Ыбырай алтынсарин сценарий ?деби кеш

Тақырыбы: «Ұлы тұлға, ұлы педагог – Ыбырай Алтынсарин»

Сабақтың мақсаты: Ы. Алтынсарин туралы түсініктерін толықтыру, өлеңдерімен танысу, әңгімелерін талдау. Ұлы тұлға жайлы ой өрісін, ойлау қабілетін дамыту. Ы. Алтынсарин туралы насихаттау.

Сабақтың көрнекілігі: Плакат, портрет, презинтация, нақыл сөздер.

Сабақтың барысы.

Мұғалімнің сөзі.

Әр халықтың болашаққа бет алған тарихи даму жолында жарық жұлдыздай болып бағыт- бағдар сілтеген сөйтіп, сол ұлттың, халықтың тарихында есімдері ерекше аталатын зор тұлғалар болатыны айқын. Ол- тұңғыш ағартушы, педагог, жазушы- Ыбырай Алтынсарин.

Ыбырай Алтынсарин ер балалармен қатар қазақ қыздарын да білімге тарту, оларға түрлі кәсіптік мамандық беру жөніндегі жұмыстарды алғаш ұйымдастырушы болғанын білеміз. Ер балалардың өзін оқытуға қырын қараған қытымыр заманда оның қыз балаларды оқыту, оларға арнап мектеп, интернаттар ашу қажеттігі туралы мәселе көтеріп, бұл ойын айтыса – тартыса жүріп дәлелдеуі, біртіндеп іске асыруы шын мәніндегі азаматтық ерліктің, гуманизмнің үлгісі болды.Ыбырай Алтынсариннің айрықша атап айтар тарихи еңбегінің бірі – оның қазақ балалар әдебиетінің негізін қалауы. Бүгінгі кешімізге Қош келдіңіздер! Ал енді Танымдық кешімізді Ы.Алтынсариннің өмірбаянынан бөлек тың деректерге сөз берсек .

Интерактивті тақтада презентация көрсетіліп тұрады. Оқушылардың қосымша деректер оқылады:

Диана , Ажар,Самғат:

Көрініс:

«Бір уыс мақта»

Бір кішкентай қыз әкесінің шапанын жамап отыр екен, шешесі қасына отырып, ақыл айтты:

— Балам, дүниедегі жаратылған жәндік-жансыздардың ешқайсысының да керексіз болып, жерде қалатыны болмайды,- деп. Сол сөзді айтып отырғанда, қыз бала киімін жамап болып, жердегі мақтаның қиқымын терезеден лақтырып, далаға тастады:

— Әже, осы қиқымның ешнәрсеге керегі бола қалмас,- деп.

Шешесі:

— Балам, сол да жерде қалмайды,- деді.

Осылайша сөйлесіп, терезеден қарап отырса, манағы мақтаны жел көтеріп ұшырды, мұны бір торғай көріп қуып барып, мақтаны тұмсығына тістеп қана алып, ұшып кетті. Қыз әжесінен:

— Манағы мақтаның қиқымын бір торғай алып кетті, оны неғылады? — деп сұрады.

Әжесі айтты:

— Көрдің бе, балам, күн айналмай манағы айтқан сөздің келгенін. Ол кішкентай мақтаны торғай ұясына төсеп, жас балапандарына мамық етеді,- деді.

Өлеңдер

5 сынып оқушылары.

Жанерке, Толғанай, Аружан, Әнел: «Кел, балалар оқылық»

Зейнеп: Балғожа бидің баласына жазған хаты

Көрініс

« Жаман жолдас»

Екі дос кісі жолдастасып келе жатып, бір аюға ұшырапты. Бұл екі кісінің біреуі әлсіз, ауру екен, екіншісі мықты, жас жігіт, аюды көрген соң бұл жігіт, ауру жолдасын тастап, өзі бір үлкен ағаштың басына шығып кетті дейді. Ауру байғұс ағашқа шығуға дәрмені жоқ, жерге құлады да созылып, өлген кісі болды да жатты: есітуі бар еді, аю өлген кісіге тимейді деп. Аю бұл жатқан кісінің қасына келіп иіскелеп тұрды да, дыбысы білінбеген соң тастап жөніне кетті. Мұнан соң манағы жолдасы ағаштан түсіп, аурудан сұрапты:

— Достым, аю құлағыңа не сыбырлап кетті?

Ауру айтты дейді:

— Аю құлағыма ақыл сыбырлады, екінші рет тар жерде жолдасын тастап қашатын достармен жолдас болма деді,- дейді.

«Алтын шеттеуік»

Бір үлкен мейрам алдында, әкесі балаларын қуанту үшін үйіне әртүрлі жеміс алып келді. Леночка деген кіші қызы сол келтірген көп жемістің ішінде, сырты алтындаған шеттеуіктерге қызығып, соны маған бер деп қоймады. Шешесі айтты:

— Бұл шеттеуіктер тек әдемілікке істелген, мыналарды ал,- деп, бөтендерін беріп еді, Леночка жылай бастады:

— Мен қара шеттеуікті алмаймын, алтын тыстысын аламын, оның ішіндегі дәні де тәтті шығар- деп. Шешесі тіл алмайтын қисық баланың дегенін істегеннен артығы жоқ екенін ойлап, Леночкаға алтын тыстыларын, бөтен балаларына бөтен шеттеуіктерді таратып берді. Леночка қуанып шеттеуікгерін дереу шаға бастады, қараса, бірінің де ішінде дәні жоқ, бос қабықтар екен. Мұны көріп қасындағы балалар мазақтап күле бастады. Сондаатасы айтты:

— Бұл шеттеуіктер жеу үшін істелген емес, тек көзге әдемі көріну үшін қойылған; мен шеттеуіктердің бос қабығын алып, сыртын күміспен бояп қана қойып едім, екінші рет не нәрсенің де құр сыртына қарап қызықпа, асылы ішінде болар,- деді.

Нұрия: «Өзен»

Жаннат: «Жаз»

Ақтиын: «Өнер — білім бар жұрттар»

Аружан 6 сынып: «Әй, жігіттер»

Көрініс:

«Асыл шөп»

Злиха мен Бәтима деген біреудің қызметінде тұрған екі қыз бала төбесине бір-бір жәшік жеміс көтеріп қалаға келе жатыпты-мыс. Злиха ахлап-ухлеп шаршадым дел, Бәтима күліп, әзілдесип келе жатады. Сонда Злиха айтты:

— Сен неге мәз болып қуанып келесің, төбеңдегі жәшіктің ауырлығыда менің басымдағыдан кем емес, өзіңде менен күшті емессің?

— Мен жәшігім ішіне ауырды жеңілдететін бір шөп салдым деді Бәтима.

— Ай, ондай болса шөбіңнің атын айтшы, менде ауырымды жеңілдетейін деди Злиха

— Ол шөп сенің қолыңа түспейме деп қорқамын аты: сабыр дегендеді

Ы.Алтынсарин атамыздың шығармашылығын қадірлеп , құрмет тұтатын балаларымыз жетерлік, осы сөз кезегін талантты оқушыларымызға берсек

Үздік хаттар:Оқушылардың шығармашылығы

Мұғалімнің сөзі: Ағартушының өнегелі өмірі мен өрісі биік таланты бір кезде қандай – жарқын да жанды қасиеттерімен көрініп, қазақ мәдениетінің тарихында айқын іздерін қалдырса, қазір де сол асыл да абзал ерекшеліктерін өз бойында сақтауда. Мұның өзі заңды да. Өйткені, әрбір ұлы адам адамзатпен бірге жасайтын мәңгі өшпес, ескірмес идеяларды көтереді. Мәдениетіміздің тарихында Ыбырай Алтынсарин дәл осындай үркердей санаулы сандақтардың бірі. Ыбырай Алтынсариннің сол қоғамдық өмірдегі беделін, оның қандай мақсаттағы мәдениет қайраткері ретінде замандастарына танылғанын аңғартып отырмыз. Осы кешімізге ат салысып, уақыттарыңызды бөліп келіп отырғандарыңызға және осы кешке қатысқан оқушыларымызға көптен көп рахмет! Сау болыңыздар!

Ыбырай Алтынсариннің туылғанына 170 жыл толуына арналған «Білімнің жағып шырағын…» атты әдеби-шығармашылық кеш

Назар аударыңыз, сертификатты “менің материалдарым” деген бетте жүктеп алуға болады

Бекмамбетова Надежда Еламановна

№ 31 ЖОББМ

қазақ тілі мен әдебиеті

пәнінің мұғалімі

БҚО Орал қаласы

Тақырыбы: «Даланың дара ұстазы – Ыбырай Алтынсарин».

Мақсаты:

1 Ыбырай Алтынсариннің өмірі, еңбектері, алғаш қазақ даласына мектептер ашқан ұстаз екендігі жөнінде түсінік беру. Ыбырайдың мектебі мен қазіргі заман мектебінің жағдайын салыстыра отырып көрсету.

2 Ұлы адамдардың рухтарына тағзым ете отырып, өмір жолдарын, еңбектерін, үлгі-өнеге тұту, оны жалғастыру қабілеттерін дамыту. Оқушылардың сөздік қорын молайту, тіл байлығын дамыту.

3 Оқушыларға Ыбырай ата өмірін үлгі ету, білімді, ақылды, ізденімпаз, етіп тәрбиелеу, білімді болуға, ұлы адамдарды құрметтеуге тәрбиелеу.

Көрнекіліктер: презентация, суреттер,кейіпкерлердің костюмдері,күй,қоңырау.

Өту барысы.

1 Ұйымдастыру кезеңі

Музыка ойнап тұрады.

1 Қоңыраудың үні естіледі.

Мұғалім: Қоңырау үнімен қазақ даласына білім әкеліп, балаларды мектепке шақырған кім?

Оқушылар: Ыбырай Алтынсарин

Мұғалім:Ендеше бүгінгі тәрбие сағатымыз Ұлы педагог, ағартушы, ақын, жазушы Ыбырай Алтынсаринның өмір баянына арналған. Ыбырай Алтынсарин-қазақ арасынан шыққан тұңғыш кемеңгер адам еді, ол өзінің қараңғы, көшпелі халқының ішіне еуропалық мәдениеттің жарық сәулесін таратты.

1-оқушы:

Сауатты болса екен деп қазақ халқын,

Білімге бастап беріп, жолды салды.

Тәлімді, тәрбиелі еңбегімен,

Ыбырайдан өшпестей мұра қалды.

2-оқушы:

Сәлем жолдап шәкіртке дұғай-дұғай,

Ұрандап өлеңімен келді былай.

Жас ұрпаққа жар салып жанымен де,

«Кел, балалар, оқылық»-деді Ыбырай.

3-оқушы:

Жалғассын бүгінгі күн дәстүр-салтың,

Күндей күліп өмірің болсын жарқын.

Бас иіп ұлы Ыбырай рухына,

Көтерейік бірігіп атақ-даңқын!

Жүргізуші: Талай дана-данышпан, дарабоз тарихи тұлғаларды дүниеге келтірген дархан Қостанай топырағында ұлтымыздың алғаш білім қоңырауын соққан ұстаз Ы.Алтынсарин да туған.

Оқушы: Ы.Алтынсарин 1841 жылы 20 қазанда Қостанай облысының Торғай аумағында дүниеге келген. Әкесінен ерте айырылған ол атасының-белгілі би Балқожаның қолында тәрбиеленді.Туып-өскен жері-Қостанай облысы Тобол өзені жағасында.

Оқушы: Ы.Алтынсарин қазақтың ағартушылық тарихында және ұлттық мектебінің қалыптасуында терең із қалдырды.

Оқушы: Ыбырай бала кезінен бастап білімге және өз бетінше оқып білуге бейім екенін байқатты. Көп оқыды,Ресей қоғамының білімді адамдарымен кездесті. Орынборда оқып жүрген кезінде шығыстанушы ғалым В.В. Григорьевпен танысты.

Оқушы: Өзінің мінез-құлқы жағынан қарапайым әрі еңбексүйгіш еді, көп оқыды, өзге халықтардың қол жеткен табыстарын көбірек біле түссем деп армандады.Алған білімін өз халқының пайдасына асыруға талпынды.

Оқушы: 1860 жылы Алтынсаринге облыстық басқарма Орынбор бекінісінде қазақ балалары үшін бастауыш мектеп ашуды тапсырды.Өзін осы мектепке орыс тілінен мұғалім етіп тағайындайды. Осыдан бастап Алтынсариннің ағартушылық-педагогтік қызметі басталады.Бірақ мектеп үйі, оқу құралына қаражат болмайды. Облыстық басқарма мектеп ашуға салқын қарайды. Бірақ Алтынсарин бұған мойымайды.Ауылды аралап, халыққа мектептің пайдасы туралы әңгіме жүргізеді.Жұрттың оқуға ынтасын арттыру үшін біраз балаларды өз үйінде оқытады. Ыбырайдың арман еткен мектебі тек 1864 жылы ашылады.

Оқушы: 1879-1883 жылдар аралығында Торғай облысының төрт уезінде жаңа мектептер ашады. 1883 жылы Торғай қаласында қолөнер мектебі ашылды. Ол қазақ даласындағы техникалық білім беретін оқу орны болды.

Ыбырай қазақ қыздарын оқыту ісіне ерекше көңіл бөледі.1887 жылы Ырғызда қыздар мектебін ұйымдастыруы-оның ағартушылық аса зор еңбегі.

7Оқушы: Ыбырай балаларды мазмұнды,тақырыбы оларды қызықтыратын кітаптарды қазақтың өз тілінде басып шығару керек деп білді. Өзі 1876 жылдан бастап «Қазақ хрестоматиясын» жазуға кірісіп, оны 1873 жылы Орынборда бастырып шығарады. «Бұл кітапты құрастырғанда мен»,-деп жазды. Қазақ даласында мектептер санының артуына байланысты Ыбырай мұғалімдер даярлайтын мектеп ашуды қолға алды.

Оқушы: 1881 жылы Омбы қаласында тұңғыш мұғалімдер мектебі ашылды. Орынборда 1879 жылы Алтынсариннің тұңғыш оқу құралы «қазақ хрестоматиясын» балаларға арналған өлеңдер мен шағын әңгімелерден құрастырды. Олардың бір қатарын өзі жазды. Хрестоматияға қазақтың халық әдебиетінің үлгілерін де іріктеп кіргізді.

Оқушы: Ыбырай Алтынсарин 1889 жылы 48 жасында қайтыс болады. Қазақ даласында жарқ еткен жұлдыз сөнгенімен артында мәңгі өшпес мұралары мен шәкірттері халқына қызмет етіп келеді.

Оқушы: Ыбырай есімі берілген аудан, ауылдар, оқу орындары, көшелер, жер атаулары Қазақстанның түпкір-түпкірінде кездеседі.

Жүргізуші: Ы.Алтынсарин көптеген өлеңдерді жазған. Өз шығармаларында Отанын, халқын сүюге, оқып білім алуға шақырды.

Оқушылар жатқа Ы.Алтынсариннің өлеңдерін оқиды.

1 «Кел, балалар, оқылық!»

Жүргізуші: Ыбырай атамыз осы өлеңінде оқу-білімнің пайдасы мен қараңғылықтың зиянын салыстыра отырып сиппаттайды. Ғылым-білімнің басты жауы- қараңғылықтың мән-жайын ашып береді. Ақын сол оқудың үйдегі әке-шешенің үміт тілегімен ұштасып жататынын да әсерлі жеткізеді.

2«Өнер, білім бар жұрттар».

Жүргізуші: Ақын «Өнер, білім бар жұрттар» өлеңінде оқу, білім алудағы мақсатты аша түседі. Оқып білім алудағы мақсат халықтың қажетіне жарау, өз еліңді өркениетті елдер қатарына қосу деп түсіндіреді.

Ыбырай қазақ жастарын оқуға шақырумен қатар, адамгершілікке,махаббат-достыққа,еңбекке, жігерлікке,тапқырлыққа, халқын сүюге шақырды. Былай айтқанда, адам деген ардақты есімді ақтай алатын кісі болып шығуды насихаттап, жастарға дұрыс тәрбие бергенде ғана бұл міндеттерді іске асыруға болатындығын ол жақсы ұғынды.

3«Ананың сүюі».

Жүргізуші: «Ананың сүюі» өлеңінде түн ұйқысын төрт бөлген ананы қадірлеуге, сыйлауға шақырады.

4 «Өзен»

Жүргізуші:Табиғат көрінісін адамдардың тіршілігімен байланыстыра суреттейтін, негізгі идеясы-туған ел табиғатын суреттеу арқылы өзінің жас шәкірттерінің бойына табиғатты, Отанды сүю сезімдерін дамыту мақсатында туған өлеңі «Өзен».

Жүргізуші: Ы. Алтынсарин жазба әдебиетке тән прозажанрының да негізін қалады. Ол-тұңғыш рет балаларға арнап әңгіме жазған жазушы.Ыбырай әңгімелерінің басты ерекшелігі-жақсы мен жаманды салыстыра отырып әңгімелеу арқылы балалардың санасына ой салу, тәрбиелеу. Еңбекті сүю және қадірлеу-Ыбырай әңгімелерінің негізгі тақырыбы.

Адамзат баласы шыр етіп жерге түскеннен бастап ата-ананың аялы алақаны мен ыстық ықыласына бөленіп өсетіні белгілі. Ата-ана баласына небір асыл қасиеттерді үйретіп, жақсы азамат болуын тілейді және үміттенеді. Бұл тақырыпта да жазған Ыбырай  шығармалары бар.

Ы.Алтынсариннің «Әке мен бала» әңгімесінің қойылымы.

Жүргізуші: Жазушының бір топ әңгімелері адамгершілік, тәрбие мәселесіне жазылған. Әр әңгімесінде тәрбиенің ізі жатыр. Оны түсініп оқыған адам ғана ұлы ұстаздың шебер тәрбиеші екеніне көзі жетеді.

Ы.Алтынсариннің «Бақша ағаштары» әңгімесінің қойылымы.

Мұғалім: Қазақ халқының дарынды перзенті Ы.Алтынсарин аса күрделі тарихи кезенде, патша үкіметі Шығыс халықтары арасында қатаң отарлау саясатын жүргізіп жатқан кезенде өмір сүрді. Қазақ халқының тарихында Ы.Алтынсарин ерекше роль атқарады. Ол қазақтың тұңғыш педагогы, қазақ даласында бірінші рет мектеп ұйымдастырып, қазақ жастарына білімнің есігін ашты.

Ы.Алтынсарин өз халқын жан-итәнімен сүйген, халқының мәдени көркейіп өсуі үшін бойындағы бар күш-жігерін аянбай жұмсаған нағыз патриот еді.

Ы.Алтынсарин-нағыз халықшыл жазушы, өмір шындығын озық идея тұрғысынан таныта білген кемеңгер суреткер, қоғам қайраткері, заманының ең маңызды мәселесін көтеріп, жыр төккен азамат-ақын, жаңашыл жазушы. Өз бойындағы қуатын халық мақсаты үшін аямай жұмсаған адал жанды азамат.

Мен осы сыныптан тыс шарамды ақын Ақылбек Шаяхметтің жазған өлең шумақтарымен аяқтағым келіп тұр.

1-оқушы: Алтынсарин-қазақтың жарық шамы,

Ойлағаны аяулы халық қамы.

Жап-жасыл жайқалатын жапырағы,

Ы.Алтынсарин елімнің алтын бағы.

2-оқушы: Алтынсарин-мазмұнды өмір әні,

Үлгі болып алдыңнан жолығады.

Шырт ұйқыдан оятқани бабамызды

Алтынсарин-даланың қоңырауы.

3-оқушы: Алтынсарин-ел үшін соққан жүрек,

Сезіп оның дүрсілін шаттанды көп.

Қалың қардың жібіткен мұз денесін

Алтынсарин-аңқылдақ алтын күрек.

4-оқушы: Денесі оның Тобылдың жағасында,

Мүсіні тұр Қостанай қаласында.

Ыбырай бұлағының мөлдір суы,

Шүпілдейді білімнің шарасында.

5-оқушы:Сол сумен егін егіп, мал суардық,

Жыр жазып, дала жайлы ән шығардық.

Сол сумен қаталаған шөлді басып,

Шығып тұр қазағымның дауысы анық.

6-оқушы:Сол судан мейірі қанып барлық халық,

Өмірден өз орнын тапқаны анық.

Алтынсарин-ұлы ұстаз ұлағаты,

Алтынсарин-ұлтыма ұлы жарық.

где стекала вода, высек надпись: «Эй, путник, будь чистым, как этот

родник». Когда три путешественника, напившись вдоволь воды, прочитали

надпись, то один из них, по—видимому, купец, сказал:

— Умные слова здесь высечены. Ручеек от родника бежит днем и ночью, не

переставая, и протекает в дальние земли; и чем дальше течет, тем все больше

вливается в него ручейков. Так, протекая, превращается он в большую реку.

Из этого следует такой вывод: «Ты, человек, тоже, не переставая, работай,

никогда не останавливайся и не предавайся лени; если будешь поступать так,

то, в конце концов, будешь великим и достигнешь цели».

Второй путник был бедным муллой; он, качая головой, сказал:

— Нет, я думаю, не так. Смысл этой надписи куда более значительный, чем

вы предполагаете. Этот родник готов для всякого: кто изнывает от жары,

тому он дает прохладу и душе — усладу, кто хочет пить, тому утоляет

жажду,— и за все это он ни от кого не ждет награды. А если так, смысл этой

надписи таков: если делаешь кому добро, то не возлагай на него обязанность,

ответить тем же. Вот о чем говорит эта надпись.

Третий — путник, очень стройный, красивый юноша стоял молча. Товарищи

спросили его, как он думает. Юноша ответил:

— Я думаю иначе. Если бы вода, в этом роднике стояла спокойно на одном

месте, то травы и мусор, попадая в нее, замутили бы и загрязнили ее; тогда

люди и животные не так любили бы родник. Но так как родник течет

беспрестанно днем и ночью, то он очищается и за это его все любят. Если

так, то смысл надписи такой: душу и тело храни в чистоте, как этот родник,

ибо, когда смотришь в него, то видишь, как в нем отражаются блеск солнца и

отсветы травы, если они глядятся в него? поэтому душу, как этот родник,

держи открытой для всех,— пусть в ней видно будет все. Вот о чем, по—

моему, говорит надпись

3 группа — Рассказ «Садовые деревья.»

Рано утром, в погожий летний день, один господин со своим сыном

прогуливался по саду. Они осматривали посаженные цветы и деревья.

—Почему это дерево растёт прямо, а вот это дерево растёт почему—то криво? –

спросил сын.

— Причина, сын мой, та, что за этим деревом при его росте ухаживали,

срезали криво растущие ветки, а за тем деревом не было ухода, и оно росло

само по себе , — ответил отец.

— Если так, то, оказывается, большая польза бывает от ухода, — сказал сын.

— Нет сомнения, милый мой, в том, что в уходе есть большая польза, — ответил

отец. – Это и тебе может послужить наукой. Ты ведь тоже похож на молодое

дерево, за тобой также нужен уход. Если я, поправляя твои ошибки, буду

тебя учить хорошему, а ты, слушаясь меня, будешь исполнять мои советы, то

ты будешь расти правдивым, хорошим человеком; если же ты будешь расти

без присмотра, то тоже будешь похож на это кривое дерево, — закончил отец.

Тәрбие сағатының тақырыбы: «Дала жұлдызы»  Ы.Алтынсариннің 175 жылдығына арналады

Мақсаты: 1) Оқушыларға қазақтың ұлы ғалымы, ағартушы педагог Ыбырай Алтынсарин туралы, оның еңбегі, шығармашылық мұрасы, ағартушылық қызметі жайында мағұлмат беру. Мәнерлеп, түсініп, жүргізіп оқу дағдыларын жетілдіру.

      2) Ыбырай еңбектерін үлгі ете отырып, оқушыларды еңбекқорлыққа, адамгершілікке, іскерлікке, достыққа, ынтымаққа, Отан,  болашақ алдындағы борышын сезінуге, елін, жерін, жұртын сүюге, Ұлы тарихи тұлғаны есте сақтауға, құрмет тұтуға, үлгі алуға тәрбиелеу. 

     3)  Ыбырай еңбектері арқылы білімдерін одан әрі дамыту, танымдық көзқарастарын нығайту, шығармашылық ізденістерін жетілдіру.

Өткізу әдісі: Мәнерлеп оқу байқауы, дөңгелек үстел, сайыс

Көрнекілік:  Ы. Алтынсарин  туралы бейнеролик, слайд, портреті, нақыл сөздері, кітаптары

Барысы

Жүргізуші:  — Сәлеметсіздер ме, құрметті қонақтар мен оқушылар! Бүгін мектебімізде қазақтың «Дала жұлдызы» атанып кеткен Ұлы педагог, ағартушы, ақын, жазушы Ыбырай Алтынсариннің 175 жылдығына арналған «Дала жұлдызы» атты тәрбие сағатымызға қош келіпсіздер! «Ыбырай Алтынсарин – қазақ арасынан шыққан тұңғыш кемеңгер адам еді, ол өзінің қараңғы, көшпелі халқының ішіне еуропалық мәдениеттің жарық сәулесін таратты»  деп жазды кезінде «Оренбурский листок» газеті.

Сауатты болса екен деп қазақ халқын,
Білімге бастап беріп, жолды салды.
Тәлімді, тәрбиелі еңбегімен,
Ыбырайдан өшпестей мұра қалды.

Сәлем жолдап шәкіртке дұғай — дұғай,
Ұрандап өлеңімен келді былай.
Жас ұрпаққа жар салып жанымен де
«Кел, балалар, оқылық»- деді Ыбырай.

Жалғассын бүгінгі күн дәстүр — салтың,
Күндей күліп өмірің болсын жарқын.
Бас иіп ұлы Ыбырай рухына,
Көтерейік бірігіп атақ — даңқын!

Тәрбие сағатымыз үш бөлімнен тұрады:

І.  «Ыбырайтану» бейнеролик тамашалау

ІІ. Ыбырай өлеңдерін мәнерлеп оқу байқауы

ІІІ. «Зерек оқушы» мен «Суретші» байқауы

І. «Ы.Алтынсарин 175 жыл»  бейнеролик тамашалау

    3-слайд  Ол 1841 жылы 20 қазанда қазіргі Қостанай облысының Торғай аумағында дүниеге келген. Әкесінен ерте айырылған ол атасының – белгілі би  Балқожаның қолында тәрбиеленді.  Туып-өскен жері — Қостанай облысының Тобыл өзенінің жағасынан топырақ бұйырған.

        4-слайд   Ыбырай Алтынсарин қазақтың ағартушылық тарихында және ұлттық мектебінің қалыптасуында терең із қалдырды.

         5-слайд   Ыбырай бала кезінен бастап білімге және өз бетінше оқып білуге бейім екенін байқатты. Көп оқыды, Ресей қоғамының білімді адамдарымен жиі араласып тұрды. Орынборда оқып жүрген кезінде шығыстанушы ғалым В.В Григорьевпен жақын танысып алды.

        6-слайд   Өзінің мінез-құлқы жағынан Қарапайым әрі еңбексүйгіш еді,көп оқыды, өзге халықтардың қол жеткен табыстарын неғұрлым көбірек біле түссем деп армандады. Алған білімін өз халқының пайдысына асыруға талпынды.

    7-слайд   1860 жылы Алтынсаринге облыстық басқарма Орынбор бекінісінде /Торғайда/ қазақ балалары үшін бастауыш мектеп ашуды тапсырды.  Өзін осы мектепке орыс тілінен мұғалім етіп тағайындайды. Осыдан бастап Алтынсариннің ағартушылық-педагогтік қызметі басталады. Бірақ мектеп үйі, оқу құралына қаражат болмайды. Облыстық басқарма мектеп ашуға салқын қарайды. Бірақ Алтынсарин бұған мойымайды. Ауылды аралап, халыққа мектептің пайдасы туралы әңгіме жүргізеді. Жұрттың оқуға ынтасын арттыру үшін біраз балаларды өз үйінде оқытады. Халықтан жиналған қаражатқа мектеп үйін салғызады.   Ыбырайдың арман еткен мектебі тек 1864 жылы ашылады. Осыған байланысты үлкен той болады. Мектеп жанынан интернат ашылады.

       8- слайд  слайд    1879-1883 жылдар аралығында Торғай облысының төрт уезінде (Торғай, Ырғыз, Троицк, Ақтөбе) жаңа мектептер ашады. 1883 жылы Торғай қаласында қолөнер мектебі ашылды Ол қазақ даласындағы техникалық білімберетін тұңғыш оқу орны болды.

      9- 10-слайд     Ыбырай қазақ қыздарын оқыту ісіне ерекше көңіл бөледі. Бұған ескішіл әдет-салттарға қарсыкүрестің бір жолы есебінде қарайды. 1887 жылы Ырғызда қыздар мектебін ұйымдастыруы – оның ағартушылық аса зор еңбегі.  

     11-слайд   Ыбырай балаларды мазмұнды олардың білімін көтеретін, тақырыбы оларды қызықтыратын кітаптарды… қазақтың өз тілінде…басып шығару керек деп білді. Өзі 1876 жылдан бастап «Қазақ хрестоматиясын» жазуға кірісіп, оны 1879 жылы Орынборда бастырып шығарды. «Бұл кітапты кұрастырғанда мен» – деп жазды. Қазақ даласында мектептер санының артуына байланысты Ыбырай мұғалімдер даярлайтын мектеп ашуды қолға алды.

1881 жылы Омбы қаласында тұңғыш мұғалімдер мектебі ашылды.

     12-слайд   Орынборда 1879 жылы Алтынсаринның тұңғыш оқу құралы «Қазақ хрестоматиясы» шықты. Бұл құралды орыс алфавиті негізінде жариялады.Алтынсарин «Қазақ хрестоматиясын» балаларға арналған өлеңдер мен шағын әңгіме-новеллалардан құрастырды.  Олардың бірқатарын өзі жазды.

 «Қазақ хрестоматиясы» балаларға арналған өлеңдер мен шағын әңгіме-новеллалардан құрастырылды. Хрестоматияға қазақтың халық әдебиетінің үлгілерін де іріктеп кіргізді

       13-слайд   Жоғарыда біз Ыбырайды аудармашы дедік. Ендеше ол кімдердің шығармаларын қазақ тіліне аударған?  Ол Ушинский, Л. Толстой, И. Крылов, И. Паульсонның шығармаларын қазақ тіліне аударған.

      14-слайд   Ыбырай Алтынсарин  1889 жылы 48 жасында  қайтыс болады .Қазақ даласында жарқ еткен жұлдыз сөнгенімен артында мәңгі өшпес мұралары мен шәкірттері халқына  қызмет етіп келеді.

     15-16 слайд    Ыбырай есімі берілген аудан, ауылдар, оқу орындары, көшелер, жер атаулары  Қазақстанның түкпір-түкпірінде кездеседі

  —  Ал енді балалар, Ыбырай атамыздың шығармаларын есімізге түсіріп кетейік. Слайдтан шығарма атаулары көрініп тұрады.(17-20слайд)

ІІ. Ыбырай өлеңдерін мәнерлеп оқу байқауы

Оқушылар жаттаған  Ыбырайдың өлеңдерін мәнерлеп оқиды.

/сарапшылар ең үздік оқушыны анықтайды/

ІІІ. Біліміңді байқа

Балалар таңдаған категориясы бойынша  сұрақтарға жауап береді

Мәнерлі, жүргізіп, тиісті дауыс ырғағымен оқыған және «Зерек оқушы», «Суретші» байқауының жеңімпазы атанған оқушыларды мадақтап, алғыс хатпен марапаттау.

Көңіл қойып тыңдағаныныз үшін рахмет!

            Жылдар маңызды оқиғалар    
1841 жылы 20 қазанда Қостанай облысы Торғай  аумағында туған.
1850 жылы Орынбордағы қазақ балаларына арнап ашылған жеті жылдық орыс — қазақ мектебіне барған.
1857 жылы «өте жақсы» деген бағамен бітірген.
1859 жылы Орынбордағы шекаралық комиссияға тілмаш болған.
1860 жылы Торғай мектебіне мұғалім болып тағайындалады.
1864 жылы Торғайдағы мектепті ашады.
1876 жылы Петербург, Қазан қалаларына барады.
1879 жылы «Қазақ хрестоматиясы» Орынборда басылып шығады.
1879 жылы Торғай облысы мектептерінің инспекторы қызметіне тағайындалады.
1881 жылы Орск қаласында тұңғыш мұғалімдер мектебі ашылады.
1879 — 1883 жылдары Торғай қаласының төрт уезінде (Торғай, Ырғыз, Троицк, Ақтөбе) мектептер ашылады.
1883 жылы Торғайда қолөнер мектебі ашылады.
1887 жылы Ырғызда тұңғыш қыздар мектебі ашылады.
1889 жылы Ауыр науқастан 48 жасында қайтыс болады.

Тақырыбы:

Ы.Алтынсариннің 175 жылдығына арналған «Ұлы ұстаз ұлағаты» атты дөңгелек стол

Мақсаты: Ы.Алтынсариннің өмірі, еңбектері, алғаш қазақ даласына 
мектептер ашқан алғашқы ағартушы ұстаз екендігі жөнінде түсінік беру.Ыбырайдың мектебі мен қазіргі заман мектебінің жағдайын салыстыра отырып көрсету. Ұлы адамдардың рухтарына тағзым ете отырып, өмір жолдарын, еңбектерін, үлгі-өнеге тұту, оны жалғастыру қабілеттерін дамыту.

Көрініс:Дала шам шырағы.

Қолында кітабы, көзі жұмулы, ойға шомған Ыбырай отыр. Шам жарығы түсіп тұр, ортаға анасы шығады.

Ана: Құлыным, анаңды Меккеге үш арқалап апарсаң да қарызыңды өтей алмайсын деген. Анаңның жалғыз тілегі …… Орындаймысың қарағым.

Ыбырай: Анашым, анашым-ау сенің тілегіңді орындамағанда кімнің тілегін орындамақпын, анашым! Әрине, орындаймын анашым.

Ана: Менің тілегім көптің тілегі, сол көптің ауыр жүгін арқалаймысың ,қарағым.

Ыбырай: Анашым, анашым-ау сен үшін барлық азапқа әзірмін, анашым.

Ана: Ендеше тыңда балам бір жол бар алыс, алыс та болса жақын. Енді бір жол бар жақын, жақын да болса алыс. Осының қайсысын қалар едің құлыным?

Ыбырай: Анашым, анашым-ау өзім үшін жақынын қалар едім, ал бір сен үшін, ал бір сен үшін алысын қаладым. Сен үшін алыстың азабын тартуға әзірмін, анашым.

Ана: Мынау орамалдың шетінде қадалған алтын ине бар. Алыс жолдың азабында алдыңда әлі талай шөлдер тұр, сол кезде инемен құдық қазсаң алдыңнан зымырап аққан мөлдір бұлақ пайда болады, құлыным. Сол бұлақтың нәрімен ем дарыған еліңепейішке сен де жетерсің. Алтын инеге абай бол. Кекшіл болма, көпшіл бол! Бағың ашылсын, құлыным! Қош, қош сау бол құлыным.

Ыбырай: Құдайым-ау түсім бе, әлде өңім бе?Анашым, анашым-ау әлде маған берген аяның ба Анашым.Анашы бұл маған алдыңда ақ жолға баста тілегің болсын. Осы алтынинемен құдық қазсам да, алдымда білім бұлағыммен сусындатарсың дегенің бе анашым. Анашым …. қош…..

(свет жанады)

Осы кезде Ыбырай «Кел балалар, оқылық» өлеңін айтып шығады.Балалар оны қайталайды. Ыбырай қоңырау соғады.

(Сахна сыртынан- Ерназар)

Қағылды зор қоңырау, күмбірледі,

Аралап айлық жерді, күндік жерді.

Ілесіп сол қоңырау үніменен

Қазақтың даласына білім келді.

Кім қаққан аты-жөні қоңыраушының

Даланың дүбірлеткен қойнау үнін

Қалың ел, қара қазан, сары баланың

Қашанғы арын, қамын ойлаушы кім?

Сол сұрақ қоңырауға қосып үнін

Бар қазақ аспанында ұшты бүгін.

«Ыбырай!», «Ыбырай!» деген жалғыз есім,

Туған жер, жақсы ауасын құшты бүгін.

Фанфары:

1-жүргізуші:

Бір Аллаға сиынып,

Кел, балалар, оқылық.

Оқығанды көңілге,

Ықыласпен тоқылық

Қайырлы күн, құрметті қонақтар мен ұстаздар!

19 ғасырдың 60 жылдарында өмір кешкен қазақ халқының адал перзенті,ұлттың мақтанышы, қазақ педагогика ғылымының негізін салушы, сөз зергері,аудармашы, қоғам және мәдениет қайраткері – Ы.Алтынсариннің аты берілген, «Ы.Алтынсарин атындағы Обаған орта мектебіне » қош келіпсіздер!

2-жүргізуші:

Сәлеметсіздер ме,қадірменді әдебиет сүйер қауым! Халқымыздың ұлы перзенті, қазақ жерінде оқу-ағарту ісін жүзеге асырған зиялылар көшбасшысы, тұңғыш халық ағартушысы, қоғамда өзгерісті жасау жолында талмай күресіп, ел игілігі үшін жан аямай еңбек етудің үлгісін көрсеткен, ХІХ ғасырдың екінші жартысында шолпан жұлдыздай жарқырап әлем көгіне шыққан, ұлт тарихында аты мәңгі өшпейтін кемел тұлға- Ыбырай Алтынсариннің 175 жылдығына арналған «Ұлы ұстаз ұлағаты» тақырыбындағы дөңгелек үстелді бастауға рұқсат етіңіздер.

1-жүргізуші: «Ұлы ұстаз ұлағаты» тақырыбындағы дөңгелек үстелдің алғашқы сөзін-білім бөлімінің бастығы Оспан Қойшығара Әміржанұлына береміз.

(Қонақтармен таныстырады.

1.Ақын, Қостанай мемлекеттік педагогикалық институтының профессоры — Серікбай Оспанұлы

2.Қостанай мемлекеттік педагогикалық институты Ыбырай Алтынсарин мұраларын зерттеу орталығының маманы — Қуаныш Орманов

3.Жазушылар одағының мүшесі,филология ғылымдарының кандидаты, Ы.Алтынсарин мемориалдық мұражайының директоры — Нағашыбай Мұқатов)

Келген қонақтармен бірге дөңгелек үстелге Алтынсарин ауданы әкімінің орынбасары-

Мектеп директоры- Ибраева Айгүл Аронқызы

Аудандық білім бөлімінің әдіскері –Қоқасова Нұрзила Қанағатқызы

Сонымен қатар, осы мектепті бітірген Қостанай мемлекеттік педагогикалық институтының студенті Жалғас Бекзат,

Жарқын болашақ олимпиадасының «Сөз шеберлері» номинациясының облыстық кезеңінде 3 орын жүлдегері,қазіргі уақытта Қостанай әлеуметтік Университетінің 1 курс студенті,биылғы оқу жылында өткен Мистер КГУ байқауының бас жүлде иегері – Ғалым Жанайдар және мектеп мұғалімдері мен оқушылары қатысып отыр.

2- жүргізуші:

Ыбырай Алтынсарин – бар саналы ғұмырын туған халқын өнер-білімді, жаңа

заманның  өркениетті, мәдениетті елдерінің қатарына қосу жолына арнаған  көрнекті тұлға. Ыбырайдың ізбасарлары ретінде ағартушының зор талантын, жан-жақты  терең білімі мен қайрат-жігерін , ұлы мұрасын жас ұрпаққа дәріптеу мақсатында, қадірменді қонақтарымызбен бірге «Ұлы ұстаз ұлағаты» тақырыбындағы дөңгелек үстелді өткізіп отырмыз.

1- жүргізуші:

Ыбырай бұл жолда сан алуан кедергілер мен қиындықтарды жеңе отырып, үлкен жетістіктерге қол жеткізді, сөйтіп, туған халқының мақтан тұтатын ардақтысына айналды.Олай болса, Ыбырай атамыз туралы презентацияға назар аударыңыздар.

2-жүргізуші: Құрметті қонақтар,бүгінгі дөңгелек үстелге қатысушылар , Даңқты бабамыз, әрі жерлесіміз Ы.Алтынсариннің өмірі, өскен ортасы жайлы өз ой-пікірлеріңізді айта отырыңыздар,

Қонақтар сөйлейді…………………………………………………………………………………………………

(Өмірбаяны мен отбасы, туған-туысқандары)

Мадина: Сәлеметсіздер ме, құрметті бүгінгі дөңгелек үстелге қатысушылар! Ия Ыбырай атамыз бұрынғы Торғай облысы,Арақарағай болысында (қазіргі Қостанай облысының, Алтынсарин ауданында дүниеге келіп, 3 жасқа келгенде әкесі Алтынсары қайтыс болғаннан кейін, тәлім-тәрбиені атасы Балғожа биден алады. Балғожа би Орынбордағы Шекара коммиссиясы жанынан ашылатын мектепке Ыбырайды жаздырып қояды.Сол мектепке Ыбырай алғашқы 30 баланың бірі болып қабылданады. Ол уақытын жан-жақты білім алуға ерекше ынтамен кіріседі.Атасы Балқожа Ыбырайдан көп үміт күтеді, сол себепті ,Үміт еткен көзімнің нұры балам (өлеңін айту)

Жаныңа жәрдемберсін құдайтағалам;

Атаң мұнда анаңмен есен — аман,

Сүйіп сәлем жазады бүгін саған.

Атаңды сағындым деп асығарсың,

Сабаққа көңіл бөлсең басыларсың;

Ата — анаң өнер білсең асырарсың,

Надан боп білмей қалсаң аһ ұрарсың.

Шырағым, мұнда жүрсең нетер едің?

Қолыңа құрық алып кетер едің.

Тентіреп екі ауылдың арасында

Жүргенмен не мұратқа жетер едің.-деп немересіне ақыл өсиет айту арқылы , көп үміт күткенін жеткізеді.

Балғожа Жаңбыршин жүзбасы, Қыпшақ руының ұзын тармағын басқарған Торғай, Тобыл және Аят өзендері аралығында көшіп қонған Орынбор шекара комиссиясының пікірінше, ол «адамдарды басқару жағынан да, жалпы орда істері жөнінен де өз руластары алдында өте беделді болған.

Ол ұзақ уақыт Орынбордағы погран (шекара) комиссиясы қол астында, қыпшақ старшина болып қызмет істеген, патша үкіметінен шен-шекпен алған ірі феодалдың бірі, яғни белгілі би, ірі бай болған кісі.

Ерке:Мадинаға қосар болсам, Балғожа би немересі Ыбырайды жасынан-ақ адалдыққа, тапқырлыққа, турашылдыққа, шешендікке баулыған. Өзімен бірге жиын-тойларға алып жүріп, билік айтқызып, қанатын қатайтқан. Ыбырай жасынан зерек болып, атасын жерге қаратпай, алғырлық танытып, көпшілік құрметіне бөленеді. Оның бұл турашылдық шешендік қасиеттері Торғайда сот істерін жүргізген кездерінде айқындала түседі.

«Іздегенге сұраған» дегендей, XIX ғасырдың екінші жартысынан бастап патша үкіметі қазақ даласын бағындырудың, билеп-төстеудің тағы бір жаңа әдісін қолдана бастады: қазақ балаларына арнап мектептер ашуға кірісті. Сонымен бұл мектеп Орынбор қаласында ашылған екен.

2-жүргізуші:Рахмет, сіздерге оқушылар!

Серікбай аға, бүгінгі дөңгелек үстеліміздің тақырыбын «Ұлы ұстаз ұлағаты» деп, сіздің 2014 жылы шыққан кітабыңыздың желісінде алып отырмыз.Ы.Алтынсариннің өмірі мен шығармашылығына, ұстаздық жолына талдау жасалып,жан-жақты баға берілген, әдебиет,мәдениет тарихынан алатын орнын көрсеткен еңбектің бірі. Ыбырай бабамыз өмір сүрген заман қандай еді? Осы жайында өзіңіз айтып өтсеңіз?….

1-жүргізуші:Ұлы ұстаздың өмірі мен шығармашылығы жайында мектеп оқулығында айтылғанымен, отбасы туралы толық мәлімет берілмеген, сондықтан да отбасы жайында да білгендеріңізді айта отырыңыздар?

Манар апай:Ыбырай 1864 жылы Сырдария облысы (қазіргі Қызылорда облысы ) Перовский уезіне қарасты Жаппас руындағы Шолақ деген кісінің Айғаныс атты қызына үйленеді. Айғаныс өзі оқымаған адам болғанмен, Ыбырайдың шығармашылық жұмысына барлық уақытта да жағдай жасап отырды.

Ыбырайдың жанұясында көпке дейін бала болмайды, сондықтан ол қазақ арасында жиі кездесетін салт бойынша інісі Оспанның Хамитбек деген баласын алып тәрбиелейді. (ол алты жасында қайтыс болады).

Ыбырайдың тұңғыш баласы Абдолла , Әбдірахман деген екінші ұлы, Шарипа атты қызы болады. Балалары Әбдірахман мен Шарипа жас кезінде ауырып қайтыс болған екен.

Әкесінен жастай қалған Абдолла ұзақ уақыт оқи алмай, шаруашылықпен айналысады.

Нағима Абдоллақызы — Ыбырай Алтынсариннің жалғыз немере қызы. Нағима атасын көрмесе де, Айғаныстың көзін көріп өскен.

Нағима Ыбыраева Қостанай облысы Талапкер ауылында дүниеге келді. Нағима бала кезінде атасы Ыбырай ашқан Қостанайдағы мектепте үш жыл оқиды. 11 жасында анадан айырылады.

2-жүргізуші: Жігіттің үш жұрты –өз жұрты,нағашы жұрты, қайын жұрты болатыны белгілі, осы Ыбырай бабамыздың нағашы жұрты туралы да айта отырып, Торғайдан мектеп ашқанда да осы нағашы жұртына арқа сүйеген дейді, осы жөнінде не айтасыздар?

Сағира апай : Ыбырайдың нағашы жұрты туралы айтар болсам, Ыбырайдың нағашылары – елін, жерін жатжерлік басқыншылардан қорғауға белсене қатысқан, әскери «Тархан» атағын қазақта тұңғыш алған асқан батыр, мәмілегер Жәнібек Қошқарұлының ұрпақтары. Жәнібектің тұңғышы Дәуітбай әкесі сияқты жау жүрек, хас батыр болған адам. Жәнібек қайтыс болғаннан кейін соғыс министрлігі алқасының 1759 жылғы жарлығымен «Тархан» атағы Дәуітбайға көшіріледі. Дәуітбайдан 9 бала, солардың бірі – Мұса, Мұсадан- Шеген. Шегеннен жеті ұл, екі қыз туады. Сол қыздың бірі – Айман Ыбырайдың анасы еді.

2-жүргізуші: Әр халықтың болашаққа бет алған тарихи даму жолында жарық жұлдыздай болып бағыт – бағдар сілтеген, сөйтіп, сол ұлттың, халықтың тарихында есімдері ерекше аталатын зор тұлғалар болатыны айқын. Есімдері мен еңбегі баршаға қымбатты, халқымыздың тұңғыш энциклопедист ғалымы Шоқан Уәлиханов, ұлы кемеңгер ақын Абай Құнанбаев осындай жұлдызды есімдер Ия, бүгінгі дөңгелек үстел барысында.қазақтың дара ақыны Абайды айтпау мүмкін емес. Қазақтың қос алыбы бірін-бірі білген бе?Абай мен Ыбырай үндестігі жайында не айтасыздар????

Айгүл Ароновна:…………………………………

1-жүргізуші: Рахмет сіздерге, Халқын қалтқысыз сүйген, сол кездегі аянышты халіне күйінген, болашағына зор үміт артқан Ыбырай атамыздың өміріне, шығармашылық жолына және ғылыми жетістіктеріне шолу жасау және қазіргі уақыттағы қазақ жастары үшін Ыбырай Алтынсарин қалдырған өсиетінің өзекті болып табылатынын көрсету, біз үшін үлкен мәртебе, олай болса, кезекте Ыбырай атамызға арналған бейнематериалға назар аударыңыздар.

(Бейнематериал көру)

2-жүргізуші:Бейнебаянда көргендеріңіздей Ыбырай қазақ арасынан көптеп мектеп ашуды аңсады: «Сірә, қазақ даласынан көптеп мектеп ашатын мезгіл қашан болар екен?» — деп Ыбырай Алтынсарин армандаған болатын.

1-жүргізуші: Ия , дұрыс айтасыз, Әуел бастан – ақ Ыбырайдың бар ынтасы халық ағарту жұмысы болады. «Ыбырай ылғи оқу жұмысымен айналысуды, қазақ халқын ағарту жұмысына ат салысуды көксейтін. Бұл оған рахат сияқты көрінетін» — дейді досы Ильминский. Осы Ыбырай атамыздың, Ұлы ағартушының қызметі , қай жерлерде мектеп ашқаны,және қалай ашқаны жөнінде не айтасыздар?????

Нуржамал апай, Сағира апай:

2-жүргізуші: Рахмет, Педагог – жазушының ізденіске, күреске толы өмірінің баршамыз үшін, әсіресе өмір босағасынан енді аттаған жастар үшін ғұмырын халыққа арнаудың өшпес өнегесін танытқаны біз үшін үлкен мәртебе, олай болса, кезекті тамаша әнге берейік

Облыстық жас жол қозғалыс инспекторларының слетінде «Менің жасағым» әні номинациясы бойынша 2 жүлделі орын, халықаралық «Золотой микрофон» конкурсының дипломанты Рамазанов Ерназарды «Өткен күндер» әнімен ортаға шақырайық.

2-жүргізуші: Рахмет Ерназар, өнерің өрге жүзсін. Ыбырай Алтынсариннің айрықша атап айтар тарихи еңбегінің бірі – оның қазақ балалар әдебиетінің негізін қалауы. «Қазақ хрестоматиясына» енген алуан жанрдағы шығармалары еді.

2-жүргізуші: Ол төл туындыларын жазғанда да, орыс және Европа халықтары әдебиетінен аудармалар жасағанда да бір мақсатты қатты ұстанды, ең алдымен ол туындылардың балалар ұғымына сай, олардың қиял – ойын шарықтататындай тағлымды да қызықты болуына баса назар аударады.

Енді осы Ағартушының шығармашылығы жайында не айтасыздар, жалпы, Қазақ хрестоматиясын жазудағы мақсаты қандай болды?

Нурзила:Ыбырай әңгімелерінен балалар әдебиетіне қойылатын негізгі талаптардың барлығы да атап айтқанда, туындының көлемінің шағындығы мен құрылысының қарапайымдығы, тілінің таза, түсінікті әрі шұрайлылығы, тәрбиелік – танымдық мәннің жоғарылығы, оқиғалардың балалар ұғымы мен жасына сай, көркем әрі қызықты баяндалуы, балаларға тән мінез, әрекет, ой – қиялдың табиғи түрде жазылуы.

Ыбырай әңгімелері кітапта «Төл әңгімелер», «Аударма сипатты әңгімелер» деп жеке екі бөлімге бөліп берілді. Сондай – ақ «Ыбырай Алтынсарин жинаған ауыз әдебиеті үлгілерінен» және «Ыбырай Алтынсарин туралы естеліктер» деген бөлімдер де бұрынғы басылымдарда болмаған тың материалдарды қамтыған екен.

Нуржамал апай:Кітап алты бөлімнен тұрады. Бірінші бөлім – «Өлеңдері». Бұған Ыбырай Алтынсариннің көпшілікке кеңінен мәлім өлеңдері мен И.А.Крыловтан аударған үш мысалы енген.

Екінші бөлім – «Төл әңгімелері» — деп аталды да, бұған жазушының хрестоматия – оқулыққа арнап жазған төл туындылары жинақталған.

Үшінші бөлім – «Аударма сипатты әңгімелері». Бұл бөлімде ағартушының орыс педагогтарының оқулықтарынан, орыс жазушыларының балаларға арналған туындыларынан, сондай – ақ орыс және Европа халықтары әдебиеті мен фольклорынан өзінше әңгімеленген шағын әңгіме, мысалдары жинақталып берілді. Ыбырай Алтынсариннің орыс авторларынан алған әңгіме, көркем шығармаларын қазақшалауында ерекшеліктері бар. Ол әңгімелерді аударғанда Ыбырай Алтынсарин барлық жерде түп нұсқасын бұлжытпай, сол күйі аударуды мақсат етіп қойған. Кейде тақырыбын, кейде сюжетін, кейде баяндау әдәсін өзгертіп, қайткен күнде де қазақ өміріне жақындатып, қазақ балаларына түсінікті баяндауды негізге алған.

Жанайдар, Нурзила:«Ауыз әдебиеті үлгілерінен жинағандары» — деп аталатын төртінші бөлім оның ел аузынан жинап, сұрыптап, алғаш рет «Қазақ хрестоматиясында» жариялаған мақал – мәтелдер, жұмбақтар, ертегілер, аңыз — әңгімелер орын алды.

Бесінші бөлім – «Оқу – ағарту мәселелері жайында жазбалары» деп аталынып, бұған Ыбырай Алтынсариннің қазақ даласындағы оқу – ағарту жайы мен оны өркендетуге қатысты жазбалары жаңа материалдармен толықтырылып енгізілген.

Алтыншы бөлім – «Хаттар». Мұнда Ыбырайдың қызмет бабына және

тағы басқа жағдайларға байланысты Н.И.Ильминскийге, В.В.Катаринскийге, А.А.Бобровниковке, орыс – қазақ мектептерінің оқушылары, өзінің әріптестері А.А.Мозохинге, Ф.Д.Соколовқа жазған хаттары іріктеліп берілді. Ыбырай Алтынсариннің бұл хаттары ол қайтыс болғаннан кейін профессор Н.И.Ильминский құрастырып, 1891 жылы Қазан қаласында бастырып шығарған. «Воспоминания об И.А.Алтынсарине» — деген естелік кітапта алғаш жарияланған болатын.(хаттарынан үзінді оқу)

1-жүргізуші: Ия , Ғасырлар өтсе де, заман өзгерсе де өзі өмір сүрген заманы мен өмірінде қазақ балаларына “Кел, балалар, оқылық” деп жар салудан тынбаған, сол арқылы қазақ балаларының надандық қамытын киюіне жол бермеген бірден-бір тұлға болып қала бермек.

2-жүргізуші: Міне,Оның осы қанатты сөздері әлі де өз күшін жойған емес. Сондықтан, Ыбырай атамыздың ісін жалғастыратын, арманын орындайтын біздер үшін осы жолдан өту үлкен құрмет және зор міндет екенін де айта кеткен жөн , ендеше ,келесі кезекті мектеп оқушыларына Ыбырай Алтынсариннің өлеңдерін оқуға берейік .

ПИРАМИДА болып шығып өлең оқиды.

1-жүргізуші: Ұлы ағартушы туған халқының тамаша болашағына сенгенін бүгінгі ұрпақтан да көруге болады..

Енді сіздердің назарларыңызға алғашқы ұстаз, ұлы ағартушы Ы. Алтынсариннің әңгімелерінен дайындалған көрінісін тамашалаңыздар….

(ӘҢГІМЕЛЕРІНЕН КӨРІНІС…)

1-жүргізуші: Рахмет , балалар! Өздеріңіз тамашалағандай, Ол өзінің бүкіл шығармашылық өмірін бір ұлы мақсатқа арнады. Ол мақсат қазақ халқын ғасырлар бойы езіп келген надандық пен қараңғылықтың шырмауынан босатып, өнер – білімді, мәдениетті елдердің қатарына қосу еді. Сол арманына күрес арқылы, өрісі биік таланты арқылы жеткенін оның тәлім –тәрбиесі мол шығармаларынан да көруге болады.

2-жүргізуші: Әңгімемізді одан әрі жалғастырайық, Ыбырай Алтынсарин мұраларының зерттелуі және ағартушылық – педагогикалық, аудармашылық қызметтері жайында да айта отырыңыздар.

Айгүл Ароновна:Қазақ сахарасында мәдениет пен оқу – ағартудың туын көтеріп, халыққа білім беру, мектеп ашу, оқулық жазу, мұғалім даярлау ісінде үлкен өнеге көрсеткен Ыбырай Алтынсариннің мұралары отызыншы жылдарға дейін арнайы зерттелмеген. Ол тек қырқыншы жылдардан бастап қана қолға алынады. Орта мектептерге арналған Қ.Жұмалиев пен С.Мұқанов, С.Исмаиловтың әдебиет кітаптарында Ыбырай Алтынсарин шығармалары талданып, олардың мазмұны мен мақсаты, идеясын ашып көрсетуге алғашқы талпыныс жасалады. Тарихшылардың ішінен Ыбырай Алтынсариннің өмірі, ағартушылық, жазушылық қызметі мен жазысқан хаттары туралы архивтік деректерге сүйене отырып, дұрыс та дәйекті жаза бастаған Бекежан Сүлейменов еді.

Жалпы алғанда Бекежан Сүлейменұлының Қазан төңкерісіне дейінгі Қазақстанның мәдени дамуы және қоғамдық ойдың даму тарихы бойынша еңбектерін екі кезеңге бөлуге болады. 1945 жылдан бастап 1957 жылға дейінгі бірінші кезеңде ғалым тақырыпқа байланысты 13 ғылыми – көпшілік еңбек жариялайды. Соның ішінде Ыбырай Алтынсариннің таңдамалы шығармалары жинағын қазақ және орыс тілінде дайындайды. Екінші кезең 1957 жылы Ыбырай Алтынсариннің таңдамалы шығармалары жинағы жарық көргеннен кейін, Бекежан Сүлейменовтің осы тақырып бойынша зерттеуді тереңдетіп, түрлі қырларын кеңейткендігімен ерекшеленеді.

Манар апай:Ыбырай Алтынсариннің шығармашылық мұрасы жөнінде Б.Сүлейменов 30 – ға жуық ғылыми, ғылыми – көпшілік еңбектер жазған. Ол ең алғашқы болып Ыбырай Алтынсаринді қоғам қайраткері ретінде танытқан зерттеуші еді. Сондай – ақ Б.Сүлейменұлы алтынсаринтанудың деректік негізін қалап, баға жетпес үлес қосқан. Профессор Ә.Ламашев ғалымның осы еңбегі жөнінде былай деп жазады: «Алтынсариннің мұраларын іздеуге, табуға, жинауға, жариялауға тарихшы Бек Сүлейменов ерекше үлес қосты. Ол Ленинград, Москва, Қазан, Орынбор, Чебоксары және республикамыздың бірнеше қалаларындағы архивтерде, кітапханаларда болып, мол материалдар жинады. Солардың негізінде Ыбырай Алтынсариннің 1943, 1948 жылдары баспадан шыққан «Таңдамалыларын» қайта қарап, толықтырып, алғы сөзбен түсініктеме жазып, 1955 жылы ұсынды. Академиялық үш томдығын орыс тілінде жариялады.»

Нұржамал апай:Ыбырай Алтынсариннің педагогикалық көзқарасынан да бүкіләлемдік тәлім – тәрбиенің алтын діңгегі гуманистік көзқарас, яғни шәкіртке жылы жүректі болу, мұғалім мен оқушы арасындағы ынтымақтастық принциптерінің көрініс тапқанын байқаймыз. Мысалы, өзінің екі кластық мектептердің меңгерушілеріне жазған нұсқау хатында ол: «Егер балалар бірдемені түсінбейтін болса, онда оқытушы оларды кінәлауға тиіс емес, оларға түсіндіре алмаған өзін кінәлауға тиіс. Ол балалармен сөйлескенде ашуланбай, жұмсақ сөйлесуі, шыдамдылық етуі керек, әрбір нәрсені де ықыласпен, түсінікті етіп түсіндіру керек, орынсыз терминдерді қолданбау керек, мұндай сөздер оқушыларға түсініксіз болады да, жалықтырып жібереді… Оқытушыларды бағалағанда олардың іске мәнді қатынасы жоқ сөздеріне қарап емес, олардың біліміне қарап бағалау керек» — деп жазған еді,ал Н.И.Ильминскийге жазған бір хатында: «Мен балаларды жазалауды сүйетін қатал адам емеспін. Бірақ тентек етіп өсірсең, балалардың адамгершілік қасиетін бұзып аласың», — деген Ыбырай Алтынсарин.

Ыбырай Алтынсарин мұғалімдердің бала оқытудағы орнын жоғары бағалап: «Маған жақсы мұғалім бәрінен де қымбат, ол — мектептің жүрегі» — деген сөзі осы күнге дейін құнын жойған жоқ.

Мадина:Ыбырай Алтынсариннің төл туындыларымен қатар көптеген аудармалары да бар.

Халықты сауаттандыру, сана – сезімін ояту, рухани өмірін дамыта түсу мақсаттарында жазған хрестоматиясында Ыбырай Алтынсарин орыс тіліндегі әртүрлі оқулықтардан сырттай үлгі алумен тынған жоқ. Осы іздену үстінде ол орыс мәдениетінің қазақ арасына енуіне жол ашты: орыстың алдыңғы қатардағы жазушылары мен үлкен ойшылдарының, ағартушылары мен педагогтерінің еңбектерін қазақ даласына алып келді; оларды қазақ тіліне аударып, дала өміріне сіңістірді.

2-жүргізуші: Көп-көп рахмет сіздерге, Кезекті Ы,Алтынсарин атындағы Обаған орта мектебінің шәкірттерінен құралған «Көркемназ» би тобына беріп, содан кейін әңгімемізді жалғастырамыз. Сіздердің назарларыңызға, «Қазақ биі »

2-жүргізуші: Ағартушының өнегелі өмірі мен өрісі биік таланты бір кезде қандай – жарқын да жанды қасиеттерімен көрініп, қазақ мәдениетінің тарихында айқын іздерін қалдырса, қазір де сол асыл да абзал ерекшеліктерін өз бойында сақтауда. Яғни, ағартушы ұлы ұстаз еңбегінің Қазіргі уақытпен үндестігі қалай жандануда деп ойлайсыздар?

Нұржамал апай:…………………………

1-жүргізуші: Ыбырай Алтынсарин қалдырған мәдени мұра бүгінгі өскелең оқушы қауымның қолына жеткенше талай кезеңді басынан кешірді. Соның нәтижесінде оның жас ұрпақ, жаңа қауымға қалдырған мұрасы қандай жағдайларға душар болғанына қарамастан ескірмей, өшпей бүкіл асыл қасиеттерін өз бойында сақтап, уақыт, дәуір сынынан толық өтіп біздің бақытты заманымызға жетті.

2 жүргізуші: — Ыбырай Алтынсариннің шәкірттері мен ізбасарлары туралы не айтар едіңіздер?

Айгүл Ароновна:

1-жүргізуші:

Таңбалы тарихқа зер салсақ,әдебиет, өнер, білім саласындағы біртуар тұлғалар арқылы қазақ халқының мәртебесі,мерейі өсіп,абыройы аспандады.Ол — тұңғыш  ағартушы, педагог – жазушы Ыбырай Алтынсарин. Ендеше, Ыбырай Алтынсарин атына берілген қандай елді — мекендер бар, мұражайы туралы не айтар едіңіздер?

Айгүл Ароновна:елді-мекен

Манар апай:мұражай

2 жүргізуші: Ағартушының өнегелі өмірі мен өрісі биік таланты бір кезде қандай – жарқын да жанды қасиеттерімен көрініп, қазақ мәдениетінің тарихында айқын іздерін қалдырса, қазір де сол асыл да абзал ерекшеліктерін өз бойында сақтауда.

1-жүргізуші:

Өзі өшсе де сөзі өшпейді дегендей, өзі жоқ болса да біз үшін оның еңбектері мәңгі өшпейтін мұра болып қалмақ.-дей отырып, мектебіміздің түлектерінің Ыбырай атаға арнаған арнауларына кезек берейік.

Бекзат: Ия , мен де Ыбырай атамыз атындағы Обаған орта мектебінің түлегі, Ыбырай атамыздың ізбасары ретінде өз шығармашылығымнан Ыбырай бабамызға арнаған өлең шумағымды оқып берейін.

Арнау оқылады. (Бекзат пен Арманбек өлең оқиды.)

1-жүргізуші:Білімге деген құштарлық, халқына қалтқысыз қызмет ету Ыбырай Алтынсариннің негізгі ұстанымы болды. 

2- жүргізуші:Ол мәдениет пен білімнен артта қалған ел-жұртын көрші елдің өнер-білімін, техникасын игеруге шақырып қана қоймай, сол игі істі тікелей жүзеге асыруға да өлшеусіз үлес қосты. Кезекте тағы бір тамаша әнді қабыл алыңыздар.

ӘН

1- жүргізуші:Ал құрметті қонақтар, әдебиет сүйер қауым бүгінгі кешімізді аяқтамас бұрын ұлы ұстаз ұлағаты жайында бірер ауыз сөз, тілектеріңіз болса айтып кетсеңіздер!!!!

(Қонақтар сөйлейді)

2 жүргізуші: Қазақ даласында тұңғыш рет орыс үлгісіндегі пәндік білім беретін мектептер ашып, оған орыс алфавиті негізінде оқулықтар жазды, өзі сабақ беріп, жаңа талапка сай келетін мұғалімдер дайындауға күш салды.

1- жүргізуші:Қазіргі өркениетті қазақ халқы не бәрі 48 жасында өмірден өткен Ыбырай атамызды ұлы ұстаз, педагог, ғалым, ірі қоғам қайраткері деп бағалап құрмет тұтады.

2-жүргізуші: Сонымен, ұлы ағартушы ұстазға арналған «Ұлы ұстаз ұлағаты» атты дөңгелек үстеліміз аяқталды.

1-жүргізуші: Келесі көріскенше амандықта болайық

Ыбырай бұл жолда сан алуан кедергілер мен қиындықтарды жеңе отырып, үлкен жетістіктерге қол жеткізді, сөйтіп, туған халқының мақтан тұтатын ардақтысына айналды.

1-жүргізуші:Өзінің ағартушылық,   педагогтік, ақын-жазушылық тарихи қызметі  мен зор талантын, жан-жақты  терең білімі мен қайрат-жігерін елдің «желкілдеп өскен көк шөптей» жас ұрпағын оқытып, тәрбиелеуге, қазақ жерінде жаңа үлгідегі мектептер ашып,  оқушыларды өз кезінің озық ғылымымен қаруландыруға, кәсіп түрлеріне үйретуге арнаған. 

  Серікбай Оспанұлының «Ұлы ұстаз ұлағаты» атты өткен жылы жарық көрген кітабындағы «Ыбырай Алтынсарин алдымен мұғалімдік пен жазушылықты бір-біріне ұштастыра білген ұлы ұстаз. Қазақ  мәдениетінің алғашқы қайраткерлерінің бірі. Қазақ даласында бұрын-соңды болмаған жаңа үлгідегі мектеп ашып, оның өзіне ғана тән ерекшелігі бар бағдарламасын, оқу-құралдарын жазушы, шығармашылық есеп-қисабын да жүргізуші. Өзі ұстаз, өзі ұйымдастырушы. Қазақ тарихында педагогикалық ой-пікірдің негізін қалаушы» (334-б.) деген жолдар бұрыннан да айтылып келе жатқан тұжырымдарға бәлендей жаңалық әкеле қоймағандай әсер етуі ықтимал.

Жаңағы үзіндіге қарап, кітап авторы Ы.Алтынсарин туралы әу бастан айтылып келе жатқан пікірлерді жинастырып, солармен ғана тоқырап қалған екен деген тұжырым жасайтын болсаңыз, асығыстыққа ұрынасыз. Бірден басын ашып айтайық, оқырманға ұсынылып отырған осынау зерттеу Ыбырайға қатысты әр жерде шашырап жүрген деректердің бастарын біріктіріп, мүмкіндігінше жүйелеп беруді көздеген салиқалы еңбек. Ішінара бұрынғы зерттеушілердің қаламына іліне бермеген мағ­лұматтар мен фактілердің де кездесіп қалуы автор ізденісінің тереңдігін байқатса керек.
Ы.Алтынсариннің шығарма­шылық  және қайраткерлік  өмір ­жолына шолу жасай отырып, С.Оспанұлы жасаған кейбір тұжырымдардың өзі оқырман назарын аударуға әбден татиды деп білеміз. Бұл ойды дәлелдеу үшін бұрынғы ыбырайтанушылар көп тоқтала қоймаған, арнайы зерттемеген нысандарды автордың өз тұрғысында қалай тарқатып, қалай талдап бергенін тілге тиек етсек те жеткілікті болмақшы.
Әрине, ұлы ағартушы ұстаз әрі қазақ жазба әдебиетінің алғашқы өкілі жайында жазған кезде оның зерттеу еңбектерін, оқулықтары мен көркем шығармашылығын қаперге алмай, аттап өту мүмкін емес. Егер бұл айтылғандарға көзімізді жұмып қараған жағдайда ұлы тұлғаның рухани бейнесінің  жете ашылмай қалуы сөзсіз. С.Оспанұлының ұлы ұстаздың артында қалған педа­гогикалық және әдеби еңбектеріне қай­талай тоқталуының, аса маңызды деген кейбір тұстарын бүгінгі оқырманға тарата түсіндіріп беруінің себебі осындай логикадан туындайды.
Алайда оқырман қауымға ұсынылып отырған бұл көлемді еңбектің негізгі ерекшелігі, басты ұстанымы Ыбырайды туыстары мен өскен ортасына, кейінгі ұрпақтары мен ұлағатты идеяларынан нәр алған белгілі тұлғаларға тоқталып өтуінде, осыған дейін күңгірт, тіпті беймәлім болып келген деректер мен мағлұматтарды тауып алып, оқырманға жарқырата ашып көрсетуінде деп білу керек. Автордың әсіресе көбірек тер төгіп, молынан ізденген тұстары да осы айтылған нысандарға тікелей қатысты.  Ізденімпаз оқырманды осы кітаптың жетектеп, тартып отыратын сыры неге байланысты екендігін анықтау үшін ұзаққа көз жүгіртіп, контекстердің астарларына, тұжырымдардың қыр­тыс­ты қабаттарына үңіліп жату шарт емес.
Автордың оқырманға нені айтқысы келіп отырғанын әр азат жолдың мағынасына, кітаптың ішкі құрылысына үңіліп, ой жүгіртіп әуре болмай-ақ, жекелеген тақырыптардың атауларынан да көруге болады.   Мысалы, «Ыбырай мен Ахмет», «Шен қумаған Шеген би», «Шетелдіктер Ыбырай Алтынсарин туралы», «Ыбырай Алтынсарин және тәжік-парсы әдебиеті», «Ыбырай және Қазан төңкерісіне дейін Торғай облысынан оқыған қазақ қыздары», «Ыбырай сатирасының ерекшелігі», «Тұңғыш дәрігер, тұңғыш дербес зейнеткер», «Нәзипа мен Мәриям», «Обаған» өлеңін кім шығарған?»  және басқа тақырыптар зерттеушілердің назарына бұрын ілінбей жүрген, арнайы қарастырылмай жүрген түрлі жағдаяттардан хабар береді.
Осы тақырыптардың әрқайсысы ұлы ағартушыға қатысты және  ол кісінің рухани жалғасы жөнінде де деректі сырлар шертеді. Ыбырай әлемі өзімен бірге бұл фәниден өте  шыққан жоқ. Ұрпақтарына аманат болып бүгінгі күнге дейін заңды жалғасын тауып келе жатыр екен. Кітап түйіп беретін тұжырымның бірі бұл бағытта айтылатын ойлардың барлығы да бос сөз емес екендігі, дәлелдерінің тиісінше жеткілікті болып отырғандығы.
Мәселен, «Ыбырай және Ахмет» атты тараудағы Алаштың атақты қайраткері Ахмет Байтұрсынов шығармашылығына ұлы ұстаздың өнегесі қалай әсер еткендігі қолмен қойғандай етіп, дәлелді түрде жеткізілген. Жеке болжам, шалағай  долбар емес, тиянағы берік дәйекті ойлар, салыстырулар мен сараптаулар нанымды болғандықтан да, еріксіз бас шұлғытады. Бұл арада  тек ұлы ағартушыны ғана емес, Ахмет Байтұрсынұлының шығармашылығын да жаңа бір қырынан көргендей боласыз.
Тек  ол  ғана  емес, ­Спандияр ­Кө­бе­ев, Бекет Өтетілеуов, Мұ­ха­мед­­жан ­Сералин және бас­қа­ла­ры Ыбырайдың ой-пікірін, идеясын жал­ғастырушы ізбасарлары екендігін дә­лелдеуде автор ешқандайда ­жа­лаң болжамға, құрғақ қиялға сүй­ен­бейді. Аталған тұлғалардың шығармашылығын талдау арқылы да рухани туыстықтың тереңдігіне, беріктігіне оқырман көзін жеткізе түседі.
Бұған дейін Ыбырайдың  ата-тегі жайында зерттеушілер  үлкенді-кішілі пікірлер айтып келгенімен, оның нағашы жұртына қатысты әрқилы мәліметтер осы еңбекте мейлінше толығырақ сөз болып отыр дей аламыз. Ұлы перзенттің арғы нағашылары ғана емес, кейінгі ұрпақтары да халыққа бір кісідей қызмет еткен азаматтар екендігін С.Оспанұлы тағы да деректерге жүгіне отырып, дәлелдеп шыққан. Басқаларын айтпағанда, Кеңес дәуіріндегі қазақ ғылымының көрнекті өкілі ­Батырбек Бірімжановтың Ыбырайдың нағашыларынан тараған ұрпақ екендігін осы еңбектен айқын танып отырмыз.
Қазақтың атақты ақын қызы Мәрия Хакімжанова­ның Ыбырайға туыс болып келетіндігінен де жалпақ оқырман осы уақытқа шейін хабарсыз келді десек, артық айтқандық емес. Білушілер болса,олардың өзі бірен-саран ғана болуы мүмкін. Ал бүгінгі оқырман үшін шынында да қызықты болып табылатын осы мәліметті С.Оспанұлы өзі ізденіп жүріп тапқан дереккөздеріне сүйене отырып, кеңінен ашып көрсетіп берген.
Қызықты оқылатын тараулардың бірі қазақ зиялыларының тарихында өзіндік орны бар атақты Нұрғали және Нәзипа Құлжановалар жайында жазылған «Азаттық үшін алысқан», «Нәзипа мен Мәриям» деп аталатын тараулар. Нәзипа Құлжанованың қазақ­тың алғашқы журналист қыздарының бірі екендігі жөнінде  айтылып жүргені белгілі. Бірақ оның жеке басы мен шығармашылығына ғылыми деңгейде қатысты арнайы жазылған еңбектер кездесе бермеуші еді. Аталған кітап сол бір олқылықтың да орнын толтыруды мақсат етіпті.

Маған жақсы мұғалім бәрінен де қымбат, өйткені мұғалім – мектептің жүрегі.

Ыбырай Алтынсарин

Ыбырай Алтынсарин қазақ халқының аса көрнекті ағартушысы, этнограф ғалым, қазақ әдеби және жазба әдеби тілінің негізін қалаушы, ақын әрі жазушы, орыс графикасы негізінде қазақ әліпбиін жасаушы жаңашыл педагог және қоғам қайраткері. Ы.Алтынсарин атындағы Обаған орта мектебі Ы.Алтынсариннің 167 жылдығына арнап өткізген іс шарасы.Тақырыбы: Өнер,білім бар жұрттар.Мектеп оқушылары Ы.Алтынсаринге арнап газеттер шығарды, өз шығармашылықтары бойынша өлең шумақтарын Ыбырайға арнады.Көрме ұйымдастырды. 2011ж Обаған орта емктебінде Ыбырайға арналған апталық өтті.Апталық барысында Ғылыми практикалық конференция өтті.Конференцияда оқушылар баяндама оқыды.Тәрбиелік мәні зор Ыбырай әңгімелерінен көріністер қойылды. Ыбырай өлеңдерінен,аудармаларынан көркемсөз шеберлері анықталды.Барлық сыныптар альбом шығарып қабырға газеттерін ілді.

2014 жыл Ы.Алтынсариннің мектеп ашқанына 150 жыл толуына орай мектеп оқушылары Қостанай қаласына Ыбырай мұражайына саяхатқа барып, мұражайдың ішкі көріністерімен толық танысты. Ы.Алтынсарин ескерткіші, 1864 ж. 8 қаңтар Ыбырайдың оқушыларға сабақ түсіндіру макеті, Ұлы ұстаздың асыл мұралары, Ы.Алтынсарин алғаш сабақ берген мектеп, Ы.Алтынсарин медалімен марапатталған ұстаздар, Ұлы ағартушыдан қалған сағат,көне заттармен танысты.

Сонымен қатар ауданда Ыбырай мұраларын насихаттауға арналған ғылыми – практикалық конференция болп өтті. 11-сынып оқушысы Ғалым Жанайдар 2-орын иеленді.

Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытуға бағытталған ұлттық тәрбие жүйесі бойынша мектепте жыл бойына бірнеше іс шаралар өтіп тұрады.. Мектептегі тәрбие жұмысының құрылымы, Кешенді тәрбие бағдарламасының негізгі басымдық бағыттарының бірі азаматтық-патриоттық тәрбие бойынша мектеп оқушыларының жауапкершіліктері мол.

13

брай Алтынсарин заложил основы казахского светского образования, он – автор первых
 Учитель.  (1 слайд) На этапе демократизации казахстанского общества в условиях формирования новых 
социально­экономических отношений проблема совершенствования обучения и воспитания подрастающего
поколения остается одной из приоритетных. В Стратегическом плане развития Республики Казахстан 
записано: “Главным приоритетом объявляется профессиональное образование на всех его уровнях: 
начальном, среднем, высшем, послевузовском. Это никоим образом не умаляет значения среднего 
общего образования, напротив, повышается важность этого уровня образования для обеспечения 
главного приоритета в образовании” .
             «Ы 
учебников на казахском языке», ­ так отметил Н.А. Назарбаев в Стратегии «Казахстан 2050»
Ы. Алтынсарин вошел в историю Казахстана как выдающийся просветитель, педагог, поэт, общественный 
деятель.
(2,3 слайд) Ыбрай Алтынсарин родился 20 октября 1841 года в Аркарагайской волости (ныне 
Затобольский район) Костанайской области в зажиточной семье. Рано потеряв отца, он воспитывался у 
деда — Бий Балгожа Джанбурчин, который  состоял на службе в Оренбургской пограничной комиссии и
пользовался большим влиянием среди господствующей верхушки, и особенно среди казахов оренбургских 
степей. В то же время Балгожа являлся знатоком казахского устного литературного творчества, иногда 
сам сочинял стихи, был красноречивым оратором.
В 1850 году, когда в Оренбурге, административном центре Тургайской области, открылась одна из первых 
школ для казахских детей, целью которой была подготовка грамотных людей для царской администрации, 
дед определил Ыбрая в ученики. О периоде учебы его в школе сохранился один из архивных документов, 
где говорится о том, что он отличался настойчивостью и самостоятельностью.
В 1857 году Ыбрай Алтынсарин успешно окончил школу и был оставлен при Оренбургской пограничной 
комиссии, где около трех лет работал писарем. Здесь он продолжал повышать уровень своих знаний, 
внимательно читал и изучал родную историю, литературу, научные труды и художественные произведения 
восточной, русской и западно ­ европейской культуры.
Ы. Алтынсарин, охваченный высоким стремлением принести как можно больше пользы родному народу, 
мечтал заниматься педагогической работой, в которой видел свое призвание. После долгих хлопот и 
трудностей ему удалось в 1860 году покинуть Оренбург и перевестись в г. Тургай, но и здесь местные 
царские власти долго не давали возможности Ыбраю Алтынсарину посвятить себя любимому 
учительскому делу, определяя его то помощником судьи, то судьей, помощником начальника, и. о. 
начальника уезда. Только в 1865 году удалось, наконец, перейти на педагогическую работу. В дальнейшем,
почти 20 лет, он занимал руководящие должности в системе народного просвещения.
На посту инспектора по народному образованию в Тургайском уезде он проявил себя выдающимся 
организатором, талантливым педагогом, известным писателем­просветителем и крупным общественным 
деятелем. «Школы — это главные пружины образования киргизов, казахов,— писал Ыбрай 
Алтынсарин,— … на них, и в особенности на них надежда, в них же и будущность киргизского 
(казахского) народа». 
            (4,5,6,7 слайд)   Поборник просветительства,Ы. Алтынсарин считал святым долгом образованного 
человека нести знания детям. Его стремление учить детей казахов таким образом, чтобы они могли быть 
полезными своему народу и приобщиться к достижениям земледелия, промышленности встретили 
сопротивление с двух сторон. Царская администрация была заинтересована в подготовке нижнего звена 
чиновников из местного населения, способных вести делопроизводстве на русском языке, быть писарями, 
переводчиками, воспитанными в духе приспособленности к колониальной политики царизма. Поэтому она 
внешне не противодействовала инициативе Ы. Алтынсарина по обучению детей казахов русскому языку, 
но поддержки идее широкого образования не оказывала никакой. С другой стороны, местное духовенство 
противодействовало 
новшествам Ыбрая, стараясь внушить, что он якобы хочет «крестить» казахских детей и подготовить их к 
«солдатской службе» в русской армии. Ы. Алтынсарин действительно выступал против невежества, суеверия, замыкания в рамках устаревшего кочевого быта и тех служителей 
культа, которые ислам использовали в корыстных целях и даже в интересах имперской идеологии, 
согласно которой, «следуя Магомету, будьте слугами белого царя».
Начав свою просветительско­педагогическую деятельность, Ы. Алтынсарин часто выезжает в аулы, 
разъясняет местному населению значение и цели, пользу светского образования, организует сбор средств 
для строительства школ. При нем открылись русско­казахские школы в Тургае, Илецкой защите, Иргизе, 
Актюбинске. Он добивается открытия первой женской школы.
«На нашу долю,— писал он,— теперь выпало самое тяжелое, ответственное время, когда все надо 
еще создавать, вводить эти нововведения в темную среду и освещать все, насколько хватит у нас сил
и уменья… Вот и таскаюсь я по степям, выпрашивая деньги у обществ и разных общественных 
уездных и областных волостей». По его инициативе было открыто 7 начальных школ, 4 двухклассных 
училища для детей­казахов, в том числе первые школы для казашек с преподаванием в них предметов на 
родном и русском языках. В 1883 году в Орске была открыта казахская учительская семинария.
Ы. Алтынсарин не только создавал светские народные школы, но и научно разрабатывал для них 
дидактические принципы обучения и воспитания детей, писал учебные и методические пособия.
Всю свою жизнь Ы. Алтынсарин посвятил просвещению родного народа. «Народ казахский сам по себе 
представляет благодатную почву для образования»,— писал он.
Ы. Алтынсарин был убежденным сторонником содружества русского и казахского народов. Он 
пропагандировал демократическую русскую литературу, использовал опыт русских педагогов­писателей 
К. Д. Ушинского и Л. Н. Толстого.
(8 слайд) Алтынсарин занимался и литературной деятельностью. Он известен как автор превосходных 
стихотворений, направленных на защиту бедноты. Критику эксплуататоров и духовенства, а также много 
других рассказов для детей, которые воспитывали у читателя лучшие нравственные качества: трудолюбие, 
доброту, честность, скромность, отзывчивость, уважение к старшим и т.д.
Перевел на казахский язык произведения Л.Толстого, К.Ушинского, И.Крылова и других.
Его перу принадлежит целый ряд рассказов и новелл. Его по праву называют основоположником казахской
детской литературы.
Алтынсарин по праву считается зачинателем теории обучения и воспитания детей, основоположником 
педагогической мысли в дореволюционном Казахстане.
Многосторонняя деятельность И. Алтынсарина способствовала экономическому, культурному и 
духовному развитию казахского народа.
(9,10,11 слайд) Значительный вклад внес Алтынсарин в исследование устного народного творчества 
казахов, их обычаев и традиций. («Очерк обычаев при сватовстве и свадьбе у киргизов Оренбургского 
ведомства», «Очерк обычаев при похоронах и поминках у киргизов Оренбургского ведомства») Они 
пользовались популярностью среди ученых кругов России и не утратили своего значения до сих пор.
Значение Алтынсарина в истории народного образования в Казахстане очень велико. Деятельность 
Алтынсарина представляет для нас огромный интерес с точки зрения развития общественной мысли и его 
места в истории народного образования и казахской литературы. Мы отдаем дань уважения Алтынсарину 
за его выдающуюся деятельность в качестве первого народного учителя, первого организатора народных 
школ в Казахстане и первого педагога­теоретика, вышедшего из среды казахского народа.
Создав на родном языке высокоталантливые рассказы и стихотворения для казахских детей, Алтынсарин 
занял в истории казахской литературы как писатель­художник надлежащее место – наряду с Абаем. Его 
искренне, задушевно написанные произведения, столь близкие детскому сердцу и детским интересам, и 
поныне не устарели. Велико значение Алтынсарина в истории, этнографии и краеведении.
Алтынсарин проявил свою неутомимую, кипучую деятельность как талантливый педагог, писатель и 
общественный деятель, борец за народную школу, за просвещение казахского народа 
Викторина
 1. Год издания «Казахской хрестоматии» Ы.Алтынарина:
          А). 1875
          б). 1879 
          В). 1880 Г). 1889
       2. Область науки, в которую внес Ы.Алтынсарин наибольший свой вклад:
А). педагогика 
Б). математика
В).ИЗО
Г).география
3. Какие школы были созданы Алтынсариным?
А).Светские
Б).Ремесленные
В).Народные
Г) Религиозные
4. По мнению Алтынсарина, распространению русской культуры среди казахов будет 
способствовать:
А) Переход к капиталистической экономике
Б) Переход казахов к оседлости и земледелию
В) Открытие русско­казахских школ
Г) Занятие ремеслом
      5.Количество слов и фраз в учебнике «Руководство к обучению русского языка»:
           А). 550
           Б). 500
           В). 600
           Г). 1500
6. По мнению Алтынсарина, для борьбы со старыми традициями и суевериями было необходимо:
А)Вооружить молодежь знаниями
Б)Поднять молодежь на борьб
      В)Раскулачить баев
Г)Объединить молодежь
7.Алтынсарин в Оренбургском областном правлении работал:
А) Инспектором
Б) Судьёй
В) Учителем
Г) Переводчиком
      8. Область, в которой родился Ы.Алтынсарин 
А) Кызылординская 
Б). Торгайская 
В) Кустанайская
Г) Актауская 
9. Круг научных интересов Алтынсарина:
А) Педагогика и языкознание
Б). История и этнография
В) География и биология
Г) Фольклористика и литература
Ивановка орта мектебі
Ивановская средняя школа Сынып сағаты
Классный час
«Ыбырай Алтынсарин»
9,10,11 сыныптар
Сынып жетекшілер:  Гринько Л.Н.
Нурушева А.Ж.
Хусаинова К.К.
2016 – 2017 оқу жылы

Тәрбие сағатының тақырыбы: «Дала жұлдызы» Ы. Алтынсариннің 175 жылдығына арналады (презентациясымен)
Мақсаты: 1) Оқушыларға қазақтың ұлы ғалымы, ағартушы педагог Ыбырай Алтынсарин туралы, оның еңбегі, шығармашылық мұрасы, ағартушылық қызметі жайында мағлұмат беру. Мәнерлеп, түсініп, жүргізіп оқу дағдыларын жетілдіру.
2) Ыбырай еңбектерін үлгі ете отырып, оқушыларды еңбекқорлыққа, адамгершілікке, іскерлікке, достыққа, ынтымаққа, Отан, болашақ алдындағы борышын сезінуге, елін, жерін, жұртын сүюге, Ұлы тарихи тұлғаны есте сақтауға, құрмет тұтуға, үлгі алуға тәрбиелеу.
3) Ыбырай еңбектері арқылы білімдерін одан әрі дамыту, танымдық көзқарастарын нығайту, шығармашылық ізденістерін жетілдіру.
Өткізу әдісі: Мәнерлеп оқу байқауы, дөңгелек үстел, сайыс
Көрнекілік: Ы. Алтынсарин туралы бейнеролик, слайд, портреті, нақыл сөздері, кітаптары
Барысы
Жүргізуші: — Сәлеметсіздер ме, құрметті қонақтар мен оқушылар! Бүгін мектебімізде қазақтың «Дала жұлдызы» атанып кеткен Ұлы педагог, ағартушы, ақын, жазушы Ыбырай Алтынсариннің 175 жылдығына арналған «Дала жұлдызы» атты тәрбие сағатымызға қош келіпсіздер! «Ыбырай Алтынсарин – қазақ арасынан шыққан тұңғыш кемеңгер адам еді, ол өзінің қараңғы, көшпелі халқының ішіне еуропалық мәдениеттің жарық сәулесін таратты» деп жазды кезінде «Оренбурский листок» газеті.

Сауатты болса екен деп қазақ халқын,
Білімге бастап беріп, жолды салды.
Тәлімді, тәрбиелі еңбегімен,
Ыбырайдан өшпестей мұра қалды.

Сәлем жолдап шәкіртке дұғай — дұғай,
Ұрандап өлеңімен келді былай.
Жас ұрпаққа жар салып жанымен де
«Кел, балалар, оқылық»- деді Ыбырай.

Жалғассын бүгінгі күн дәстүр — салтың,
Күндей күліп өмірің болсын жарқын.
Бас иіп ұлы Ыбырай рухына,
Көтерейік бірігіп атақ — даңқын!
Тәрбие сағатымыз үш бөлімнен тұрады:
І. «Ыбырайтану» бейнеролик тамашалау
ІІ. Ыбырай өлеңдерін мәнерлеп оқу байқауы
ІІІ. «Зерек оқушы» мен «Суретші» байқауы (Үй тапсырмасы: Ыбырайдың шығармаларына сурет салу)
І. «Ы. Алтынсарин 175 жыл» бейнеролик тамашалау

3 — слайд Ол 1841 жылы 20 қазанда қазіргі Қостанай облысының Торғай аумағында дүниеге келген. Әкесінен ерте айырылған ол атасының – белгілі би Балқожаның қолында тәрбиеленді. Туып — өскен жері — Қостанай облысының Тобыл өзенінің жағасынан топырақ бұйырған.

4 — слайд Ыбырай Алтынсарин қазақтың ағартушылық тарихында және ұлттық мектебінің қалыптасуында терең із қалдырды.

5 — слайд Ыбырай бала кезінен бастап білімге және өз бетінше оқып білуге бейім екенін байқатты. Көп оқыды, Ресей қоғамының білімді адамдарымен жиі араласып тұрды. Орынборда оқып жүрген кезінде шығыстанушы ғалым В. В Григорьевпен жақын танысып алды.
6 — слайд Өзінің мінез — құлқы жағынан Қарапайым әрі еңбексүйгіш еді, көп оқыды, өзге халықтардың қол жеткен табыстарын неғұрлым көбірек біле түссем деп армандады. Алған білімін өз халқының пайдасына асыруға талпынды.

7 — слайд 1860 жылы Алтынсаринге облыстық басқарма Орынбор бекінісінде /Торғайда/ қазақ балалары үшін бастауыш мектеп ашуды тапсырды. Өзін осы мектепке орыс тілінен мұғалім етіп тағайындайды. Осыдан бастап Алтынсариннің ағартушылық — педагогтік қызметі басталады. Бірақ мектеп үйі, оқу құралына қаражат болмайды. Облыстық басқарма мектеп ашуға салқын қарайды. Бірақ Алтынсарин бұған мойымайды. Ауылды аралап, халыққа мектептің пайдасы туралы әңгіме жүргізеді. Жұрттың оқуға ынтасын арттыру үшін біраз балаларды өз үйінде оқытады. Халықтан жиналған қаражатқа мектеп үйін салғызады. Ыбырайдың арман еткен мектебі тек 1864 жылы ашылады. Осыған байланысты үлкен той болады. Мектеп жанынан интернат ашылады.

8 — слайд слайд 1879 — 1883 жылдар аралығында Торғай облысының төрт уезінде (Торғай, Ырғыз, Троицк, Ақтөбе) жаңа мектептер ашады. 1883 жылы Торғай қаласында қолөнер мектебі ашылды Ол қазақ даласындағы техникалық білім беретін тұңғыш оқу орны болды.
9 — 10 — слайд Ыбырай қазақ қыздарын оқыту ісіне ерекше көңіл бөледі. Бұған ескішіл әдет — салттарға қарсы күрестің бір жолы есебінде қарайды. 1887 жылы Ырғызда қыздар мектебін ұйымдастыруы – оның ағартушылық аса зор еңбегі.

11 — слайд Ыбырай балаларды мазмұнды олардың білімін көтеретін, тақырыбы оларды қызықтыратын кітаптарды… қазақтың өз тілінде… басып шығару керек деп білді. Өзі 1876 жылдан бастап «Қазақ хрестоматиясын» жазуға кірісіп, оны 1879 жылы Орынборда бастырып шығарды. «Бұл кітапты құрастырғанда мен» – деп жазды. Қазақ даласында мектептер санының артуына байланысты Ыбырай мұғалімдер даярлайтын мектеп ашуды қолға алды.
1881 жылы Омбы қаласында тұңғыш мұғалімдер мектебі ашылды.

12 — слайд Орынборда 1879 жылы Алтынсариннің тұңғыш оқу құралы «Қазақ хрестоматиясы» шықты. Бұл құралды орыс алфавиті негізінде жариялады. Алтынсарин «Қазақ хрестоматиясын» балаларға арналған өлеңдер мен шағын әңгіме — новеллалардан құрастырды. Олардың бірқатарын өзі жазды.
«Қазақ хрестоматиясы» балаларға арналған өлеңдер мен шағын әңгіме — новеллалардан құрастырылды. Хрестоматияға қазақтың халық әдебиетінің үлгілерін де іріктеп кіргізді

13 — слайд Жоғарыда біз Ыбырайды аудармашы дедік. Ендеше ол кімдердің шығармаларын қазақ тіліне аударған? Ол Ушинский, Л. Толстой, И. Крылов, И. Паульсонның шығармаларын қазақ тіліне аударған.

14 — слайд Ыбырай Алтынсарин 1889 жылы 48 жасында қайтыс болады. Қазақ даласында жарқ еткен жұлдыз сөнгенімен артында мәңгі өшпес мұралары мен шәкірттері халқына қызмет етіп келеді.

15 — 16 слайд Ыбырай есімі берілген аудан, ауылдар, оқу орындары, көшелер, жер атаулары Қазақстанның түкпір — түкпірінде кездеседі.

Ақтөбе облысы, Мәртөк ауданы,
Құмсай БМ бастауыш класс мұғалімі
Аймухамбетова Ляззат Сандибековна

Назар аударыңыз! Жасырын мәтінді көру үшін сізге сайтқа тіркелу қажет.

Назар аударыңыз! Жасырын мәтінді көру үшін сізге сайтқа тіркелу қажет.

Тема: «Ыбрай Алтынсарин–первый народный учитель степи»

Цель: Знакомство детей с великим просветителем Ыбраем Алтынсариным, его творчеством. Формирование у детей представлений о школе и важности получения образования. Развитие художественного вкуса и эстетических представлений на основе детской классической литературы. Развитие памяти, речи (в т.ч. интонационной выразительности, полиязычия), а также артистических способностей, например, умения мимикой и пластикой передавать различные эмоции, ощущения конкретного персонажа. Воспитание казахстанского патриотизма, стремления к знаниям.

Гости рассаживаются по местам, ответственные ведущие выходят на сцену.

Музыка домбры (Курмангазы Домбра)

Слайды 1, 2 «Казахская степь весной»

Учитель: Қайырлы кеш, құрметті мұғалімдер мен оқушылар. Қош келдіңіздер! Добрый день, уважаемые гости, а также учиники и коллеги! Добро пожаловать!

Слайд 3 «Добро пожаловать!»

Ведущий1: «Для Отчизны не жаль и жизни» – говорят в народе. Испокон веков люди уважали тех, кто отдавал свою жизнь Родине, не словами, но делом доказывал любовь к своему народу и родной земле.

Нравственно-патриотическое воспитание начинается довольно рано – уже в детском саду дети имеют отчетливые представления о своей Родине, ее истории, обычаях и традициях, культуре родного народа, учатся осознавать свой долг перед страной. Необходимость проведения воспитательной работы по патриотическому воспитанию постоянно подчеркивается в годовых задачах нашей школы.

И сегодня мы приглашаем Вас в нашу традиционную Литературную гостиную, посвященную памятным датам великих писателей Казахстана.

В нашей литературной гостиной мы предлагаем вам окунуться в прошлое нашей страны и познакомиться с беспримерным подвигом служения Родине, родному народу. Подвигом человека, названного Учителем учителей, подвигом Ыбрая Алтынсарина…

Слайд 4 «ЫбрайАлтынсарин – первый народный учитель степи»

Ведущий2: В этом году исполняется 175 лет со дня его рождения. Ученый, поэт и прозаик, он внес неоценимый вклад в развитие Казахстана.

Ыбрай Алтынсарин мечтал о просвещении родного народа, он приложил немало усилий, чтобы открыть первые русско-казахские школы в Тургае, Иргизе, Костанае… Первый народный учитель степи, он был настоящим патриотом своей Отчизны. Боль своего народа он чувствовал всей душой и радовался, когда получалось быть ему полезным. Вся жизнь Ыбрая Алтынсарина являет собой научный и творческий подвиг во имя Родины.

Им были написаны первые учебники на казахском языке, создано более ста больших и малых литературных произведений. Среди них 35 стихотворений, 50 рассказов и неисчислимое множество других образцов казахской литературы. С некоторыми из них сегодня нас познакомят дети.

Слайд 5 «Восковая фигура Ыбрая Алтынсарина»

Слайд 6 «Тюльпаны»

Музыка Курмангазы «Домбра». Выходят дети полукругом

Круг радости

Өмірде бір данышпан

Қалдырыпты өсиет

Кездескенде әр адам

«Қайырлы таң!» деу керек!

Ведущий1:2.Песня «Солнечный круг» в исп. Ахмедова Х. и всех детей (на трёх языках). Садятся на стульчики.

Ведущий2:А теперь пришло время нам погрузиться в пучину прошлого и познакомиться с удивительным творчеством Ыбрая Алтынсарина, его мыслями и мечтами…

Ведущий1:Стихотворение «Идемте, дети, учиться!» и ныне одно из самых популярных произведений Ыбрая Алтынсарина – это его наказ будущим поколениям. Вдохновленный открытием первой степной школы, поэт звал детей к знаниям, видя в них главное человеческое богатство…

И сегодня стихотворение «Идемте, дети, учиться!» нам прочитают ученики 7-класса

Слайд 19 «Клипарт: Дети идут в школу»

Знаний увидев свет,

Дети, в школу идите!

В памяти крепко, навек

Прочитанное сохраните.

Дело пойдет успешно,

Радости будет – вдвойне…

Знайте – неграмотный бродит,

Словно слепой во тьме.

Дети, будем учиться!

В памяти вашей пусть

Знаний запас сохранится.

Ученье даст вам счастье,

Оно озарит, как свет,

Каждое ваше желанье,

Яркий оставит след.

Дети, в школу идите!

В памяти крепко, навек

Знания сохраните.

Давайте, дети, учиться!

В памяти вашей пусть

Знаний запас сохранится.

Как добрый конь не устанет,

Так знание не подведет.

Темному человеку

Счастье жизнь не дает.

Узнать неизвестные тайны

Умные дети хотят,

Глупые дети вздорно

Целые дни галдят.

Мать и отец постареют.

А в старости, может быть,

Придет к ним внезапно бедность.

Как им ее пережить?

Тогда-то ученье ваше

Даст им желанный покой.

Вы бедность от них отведите

Уверенною рукой.

Грамотный жизнь познает

Во всей ее красоте.

Грамотный дотянуться

Сможет к своей мечте.

Отцы и матери ваши

Хотят одного сейчас:

Знающего человека

Увидеть в каждом из вас.

Дети, в школу идите!

В памяти крепко, навек

Знания сохраните.

Ведущий2:Стих на казахском языке (Кел, балалар, оқылық!).

Ведущий2: Доброе дело два века живет, доброму – добрая память… Более ста лет прошло с того дня, как Ыбрай Алтынсарин открыл свою первую школу, но и теперь в ее стенах звучат детские голоса…

Слайд 20 «Первая школа, открытая Ы.Алтынсариным–ее нынешний вид»

Слайды 21, 22 «ЫбрайАлтынсарин – первый народный учитель степи»

Слайд 23 «Лето»

Слайд 24 «Юрты в степи»

Ведущий1:Немало наставлений оставлено для нас великим учителем и поэтом. Воспевая братство, призывая к единству, поэт-просветитель мечтал о благополучии своего народа. Имея за плечами богатый жизненный опыт, поэт дает подрастающему поколению несколько добрых советов:

Ильяс:

Не берите пример, джигиты, с нехороших людей и злых,
Отходите от них подальше, в стороне держитесь от них.
Не мешайте тому, кто славу по достоинству завоевал,
Кто на ваших глазах почетным, уважаемым всеми стал.

(Дети читают отрывки из цикла стихотворений «Наставление»)

Данил:

Живущие всюду народы

Для радости сотворены…

Всем ласково светит солнце,

Всем светят лучи луны…

Мы друг перед другом с детства

Во всем быть должны равны!

Илья:

Если можете – добрым делом

Помогайте народу Вы!

На поклон ни к кому не ходит,

Чтобы не было злой молвы!

У хорошего человека на лице

Лучится привет…

Научитесь с первого взгляда узнавать –

Каков Ваш сосед…

Ведущий1:Стихотворение о дружбе на казахском языке.

Ведущий2:В своих поэтических произведениях Ы.Алтынсарин показал себя замечательным художником родной природы. В своих стихотворениях «Лето», «Река» и других он описывает природу Казахстана во всем разнообразии ее красок, с той непосредственностью и глубиной, которые доступны только талантливому мастеру.

Слайд 25«Весна. Жарки»

Ангелина: В апреле наступает благодать;
Весенних в небе птиц не сосчитать.
С веселым гулом мчатся воды с гор.
Звенят дожди, туман, клубясь, плывет,
Дыханьем райским полнится простор,
Благоухают зеленью луга.

Слайд 26 «Лето»

Катя: Вот и лето пришло, нет чудеснее этой поры.
И деревья, и травы могучей становятся, краше.
Землянику, смородину с песней на склонах горы
Собирают аульные девушки наши.
…Так бывает всегда: позабыв о суровой зиме,
Погружаемся мы в золотистое жаркое лето.
Все живое цветет. И потоки в зеленой кайме
Звонко мчатся, как песня степного поэта.

Слайд 27«Река в степи»

Еркежан: Стихотворение «Өзен» на каз.языке.

Таулардан өзен ағар сарқыраған,

Айнадай сәуле беріп жарқыраған.

Жел соқса, ыстық соқса бір қалыпта,

Аралап тау мен тасты арқыраған.

Көңілің суын ішсең ашылады,

Денеңде бар дертінді қашырады.

Өксіген оттай жанып жануарлар

Өзеннен рақат тауып басылады.

Ведущий1: Ыбрай Алтынсарин был не только талантливым поэтом. Многие его произведения были написаны в совершенно других жанрах. Ребята, назовите их.

(Дети называют жанры, использованные Ыбраем Алтынсариным).

Стихи пословицы поговорки басни рассказы

Слайд 28 «Садовые деревья»

Ведущий2: А сейчас мы предлагаем Вашему вниманию небольшую инсценировку «Садовые деревья» по мотивам одноименного произведения Ы. Алтынсарина. (2 ребенка у доски)

Садовые деревья

Миша чит.слова автора: Рано утром, в погожий летний день, один господин со своим сыном прогуливался по саду. Они осматривали посаженные цветы и деревья.

Данияр-Почему это дерево растёт прямо, а вот это дерево растёт почему-то криво? – спросил сын.

Ильяс— Причина, сын мой, та, что за этим деревом при его росте ухаживали, срезали криво растущие ветки, а за тем деревом не было ухода, и оно росло само по себе, — ответил отец.

— Если так, то, оказывается, большая польза бывает от ухода, — сказал сын.

— В уходе есть большая польза, — ответил отец. – Это и тебе может послужить наукой. Ты ведь тоже похож на молодое дерево, за тобой также нужен уход. Если я буду тебя учить хорошему, а ты, слушаясь меня, будешь исполнять мои советы, то ты будешь расти правдивым, хорошим человеком, если же ты будешь расти без присмотра, то тоже будешь похож на это кривое дерево, — закончил отец.

Дети завершают инсценировку.

Учитель: Дети, скажите, почему же одно дерево выросло прямым и стройным, а другое – кривым?

—Какому дереву становятся подобны дети, лишенные родительского внимания?

—А что вы можете сделать, чтобы не вырасти такими?

Ведущий2:Молодцы! А сейчас мы с Вами дадим себе минутку отдыха и посмотрим интересный мультфильм, основой для которого послужили рассказы ЫбраяАлтынсарина.

Дети и учителя смотрят анимированный мультфильм «Паук, муравей, ласточка»

Ведущий1: Какому хорошему качеству научился мальчик?

Ведущий2:Несмотря на кажущуюся простоту, рассказы Ыбрая Алтынсарина обладают невероятно глубоким смыслом. И сейчас мы с Вами увидим небольшую инсценировку по мотивам одного из поучительных рассказов Ыбрая Алтынсарина – «Чистый родник». Пожалуйста, посмотрите очень внимательно и скажите, почему великий учитель назвал свое произведение именно так, а не иначе.

Слайды 29,30 «Иллюстрации к рассказу Ы. Алтынсарина «Чистый родник»

(Дети показывают инсценировку по рассказу Ы. Алтынсарина «Чистый родник».На проекторе показываются слайды с соответствующими пейзажами)

(Чтецом фонового текста выступает)

Ы. Алтынсарин «Чистый родник» Катя

Три путника встретились у одного родника.

Родник вытекал из каменистого места. Вокруг него рос густой лес, ветви и листья которого затеняли родник. Вода в роднике была чистая, холодная, как лед, и блестела, как стекло. На то место, откуда вытекала вода, кто-то положил камень с котел величиной, просверлил: его и обтесал, и в том месте, где стекала вода, высек надпись: «Эй, путник, будь чистым, как этот родник». Когда три путешественника, напившись вдоволь воды, прочитали надпись, то один из них, по-видимому, купец, сказал:

Данияр:

— Умные слова здесь высечены. Ручеек от родника бежит днем и ночью, не переставая, и протекает в дальние земли; и чем дальше течет, тем все больше вливается в него ручейков. Так, протекая, превращается он в большую реку. Из этого следует такой вывод: «Ты, человек, тоже, не переставая, работай, никогда не останавливайся и не предавайся лени; если будешь поступать так, то, в конце концов, будешь великим и достигнешь цели».

Второй путник был бедным муллой; он, качая головой, сказал:

Миша:

— Нет, я думаю, не так. Смысл этой надписи куда более значительный, чем вы предполагаете. Этот родник готов для всякого: кто изнывает от жары, тому он дает прохладу и душе — усладу, кто хочет пить, тому утоляет жажду, — и за все это он ни от кого не ждет награды. А если так, смысл этой надписи таков: если делаешь кому добро, то не возлагай на него обязанность, ответить тем же. Вот о чем говорит эта надпись.

Третий — путник, очень стройный, красивый юноша стоял молча. Товарищи спросили его, как он думает. Юноша ответил:

Ильяс:

— Я думаю иначе. Если бы вода, в этом роднике стояла спокойно на одном месте, то травы и мусор, попадая в нее, замутили бы и загрязнили ее; тогда люди и животные не так любили бы родник. Но так как родник течет беспрестанно днем и ночью, то он очищается и за это его все любят. Если так, то смысл надписи такой: душу и тело храни в чистоте, как этот родник, ибо, когда смотришь в него, то видишь, как в нем отражаются блеск солнца и отсветы травы, если они глядятся в него, поэтому душу, как этот родник, держи открытой для всех, — пусть в ней видно будет все. Вот о чем, по-моему, говорит надпись.

Учитель:  Ребята, скажите, почему же все-таки произведение называется «Чистый родник»? Кто же, по Вашему мнению, здесь прав? С кем Вы согласны, с Купцом, Муллой или Юношей?

Учитель: Вы правы. Душа хорошего человека должна быть открыта для всех, в ней не может быть места ненависти или злу. Такой человек стремится совершать добрые поступки, он предан своей Родине… Ребята, а любите ли Вы нашу страну, наш город?

(Дети рассказывают о своей любви к Казахстану, к Риддеру – звучат такие варианты ответов, как «Я люблю Риддер, потому, что я родился в этом городе», «Здесь моя семья и друзья», «В Риддере очень красивая природа. Больше всего мы любим отдыхать в (на) …». Они приходят к выводу, что маленький горняцкий городок может быть любим просто потому, что он – их Родина.)

Учитель: Давайте споем о нашем чудесном городе, о том, как он нам дорог…

Видео к песне «Риддер» Песня «Город детства»

(Дети садятся на стульчики)

Ведущий1: Любовь и преданность Отчизне неизменно восхищала Ыбрая Алтынсарина. В своих стихах он призывал молодежь трудиться на благо родины, постигать науки и становиться великими мастерами…

Слайды 31-35 «Иллюстрации к стихам»:

Дильназ: Строит дивные дворцы

Умный, знающий народ!

Сильный знанием своим,

Он уверенно живет.

Савелий:

Молодежь! Мои друзья!

Зелень свежая полей!

Сверстников своих догнать

Постарайтесь поскорей!

Регина:

Пусть пословица живет

В каждой ясной голове:

«Честь джигита, красота –

В совершенстве, мастерстве».

Евгений:

То, что сделать не смогли,

Мы – седые старики,

Вы теперь должны достичь,

Вы – грядущего ростки!

Кенес:

Уповаю лишь на вас,

Радость в сердце затаив…

Так примите в добрый час

Пожелания мои!

Учитель:  Как много мы с Вами узнали о творчестве и жизни первого народного учителя степи – Ыбрая Алтынсарина»! Теперь самое время провести викторину среди знатоков творчества великого Учителя! Итак, первый тур! Мозговой штурм «Өмірбаян»!

Слайды 36-46 «Викторина» из 10 вопросов. Ведущие-двое детей. (Каждый вопрос содержит 3 варианта ответа, из которых правильным является только один.Дети отвечают на вопросы).

1. Где родился первый народный учитель степи?

1. В ауле ЖанбурчиЗатобольского района

2. В селе Медяница Кокчетавской области

3. В городе Риддере

1. Как звали родителей ЫбраяАлтынсарина?

1. Папу – Ибрагим, маму – Раушан

2. Папу – Алтынсары, маму – Айман

3. Папу – Керим, маму — Зылиха

1. Кто воспитывал маленького Ыбрая?

1. Бабушка Айсулу

2. Мама Айман

3. Дедушка Балгожи

1. Чего больше всего хотел дедушка Балгожи?

1. Отправиться в путешествие

2. Увидеть своего внука образованным, знающим человеком

3. Стать богатым и ни в чем не нуждаться

1. Что думали об ЫбраеАлтынсарине его учителя?

1. Его считали ленивым

2. Его считали прекрасным учеником

3. На него не обращали внимания

1. Первая профессия Ыбрая – это …?

1. Судья

2. Переводчик

3. Писарь

1. В каком городе ЫбрайАлтынсарин открыл свою первую школу?

1. Оренбург

2. Усть-Каменогорск

3. Зыряновск

1. Как называли первую школу в степи?

1. Қарашанырақ

2. Жаворонок

3. Ақсүйек

1. Какие стихи были написаны ЫбраемАлтынсариным к открытию его первой школы?

1. «Идемте, дети, учиться!»

2. «Юрта»

3. «Осень»

1. Какое произведение написал Алтынсарин?

1. «Гуси-лебеди»

2. «Морозко»

3. «Клочок ваты»

Учитель: Встреча в нашей литературной гостиной подходит к концу.

Благодарим всех наших участников. При всей своей занятости, Вы выбрали время, чтобы вместе с нами прикоснуться к творчеству великого педагога и писателя Ыбрая Алтынсарина. И в завершении мы дарим Вам этот чудесный танец!

Танец «Минусовка к песне мама»