дети садятся на стульчики)

Ведущий1: Любовь и преданность Отчизне неизменно восхищала Ыбрая Алтынсарина. В своих стихах он призывал молодежь трудиться на благо родины, постигать науки и становиться великими мастерами…

Слайды 31-35 «Иллюстрации к стихам»:

Дильназ: Строит дивные дворцы

Умный, знающий народ!

Сильный знанием своим,

Он уверенно живет.

Савелий:

Молодежь! Мои друзья!

Зелень свежая полей!

Сверстников своих догнать

Постарайтесь поскорей!

Регина:

Пусть пословица живет

В каждой ясной голове:

«Честь джигита, красота –

В совершенстве, мастерстве».

Евгений:

То, что сделать не смогли,

Мы – седые старики,

Вы теперь должны достичь,

Вы – грядущего ростки!

Кенес:

Уповаю лишь на вас,

Радость в сердце затаив…

Так примите в добрый час

Пожелания мои!

Учитель:  Как много мы с Вами узнали о творчестве и жизни первого народного учителя степи – Ыбрая Алтынсарина»! Теперь самое время провести викторину среди знатоков творчества великого Учителя! Итак, первый тур! Мозговой штурм «Өмірбаян»!

Слайды 36-46 «Викторина» из 10 вопросов. Ведущие-двое детей. (Каждый вопрос содержит 3 варианта ответа, из которых правильным является только один.Дети отвечают на вопросы).

1. Где родился первый народный учитель степи?

1. В ауле ЖанбурчиЗатобольского района

2. В селе Медяница Кокчетавской области

3. В городе Риддере

1. Как звали родителей ЫбраяАлтынсарина?

1. Папу – Ибрагим, маму – Раушан

2. Папу – Алтынсары, маму – Айман

3. Папу – Керим, маму — Зылиха

1. Кто воспитывал маленького Ыбрая?

1. Бабушка Айсулу

2. Мама Айман

3. Дедушка Балгожи

1. Чего больше всего хотел дедушка Балгожи?

1. Отправиться в путешествие

2. Увидеть своего внука образованным, знающим человеком

3. Стать богатым и ни в чем не нуждаться

1. Что думали об ЫбраеАлтынсарине его учителя?

1. Его считали ленивым

2. Его считали прекрасным учеником

3. На него не обращали внимания

1. Первая профессия Ыбрая – это …?

1. Судья

2. Переводчик

3. Писарь

1. В каком городе ЫбрайАлтынсарин открыл свою первую школу?

1. Оренбург

2. Усть-Каменогорск

3. Зыряновск

1. Как называли первую школу в степи?

1. Қарашанырақ

2. Жаворонок

3. Ақсүйек

1. Какие стихи были написаны ЫбраемАлтынсариным к открытию его первой школы?

1. «Идемте, дети, учиться!»

2. «Юрта»

3. «Осень»

1. Какое произведение написал Алтынсарин?

1. «Гуси-лебеди»

2. «Морозко»

3. «Клочок ваты»

Учитель: Встреча в нашей литературной гостиной подходит к концу.

Благодарим всех наших участников. При всей своей занятости, Вы выбрали время, чтобы вместе с нами прикоснуться к творчеству великого педагога и писателя Ыбрая Алтынсарина. И в завершении мы дарим Вам этот чудесный танец!

Танец «Минусовка к песне мама»